Nˈokpanëjkxëmë yˈijxpajtën pënaty kyaj tmastuttë Dios

1, 2. ¿Wiˈixë David dyajnigëxëˈky ko yëˈë pyuwäˈkëbë Jyobaa? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

JA REY Saúl, të nety dyajtuˈukmuky tëgëk milë syoldäädëtëjk parë tˈëxtäˈäyaˈanyë David mä ja lugäärë äänëˈëk tëtsëˈëkpë diˈib Judá ets dyaˈoogäˈäny. Mä tuˈugë koots, ta ja David mëdë syoldäädëtëjk jyäjttë mä nety ja Saúl mët ja syoldäädëtëjk të myanäjxtäˈäytyë. Ta jantsy oyˈixyë ja David mët niduˈuk ja syoldäädë diˈib xyëˈäjtypy Abisai, jyäjttë mä nety jam myaˈay ja Saúl. Abisai ta tjayaˈooganyë Saúl, perë David kyaj tnasˈijxë, ta tˈanmääy: “¿Pën të tnixäjëˈëky ja diˈibë Jyobaa të twinˈixy ets kyaj të yajtukumëdoy? ¡Jyobaa wyindum ninuˈun kyaminy mäjëtsë nwinmäˈäny parëts nixäjëˈëgët ja diˈibë Jyobaa të twinˈixy!” (1 Samuel 26:8-12).

² David nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa yëˈë të tpëjtaˈagyë Saúl parë tyunët rey. Wäˈätsë nety tnijawë ko pën pyuwäˈägëyaambyë Jyobaa, tsojkëp twingutsëˈëgëdë Saúl. Pääty, ninuˈun kyamiiny mä wyinmäˈäny parë tˈaxëktunët. Tyam nanduˈunë Jyobaa tˈawixy ets niˈamukë nmëmëdoˈowëm yëˈë, ets nwingutsëˈkëm pënaty të tkutujkënmoˈoy (käjpxë Salmo 18:25).a

3. ¿Wiˈixë Abisai dyajnigëxëˈky ko kyaj tmastutyë David ets ko wyingutsëˈkë?

³ Abisai kyaj tmastutyë David ets wyingutsëˈkë mët ko yëˈë netyë Jyobaa të wyinˈixyëty parë tyunët rey. Per ko nety të tyëjkënë rey, ta pyokytyuuny mëjwiin kajaa. Tuundëgooy mëdë Bat-seba, ets ok, ta tˈanmääyë Joab parë tsipjëjpˈam tpëjtäˈägëdë Urías, ja Bat-seba myëmëjjäˈäy ets yˈoogët (2 Samuel 11:2-4, 14, 15; 1 Crónicas 2:16). Waˈanë Abisai tnijäˈäwë tyäˈädë jotmay mët ko tmëgaˈaxëtyë Joab, per duˈunyëm twingutsëˈkë David mët ko yëˈë netyë Jyobaa yajtuunëp rey. Wenë, oyë Abisai tnijäˈäw tkanijäˈäwë, ninäˈä tkayajtuuny ja kutujkën diˈib myëdäjtypy parë tjaˈabëkäˈänët ja kyutujkënë rey David. Niˈigyë tmëduuny ets ojts tkuwäˈäny mä ja myëtsip (2 Samuel 10:10; 20:6; 21:15-17).

4. 1) ¿Tiko mbäät njënäˈänëm ko David ninäˈä tkamastutyë Jyobaa? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?

