¿Wiˈix mbäät yajpudëkë ja diˈib moon tujkp?

NÄˈÄTY mbäät nˈanmäˈäyëm ja mëtnaymyaayëbë o ja jiiky mëguˈuk diˈib të wyëˈëmdë moon tujkpë: “Pën ja ti naybyudëkë xytsyeky jats xyˈawanët”. Ets tëyˈäjtën njantsy anmäˈäyëm, ndunäˈänëm oytyim tiijëty parë nbudëjkëm. Per ¿xymyëgäjpxëmëdaa parë xyˈanmäˈäyëm ko tsyejpyë naybyudëkë? Tim näˈäty. Pën njantsy pyudëkëyäˈänëm ets njotkujkmoˈoyäˈänëm ja diˈib moon tujkp, këˈëmën mbäät nayˈawäˈänëm.

Biiblyë jyënaˈany: “Extëmë mansanë diˈib oorë ets yˈity mä abëjkënë diˈib platë, duˈun tuˈugë ayuk diˈib yajkäjpxp mä meerë tsyekyëty” (Proverbios 15:23; 25:11). Pääty, oy ko nnijäˈäjëm ti mbäät nduˈunëm ets ti kyaj ets wiˈix mbäät nˈanmäˈäyëm ets wiˈix kyaj. Yä yajnigäjpxäˈäny tuˈuk majtskë käjpxwijën diˈib yajpatp mä Biiblyë ets të pyudëkëdë jäˈäy diˈib määy täjtëp.

¿Tijaty mbäät xytyuny?

Mëdooˈit. Santya̱ˈa̱gʉ 1:19 jyënaˈany: “Es xymyëdooˈittët”. Tuk peky wiˈix mbäät xypyudëkë ja diˈib të jyotmaybyaaty, yëˈë ko xymyëdooˈitët wiˈix jyënaˈany. Waˈan tmaytyäˈägäˈäny wiˈix nyayjawëty o ti päˈämë myëguˈuk të yaˈoogyëty o wiˈix të yˈayoˈonbääty. Pääty yajtëw: “¿Maytyäˈägaampy ti të tyuny të jyatyëty?”, ets waˈan tnigajpxy. Tuˈugë mixy diˈibë tyeety oˈk, jyënaˈany: “Kajaats xypyudëjkë kojëts xyajtëëwdë ti naty të tyuny të jyatyëty ets ko tmëdooˈijttë”. Pääty, waˈan tnigajpxy ti tyimnigäjpxaampy, mëdooˈit maˈkxtujkën myëët ets paˈˈayow ja diˈib moon tujkp, kyaj xywyinmääygyojët wiˈix xyˈatsoojëmbitët o wiˈix xyaˈoyëdë jyotmay.

Jotkujkmoˈoytyë. Anëëmëdë ko të tjatundë tijaty nuˈun të myadäˈäktë (o jam ti diˈib mnijäˈäp ko tëyˈäjtën ets mbäät pyudëkëty). Nan anëëmëdë ko kyaj wyiˈixëty pën jam axëëk nyayjawëdë, jyotmayˈooktë, nyaybyokyˈixëdë o jyotˈambëktë. Tukmëtmaytyäˈäk ko mˈixyˈajtypyë jäˈäy diˈibë duˈumbë jotmay të tpääty ets të tmëmadaˈaky. Proverbios 16:24 jyënaˈany ko ja “ayukë oybyë [...] duˈunxyëp extëm dyajtsoybyetyë wääy päjk” (1 Tesalónikʉ 5:11, 14).

