Referensyë diˈib miimp mä Wiˈix njukyˈäjtëm ets nDiosmëduˈunëm tijaty yaˈëxpëkäämp ets yajtukjayëyäämp
4-10 ÄÄMBË MAYË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | GÉNESIS 36, 37
“Ja myëgaˈaxëtyë José tjawëdë naywyinaxë”
(Génesis 37:3, 4) Israel niˈigyë ttsojkyë José, ets këdiinëm ja wiinkpë yˈuˈunk yˈënäˈk, jaˈko jaa myaxuˈunkˈäjty mä nety myëjjäˈäyˈäjnë, pääty ojts dyajxuuyë tuˈugë wyit diˈib jantsy oy. 4 Ko ja myëguˈuktëjk tˈijxtë ko niˈigyë netyë José yajtsoky, ta ojts myëtsiptsoonëdë ets kyaj tsuj yajxon nyekymyëtmaytyakëdë.
my maytyaˈagyë 21
Ja myëgaˈaxëtyë José yˈaxëkˈixëdë
¡OKˈIXË tyäˈädë mixy extëm tyim määy tyim täjnë ets nitii jotkujkˈäjtënë tkanekymyëdaty! Yëˈë José. Tamë myëgaˈaxëty tyim toˈktäˈäyëty ets jap yajmënëjxnë Egipto, jap yajmosëˈatäˈäny. ¿Tiko axëëk tyuunëdë kyuˈäjtsyëty? Yëˈko tjäˈäjëdë naywyinaxë.
Pesë Jacob yëˈë mas niˈigyë tsyojkë José. Ets dyaˈijxë ko tuˈugë wyit ojts dyajxuuyë jantsy tsuj ets yeny. Ko ja nimäjkpë myëgaˈaxëty tˈijxtë ko ja tyeety yëˈë niˈigyë tsyojkypy José, ta tjäˈäjëdë naywyinaxë ets tˈaxëkˈijxtë. Per tamë nety ja tuk pëky tidën ko tˈaxëkˈijxtë.
José majtsk ok kyumääy. Mä ja kyumäˈäy tˈijxy ko myëgaˈaxëty nyiwindäˈägëdë. Ets ko ttukmëtmaytyaky ja myëgaˈaxëty wiˈixë nety të kyumäˈäy ta niˈigyë jyantsy jotˈambëjktë.
Tuˈugë xëëw Jacob tkejxyë José ets nëjkxë myëgaˈaxëty tniˈˈixy mä nety jam byorreegë kuentˈattë. Ko yˈijxmiinëdë, ta nyayjënanëdë: ¡Min nˈokˈyaˈoˈkëm! Perë Rubén ja kaˈaxkopkpë jyënany: ¡Kyaj, kyaj xyaˈooktët! Ta kyaj dyaˈoˈktë ets jeˈeyë tkujëduˈujëdë mä tuˈugë nëdäjny diˈib të tyëtsnë. Ta nyaxwaˈtstë ets twinmayandë wiˈixë net tˈoktundëdë José.
Tamë nety të nyaxwaatstë ko tˈijxmiindë ismaelitëty. Judá ta tˈanmääyë myëgaˈaxëty: Nˈoktukmëdoˈkëmë ismaelitëty. ¡Ta ttoˈktë ja José ets yajkujuuy mët 20 platë meeny! ¡Mëk axëëk duˈun yˈadëtstë ets ninuˈun tkamëdäjttë paˈˈayoˈon!
¿Wiˈixë net tˈanmääytyë tyeety? Yëˈë yaˈoˈktë tuˈugë tsyiip ets mä ja tsyiip neˈpyny twinwijtsnäjxtë kanäk ok ja Joséjë wyit. Ta net ojts tmënëjxtë mä ja tyeety ets tˈanmääytyë: Tyäˈädë witëts të nbäättë. Ok ëxkap, ets ok ix pën kyaj yëˈë tjaˈajëtyë José.
Ko tˈijxyë Jacob ko yëˈë José wyit ta jyantsy yaxkeky: Yëˈë net tuˈugë awäˈän jëyujkë José të yaˈoogyëty. Duˈunë duˈun meerë ja myëgaˈaxëty ttsojktë ets ja tyeety wyinmayët. Jacob tjantsy nyimääy tjantsy nyidäjˈyë yˈuˈunk, kanäk xëëw jyantsy jëëy jyantsy yaxy. Perë José kyaj nety të yˈooky. Min nˈokˈijxëm mä ojts yajmënëjkxy ets wiˈix jap jyaty.
(Génesis 37:5-9) Tëgok, wyingumääjë José ets ttukˈawanë ja myëgaˈaxëty, per niˈigyë ojts myëtsiptsoˈonëndë. 6 Ets tˈanmääytyë: Tunë mayˈäjtënë, okmëdoowˈittë extëmëts të nwingumäˈäy. 7 Jamë nety kamoty nˈatsuumujkëm ja pëˈtsy, kots ja nbëˈtsy të pyëdëˈëky, ta nanduˈun mijts ja mjaˈajëty të pyëdëˈëktë ta të tnaˈˈawdittë ja nbëˈtsy ets të tniwindäˈäktë. 8 Net ja myëgaˈaxëty yˈatsoowdë: ¿Ti mijts mdunäämp rey mä ëëtsëty o xyˈanaˈamandëbëts? Ta niˈigyë ojts tmëtsiptsoondë mët ko duˈun wyingumääy ets mët ko duˈun jyënany. 9 Ok, ta jatëgok wyingumääy ets ta ttukmëtmaytyaky ja myëgaˈaxëty ets tˈanmääy: Tëts jatëgok nwingumäˈäy ets të nˈixyëts ko ja xëëw, ja poˈo ets 11 mëtsäˈä xynyiwindäˈäktëts.
(Génesis 37:11) Ets ja myëgaˈaxëty niˈigyë tnaywyinaxëjäˈäwëdë, per ja tyeety yajwëˈëm mä ja jyot wyinmäˈäny.
my maytyaˈagyë 21
Ja myëgaˈaxëtyë José yˈaxëkˈixëdë
¡OKˈIXË tyäˈädë mixy extëm tyim määy tyim täjnë ets nitii jotkujkˈäjtënë tkanekymyëdaty! Yëˈë José. Tamë myëgaˈaxëty tyim toˈktäˈäyëty ets jap yajmënëjxnë Egipto, jap yajmosëˈatäˈäny. ¿Tiko axëëk tyuunëdë kyuˈäjtsyëty? Yëˈko tjäˈäjëdë naywyinaxë.
