¿Axëëgëdaa ko duˈun nayjäˈäwëm?

TUˈUGË yetyëjk diˈib moon tujkp tkujäˈäyë: “Kom japëts të nmutskˈaty Inglaterra, ojts nyajtukniˈˈixë parëts kyaj nyajnigëxëˈëgët wiˈixëts nayjawëty. Njamyejtsypyëts kojëts ijty wiˈix njaty, tajëts ja ndeety diˈib tuun soldäädë xyˈanëëmëts tjantsy agäˈpmukyë tyëts: ¡Këdii myaˈaxy! Kyajts njamyetsy pën ojtsë ndääk näˈä xytsyuˈkxtë o xymyënandë mëdëts ja nidëgëëkpë nmëgaˈax. Kojëtsë njëmëjt 56, tajëts nˈijxˈoˈky ja ndeetyëts. Mëkëts njantsy jyäˈäwë, per kyajts netyë njëëy nyaxy”.

Ta it lugäär mä jäˈäy dyajnigëxëˈëktë wiˈix nyayjawëdë. Ets mbäädë wiink jäˈäy tpëktë kuentë pën jotkujkˈäjttëp o määy täjtëp. Per nan ta lugäär extëm Europa ets Gran Bretaña mä jäˈäy të yajtukniˈˈixëdë, ets mas pën yetyëjk, parë kyaj dyajnigëxëˈëgët ti jyäˈäwëp mä jyot kyorasoon. Per ¿axëëgëdaa ko nyajnigëxëˈkëmë jäj jëmuˈumën ko yˈooky ja jäˈäy diˈib mëk ntsojkëm? ¿Wiˈixë Biiblyë jyënaˈany?

Biiblyë myaytyakypyë jäˈäy diˈib jëëy yaxtë

Ja ebreeë jäˈäy diˈib jyaaytyë Biiblyë, yajnigëxëˈktë wiˈix nyayjäˈäwëdë. Jap myiny kanäägë ijxpajtën mä jäˈäy dyajnigëxëˈktë ja myaˈay tyäjën. Extëm ja rey Dabit, jantsy jotmaymyëët nyayjäˈäwë ko ja yˈuˈunk Amnon yaˈoˈkë jäˈäy, ets tjantsy nyijëëy tjantsy nyiyaxy (2 Samuel 13:28-39). Ets nan nyijëëy nyiyaxë Absalon ko yˈoˈky, oyë naty të jyamëdëgoyëty ko jyapëjkëyanë ja yˈanaˈamën. Biiblyë jyënaˈany: “Ta ja rey jyantsy jotmaytyuktëjkë ets pyatëjkë mä ja tyëjk diˈib anikëjxy ets tyëjkë jëëy yaxpë, ets mä jam wyäˈknaxy wyäˈktëkë, ta jyënany: ¡Absalon, uˈunk jaˈa, uˈunk jaˈa! ¡Nek oyxyëbëts ëjts të nˈooky ets kyajxyëp myijtsëty Absalon, uˈunk jaˈa, uˈunk jaˈa!” (2 Samuel 18:33). Dabit yajnigëxëˈk ja jyäj jyëmuˈumën extëm dyajnigëxëˈëgët tuˈugë uˈunkteety. ¡Duˈunën mayë tääk teety wyinmaytyë ko nek oyxyëp yëˈë të yˈooktë ets kyaj yëˈëjëty ja yˈuˈunk! Pes kyaj pën tjëjpˈixy ets yˈoogët jawyiin ja uˈunk ënäˈk ets oknëm ja tääk teety.

¿Ti tyuunë Jesus ko yˈoˈky ja myëtnaymyaayëbë Lasarë? Jëëy yax ko tmëwingoony ja jutˈää (Fwank 11:30-38). Mariië Magdalenë, nan nyijëëy nyiyaxë Jesus ko jyajty jutˈagëˈëy (Fwank 20:11-16). Tyam, nan jëëy yaxpë Dios mëduumbë ko yˈooky ja jäˈäy diˈib mëk tsyejpy oy tjanijawë ko oˈkpë pyëdëˈëgäˈäny, pes niˈamukë njäˈäwëm ja jäj jëmuˈumën, per kyaj ndimjëˈëy ndimˈyaxëm kuwopy kukäˈätsypyëm extëm näägë jäˈäy diˈib kyaj tnijawëdë wiˈixë Biiblyë jyënaˈany (1 Tesalónikʉ 4:13, 14).

¿Oyëdaa ko njëˈëy nyaxëm?