Awanë mnaybyudëkë. Kyaj jeˈeyë xypyudëkët ko naty të nyaxy tuk xëë majtsk xëë mä yajpäättë mayë myëtnaymyaayëbë etsë jyiiky myëguˈuk. Nanduˈunën xypyudëkët ko naty të nyäjxnë kanäk poˈo, mä jäˈäy të tniwäˈkëtyaanyë tyuunk yˈayoˈon. Duˈuntsoo xyaˈixëdët ko mijts yëˈë “tuˈugë oybyë mëtnaymyaayëbë” diˈib kyaj tmastuˈuty ja myëguˈuk ko tpäätyë “ayoˈon jotmay” (Proverbios 17:17). Teresea diˈibë yˈuˈunk oˈk ko ja karrë yaˈˈayoˈonbatë jyënaˈany: “Yëˈëtsë nmëtnaymyaayëbë diˈib tyukniwijtsëtyaaytyë tijatyëts ndundëp ux ux parëts kyaj ak ëëtsëty nˈittët mätsë ndëjk. Ets yëˈëts diˈib xypyudëjkëdë parëts jotkujk nayjäˈäwëdë”. Nuˈunë xëë jëmëjt nyaxy, mbäädë jäˈäy tjawë jäj jëmuˈumën ko ttukjäˈtët ja xëë mä yˈoˈky ja myëguˈuk o mä pyëjktë. Pääty, ¿tiko xykyakujayë mä mgalendaaryë parë ko ttukjäˈtët ja tiempë mnayˈawanëdët parë xypyudëkët?

Tuˈugë kasäädë jäˈäy tpudëkë tuˈugë yetyëjk mä ja tuunk diˈib jënoty tëgoty — Pën mˈijxypy ko jam ti yajtunäˈäny, këdii xyˈawixy myajtukˈanaˈamët, këˈëm tijaty xytyuungojët

Kyaj xyˈawixët parë tijaty myajtukˈanaˈmët. ¿Jam tyëgoyˈaty pën tëjkˈayoˈoyëp o diˈib kyuentˈatëbë ënäˈkuˈunk? ¿Tsyojktëbë jyäjtakn ja jyiiky myëguˈuk o ja myëtnaymyaayëbë diˈib të jyäˈttë? Ja jäˈäy diˈib të yˈoogyë myëguˈuk tëgoobyë jyot wyinmäˈäny ets ni yëˈë tkanijawë ti tyunëp, pääty tsip tˈanëëmëdë wiink jäˈäy ti tukpudëkëdëp. Pën mˈijxypy ko jam ti yajtunäˈäny, këdii xyˈawixy ets myajtukˈanaˈamët, këˈëmën tijaty xytyuungojët (1 Korintʉ 10:24; ix nanduˈunë 1 Fwank 3:17, 18). Tuˈugë toxytyëjk diˈibë nyaˈay oˈk, tnimaytyaky: “Mayëtsë jäˈäy xyˈanmääytyë: Pën ja ti diˈibëts mbäät nduny, anmaagyëts. Per tuˈugëtsë nmëtnaymyaayëbë kyaj dyajtëëy, tëyë ojts nyijkxy mä ja määdakn, ta twinˈyaˈptuty ja wëëty mabajn ets tpujtääy ja sääbënë diˈibëtsë naty ja nyaˈay të dyaˈˈaxëëgë ko yˈoˈky. Ets jatuˈuk, twijtseˈky tukubetë nëë etsë xëts, ta dyajwatsy ja alfombrë diˈibë naty të tniˈëëtsë. Ko nyajxy tuk sëmään majtsk sëmään, ta tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy myiiny mätsë ndëjk mëdë tyuumbajn ets xyˈanmääyëts: Seguurë ko ja tii diˈibëts mbäät nyaˈˈaˈoyë. ¿Tidaa? Mëjwiin kajaats nmëjjäˈäjë ko dyaˈoˈoyë ja tëjkˈagäj diˈibë naty jeˈeyë tuˈugë bisäägrë akmäjtsˈijtëp, ets dyaˈoˈoyë tuˈugë aparatë diˈib jëën mëët” (ix nanduˈunë Santya̱ˈa̱gʉ 1:27).