⁴ David ninäˈä tkamastutyë Jyobaa. Ko yˈënäˈkˈäjty, yaˈoˈk ja Goliat parë ojts tnitsiptunyë Jyobaa ets ja nyax kyäjpn (1 Samuel 17:23, 26, 48-51). Per ko nety tyuunë rey, ta pyokytyuuny, etsë Jyobaa ta tkejxy ja kyugajpxy Natán parë nëjkx tjëjwijtsëmbity. David kyupëjk ja nayjëjwijtsëmbitë ets jodëmbijt (2 Samuel 12:1-5, 13). Ets ko ojts myëjjäˈäyënë, mëjwiin kajaa tijaty tnayajky parë yajkojëdë Jyobaa tyëjk (1 Crónicas 29:1-5). Extëm nˈijxëm, oyë David mëjwiin kajaa pyokytyuuny, ninäˈä tkamastutyë Jyobaa (Salmo 51:4, 10; 86:2). Mä tyäˈädë artikulo yëˈë nˈixäˈänëmë yˈijxpajtënë David etsë pënaty nanduˈun jukyˈäjttë mä tadë tiempë. Nnijawëyäˈänëm wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm pën diˈib mas niˈigyë nmëmëdowäˈänëm ets ntsokäˈänëm. Ets nan nnijawëyäˈänëm diˈibë jäˈäyˈäjtënë mbäät nmëdäjtëm parë ninäˈä ngamastutëmë Jyobaa.

¿PËN DIˈIB MAS NIˈIGYË NTSOJKËM?

5. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm ko Abisai jyatuundëgoyany?

⁵ Ko Abisai tjayaˈooganyë Saúl, yëˈë nety yaˈijxëp ko pyuwäˈkëbë David. Per kyaj nety tjaygyukë ko pën yˈaxëktuumpy “ja diˈibë Jyobaa të twinˈixy”, yëˈë nety myëdëgoobyë Dios. Etsë David jyaygyujkë tyäˈädë, pääty kyaj ojts tnasˈixë parë Abisai dyaˈoogëdë Saúl (1 Samuel 26:8-11). ¿Ti xytyukniˈˈijxëm ko Abisai jyatuundëgoyany? Pën kyaj nˈijtëm seguurë pën nmëmëdowäˈänëm o pën diˈib niˈigyë ntsokäˈänëm, jëjpˈam ets jawyiin nbayoˈoyëm wiˈixë Biiblyë jyënaˈany.

6. Kyaj wyiˈixëty ko ntsojkëmë jiiky mëguˈuk etsë mëtnaymyaayëbë, per ¿tiko mbäät nnaygyuentˈäjtëm?

⁶ Kyaj wyiˈixëty ko ntsojkëmë jiiky mëguˈuk etsë mëtnaymyaayëbë. Per oy ko nnaygyuentˈäjtëm, pes kom pokyjyaˈay nyajpatëm mbäät niˈigyë ntsojkënë ja jiiky mëguˈuk ets kyaj yˈokduˈunˈäjnë Dios (Jeremías 17:9). Pääty ko tuˈugë jiiky mëguˈuk o mëtnaymyaayëbë tyuundëgoyët o tmastuˈudëdë Jyobaa, oy ko njamyajtsëm ko niˈigyë jyëjpˈamëty oy nˈijtëm mëdë Jyobaa ets kyaj dyuˈunëty mët ja mëguˈuk o ja mëtnaymyaayëbë (käjpxë Matewʉ 22:37).

7. ¿Wiˈix tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm dyajnigëxëˈky ko yëˈë Jyobaa diˈib mas tsyejpy?

⁷ Ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yaˈëxkexy mä Diosë kyäjpn, tsojkëp nwinˈijxëm pën yëˈë niˈigyë ntsokäˈänëmë Jyobaa. Min nˈokˈijxëm ti tyuun tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëˈäjtypy Anne^[1] (ixë notë mä jyëjpkëxyë tyäˈädë artikulo). Tëgok, ojts myëgajpxyëty ja tyääk diˈibë nety të yaˈëxkexy ets yˈanmääyë ko mon tuk nyayjawëty mët ko kyaj pën nyekynyinëjkxyëty. Ta yajtëëwë pën mbäät nëjkx kyuˈixëty. Anne jantsy mon tuk nyayjäˈäwë ets ta tˈanmääy ko ttuknigaxäˈäny tuˈugë neky mä tˈatsoowëmbity. Anne ta yajxon twinmääy wiˈix jyënaˈanyë Biiblyë (1 Korintʉ 5:11; 2 Fwank 9-11). Ta net tnijäˈäyë ja tyääk ets tsuj yajxon tˈanmääy ko yëˈë diˈib të tmastuˈuty ja fyamilyë, ko pyokytyuuny ets kyaj jyodëmbijty. Ets ko pën itäämp jatëgok agujk jotkujk, tsojkëp tnijëmbitëdë Jyobaa (Santya̱ˈa̱gʉ 4:8).

8. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm parë ninäˈä ngamastutëmë Jyobaa?

⁸ Näägë Dios mëduumbë diˈib nanduˈun jukyˈäjttë ja tiempë mä David jyukyˈajty, xëmë tmëmëdoowdë Dios mët ko yˈijttë yujy tudaˈaky, jotmëk ets tpudëjkëdë tsuj yajxon ja myëguˈuktëjk. Min nˈokˈijxëm wiˈix mbäät xypyudëjkëmë tyäˈädë tëgëëkpë jäˈäyˈäjtën parë ninäˈä ngamastutëmë Jyobaa.

NˈOKˈIJTËM YUJY TUDAˈAKY ETS NINÄˈÄ NGAMASTUTËMË JYOBAA

9. ¿Tiko Abner tjayaˈooganyë David?

⁹ Ko David ojts ttëëynyijkxy ja kyëbäjkë Goliat mä Saúl, tamë nety nimajtskë yetyëjk yajpäättë. Niduˈuk yëˈë Jonatán ja myäängë Saúl, ets jatuˈuk yëˈë Abner diˈib nyiwintsënˈäjtypy ja soldäädëtëjk. Jonatán ta nyaymyaaybyëjkë mëdë David ets ninäˈä tkamastuty (1 Samuel 17:57–18:3). Perë Abner pyuwäˈktutë David, axtë pyudëjkë Saúl ko tpatsoˈony parë dyaˈoogäˈäny (1 Samuel 26:1-5; Salmo 54:3). Jonatán mëdë Abner wäˈätsë nety tnijawëdë ko Dios yëˈë të twinˈixyë David parë tyunët rey jam Israel. Per ko ja Saúl yˈoˈky, Abner kyaj tpuwäˈkë David, yëˈë pyuwäˈkë Is-bóset, niduˈuk ja myäängë Saúl diˈib jatunan rey. Axtë waˈanë Abner jyatunany rey, pääty tmëttsënääy niduˈuk ja kyudëjkë Saúl (2 Samuel 2:8-10; 3:6-11). ¿Tiko Jonatán nyaymyaaybyëjkë mëdë David, perë Abner jayaˈooganë? Yëˈko Jonatán yˈijty yujy tudaˈaky ets kyaj tmastutyë Jyobaa, perë Abner kyaj.

10. ¿Tiko Absalón kyaj tmastutyë Jyobaa?

¹⁰ Absalón ja yˈuˈungë rey David kyaj yˈijty yujy tudaˈaky, pääty tmastutyë Jyobaa. Nyijäˈäwëbë nety ko ja tyeety yëˈë të pyëjtaˈagyëty Jyobaa parë tyunët rey, per yëˈë nan reyˈatan. Pääty “ojts tniˈanaˈamë ets yˈoyët tuˈugë kyarrë, mëdë kabayë ets 50 jäˈäy diˈib pëyëˈëktëp wyinduuy” (2 Samuel 15:1). Nan ojts ttukupëky nimayë israelitëty parë pyuwäˈägëdët ets axtë jyayaˈoogan ja tyeety (2 Samuel 15:13, 14; 17:1-4).

11. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë Abner, Absalón etsë Baruc?