Pesë Jacob yëˈë mas niˈigyë tsyojkë José. Ets dyaˈijxë ko tuˈugë wyit ojts dyajxuuyë jantsy tsuj ets yeny. Ko ja nimäjkpë myëgaˈaxëty tˈijxtë ko ja tyeety yëˈë niˈigyë tsyojkypy José, ta tjäˈäjëdë naywyinaxë ets tˈaxëkˈijxtë. Per tamë nety ja tukpëky tidën ko tˈaxëkˈijxtë.
José majtsk ok kyumääy. Mä ja kyumäˈäy tˈijxy ko myëgaˈaxëty nyiwindäˈägëdë. Ets ko ttukmëtmaytyaky ja myëgaˈaxëty wiˈixë nety të kyumäˈäy ta niˈigyë jyantsy jotˈambëjktë.
Tuˈugë xëëw Jacob tkejxyë José ets nëjkxë myëgaˈaxëty tniˈˈixy mä nety jam byorreegë kuentˈattë. Ko yˈijxmiinëdë, ta nyayjënanëdë: ¡Min nˈokˈyaˈoˈkëm! Perë Rubén ja kaˈaxkopkpë jyënany: ¡Kyaj, kyaj xyaˈooktët! Ta kyaj dyaˈoˈktë ets jeˈeyë tkujëduˈujëdë mä tuˈugë nëdäjny diˈib të tyëtsnë. Ta nyaxwaˈtstë ets twinmayandë wiˈixë net tˈoktundëdë José.
Tamë nety të nyaxwaatstë ko tˈijxmiindë ismaelitëty. Judá ta tˈanmääyë myëgaˈaxëty: Nˈoktukmëdoˈkëmë ismaelitëty. ¡Ta ttoˈktë ja José ets yajkujuujy mët 20 platë meeny! ¡Mëk axëëk duˈun yˈadëtstë ets ninuˈun tkamëdäjttë paˈˈayoˈon!
¿Wiˈixë net tˈanmääytyë tyeety? Yëˈë yaˈoˈktë tuˈugë tsyiip ets mä ja tsyiip neˈpyny twinwijtsnäjxtë kanäk ok ja Joséjë wyit. Ta net ojts tmënëjkxtë mä ja tyeety ets tˈanmääytyë: Tyäˈädë witëts të nbäättë. Ok ëxkap, ets ok ix pën kyaj yëˈë tjaˈajëtyë José.
Ko tˈijxyë Jacob ko yëˈë José wyit ta jyantsy yaxkeky: Yëˈë net tuˈugë awäˈän jëyujkë José të yaˈoogyëty. Duˈunë duˈun meerë ja myëgaˈaxëty ttsojktë ets ja tyeety wyinmayët. Jacob tjantsy nyimääy tjantsy nyidäjˈyë yˈuˈunk, kanäk xëëw jyantsy jëëy jyantsy yaxy. Perë José kyaj nety të yˈooky. Min nˈokˈijxëm mä ojts yajmënëjkxy ets wiˈix jap jyaty.
(Génesis 37:23, 24) Per ko José jyajty mä ja myëgaˈaxëty, ta ojts ttuknijaanduˈuttë ja wyitë oybyë. 24 Ets ta ojts tkujëduwëdë mä ja nëëjut diˈib të tyëtsnë, kyaj nety jap ti ja nëë.
(Génesis 37:28) Ets meerë nety jam nyaxtë ja madianitëty diˈib ajuuy adoˈktëp. Ta dyajpëtsëëmdë José mä ja nëëjut, ets ttukmëdoˈktë ja ismaelitëty diˈib kyujuuytyë mët 20 platë meeny. Ta José ojts yajmënëjkxnë Egipto.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Génesis 36:1, MNM) Yäˈädë duˈun yˈuˈunkˈäjt yˈënäˈkˈäjt yëˈë Esaú, yajtijp nenduˈun Edom.
it-1 paj. 735
Edom
(Tsapts), EDOM JÄˈÄYËTY.
Esaú nanduˈun ojts yajtijy Edom, ja myëgaˈaxë Jacob. ¿Tiko? Yëˈko ja kyaˈaxkopkˈäjtën twingubëjky mët tuk texyë tojkx diˈib tsapts (Gén. 36:1; 25:30-34). Esaú nan kupuˈk myaxuˈunkˈäjty (Gén. 25:25). Ets mä ojts tsyënääytyaknbëktë mët ja tyëëm yˈääts, yëˈë ok yajtukˈëxkäjptë ko ak kupuˈk o naa tsapts yˈixˈattë.
(Génesis 37:29-32) Ok, ko ja Rubén jyëmbijty, ta tˈijxy ko kyaj nety jap ja José mä ja nëëjut. Ta ja wyit ojts tkëëtsy. 30 Ko ojts tninëjkxy ja myëgaˈaxëty, ta tˈanmääy: ¡Të ja mixyuˈunk tyëgoy! Ets ëjts... ¿titsë net ndunëp? 31 Ta ojts twijtsëˈktë ja José wyitë oybyë ets dyaˈoˈktë tuˈugë tsyiibë ets jap ojts twijtsnaxtë mä ja tsyiibë nyeˈpyny. 32 Ok, ta ojts tmënëjkxtë ja wit mä ja tyeety ets tˈanmääytyë: Yëˈëtsë tyäˈädë të nbäättë. Okˈix tunë mayˈäjtën, pën kyaj jyaˈajëty ja mˈuˈungë wyit.
it-1 paj. 618 parr. 1, 2
Kuentˈäjtpë
Ko ijty tuˈugë borreegë kuentˈäjtpë tkupëky tkuentˈatäˈäny ja jäˈäyë byorreegë, duˈunxyëp extëm tkupëky justisë windum. Ja wyintsën mbäädë nety yˈity seguurë ko yajjëˈkxaampy yajpëkaampy ets ko nituˈuk tkayajtëgoyaˈany. Ets ko kyujuyaampy pën jam tuˈuk tyëgoy. Per kyaj nety yëˈë aduˈuk yajtuknikëjxmˈatäˈäny, pes ja ley jyënaˈany ko mbäät wyeˈemy awäˈätstum pën kyaj mbäät tii tnekytyuny, extëm ko tyukjäˈtëdët tuˈugë awäˈän jëyujk. Per parë kyaj yajtuknikëjxmˈatët, tsojkëbë nety ja wyintsën ttukˈixët ti të tyuny të jyatyëty, extëm tmënëjkxët ja jëyujk diˈib të yajtuktsuˈutsë. Duˈuntsoo ja borreegë kuentˈäjtpë wyëˈëmët awäˈätstum.