Oyjyaˈaytyäˈäktë. Biiblyë duˈun xyˈanmäˈäyëm: “Es mˈoyjyaˈayˈattët” (Ebreeʉsʉty 13:2). Tsojkëp nˈoyjyaˈaytyakëm parë mëdë jäˈäy diˈib moon tujktëp. Kyaj jeˈeyë xyˈanëëmët: “Ja mindët ko madäˈäktët”. Nek oy ko mëët mnaygyäjpxëdët ti xëë ti oorë xywyowäˈändë. Ets pën mˈanmääyëdëp ko kyaj myadäˈägäˈändë, anëëmëdë mëktaˈaky parë nyëjkxtët. Waˈan kyaj tkupëktë mët ko tjëjpjawëdë dyajnigëxëˈëktëdë jyäj jyëmuˈumën may jyaˈay wyinduuy o kyaj nyayjawëdë oy parë nëjkx kyay yˈuuktë mët ko ja myëguˈuk të yˈooky. Nˈokjamyajtsëmë Lidyë diˈib ijt oyjyaˈay. Biiblyë tmaytyaˈaky ko ojtsëk twoyë Lukës mëdë wiinkpë myëguˈuktëjk ets “mëktaˈaky” tˈanmääy ets wyëˈëmdët (Apostʉlʉty 16:15).

Mëmaˈkxtuk ets jaygyukë. Këdii axëëk mnayjawëty pën jam wixaty jyënaˈany ja diˈib të yˈoogyë myëguˈuk, pes waˈan jyotˈambeky o këˈëm nyaybyokyˈixyëty. Ets pën mijts duˈun myaˈˈanmaapy këdii mjotˈambeky, mëmaˈkxtuk ets jaygyukë jyotmay. Biiblyë jyënaˈany: “Mëdattë paˈˈayoˈon, oyjyot, tudaˈakyˈat, yuunk naxypy esë maˈxtujkën” (Kolosʉ 3:12, 13).

Nijayë ja jäˈäy. Kyaj nëgoo pën tnajäˈäyë neky parë ttuknigexy ja diˈib të yˈoogyë myëguˈuk. Per ¿wiˈix pyudëkëdë? Cindy diˈibë tyääk yaˈoˈkë kanser jyënaˈany: “Tuˈugëtsë nmëtnaymyaayëbë xytyuknigejxyë neky diˈibëts kajaa xypyudëjkë, pes mbäädëtsë naty ngajpxy janääm jatsojk”. Tuˈugë neky o tarjetë kyaj tyimtsekyëty yeny yajjäˈäyët, per jap tsyoonëdë ayuk mä jot korasoon (Ebreeʉsʉty 13:22). Mä ja neky mbäät xyˈanëëmë ko mbaˈˈayoopy ets ko mjamyejtsypy ja myëguˈuk diˈib të yˈooky ets ko ojts mbudëkëty ja käjpxwijën diˈib mooyë.

Nuˈkxtäˈäktë mëët. Mëjwiin kajaa tsyobääty ko nuˈkxtakëm mëdë jäˈäy diˈib moon tujkp ets ko ninuˈkxtakëm. Biiblyë jyënaˈany: “Ko [nyuˈkxtaˈaky, NM] tuˈugë jäˈäy diˈibë jikyˈäjtp tëyˈäjtën mëët, [...] myëdäjtypy niˈigyë ja mëkˈäjtën” (Santya̱ˈa̱gʉ 5:16). Extëm nˈokpëjtakëm, ko tmëdowdët wiˈix xynyinuˈkxtäägë mbäät pyudëkëdë parë kyaj axëëk nyayjawëdët, extëm ko nyaybyokyˈixëdët (ix nanduˈunë Santya̱ˈa̱gʉ 5:13-15).