¹¹ Yˈijxpajtënë Abner mëdë Absalón, yëˈë xytyukˈijxëm ko pën kyaj nˈijtëm yujy tudaˈaky ets pën niˈigyë nmëdatäˈänëmë kutujkën, nëjkxëp xytyukmastutëmë Jyobaa. Per pën ntsojkëmë Jyobaa, nitii nëjkx ngaˈˈatsojkëm extëm yˈadëtstë Abner mëdë Absalón. Nan tsojkëp nnaygyuentˈäjtëm parë kyaj nˈatsojkëm mayë meeny sentääbë, tuˈugë karreerë etsë oybyë tuunk diˈib mbäät xyajnayjäˈäwëm mëj këjxm. Pes mbäät kyaj oy nekyˈijtëm mëdë Jyobaa. Duˈun jyajtyë Baruc, ja syekretaaryë Jeremías. Yëˈë yˈatsojk diˈibë nety kyaj tmëdaty, ets kyaj tnekytyukxondaky ja Diosë tyuunk. Päätyë Jyobaa yˈanmääyë: “Diˈibëts të ngojy, njijtypyëts jatëgok, ets diˈibëts të nniˈipy nwijxëˈkypyëts jatëgok, mä tukëˈëyë paˈis. Per mijts, yëˈë mˈëxtääyˈadëtsypy tijaty mëjwiin kajaa parë mijts. Kyaj xyˈëxtääyˈadëˈëtsët” (Jeremías 45:4, 5). Baruc ijt yujy tudaˈaky ets jyaygyujkë extëmë Jyobaa ojts kyäjpxwijˈyëty. Nanduˈun tyam, tsojkëp njaygyujkëmë tyäˈädë käjpxwijën, mët ko tim tsojk myinäˈäny ja kutëgoˈoyën.

12. Nimaytyäˈäk mët tuˈugë ijxpajtën tiko kyaj mbäät niˈigyë ntsojkëmë Jyobaa pën jeˈeyë këˈëm nayajjotkujkˈatäˈänëm.

¹² Daniel, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënaapy mä tyäˈädë paˈis, ojts twinˈixy pën diˈib niˈigyë tsyokaampy. Të nety wyinˈëënyëty tuˈugë kiixy diˈib kyaj Tyestiigëty ets yëˈë nety pyëkaampy. Daniel jyënaˈany: “Xëmëtsë nety nduknigexyë neky oyëtsë të njatuundëjkënë prekursoor”. Per ta tpëjkyë kuentë ko jeˈeyë këˈëm nyayajjotkujkˈatäˈänyëty ko ttseky niˈigyë ja kiixy ets kyaj yˈokduˈunˈäjnë Jyobaa. Perë ijt yujy tudaˈaky ko tˈamdooyë naybyudëkë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy. Daniel jyënaˈany: “Ojtsëts ja nmëguˈukˈäjtëm xytyukjaygyukë ko pën yëˈëjëts niˈigyë ntsejpyë Jyobaa, tajëts kyaj nekynyijayët ja kiixy. Tajëts jantsy kanäkˈokë Jyobaa nmënuˈkxtaky etsëts njëëy nyaxy, ets kyajts ja kiixy nekynyijäˈäyë. Ko waanë tiempë nyajxy, tajëts niˈigyë ndukxondaky mäjëts nˈëwaˈkxy ngäjpxwaˈkxy”. Daniel sirkuitë tyam tyuny ets yëˈë pyëjk tuˈugë kiixy diˈib tsyejpyë Jyobaa.

PËN NTSOJKËMË JYOBAA, TA NTSOJKËM JA NMËGUˈUKˈÄJTËM ETS NBUDËJKËM TSUJ YAJXON

13. ¿Wiˈixë Natán dyaˈijxë ko tsyejpyë Jyobaa ets nanduˈunë David?