Nanduˈunë nety mbäät yajtuny pën jam ti ja jäˈäy yajtukmënikaagë, axtë pën yëˈë ja jyiiky myëguˈuk. Extëm nˈokpëjtakëm, yëˈë ijty nyikëjxmˈäjtypy ja kaˈaxkopkpë ets tkuentˈatët ja yˈutsyˈënäˈk. Pääty njaygyujkëm tiko Rubén tmëjotmaybyaty ko ja myëgaˈaxëty jyënandë dyaˈoogäˈändë José, extëm jyënaˈany mä Génesis 37:18-30: “Ko Rubén duˈun tmëdooy net tjanikäjpxtuˈudany. Pääty jyënany: Kyaj yˈoyëty ko ndimˈyaˈoˈkëm [...]. Këdii xyajpëyëˈëktë nëë neˈpyny. [...] Këdii xyaˈooktë. Ojts tjayaˈˈawäˈätspëtsëmäˈäny mä ja myëgaˈaxëty parë jatëgok jyëmbitët mä tyeety”. Ets ko ja Rubén ojts tˈixy ko kyaj mää ja José, “ta ja wyit ojts tkëëtsy” ets jyënany: “¡Të ja mixyuˈunk tyëgoy! Ets ëjts... ¿titsë net ndunëp?”. Rubén nyijäˈäwëbë nety ko mbäät yëˈë yajtuknikëjxmˈaty ko ja José të tyëgoy. Ets parë kyaj yajtuknikëjxmˈatët, ta ja myëgaˈaxëty tniwinmäˈäyëdë wiˈix twinˈëëndët ja tyeety ko José yëˈë tuˈugë awäˈän jëyujk të tsyuˈutsyëty. Yaˈoˈktë tuˈugë tsyiibë ets mä ja nyeˈpyny jap twindijnäjxtë ja José wyit, ta net ojts tmënëjkxtë mä ja tyeety. Duˈunë Rubén kyaj yajtuknikëjxmˈäjty ja yˈutsy mët ko Jacob wyinmääy ko José yëˈë të yaˈoogyëty tuˈugë awäˈän jëyujk (Gén. 37:31-33).
11-17 ÄÄMBË MAYË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | GÉNESIS 38, 39
“Jyobaa ninäˈä tkamastutyë José”
(Génesis 39:1) Ko José ojts yajmënëjkxnë Egipto, ta ja ismaelitëty tyoˈknäjxëdë mä Potifar, diˈib tuump wintsën mä ja Faraón yajkutuky, diˈib kyuentˈäjtypy ja yajkutujkpë.
Kyaj ttuunyë axëkˈäjtën
Biiblyë jyënaˈany ko José yajmëjäjty Egipto, ta jyuuyë tuˈugë yetyëjk diˈib xyëwˈäjt Potifar. Tyäˈädë jäˈäy yëˈë nety nyiwintsënˈäjtypy ja tyuumbëtëjkë faraon, ja rey diˈib Egipto (Génesis 39:1). José jantsy axëëk nyayjyäˈäwë ko myëmajtskˈok yajtoˈky. Pes duˈun ja jäˈäy yajnäjxë extëmë juy tooky. Ta tpatsoˈony ja jembyë wyintsën parë nyijkxy mä tsyëënëyaˈany, tpanäjxy mäjaty yajpääty ja mëjatypyë tiendë, mä jäˈäy jyuy tyooktë ets mä myaayˈixtë.
Mä José tsyëënëyaˈany tim tëgatsy ets kyaj dyuˈunëty mä të tsyoony. Ja fyamilyë yëˈë ijty tyuktsënäˈäyëdëbë wittëjk ets janäämëty tsyënääytyëgatstë mëdë byorreegëty. Perë Potifarë tyëjk jantsy tsuj ets koy pëky, duˈun extëm mayë Egipto jäˈäyë tyëjk diˈib mëkjäˈäy. Arqueólogos jyënäˈändë ko Egipto jäˈäy jyantsy tsyojkënyëˈäjttëp ijtyë it lugäärë tsujpë, ääy kepyë mëjatypyë, pëjy ujts diˈib jantsy päˈäkxuˈkp ets tnabotstë nëë mä dyajˈyondë nëëˈawaxk etsë pëjy ujts. Ets näägë jëën tëjk, jam ijty yajpääty mä it lugäärë tsujpë ets myëdäjttëp ijtyë jyënjäˈäw tyëjäˈäw mä pyoˈkxtë, jantsy mëjatyë byentanë, kanäägë tëjk, jantsy mëjë kääytyakn ets kanäägë kuartë mä yˈittë tuumbëtëjk.
(Génesis 39:12-14) Ta ja toxytyëjk myäjtsë mä wyit ets yˈanmääyë: ¡Mëttsënaagyëts! Perë José, ta ja wyit tnikeky mä ja toxytyëjk ets pyëyëˈkpëtsëëmy. 13 Ets ko ja toxytyëjk tˈijxy ko të ja wyit tnikeˈeky 14 ta tmëyaxkeky ja jäˈäyëty diˈib tuundëp tyëgoty ets tˈanmääy: ¡Okˈixtë! Tadë ebreo jäˈäy diˈibëtsë nmëmëjjäˈäy yajjäjt, të myiny parë xynyëxiˈigäˈän xytyukxiˈigäˈänëm. Tëts xynyiminy parëts të xyjaˈˈaguanëˈatäˈäny, per tats të ndëkë yax jojkpë.
(Génesis 39:20) Netë José ja wyintsën ojts myënëjkxyëty ets kyëyäjkë pujxndëgoty mä ja lugäär mä rey dyaˈityë tsyumyjyaˈay, ets duˈunyëm jap yˈijty pujxndëgoty.
Kyaj ttuunyë axëkˈäjtën
Kyaj oy yajnijawë wiˈix ijty yˈixëty ja pujxndëjk diˈib Egipto, oyë arqueólogos të tjapäättë tuˈuk majtskë potsy kyutuk mä ijty yˈittë tsumyjyaˈay. Diˈib yajnijäˈäwëp, yëˈë ko jutoty ijtyë pujxndëjk. Duˈunë José tnimaytyaky ko yëˈë nety tuˈugë lugäär diˈib jantsy kootsëm këxëˈkp mä tyuktëkë moˈon tujkën (Génesis 40:15). Nanduˈunë Salmo jyënaˈany ko yajtëytyuun: “Yajtuktekytsyuumë pujxn ets yajtukˈyoˈktsuumë pujxn” (Salmo 105:17, 18). Ja tsumyjyaˈay yajtuktsëmëˈktëp ijtyë kyëˈë ets yaˈˈatsuumuky mëdë kadenë ets nääk yajˈyoˈktsuumdëp. Mëkë José yˈayooy ets natëkë yajtëytyuuny.