**¿Tijaty kyaj mbäät xytyuny?**

Jyotkujkmoˈoyëdë myëtnaymyaayëbëty mä tuˈugë hospital — Ko mnëjkxët mä hospital mbäät myëjämoˈoyëdë ja diˈib të wyëˈëmdë amaymyëët jotmaymyëët

Këdii mjagamgeˈeky mët ko kyaj xynyijawë ti mdunëp o ti mmaytyäˈägëp. Mbäät mwinmay: “Seguurë ko tyam kyaj ttsoktë ets pën nyinëjkxëdët”. Mbäät duˈun mwinmay mët ko xyjëjpjawë ko ti xytyunët o xykyäjpxët diˈib kyaj yˈoyëty. Per mbäät niˈigyë ja jäˈäy jyotmayˈooky o nyayjawëty naytyuˈuk mët ko myëjagamgeˈegyëtyë myëtnaymyaayëbë, jyiiky myëguˈuk o diˈib mëët Dios mëdundë. Jamyats ko kyaj tsyekyëty tijaty nduˈunëm mëjwiin kajaa o ngäjpx nmaytyakëm parë oy nyajnayjäˈäwëm (Éfesʉ 4:32). Pes mbäät jyotkujkmoˈoyëty ko jeˈeyë mˈixëdët (ix nanduˈunë Apostʉlʉty 28:15). Teresea tnimaytyaˈaky ja xëë mä ja yˈuˈunk yˈoˈky: “Kyumduk oorë yˈujtsy ja tëjkwiin mä hospital, jyajtyëtsë nmëtnaymyaayëbëty ets diˈib tuundëp mëjjäˈäy mëdë nyëdoˈoxyëty. Nan ojts jyäˈttë näägë toxytyëjk diˈib ni tiempë tkamëdäjttë parë wyaay dyaˈoyëdët, nan tam diˈib jäjttë mët ja wyit diˈibë naty myëduundëp. Tnikaktääytyë ti naty tyuundëp ets myiindë mä hospital. Ets oyëts niganääk xyˈanmääytyë ko kyaj tnijawëdë wiˈixëts xyˈanëëmëdët, diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko tamë naty yajpäättë”.

Këdii xyˈanëëmë ets kyaj nyekyjëˈëy nyekyyäˈäxët. Oy ko ja jäˈäy naˈijxëm ets jyëˈëy yäˈäxët ets kyaj nˈanmäˈäyëm: “Tëë... tëë... këdii mˈokjëëy mˈokˈyaxnë”. Katherine diˈibë nyaˈay oˈk, jyënaˈany: “Nwinmayëts ko oy ko yajnaˈixëdë jäˈäy diˈib të yˈoogyë myëguˈuk parë dyajpëtsëmët ets dyajnigëxëˈëgët wiˈix nyayjawëty”. Oy ko mnaygyuentˈatëdët parë kyaj xyˈanëëmëdë jäˈäy wiˈix mbäät nyayjawëty. Ets kyaj mwinmayët ko mbäät yˈaxëktunyëty ja diˈib të yˈooky ja myëguˈuk ko xywyingujëy xywyinguyääxët. Pesë Biiblyë jyënaˈany: “Pujëy puyääxë diˈibë jëëy yaxtëp” (Romanʉs 12:15).

Këdii xyˈanëëmë ets dyajjëjptëgooytyaˈayët tijatyë naty ja oˈkpë jyaˈäjtypy pën kyajnëm tniwinmayë wiˈix ttunët. Mbäät nwinmäˈäyëm ko oyxyëp ko kyaj tnekymyëdattë tijaty mbäät tyukjamyatsëdë ja myëguˈuk, pes mbäät niˈigyë jyeky ja jyäj jyëmuˈumën. Per yä kyaj tyuny ko jäˈäy jyënaˈany: “Pën kyaj ti xynyekyˈixy kyaj ti diˈib mdukjamyatsëdëp”. Tiempë tsojkëp parë mayë jäˈäy tkupëkët ko të jyantsy ooky ja jäˈäy diˈib mëk tsyejpy. Nˈokjamyajtsëm wiˈix nyayjäˈäwë Jakoob ko yaˈˈanmääy ko të natyë Josee yaˈoogyëty tuˈugë awäˈän jëyujk. Ets ko yajtukˈijxy ja wit neˈpyny neˈpyny, ta Biiblyë jyënaˈany ko “jekypyäät ojts tnijëˈëy tniyaˈaxy ja myäänk ko ënety të yˈooky të tyëgoy”. Ets oy ja “yˈuˈunk yˈënäˈk ojts jyaˈënëˈëmxëty, ets jeexyë käˈäp mon tuk yˈëkˈyajpatnë, e yëˈë käˈäp tˈaˈijxëy, niˈigyë ënety tyëjkë moombë tujkpë” (Génesis 37:31-35, MNM).