¹³ Pën ntsojkëmë Jyobaa, ta nanduˈun ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm ets nbudëjkëm. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë ja kugajpxy Natán. Ko nety ja David të tyuundëgoy mëdë Bat-seba ets të tniˈanaˈamë parë ja myëmëjjäˈäy yˈoogët tsipoty, ta Jyobaa tkejxyë Natán parë nëjkx tjëjwijtsëmbityë David. Natán mëk ttsejkyë Jyobaa ets nanduˈun ja David. Yaˈijxë ko tsyejpyë Jyobaa ko jyotmëktaky ets ko tmëmëdooy, ets nan yaˈijxë ko tsyejpyë David ko tsuj yajxon tjëjwijtsëmbijty. Parë tukjaygyujkë ko mëjwiin kajaa nety të pyokytyuny, ta ojts tpëjtaˈaky tuˈugë ijxpajtën. Yëˈë nyimaytyak tuˈugë yetyëjk diˈib mëkjäˈäy, diˈibë nety të twijtskakë tuˈugë ayoobë jäˈäyë byorreegë diˈib tukpäjk myëdäjtypy. Ko David tmëdooyë tyäˈädë maytyaˈaky, ta tjantsy tyukjotˈambëjky ja mëkjäˈäy tiko nety duˈun të yˈadëˈëtsy. Ta ja Natán yˈanmääyë: “¡Mijtsë duˈunë tadë yetyëjk!”. Duˈun David tpëjkyë kuentë ko të nety tmëbokytyunyë Jyobaa (2 Samuel 12:1-7, 13).

14. Ko nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm, ¿wiˈix nyaˈijxëm ko yëˈë nbuwäˈkëmë Jyobaa?

¹⁴ Pën ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm, ta nbudëkëyäˈänëm mä oytyim diˈibëtyë jotmay. Extëm nˈokpëjtakëm, okwinmay ko mijts mnijäˈäwëp ets mˈijtp seguurë ko të tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tyuundëgoy. Waˈan xynyitanëyäˈänët, ets mas pën yëˈë tuˈugë mjiiky mmëguˈuk o mmëtnaymyaayëbë. Per mnijäˈäwëp ko diˈib mas jëjpˈam, yëˈë xypyuwäˈägëdë Jyobaa. ¿Ti mbäät mbudëkëty? Ko xypyanëjkxëdë yˈijxpajtënë Natán, mmëmëdowë Jyobaa ets mmëtmaytyäˈäk ja mmëguˈuk tsuj yajxon. Anëëmë ets tˈamdowëdë naybyudëkë mëjjäˈäytyëjk ets kyaj jekyë tiempë dyajnaxët. Pën kyaj tmëtmaytyaˈaky, ta mijts xymyëtmaytyäˈägët. Duˈunë nety xyaˈixyëty ko yëˈë mbuwäˈkëbë Jyobaa ets ko mtsejpy ja mmëguˈuk. Pes tsuj yajxon ja mëjjäˈäytyëjk pyudëkëyäˈänëdë parë jatëgok oy yˈitët mëdë Jyobaa (käjpxë Levítico 5:1, Tios yˈaaw yˈayuk [TY]b etsë Galasyʉ 6:1).

NˈOKˈIJTËM JOTMËK ETS KYAJ NMASTUTËMË JYOBAA

15, 16. ¿Tiko nety tsyekyëty etsë Husai nyaybyëjtäˈägëdët jotmëk parë dyaˈixëdët ko yëˈë pyuwäˈkëbë Jyobaa?

¹⁵ Jatuˈugë myëtnaymyaayëbë David diˈib kyaj myastutë, yëˈë Husai. Yëˈë tsojkëbë nety yˈitët jotmëk parë kyaj tmastuˈudëdë Jyobaa etsë David. ¿Tiko? Yëˈko ja nax käjpn yëˈë nety yajtëkëyandëp rey ja myäängë David diˈib xyëˈäjtypy Absalón. Husai nyijäˈäwëbë nety ko të jyaˈty ja Absalón mëdë syoldäädëtëjk jam Jerusalén ets ko David të kyeˈeky (2 Samuel 15:13; 16:15). ¿Ti tyuunë Husai? ¿Pyuwäˈktutëdaa David ets tpuwäˈkë ja Absalón? Kyaj. Husai yëˈë nety pyuwäˈägëyaambyë David mët ko nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa yëˈë yajtuunëp rey, oyë nety të myëjjäˈäyënë ets nimayë jäˈäy jyayaˈoogäˈänyëty. Pääty ojts tˈëxtäˈäyë David mä ja Olivos kopk (2 Samuel 15:30, 32).