Per diˈib niˈigyë oˈktëy, yëˈko jeky jap yˈijty mä ja lugäärë atsëˈëk ajawëbë. José kyaj nety tnijawë pën pëtsëmëp näˈä. Ta ogäˈän dyaˈˈabejty tuk sëmään, tuk poˈo ets tuk jëmëjt. Per ¿ti tyuun parë kyaj ojts tsyipkeˈexy?
Biiblyë jyënaˈany ko Jyobaa xëmë yajpaty mëdë José. Duˈunë duˈun, Dios kyaj tmastutyë José ets jantsy oy jyaˈayˈajty mët yëˈë (Génesis 39:21). Nituˈugë pujxndëjk mbäädë Jyobaa kyayajtuˈuˈadukyëty parë tmastuˈudët pënaty mëduunëp (Romanʉs 8:38, 39). ¿Mbawinmaapy wiˈixë José dyaˈˈawäˈätsyë jyot kyorasoon ko Tyeetyë tsäjpotmëdë ttukmëtmaytyakyë yˈamay jyotmay? ¿Mbëjkypyë kuentë wiˈix jyotkujkmooyë Dios diˈib yajkypyë jotkujkˈäjtën? (2 Korintʉ 1:3, 4; Filipʉs 4:6, 7). Per kyaj yëˈëyë Jyobaa ttukmëduunyë José. Biiblyë jyënaˈany ko pyudëjkë parë tyukjotkujkˈatëdët ja diˈib nyikëjxmˈäjtypy ja pujxndëjk.
(Génesis 39:21-23) Perë Jyobaa duˈunyëm yajpaty mëdë José ets duˈunyëm dyaˈijxë ja tsyojkën ets ojts tpudëkë parë ja pujxndëjk kyuentˈäjtpë tsyokëdët. 22 Pääty ja pujxndëjk kuentˈäjtpë ojts ttuknipëkyë José parë tkuentˈatët niˈamukë ja tsumyjyaˈay, etsë José yëˈë diˈib nyiˈanaˈamëp ti tyundëp ja pujxndëjk jäˈäy. 23 Ja pujxndëjk kuentˈäjtpë kyaj ti ttuuny diˈibë José nyikëjxmˈäjtypy, mët ko Jyobaa yëˈë nety mëët yajpäätyë José, ets tijaty tyuun, ak oy wyimbëtsëëmy mët ko Jyobaa pyudëjkë.
Kyaj ttuunyë axëkˈäjtën
Biiblyë jyënaˈany ko Jyobaa xëmë yajpaty mëdë José. Duˈunë duˈun, Dios kyaj tmastutyë José ets jantsy oy jyaˈayˈajty mët yëˈë (Génesis 39:21). Nituˈugë pujxndëjk mbäädë Jyobaa kyayajtuˈuˈadukyëty parë tmastuˈudët pënaty mëduunëp (Romanʉs 8:38, 39). ¿Mbawinmaapy wiˈixë José dyaˈˈawäˈätsyë jyot kyorasoon ko Tyeetyë tsäjpotmëdë ttukmëtmaytyakyë yˈamay jyotmay? ¿Mbëjkypyë kuentë wiˈix jyotkujkmooyë Dios diˈib yajkypyë jotkujkˈäjtën? (2 Korintʉ 1:3, 4; Filipʉs 4:6, 7). Per kyaj yëˈëyë Jyobaa ttukmëduunyë José. Biiblyë jyënaˈany ko pyudëjkë parë tyukjotkujkˈatëdët ja diˈib nyikëjxmˈäjtypy ja pujxndëjk.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Génesis 38:9, 10, MNM) E yëˈë Onán, tyää ojts jyootwinmay, ko ja uˈunk ënäˈk mëdiˈibë mëxuˈunkˈatëbën, käˈäp nëjkx yëˈë tjaˈˈaty. Pääty ko ënety tmëëtkoˈknë ja kuˈookytyoˈoxy mëdiˈibë ja yˈajtsy ënety të tniˈoˈktuˈutyën, käˈäp ënety ttsoky ets wyëˈëmëty uˈunkmëët, këdiibë ja yˈajtsy ja yˈuˈunk oˈk tmëtˈatëty mëët yëˈëgyëjxm. 10 Yëˈë Wintsën Dios käˈäp duˈun oy tˈijxy ko duˈun yëˈë Onán yˈëdiˈitsy, pääty ojts nenduˈun ja jyuukyˈäjtën tpëjkë.
it-2 paj. 550
Onán
(Yëˈë yˈandijpy: “ko mbäät myëj myayë; myëdäjtypyë jot mëjääw”).
Onán yëˈë tyeetyˈäjtë Judá ets yëˈë tyääkˈäjtë Súa, ja toxytyëjk diˈib Canaán (Gén. 38:2-4; 1 Crón. 2:3). Yëˈë yˈajtsyˈäjtë Er, diˈibë Jyobaa yaˈoˈkë mët ko yˈaxëkjäˈäyëty. Komë Er kyaj tmëdäjty yˈuˈunk yˈënäˈk, ta Judá tˈanmääyë Onán ets tpëkët ja Tamar, diˈib kyapyˈajtypy. Duˈuntsoo ko ja yˈuˈunk tpäädët tmëwëˈëmët ja kumäˈäyën diˈib ja tyeety patëp mët ko kyaˈaxkopkëty, per pën kyaj ja yˈuˈunk tpääty, yëˈë nety ja Onán myëwëˈëmëyaampy ja kumäˈäyën. Pääty ko Onán tsyënääy mët ja Tamar yˈëxtääy ja winmäˈäny wiˈix kyaj wyëˈëmët uˈunkmëët, pes yˈëxtaam diˈib pëtsëëm mä nyiniˈkx parë kyaj wyëˈëmët uˈunkmëët ja kyapy. Päätyë Jyobaa yaˈoˈkë mët ko kyaj tmëmëdooy ja tyeety, kyaj twintsëˈkë ja pëjk ukën ets jeˈeyë tˈatsojky ja kumäˈäyën. Duˈunë Onán yˈoˈky ets kyaj ja yˈuˈunk yˈënäˈk tmëdäjty (Gén. 38:6-10; 46:12; Núm. 26:19).