Këdii xyˈanëëmë: “Mbäät jatuˈugë mˈuˈunk xypääty”. Tuˈugë toxytyëjk diˈibë yˈuˈunk oˈk, jyënaˈany: “Axëëgëts nayjäˈäwë kojëtsë jäˈäy xyˈanmääy ko mbäädëts jatuˈugë nˈuˈunk nbääty”. Waˈan kyaj duˈun nˈanmäˈäyëm parë axëëk nyajnayjawëyäˈänëm, per ja tääk teety diˈib moon tujkp duˈun yajtsayutyëty ja ayuk “extëm ko kyumy tuˈugë espäädë” (Proverbios 12:18). Tëgatsyaty tuˈuk tuˈugë uˈunk ets kyaj mbäädë tim duˈumbë tpääty jatëgok.

Kyaj tiko xyajtëgatsëdë maytyaˈaky ko yajnigäjpxët ja jäˈäy diˈib të yˈoˈknë. Tuˈugë uˈunktääk jyënaˈany: “Mayë jäˈäy ni jeˈeyëts ja nˈuˈunk Jimmy tkanigäjpxandë xyëë ets ni tkamaytyäˈägandë. Naa axëëgëts xyajnayjäˈäwë”. Pääty kyaj yˈoyëty nyajtëgäjtsëmë maytyaˈaky ko yajkäjpxpäädëdë xyëë diˈib të yˈoˈknë. Yajtëw ja jäˈäy pën myaytyäˈägaampy ja myëguˈuk (ix nanduˈunë Job 1:18, 19 etsë 10:1). Ta nääk diˈib yˈoymyëdoodëp ko myëtnaymyaayëbë tmaytyäˈäktë ti jäˈäyˈäjtënë myëdäjt ja myëguˈuk diˈib tyukmëyujtë (ix nanduˈunë Apostʉlʉty 9:36-39).

Këdii xyˈanëëmë: “Tyam kyaj nyekyˈayoy”. Ko duˈun njënäˈänëm kyaj tjotkujkmoˈoy pënaty “määy täjtëp” (1 Tesalónikʉ 5:14). Tuˈugë kiixy diˈibë tyääk oˈk, jyënany: “Tamë jäˈäy diˈibëts xyˈanmääy: Kyaj tyam nyekyˈayoy o poˈkxnëbë net tyam. Per kyajtsë naty yëˈë nmëdowäˈäny”. Ko duˈunë jäˈäy yaˈˈanëëmë mbäät tjaygyukë ko kyaj tiko nëgoo tyimmon tyimtukët o ttimmëjpëjtäˈägët. Pes mbäät mëk tjantsy jawë mët ko tpaˈˈayoy ja jäˈäy diˈib të yˈooky.

Oy ko kyaj mjënäˈänët: “Nnijäˈäbëts wiˈix mnayjawëty”. ¿Mjantsy nyijäˈäp? Extëm nˈokpëjtakëm, ¿mbäät xyjaygyukë wiˈix ja tääk teety nyayjawëdë ko yˈoogyë yˈuˈunk pën kyaj duˈun mdimjatynyëm? Ets pën të duˈumbë jotmay xypyaaty, jamyats ko kyaj tuknax yajjawë jäj jëmuˈumën (ix nanduˈunë Lamentaciones 1:12). Per mbäät pyudëkëty ko xytyukmëtmaytyäˈägët wiˈix ojts xywyinguwäˈägë ja jotmay. Tuˈugë toxytyëjk diˈibë nyëëx oˈk, oy nyayjäˈäwë ko tuˈugë uˈunktääk myëtmaytyakë diˈibë naty nanduˈun ja nyëëx të yˈooky. Yëˈë tukmëtmaytyakë ti pudëjkë parë twinguwäˈkë jotmay. Tyäˈädë toxytyëjk jyënaˈany: “Ja uˈunktääk kyaj netyë jyënany: Nnijäˈäbëts wiˈix mnayjawëty. Yëˈëyëts xytyukmëtmaytyak wiˈix yëˈë jyajty kyëbejty ets këˈëmëts nˈijxy tijatyëts mbäät xypyudëkë”.