¹⁶ David ta tˈanmääyë Husai parë jyëmbitët Jerusalén ets nyayajnaxëdët extëmë myëtnaymyaayëbë Absalón, ets tˈëxtäˈäyëdë winmäˈäny parë ja Absalón kyaj tnekymyëjpëjtäˈägët ja kyäjpxwijënë Ahitofel. Seguurë ko Husai jotmëk nyaybyëjtakë parë tmëmëdooy extëmë David yˈanmääyë ets dyaˈijxë ko yëˈë pyuwäˈkëbë Jyobaa. ¿Tiko nety tsyekyëty yˈitët jotmëk? Yëˈko yëˈë netyë jyukyˈäjtën pyëjtäˈägaampy oˈkën jëjpˈam. Päätyë David tˈamdooyë Jyobaa parë tpudëkëdë Husai, ets jyantsy pyudëjkë. Pesë Absalón yëˈë myëjpëjtak ja kyäjpxwijënë Husai ets kyaj yëˈëjëty ja Ahitofel (2 Samuel 15:31; 17:14).

17. ¿Tiko tsyekyëty nyaˈijxëmë jotmëkˈäjtën parë kyaj nmastutëmë Jyobaa?

¹⁷ Ëtsäjtëm nan tsojkëp nyaˈijxëmë jotmëkˈäjtën parë kyaj nmastutëmë Jyobaa. ¿Tiko? Yëˈko näˈäty mbäät xyˈanmäˈäyëmë jiiky mëguˈuk, pënaty mët nduˈunëm o ja kuduunk justisë parë nduˈunëm diˈibë Jyobaa kyaj ttukjotkëdaˈaky. Min nˈokˈijxëm wiˈix jyajtyë Taro, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Japón. Ko myutskˈäjty, xëmë tmëmëdooy ja tyääk tyeety, kyaj mët ko pyaatyëty duˈun ttunët, yëˈë duˈun parë ja tyääk tyeety jotkujk nyayjawëdët. Per ko tyëjkë ëxpëjkpë mëdë Jyobaa tyestiigëty, ta ja tyääk tyeety yˈanmääyë parë kyaj nyekyˈëxpëkët. Taro ta mon tuk nyayjäˈäwë. Ets ojts jyantsy tsyiptakxëty, per yˈanmääy ja tyääk tyeety ko të wyinmäˈäny tpëjtaˈaky parë nyëjkxäˈäny mä tuˈukmujkën. Taro jyënaˈany: “Nëgooyëtsë ndääk ndeety ojts jyotˈambëjknëdë, kanäk jëmëjt nyajxy parëts jatëgok ojts xykyupëktë. Tajëts nˈanmääyë Jyobaa etsëts xymyoˈoyëdë jotmëkˈäjtën parëts kyaj nwinmääytyëgatsët. Tyam, kyaj nëgoo wiˈix nyekyjënäˈändë, ets mbäädëts janääm jatsojk nguˈixëdë” (käjpxë Proverbios 29:25).c

18. ¿Wiˈix të xypyudëjkëmë tyäˈädë artikulo?

¹⁸ Ëtsäjtëm nan mbäät duˈun nmëmëdoˈowëmë Jyobaa ets ntsojkëm extëm ttuunyë David, Jonatán, Natán etsë Husai. Nˈokˈyaˈijtëm winmäˈänyoty ti xytyukniˈˈijxëm extëm yˈadëtstë Abner mëdë Absalón. Pokyjyaˈay nyajpatëm ets tëgoˈoyëm, per nˈokˈijtëm extëmë David ets ninäˈä ngamastutëmë Jyobaa. Nˈokˈyajnigëxëˈkëm ko diˈib mas jëjpˈam nbëjtakëm mä jukyˈäjtën, yëˈë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa ets ntsojkëm.