(Génesis 38:15-18, MNM) Ko yëˈë Judá tˈijxy duˈun jyootwinmääy, ko yëˈë toxytyëjk mëdiˈibë neytyoˈkëbën. Jaˈa ko të ënety nyeywyinguyaˈabëty mëët yëˈë wit. 16 Ënet ojts tpuwäˈktuˈuty ja myëguˈuk, ets tmëgajpxäˈäny ja toˈoxytyëjk, ni tkanijawë pënë jaˈadën ja xyakxy, ënet tˈanëmääy: ¿Mˈaˈixëp ets nmëëtmäˈäjëtyë? Ënet yˈëtsooy ja toˈoxytyëjk: ¿Tii mnayakëp koojëts xymëëtmäˈäjëty. 17 Ënet ja Judá yˈëtsooy: Tsäjppax tuˈuk nduknigaxëp. Taa ja toˈoxytyëjk yˈëtsooy: Oyˈatëp, e yajwëˈëm oy naa tii mëdiˈibëts ndukmëbëkëbën ko xyjyantsykyaxäˈäny. 18 Ënet yëˈë Judá dyajtëëy: ¿Tiixë mtsojkpy, ets ndukmëwëˈëmëty? Mooygëts yëˈë [mgëjiits diˈib mëët] mtsäˈäy mëët yëˈë nyibiity, ets nen mooygyëts yëˈë mdäjk, mëdiˈibë jam mgëˈëˈamˈäjtypyën. Ënet ja Judá tmooy ets ojts tmëëtkoˈknë ja toˈoxytyëjk, ta ojts dyajwëˈëmy uˈunkmëët.
w04 15/1 paj. 30 parr. 4, 5
Diˈib nääk të nyayajtëwëdë
Judá axëëk yˈadëtsy ko tkakuytyuuny ja yˈayuk extëmë nety të tˈanëëmë Tamar, ko tmoˈoyaˈanyë Selah. Ets ko nanduˈun wyinmääy ko yëˈë myëttsënaapy tuˈugë toxytyëjk diˈib oypyënëty myëttsënaapy mä ja templë, pes nyijäˈäwëbë nety ko Dios ojts ttuknibëjtäägë ets yëˈëyë kasäädë jäˈäy yˈit tsyëënëdët (Génesis 2:24). Per diˈibë netyë Judá kyaj tnijawë, yëˈë ko kyaj yëˈëjëty tuˈugë kujenytyoˈoxy diˈib myëttsënaapy, yëˈë nety kyudënaapy ja myäänk Selah diˈib japatëp tpëkët ja kyapy ets tmëdatët ja uˈunk yˈënäˈk.
Tamar, kyaj pyokytyuuny ko tsyënääy mëdë Judá. Pes ja yˈuˈunk yˈënäˈk diˈib nimajtsk maxuˈunkˈäjt kyaj yaˈijxtë extëmë ënäˈkuˈunk diˈib të myaxuˈunkˈattë mët ko tyääk të kyujenyˈaty. Ko Boaz twooyë Rut, oy ja mëjjäˈäytyëjk tnimaytyaktë Peréz, ja yˈuˈungë Tamar. Duˈun tˈanmääytyë ja Boaz: “Ets ja mdëëm mˈääts diˈibë Jyobaa mmooyëp mët yëˈëgyëjxmë tyäˈädë kiixy, waˈan duˈun tnimayˈaty extëmë fyamilyë Peréz, ja myäängë Tamar diˈib pyat mëdë Judá” (Rut 4:12). Ets mä ja tyëëm yˈäätsë Peréz nan ja myiinyë Jesukristë (Matewʉ 1:1-3; Lukʉs 3:23-33).
18-24 ÄÄMBË MAYË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | GÉNESIS 40, 41
“Jyobaa yaˈˈawäˈätspëtsëëmë José”
(Génesis 41:9-13, MNM) E ënet yˈënany, ja mëdiˈibë ja uuky nyiwintsënˈajtypyën: Tyamëts ënet njäˈäymyetsy ko ojts tëgok ëxëëk nˈëdëˈëtyëts. 10 Ko ojts yä wintsën tukjootˈambëky yëˈë mëdiˈibë tsäjpkaaky nyiwintsënˈajtypyën ets mëdiˈibë tyam mduumbëˈajtypyën ojtsëts xytsyumdë, xynyiˈënaˈamëdëts nimajtsk jap pujxndëgoty. 11 Tuktëgok ojts yëˈë tsäjpkaaky wintsën wyingumäˈäy, ets nenduˈun ëjts ojts nwingumäˈäyëts. Ja ngumäˈäyëtyëts tuˈuk tuˈuk ak niwijäämp ënety. 12 Jap pujxndëgoty määjëts ënety nˈittën, tap ijty tuˈuk yëˈë mixyuˈunk ebreë jäˈäy. Yëˈë ënety tyuumbëˈäjtypy yëˈë mëjwintsën, mëdiˈibë kuentˈäjtpën. Ënet ndukmëmëtyäˈäktëts ja nwingumäˈäyëtyëts, ets yëˈë ojts tkäjpxtëˈkxtäˈäy. 13 E duˈunëdën të jyantsy tyuundäˈäyë të jyantsy jyajtäˈäyë ejxtëm ojts yˈënaˈanyën. Ëjts tëëjëts jatëgok ja nduunk mbääty, ets ja tuˈukpë ojts ja jyantsy yajˈyoˈktëy.
Jyobaa kyaj tjäˈäytyëgooyë José
Tapë netyë José yˈity pujxndëgoty ko faraon, ja rey diˈib Egipto wyingumääy, ets nipën mbäät ojts tkayajnikejy ja kumäˈäy. Per ta tuˈugë tyuumbë faraon yˈanmääyë ko José mbäät tnimaytyaˈaky wiˈixë nety nyikejy. Ta ja rey pojënë ojts tnigaxë etsë José yajmëminët.
(Génesis 41:16, MNM) Ëjts käˈäbëtsë taabë xypyaaty ngajpxwäˈätsëtyëts yëˈë mgumäˈäy: Duˈun ojts yëˈë José yˈëtsoy; e Dios yëˈë yakaampy yëˈë käjpxëmbijtën mëdiˈibë mijts mdukˈoyˈatëbën.