Parë nbudëjkëmë jäˈäy diˈib moon tujkp, tsojkëp nbaˈˈayoˈojëm, ntsojkëm mëk ets nˈijxëm wiˈix mbäät nbudëjkëm. Kyaj xyˈawixët ets mˈëxtäˈäyëdët. Kyaj jeˈeyë xyˈanëëmët: “Pën jam ti diˈib mbäät ndukpudëkë...”. Ix këˈëm tijaty mbäät xytyukpudëkë, ets ta net xytyunët.

Per taa yajtëˈëwën diˈib ak yaˈˈatsoojëmbitäämp: ¿Wiˈixë Biiblyë tmaytyaˈaky ja oˈkpë pyëdëˈëgäˈändë? ¿Wiˈix xytyukˈoyˈatäˈäny ets wiˈix ttukˈoyˈatäˈäny ja mëguˈuk diˈib të yˈooky? ¿Tiko mbäät nˈijtëm seguurë ko jantsy pëdëˈëgäämbë oˈkpë?

¿Wiˈix mbäät nbudëjkëmë ënäˈkuˈunk ko pën yˈooky?

Ko pën yˈooky mä familyë kyaj pën tnijawë wiˈix ttukjaygyukëdë ënäˈkuˈunk ko të yˈooky tuˈugë jäˈäy, ni ja tääk teety, ni ja mëtnaymyaayëbë ets ni ja jiiky mëguˈuk. Per tsojkëp etsë mëjjäˈäytyëjk pyudëkëdët parë twinguwäˈägëdë tyäˈädë jotmay. Min nˈokˈijxëm tijaty mbäät nayajtëˈëwëm parë nbudëjkëm ja ënäˈkuˈunk ets tjaygyukëdët tidën oˈkënˈäjtp.

¿Wiˈix mbäät yajtukmëtmaytyaˈaky tidën oˈkënˈäjtp? Jëjpˈam ets yajtukmëtmaytyäˈägët adëyë ets tëyˈäjtën. Këdii xyjëjpjawë xyajtunëdë ayuk extëm, “oˈkpë” ets “oˈkën”. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät mët ja uˈunk mnaxweetsy, xymyënanët ets xyˈanëëmët: “Axëëk të yˈokjäjnë. Të ja mdeety myëjtaˈaky, yëˈko ja päˈäm diˈib të pyaatyëty kyaj nëgoo pën duˈun tmëdaty, [o nimaytyäˈäk jam ti diˈib tëyˈäjtën] ets të yˈooky. Kyaj pën tpokyëty ko të yˈooky. Nbaˈˈayowäˈänëm, yëˈko mëkë naty xytsyojkëm ets nan mëkë naty ntsojkëm”. Oy ko ja uˈunk yajxon yajtukmëtmaytyäˈägët ko yëˈë kyaj yˈoogäˈäny ni ja tyääk o tyeety diˈib të wyeˈemy mët ko jeˈeyë pyäˈämbatët.