¿Ti tyamë jäˈäy tyuumpy ko yˈoogyë myëguˈuk? ¿Yajnigëxeˈkypy wiˈix nyayjawëty o tsoytyuump? ¿Wiˈix jyënäˈändë ëxpekyjyaˈay? Jyënäˈändë ko oy ko nyajnigëxëˈkëmë jäj jëmuˈumën diˈib njäˈäwëm ets nanduˈunë Biiblyë jyënaˈany. Jap tmaytyaˈagyë Dios mëduumbë diˈib yaˈijxëdë jyäj jyëmuˈumën extëmë Job, Dabit etsë Jeremiiës, yëˈëjëty myaytyaktë wiˈix nyayjäˈäwëdë. Pääty kyaj yˈoyëty nˈanaytyuˈukpëtsëˈëmëm (Proverbios 18:1). Per oy ko nanduˈun njaygyujkëm ko wiˈixëmë jäˈäy dyajnigëxëˈëktë jyäj jyëmuˈumën, pes kyaj tyuknaxëty ja kostumbrë mä ntsënäˈäyëm ets ni ja relijyonk.a

¿Ti mbäät xytyuny ko mjëˈëyäˈän myäˈäxäˈänët? Jëˈëy yäˈäx, pes niˈamukë njëˈëy nyaxëm. Jamyats ko Lasarë yˈoˈky, ta “Jesus nyayjäˈäjë jotmaymyëët es yˈamutskˈäjty”. Ta “jyëëy” yaxy (Fwank 11:33, 35). Duˈuntsoo dyaˈijxë ko kyaj yˈaxëëgëty ko yajnijëˈëy yajniyaˈaxy ja jäˈäy diˈib mëk ntsojkëm.

Anne nanduˈun dyajtëyˈäjtëndëkë extëm yä të yajnigajpxy, pes ko yˈoˈkyë myaxuˈunk o lyeˈk diˈib xyëˈäjtypy Rachel, ja nyaˈay jyënany: “Xyajmonyˈijx xyajmonyjäˈäjëts ko ni Anne ets ni ëjts ngajëëy ngayaxtëts kojëts ja nˈuˈunk nyaxtëjkë, oyë natyë jäˈäy jyëˈëy yäˈäxtë”. Per ta Anne jyënany: “Jantsy tëyˈäjtën, per tëjëts mijts nijëëytyuˈuty niyaxtuˈuty. Jats njäˈäwë xyˈaxëktuuny ko naty të nyäjxnë kanäk sëmään. Tëgok, kojëtsë naty naytyuˈuk mätsë ndëjk, tajëts tuk xëë njantsy jëëy njantsy yaxy ets mëjwiin kajaats xypyudëjkë, pes oyëts nayjäˈäwë. Tsojkëbë naty etsëts nijëˈëy niyäˈäxët ja nˈuˈunk. Pääty oy ko jyëˈëy yäˈäxëdë jäˈäy diˈib jyäˈäwëbë jäj jëmuˈumën. Oyë wiink jäˈäy jyajënäˈäny: Këdii mjëˈëy myaˈaxy, per kyaj xypyudëjkëm”.

¿Wiˈix nääk nyayjawëdë?

¿Wiˈix nääk nyayjawëdë ko yˈooky ja jäˈäy diˈib mëk tsyejpy? Min nˈokˈijxëm wiˈix jyajtyë Juanita diˈibë naty uˈunkmëët. Yëˈë nyijäˈäjëp wiˈix yajjawë ko yˈooky tuˈugë uˈunk, pes mëgoxkë naty të yˈoˈknë myaxuˈunk. Pääty jyotmaytyuktëjkë ko karrë yajtsayujtë ets ojts yajmënëjkxy mä hospital. Kyum majtsk sëmään, ta myaxuˈunkˈäjtyë Vanessa, oyë naty kyapoˈobäätynyëm. Ja jeˈeyë jyeˈemtsyëty 900 gramë. Ta Juanita jyënany: “¡Jantsy oyëts nayjäˈäwë, yëˈko uˈunktäägëtsë naty!”.

Per kyaj jyejkyë jyotkujkˈäjtën. Vanessa, ta yˈoˈky kyum mäjtaxk xëë. Juanita ta jyënaˈany: “Awäˈäts tukwäˈätspëmëts nayjäˈäwë. Kyajtsë naty nekyˈuˈunktäägëty. Duˈunëts nayjäˈäwë extëmëts nbuwatsy. Mëkëts ja jäj jëmuˈumën nyajnäjxy kojëts njäjty mätsë ndëjk ets nˈijxyëts ja lugäär diˈibëtsë naty të nyaˈoyëdë parë Vanessa ets ja wyituˈunk diˈibëtsë naty të njuy. Majtsk poˈo nyajxy ets yëˈëyëts njamyajts ja xëë mä myaxuˈunkˈäjty ets nipënëts ngaˈixany”.