(Génesis 41:29-32, MNM) Wëxtujk jëmëjt yëˈë pëjktaˈaky wyindëwaˈanyën, ets mëjkëjaa wëxtujk jëmëjt yˈitäˈäny yˈoyëjäˈäny. 30 Ets ok myinäˈäny nenduˈun wëxtujk jëmëjt mä käˈäp winë yˈitëty wyindëwëtyën. Ni pën nëjkx tkajäˈäymyetsy wiˈix ënety winë të yˈëkˈijt të yˈëkwindëëbën mä Egipto nyääxjotën. Jaa ko ja yuu xëëw yëˈë yajmaˈttäˈäjëp ja nax käjpn. 31 Mëj këjaa yˈitäˈäny yëˈë xëëw, ets ni käˈäp yˈëkˈyajjäˈäymyajtsnëty wiˈix ënety winë të yˈity të wyindëyën. 32 Yëˈë nwintsënëts majtsk pëky të wyingumäˈäy. E tuˈugyë jeˈeyë mëdiˈibë nyigajpxypyën, ets wiˈix nyiwijyën. Jaˈa ko Dios të duˈun tuknibëjktäägë yajxon mëdiˈibë tyunaamybyën, ets tsojk duˈun ttunäˈäny.
Jyobaa kyaj tjäˈäytyëgooyë José
Ta ja faraon yajtëëwë: “¿Mbäädëts xytyukmëtmaytyaˈaky wiˈix nyikejˈyëtsë ntsuu ngumäˈäy?”. Ta José yˈatsooy: “Yä Egipto jëxtujk jëmëjt yˈitäˈäny mayë jëˈxy pëky, ets ok, ta yˈitäˈänyë yuu jëxtujk jëmëjt. Winˈix tuˈugë jäˈäy diˈib kuwijy diˈib mbäät dyajnipetyë jëˈxy pëky parë kyaj ja nax käjpn yuuˈooktët”. Ta ja faraon jyënany: “¡Mijts nwinˈijxypy! Mijts diˈib mˈitäämp ja myëmajtskpë anaˈamp yä Egipto”. Per ¿tiko José tnijäˈäwë wiˈixë nety nyikejy ja kyumäˈäyë faraon? Yëˈko, yëˈë Jyobaa pudëjkë.
(Génesis 41:38-40, MNM) Ta ja mëjˈyajkutujkpë yˈanëmääyëdë: Jyëgyejpyëdaa jäˈäy wiinkpë mbatëmëty mëdiˈibë Dios wyijyˈäjtën myëëtˈäjtëbënë. 39 Ënet yëˈë mëjˈyajkutujkpë tnëmääy yëˈë José: Käˈäp mä wiinkpë jäˈäy jääkwinmäˈänymyëëtpë ets wijpy ejxtëm mijtsën. Dios duˈun të mduknijawëty tukëˈëyë yäˈädë winë. 40 Mijts duˈun yä mwëˈëmëp määjëts yëˈë nyajkutujktaknëm ets tukëˈëyë ngäjpnëts mëmëdowëdëp. Mëdiˈibë tëy ëjtsëdën yä mëj naxäämp këdiinëm mijts, jaˈa ko ëjts yajkutujkpëts.
Jyobaa kyaj tjäˈäytyëgooyë José
Ta ja faraon yajtëëwë: “¿Mbäädëts xytyukmëtmaytyaˈaky wiˈix nyikejˈyëtsë ntsuu ngumäˈäy?”. Ta José yˈatsooy: “Yä Egipto jëxtujk jëmëjt yˈitäˈäny mayë jëˈxy pëky, ets ok, ta yˈitäˈänyë yuu jëxtujk jëmëjt. Winˈix tuˈugë jäˈäy diˈib kuwijy diˈib mbäät dyajnipetyë jëˈxy pëky parë kyaj ja nax käjpn yuuˈooktët”. Ta ja faraon jyënany: “¡Mijts nwinˈijxypy! Mijts diˈib mˈitäämp ja myëmajtskpë anaˈamp yä Egipto”. Per ¿tiko José tnijäˈäwë wiˈixë nety nyikejy ja kyumäˈäyë faraon? Yëˈko, yëˈë Jyobaa pudëjkë.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Génesis 41:14, MNM) E ënet ja mëjˈyajkutujkpë ojts nigaxë ja José, ta tim ënetyë dyajpëtsëëmdë pujxndëgoty. Ojts ja José kyuwääy dyajkeebyët, ets ojts yëˈë wyit tjaandëgätsy, ta ojts duˈun ja mëjˈyajkutujkpë twinguwäˈkëy.
¿Mnijäˈäwëbë nety?
¿Tiko José nyayˈajajp nyayˈagoˈtsë mä tkaninëjkxynyëm ja faraon?
Mä Génesis jyënaˈany ko ja faraon, ta ojts tnigaxë ja José mä nety jap yˈity pujxndëgoty parë tmayët ja kumäˈäy diˈibë nety myëmääy myëdajpy. José kanäk jëmëjtë nety kujk yˈijnë pujxndëgoty. Ko yajnigajxë kyaj netyë ojts twinguwäˈägë ja faraon, jawyiin nyayˈajajp nyayˈagoˈtsë (Génesis 39:20-23; 41:1, 14). Ko tyäˈädë yajkujäˈäyë mä Biiblyë, yëˈë xytyukˈijxëm ko José yajxonë nety tnijawë wiˈix ja Egipto jäˈäy tmëdattë kostumbrë.
Mä kanäägë nax käjpn yajˈyoondëp ijtyë jäˈäyë yˈawääy, extëm ja ebreo jäˈäy. Tuˈugë liibrë jyënaˈany ko “yëˈëyë ijty ja Egipto jäˈäy diˈib nnayˈajajp nnayˈagoˈtsëp” (Comentario exegético y explicativo de la Biblia).
¿Jeˈeyë ijty nyayˈajap nyayˈagootsëdë? Tuˈugë rebistë tnimaytyaˈaky ko extëm ijty ja Egipto jäˈäy tmëdattë kostumbrë, jawyiin ja yetyëjk nyayaˈoytyëkëdë parë twinguwäˈägët ja faraon, duˈun extëm ko tyëkëyäˈänët mä tuˈugë templë (La revista Biblical Archaeology Review). Pën jantsy duˈun, mbäät nwinmäˈäyëm ko José ojts tukëˈëyë ja nyiniˈkx kyëbäjk tjajptäˈäy tkoˈtstääy desde mä tyeky axtë mä kyëbäjk.