Nasˈixë ets tijaty myajtëwëdët. Mbäät jyënaˈany: “¿Ets tidën yˈandijpy oˈkën?”. Ta xyˈatsowët: “Oˈkën yëˈë yˈandijpy ko ja niniˈkx kyaj nyekytyuny, kyaj nyekyˈixy, kyaj nyekykyajpxy, kyaj nyekymyëdoy, kyaj ti tnekyjawë ets kyaj mbäät tijaty tnekytyuny”. Ja tääk teety diˈib myëbejkypy ko oˈkpë pyëdëˈëgäˈäny mbäät ttukmëtmaytyaˈaky ja yˈuˈunk ko Jyobaa jyamyejtsypy ja diˈib të yˈooky ets ko mbäät tmoˈoy jatëgokë jyukyˈäjtën mä “ja it lugäärë tsujpë” (Lucas 23:43, NM; Fwank 5:28, 29). (Ix nanduˈun mä jyënaˈany: “Seguurë ja oˈkpë jyukypyëkäˈändë”.)

¿Jadaa ti diˈib kyaj mbäät nˈanmäˈäyëm? Kyaj yˈoyëty nˈanmäˈäyëm ko ja diˈib të yˈooky të tsyoony ets të nyijkxy jagam. Pesë ënäˈkuˈunk kyaj tˈoyjawëdë ko pën nyikaˈagëdë ets mas pën yëˈë të yˈoogyë tyääk o tyeety. Ko yaˈˈanëëmët ko të tsyoony ja jäˈäy diˈib mëk tsyejpy ets të nyijkxy jagam mbäät axëëk nyayjawëdë ko të yajnikeˈeky ets wyinmayët: “Ixëtsë nanwelë të xynyikeˈeky ets nijeˈeyë të kyanayjëgajpxyëty”. Nan kyaj yˈoyëty nˈanmäˈäyëm ja ënäˈkuˈunk diˈib mutsknëm ko ja oˈkpë määp jam. Yëˈko duˈun tijaty tjantsy jaygyukëdë ets kyaj ti dyajnikajtë. Ko nˈijxkijpxyëmë oˈkën extëm ko jäˈäy myaˈay, mbäät tsyëˈëgëdë ets kyaj myanaxäˈändët.

¿Oyëdaa ko ënäˈkuˈunk nyëjkxtët mä oˈkpë? Oy ko ja tääk teety tˈixtët wiˈix ja ënäˈkuˈunk nyayjawëdë. Pën kyaj nyëjkxäˈändë kyaj aguanë twowdët ets nan kyaj axëëk dyajnayjawëdët. Ets pën nëjkxandëp, ta ttukmëtmaytyäˈäktët yajxon tijaty jam yˈixaampy, extëm tuˈugë kajoon, mbäät yˈity awäˈäts o aduky. Ets nan mbäät tˈixtë jäˈäy jyantsy jyëˈëy jyantsy yäˈäxtë mët ko jyotmayˈooktë. Anëëmëdë ko mbäät jyëmbijnëdë pën kyaj oy nyayjawëdë. Ets nasˈixë parë tijaty myajtëwëdët.

¿Wiˈixë ënäˈkuˈunk nyayjawëdë ko pën yˈooky? Naybyokyˈijxëdëp ko yˈooky ja jäˈäy diˈib mëk tsyejpy, ets mbäädë net jyënaˈany ko pääty të yˈooky mët ko wixaty tˈanmääy o ttukjotˈambejky. Per mbäät jyotkujkmoˈoyëty ko xyˈanëëmët: “Extëm mwinmay ets extëm tijaty xykyajpxy, kyaj yëˈë dyajpäˈämbetyë jäˈäy ets nan kyaj dyaˈooky”. Ets pën tim mutsknëm oy ko kanäkˈok duˈun yaˈˈanëëmët.

¿Axëëgëdaa ko ndukˈijxëmë ënäˈkuˈunk wiˈix nayjäˈäwëm? Kyaj yˈaxëëgëty ko nwingujëˈëy nwinguyaxëm, pes mbäät pyudëkëty. Tsip ndukwinguyuˈtsëmë ënäˈkuˈunk wiˈix nayjäˈäwëm, pes yëˈëjëty pyëjktëbë kuentë ko jyamˈatyë jotmay. Ko xyajnigëxëˈëgëdë mjäj mjëmuˈumën, ta tˈixtët ko kyaj yˈaxëëgëty nmäˈäy ndäjëm ets ko nyajpëtsëˈëmëm.