¿Tyimˈyaˈˈanigyë tyäˈädë toxytyëjk? Tsip njaygyujkëm wiˈix nyayjawëdë pënatyë duˈumbë jotmay të ttuknaxtë extëmë Juanita. Pes jyënäˈändë ko mëk tjantsy pyaˈˈayowdë ko yˈoogyë yˈuˈunk ets duˈun tjawëdë extëmxyëp të yˈooky tuˈugë jäˈäy diˈib të jyukyˈäjnë. Yëˈë tääk teety jyënäˈändë ko mëk ttsojknëdë yˈuˈunk mä kyamaxuˈunkˈatynyëm. Etsë uˈunktääk mëk tmëyujy ja myaxuˈunk diˈib nyikëjxmˈäjtypy, pääty ko yˈooky, duˈun tjawë ko jantsy jäˈäy diˈib të yˈooky. Tyäˈädë yëˈë diˈib mbäät tjaygyukëdë wiink jäˈäy.

¿Wiˈix mbäät mˈaxëktunyëty ko mjotˈambëkët o mnaybyokyˈixëdët?

Ko ajotkumonë yˈoˈky tuˈugë mixyuˈunk diˈib tëdujkë jyëmëjt mët ja päˈäm diˈibë naty të tmëmaxuˈunkˈatë mä kyorasoon, ta ja tyääk jyënany: “Kyajts nmëbëkany ets wiˈixëmëts nayjäˈäwë, jats njaxujxtääy, njanaybyokyˈijxë, ets jats njatukjotˈambejkyë nyaˈay ets ja doktoor tiko të tkapëktë kuentë ko mëkëtsë naty ja nˈuˈunk pyekyëty”.

Nan mbäät tuˈugë jäˈäy jyotmäˈäty o jyotˈambeky mët ko myay tyajy. Mbäät ttukjotˈambeky ja doktoortëjk etsë enfermeerëtëjk mët ko wyinmay ko tëxyëp ti tˈaktundë. Ets nan mbäät ttukjotˈambeky ja myëguˈuktëjk etsë myëtnaymyaayëbë ko kyaj oy tijaty të ttundë. Ets ta net diˈib tyukjotˈambejkypy ja diˈib të yˈooky tiko të kyanaygyuentˈatyëty. Stella jyënaˈany: “Njamyejtsypyëts ko wingëmëts ojts ndukjotˈambëjknë ja nyaˈayëts, yëˈko nnijäˈäbëtsë naty ko kyajxyëp duˈun jyajty. Mëjtaˈagyë naty pyekyëty, per kyaj tmëmëdooyë doktoor”. Ets näˈäty mbäät niˈigyë yajtukjotˈambeky ja oˈkpë mët ko duˈunyë tijaty të ttukmënikakëtyaˈay ja nyëdoˈoxy.

Ets ta net nääk diˈib këˈëm nyaybyokyˈixëdë ko të yˈokjotˈambëktë. Ets ta diˈib naybyokyˈijxëdëp ko të yˈooky ja myëguˈuk ets jyënäˈändë: “Kyajxyëp të yˈooky koxyëbëts mëktaˈaky të nˈanëëmë parë tsojk nyëjkxët mä doktoor” o “tninëjkxëdë wiink doktoor” o “parëxyëp të yˈaknaygyuentˈatyëty”.

Per ta net nääk diˈib niˈigyë naybyokyˈijxëdëp ets mas pën ajotkumonë ja myëguˈuk të yˈooky. Ta tjamyatstë näˈä ojts tˈaktukjotˈambeky o näˈä tijaty mëët ojts tˈakˈyajtsiptäˈäktë. Ets mbäädë net wyinmay ko oyxyëp mëët të yˈakˈittë.

Kom jajkp ja jyäj jyëmuˈumënë uˈunktääk, ta tyëyˈäjtëndëkë extëm mayë ëxpekyjyaˈay jyënäˈändë ko ninäˈä tkajäˈäytyëgoyët ja tääk teety ko ja yˈuˈunk të yˈooky, per diˈib mas jyäˈäwëp yëˈë ja uˈunktääk.

Ko jäˈäy kyuˈooky

Ko jäˈäy kyuˈooky nan kajaa yˈaxëktunyëty, ets mas pën nimajtsk tijaty të ttundë. Pes jabäät jyëjpkëjxtäˈäy diˈibë naty të ttundë, extëm ko nyëjxtë mumaty, ijx jäˈäbë, tuun ayoobë, ets mä nimajtsk tijaty të ttundë.