(Génesis 41:33, MNM) Nik oyˈäjtp jeexyë ko yëˈë nwintsënëts jäˈäy wijypyë tˈixtäˈädëty taats yëˈë jotmay tjëgyapëty mä yëˈë nax käjpnën.
w09 15/11 paj. 28 parr. 14
Dios mëduumbë tsojkëp njäˈäyˈäjtëm mëdë mayˈäjt wintsëˈkën
14 Ja Dios mëduumbëty diˈib tëëyëp jukyˈäjttë, tyukniˈˈijxëdë ja yˈuˈunk yˈënäˈk parë tjaygyaptëdë winmäˈäny jyënoty tyëgoty. Extëm mä Génesis 22:7 yajnimaytyaˈaky wiˈixë Abrahán mëdë Isaac jantsy tsuj ojts nyaymyëˈˈëw nyaymyëgäjpxëdë. José nan yajnigëxëˈk ko të netyë tyääk tyeety tsuj yajxon yˈëwij kyäjpxwijëdë. Pes ko yˈijty pujxndëgoty, mëdë mayˈäjt wintsëˈkën tmëtmaytyaky ja pujxndëjkjäˈäyëty (Gén. 40:8, 14). Ets extëm ojts tmëgajpxy ja faraon, yajnigëxëˈk ko të nety yajtukniˈˈixë wiˈix tmëˈˈëw tmëgäjpxët pënaty myëdäjttëbë kutujkën (Gén. 41:16, 33, 34).
25-31 ÄÄMBË MAYË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | GÉNESIS 42, 43
“José myëmadak wiˈixë nety nyayjyawëty”
(Génesis 42:5-7, MNM) Yëˈë yˈuˈunk yˈënäˈk yëˈë Israel ojts nyëjkxtë mëët wiingëtypyë jäˈäyëty, mëdiˈibë ënety nenduˈun nëjkxtëbën tsäjpmok juuybyë, jaˈa ko mä tukëˈëyë Canaán nyääxjotën jamˈäjtp ënety ja yuu xëëw. 6 Yëˈë José yëˈë ënety ënaˈambë ijtp mä ja Egipto käjpnën, ets mëdiˈibë ënety ja tsäjpmok tyukmëdoˈokypyën ja jäˈäy, pënëty miindëbën tsäjpmokjuuybyë. Ko ojts ja yˈajtsytyëjk jam jyaˈtë mä yëˈëjën, ënet ojts nyeyjyijttäˈägëtë jam wyindum, ets nyääxkoowdë. 7 José ojts tˈixkapy ja yˈajtsytyëjk, ko tˈijxy; e duˈun ojts nyeybyëjktaˈagyë ejxtëm jeexyë käˈäp tˈixkapyën, ets dyajtëëy ëwäˈän ëwäˈän: ¡Miitsëty! ¿Maaxë mtsoondë? Canaán ëëtsëty ntsoondë tsäjpmok njuyandëbëts duˈun yˈëtsoowdë yëˈëjëty.
“Käˈäbëts mëbäät neyajnaxyë ta Diosën”
Perë José yˈëxkäjptë ja myëgaˈaxëty. Ko nyiwindakëdë, ta tjamyejtsy wiˈixë Jyobaa yajkumääjë ko myutskˈäjty. Biiblyë jyënaˈany: “Ënet ja José tjäˈäymyejtsy ja wyingumäˈäy mëdiˈibë nety të tˈixyën mëët yëˈëjëty” ko nyiwindäˈägëdë extëmë nety jam ttundë (Génesis 37:2, 5-9; 42:7, 9, MNM). ¿Ti tyunëbë José? ¿Myats myënandëp o tyukkumëdowdëp wiˈix tyuunëdë?
“Käˈäbëts mëbäät neyajnaxyë ta Diosën”
Tsip parë tyam duˈun njäjtëm. Per diˈib tuun jäjtëp mä familyë, yëˈë ko tsyiptundë ets nyaywyäˈkxëdë. Ko duˈun jyaty, ta net mayë jäˈäy kyaj nyayjëjpkuwitsëty ets ttuny diˈib tim jawyiin miimp mä jyot wyinmäˈäny. Pën nbatëmë duˈumbë jotmay, oy ko nbanëjkxëmë José yˈijxpajtën ets nbayoˈoyëm ti Jyobaa tsyejpy parë nduˈunëm (Proverbios 14:12). Jëjpˈam ets oy nˈijtëm mëdë familyë, per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko oy nˈijtëm mëdë Jyobaa etsë Jesus (Matewʉ 10:37).
(Génesis 42:14-17, MNM) Ënet ja José yˈënaangojnëbë: Duˈun ejxtëm nˈënäˈänyënëts jeˈeyë mijts mindë mˈixäˈändë mdunäˈändë. 15 Ets yäˈädë ënet mëët nˈëkjantsyˈijxmëty. Yajxon miitsëty yam nˈënëëmëdë ko käˈäp yä mtsoondëty, koonëm tëy xyˈëkˈyajmindëty ja mˈutsyëty ja mutskpë. 16 Waˈan miitsëty niduˈuk pën nëjkx dyajtsoony. E ja nimaybyë waˈan twëˈëmdë tsumy. Tsojk nˈëkjantsyˈijxëm pënë jantsy tëy mˈënäˈändë, e pën käˈäp tyiyëty. Taadën jyantsy yajˈixëty, ko miitsëty ijxpë tuumbë jeˈeyë mindë. ¡Ja mëjˈyajkutujkën xyëëwgëjxmëts yam duˈun nˈënaˈany! 17 José tsumy ojts dyajˈity ja myëguˈuktëjk tëgëëk xëëw.
“Käˈäbëts mëbäät neyajnaxyë ta Diosën”
José ta net twinmäˈänyˈijxy ja myëgaˈaxëty parë tnijäˈäwë ti nety japˈäjtp mä jyot kyorasoonëty. Tim jawyiin, tniwäämbajttë ko yëˈë käjpn niˈˈijxpëty ets ta net dyajtuuny tuˈugë wyingäjpxpë parë ojts tmëkmëgäjpxtë. Ja myëgaˈaxëty, ta nyaynyikäjpxtutëdë ets jyënandë ko tamë fyamilyëty ets ko të nety ja yˈutsy dyajwëˈëmdë mä tyëjk diˈib tim mutsk. ¡Jantsy jotkujkë José nyayjäˈäwë ko tmëdooy ko tam ja yˈutsy jyukyˈaty! José ta tnijäˈäwë ti net mbäät tˈaktuny. Ta tˈanmääy ja myëgaˈaxëty: “Yäˈädë ënet mëët nˈëkjantsyˈijxmëty [...] käˈäp yä mtsoondëty koonëm tëy xyˈëkˈyajmindëty ja mˈutsyëty ja mutskpë”. Ko nyajxy tëgëk xëëw, ta jyëmbijttë mä tyëjk parë ojts dyajtsoondë Benjamín, per ta José ojts dyajwëˈëmy niduˈuk parë seguurë jyëmbittët (Génesis 42:9-20, MNM).
(Génesis 42:21, 22, MNM) Ets nyeyˈënanëdë jaxim jayam: Tyam ënet nˈijxëm, ets tyam ënet ngëbajtëm ko ojts axëëk ja nˈutsyˈäjtëm nduˈunëm. Ojts xyjyamënuˈkxtäkëmë ets jeexyë nbaˈëyoˈowëm nasˈëyoˈowëm. E ëëtsˈäjtëmë käˈäp ja nduˈunëmë kuentë, ojts naˈijxëm ko ënety mon tuk yajpääty. Pääty ënet ëëtsˈäjtëm tyam yäˈädë ëxëëkˈäjtën nbatëm nˈijxëm. 22 Ënet yëˈë Rubén tˈëtsooy ja myëgäˈäxtëjk: Ëjts ojtsëts njaˈënäˈäny, ets jeexyë käˈäp wiˈix nduˈunëm. E miitsëty käˈäbëts ojts xykyajpxymyëmëdowdëts, e ëëtsˈäjtëm kuanë ënet nˈëtsoowëmbijtmëty yëˈë yˈoˈkën tyëgoˈoyën.
(it-2 paj. 125 parr. 1)
José
Ko ja José myëgaˈaxëty tˈijxtë ti nety tuun jäjtëp, ta ojts nyaybyokyˈixëdë ets jyënandë ko Diosë nety tukumëdoowëdëp ko ja myëgaˈax ojts ttooktë extëmë tuumbë mosë. Yˈëxkäjptë José wyindum ko axëëgë nety të yˈadëˈëtstë, oyë nety tkanijawëdë pën yëˈë ja myëgaˈax. Ko José tmëdooy ets tˈijxy wiˈix ja myëgaˈaxëty yˈajëmbit jyodëmbittë, ta jyantsy amutskˈäjty ja yˈääw jyot ets ojts nyijkxy jëëy yaxpë (Gén. 42:21-24).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Génesis 42:22, MNM) Ënet yëˈë Rubén tˈëtsooy ja myëgäˈäxtëjk: Ëjts ojtsëts njaˈënäˈäny, ets jeexyë käˈäp wiˈix nduˈunëm. E miitsëty käˈäbëts ojts xykyajpxymyëmëdowdëts, e ëëtsˈäjtëm kuanë ënet nˈëtsoowëmbijtmëty yëˈë yˈoˈkën tyëgoˈoyën.
(Génesis 42:37, MNM) Ënet yëˈë Rubén ja tyeety tˈanëmääy: Ëxmats yëˈë Benjamín, ëjts nguentˈatëp, ets mijts jatëgok nëjkx ndukëˈëdëkë. E pënë käjts ndukëˈëdëkë jatëgok, ngëˈëyajkypyëts yëˈë nˈuˈunk nimajtsk ets xyajˈoogëty.
it-2 paj. 873 parr. 5
Rubén
Rubén yajnigëxëˈkë oybyë jyaˈayˈäjtën extëm ko tˈanmääy ja myëgaˈaxëty ets tkujëduwët ja José mä tuˈugë nëë jut diˈib të tyëtsnë ets kyaj dyaˈooktët. Ko duˈun tˈanmääy, yëˈë parë nety ok ayuˈutsyë dyaˈˈawäˈätspëtsëmäˈäny (Gén. 37:18-30). Ko nyajxy iˈpx jëmëjt, ta José yˈanmääyëdë ko jeˈeyë të myindë käjpn niˈˈijxpë Egipto, ta wyinmääytyë ko päätyë nety duˈun yajniwäämbattë mët ko yëˈë kyumëdoowdëp ko ja José tkapaˈˈayoowdë. Rubén ta jyënany ko yëˈë kyaj ttuktëjkë ko duˈun ja myëgaˈax ttuundë (Gén. 42:9-14, 21, 22). Ets ko jatëgok jyëmbitandë Egipto, Jacob kyaj tkaxanyë Benjamín mët ja myëgaˈaxëty, perë Rubén ta jyënany: “Ëxmats yëˈë Benjamín, ëjts nguentˈatëp, ets mijts jatëgok nëjkx ndukëˈëdëkë. E pënë käjts ndukëˈëdëkë jatëgok, ngëˈëyajkypyëts yëˈë nˈuˈunk nimajtsk ets xyajˈoogëty” (Gén. 42:37).
(Génesis 43:32, MNM) Ja José ëbëky ojts ja kyaˈayën yˈukën yajniˈˈixë, e ja Jacob ja yˈuˈunk yˈënäˈk nen ëbëky. E ja Egipto jäˈäyëty, mëdiˈibë ënety mëët kyaytyën ja José, nen ëbëky ja jyäˈäjëty yajniˈˈijxëtyë. Jaˈa ko yëˈë Egipto jäˈäyëty käˈäp ënety dyajkutuktë kyaaymyuk yˈukmuktëty mëët yëˈë ebreo jäˈäyëty.
w04 15/1 paj. 29 parr. 1
Diˈib nääk të nyayajtëwëdë (myëmajtsk pëky 2)
43:32. ¿Tiko ja Egipto jäˈäy jantsy axëëgëm ijty tˈixtë ko kyaytyët mët ja ebreo jäˈäyëty? Waˈan mët ko jyaˈaybyaxtë ets mët ko tëgatsy diosˈawdattë. Ets ja Egipto jäˈäyëty nan kyaj ijty tˈixäˈändë ja borreegë kuentˈäjtpëty (Génesis 46:34). ¿Tiko? Yëˈko jam Egipto naywyäˈkxëdëp ijty ja jäˈäy, extëm nˈokpëjtakëm jawyiin yajpëjtaˈaky ja yajkutujkpë, ta net diˈib jaayë anaˈamdëp, diˈib tuundëp saserdotë ets tim ëxˈok yajpëjtakp yëˈë ja borreegë kuentˈäjtpëty, o waˈan kyaj tˈixandë mët ko tˈëxtäˈäytyë ja ääy ujts diˈib jyëˈxtëp ja byorreegë, pes kyaj nety nëgoo ja kam tuˈu jam Egipto.