Ricardo tnimaytyaˈaky wiˈix nyayjäˈäwë ko ja nyëdoˈoxy yˈoˈky: “Mëkëts njantsy pyaˈˈayooy ets axtë jaˈooganëts nanduˈun”. Ta yˈakjënäˈäny: “Kojëtsë nnëdoˈoxy yˈoˈky kyajts pën nekyˈixany, per tajëts nbejkyë kuentë ko niˈigyëts xyˈaxëktunët kojëts nˈanaytyuˈukpëtsëmët, pes kyajts mbäät ja nnëdoˈoxy nekypyaaty”. Ta jatëgokë Ricardo tyuundëjkë, tyëjkë yeˈebyë mä naymyujkën ets tyëjkë ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë.

Ricardo jyënaˈany: “Niˈigyëtsë Jyobaa nmëwingoony koogoots njäˈäwë wiˈixëts xypyudëjkë ets wiˈix tˈatsoojëmbijtyëtsë nnuˈkxtakën, axtë kojëts nˈamdooy diˈib kyaj myëjwiin kyajaajëty. Kojëts nˈijxy wiˈixëtsë Dios xytsyeky, yëˈëts xypyudëjkë parëts nmëmadakyë tadë jotmayë mas mëjwiimbë diˈibëts të nbääty”. Ets ta yˈakjënäˈäny: “Duˈunyëmëts ja nnëdoˈoxy nˈakpaˈˈayoy, per ijtpëts seguurë ko Jyobaa kyaj tnasˈixë ets ti xëmë xyˈaxëktuˈunëm”.

Këdii xymyëjpëjtaˈaky wiˈixë jäˈäy jyënaˈany

Pënaty jyaaytyë tadë liibrë diˈib myaytyakypy näˈä ets wiˈix nayjëgäjpxëm dyaktë duˈunë käjpxwijën: “Kyaj xynyaˈixët etsë wiink jäˈäy mdukˈanaˈamëdët wiˈix ti xytyunët o wiˈix mnayjawëdët. Pes wiˈixëmë jäˈäy dyaˈixëdë jyäj jyëmuˈumën. Mbäädë jäˈäy wyinmaytyë ets axtë mˈanëˈëmxëdë ko wingëm mmääy mdäjnë o ko kyaj nëgoo mmay mdäjy, per pokymyaˈkxtë ets këdii xymyëjpëjtaˈaky. Pën yëˈë mduumpy wiˈixë jäˈäy wyinmay o jyënaˈany kyaj mbudëkëdët parë jatëgok mjotkujkˈatët”.

Ak tëgatsyë jäˈäy dyaˈixëdë jyäj jyëmuˈumën. Yä kyaj jäˈäy yaˈˈanëëmëdë ko extëm tuˈugë jäˈäy dyaˈixyëtyë jyäj jyëmuˈumën nanduˈun ja tuˈuk dyaˈixëdët; kyaj tyimˈyajnigajpxy ti diˈib mas oy parë niduˈuk niduˈuk. Per diˈibën kujotmay, yëˈë ko ja jäˈäy xëmë myaay tyäjnët ets ko tkakupëkäˈänët ti të tyuny të jyatyëty. Ko duˈun jyatët, jëjpˈamë net parë ja myëtnaymyaayëbë diˈib paˈˈayoojëp pyudëkëdët. Biiblyë jyënaˈany: “Tuˈugë oybyë mëtnaymyaayëbë tsojkp xëmë, ets duˈun extëmë mëgaˈaxën ko nbatëmë ayoˈon jotmay”. Pääty këdii mtsëˈëgë, ëxtäˈäyë naybyudëkë, mmaytyäˈäk ja mˈamay mjotmay ets jëˈëy yäˈäx (Proverbios 17:17).

Ko yˈooky ja jäˈäy diˈib mëk ntsojkëm kyaj yˈaxëëgëty ko nimoˈon nidujkëm ets ko nyajnigëxëˈkëm ja jotmay. Per oy ko yaˈˈatsoojëmbitët diˈib mbäät mnayajtëyëty extëm: ¿Wiˈixëts mbäät nmëmadaˈagyë jäj jëmuˈumën? ¿Axëëgëdaa kojëts naybyokyˈixëdët ets kojëts njotˈambëkët? ¿Tits mbäät nduny parëts kyaj duˈun nayjawëdët? Ets ¿tits mbäät xypyudëkë parëts nmëmadäˈägët ja jäj jëmuˈumën kojëts të nyajtëgoy ja jäˈäy diˈibëts mëk ntsejpy? Tyäˈädë yajtëˈëwën etsë wiinkpë, yaptsoo yaˈˈatsoojëmbitäˈäny.