Nˈokˈijtëm yujy tudaˈaky ets nˈokˈyaˈijxëmë paˈˈayoˈojën extëmë Jesus

1. ¿Tiko niˈigyë nmëwingoˈonëmë Jyobaa ko niˈˈijxtutëmë Jesus?

KO NˈOYˈIJXËM wiˈix jyaˈayˈaty tuˈugë jäˈäy, ta nanduˈun njäˈäyˈatäˈänëm. Ets tuˈugë oybyë ijxpajtën diˈib mbäät niˈˈijxtutëm, yëˈë Jesus. Pes jyënany: “Diˈibëts ëj xyˈixyˈäjtp, yˈixyˈajtypy nandëˈën ja Dios Teety” (Fwank 14:9). Jesus pääty duˈun jyënany mët ko duˈunë nety meerë jyaˈayˈaty extëmë Jyobaa. Ko nnijäˈäwëmë wiˈixë Jesus jyaˈayˈaty, ta nanduˈun nnijäˈäwëm wiˈix Jyobaa jyaˈayˈaty. Pääty ko njäˈäyˈäjtëm extëmë Jesus, ta niˈigyë nmëwingoˈonëmë Jyobaa, diˈib mas mëj ijtp abëtsemy nyaxwinyëdë. ¿Këdii mëjwiin kajaa yˈoyëty ko niˈˈijxtutëmë Jesus?

2, 3. 1) ¿Tiko mä Biiblyë yajnimaytyaˈagyë Jesusë jyukyˈäjtën? 2) ¿Ti yˈawijxypyë Jyobaa ets nduˈunëm? 3) ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo ets mä jatuˈukpë?

² Mä Biiblyë yajnimaytyakp wiˈixë Jesus jyukyˈajty. ¿Tiko? Yëˈko Jyobaa tsyejpy etsë yˈUˈunk yajxon nˈixyˈäjtëm parë mbäät niˈˈijxtutëm (käjpxë 1 Peedrʉ 2:21). Biiblyë jyënaˈany ko tsojkëp “nbaduˈunëm yëˈë”. ¿Ti tyäˈädë yˈandijpy? Ko tsojkëp nbaduˈunëm tukëˈëyë diˈibë Jesus tyuun. Jesus wäˈätsjäˈäy yˈijty. Perë Jyobaa kyaj tˈawixy ets ëtsäjtëm nduˈunëm tijaty extëm meerë Jesus ttuuny. Diˈib yëˈë tsyejpy, yëˈë ets nduˈunëmë mëjää parë niˈˈijxtutëmë Jesus nuˈun nmadakëm.

³ Min nˈokˈijxëm tuˈuk majtskë Jesusë jyaˈayˈäjtën diˈib mbäät niˈˈijxtutëm. Mä tyäˈädë artikulo nˈixäˈänëm ko Jesus yujy tudaˈaky ets paˈˈayoop. Ets mä jatuˈukpë nˈixäˈänëm ko ijt jotmëk ets ko yëˈë wyinˈijx diˈibë oybyëtsëmëp. Ko yajnimaytyäˈägët tuˈuk tuˈugë jyaˈayˈäjtën, ta yaˈˈatsoojëmbitäˈäny: ¿Ti yˈandijpy? ¿Wiˈixë Jesus dyaˈijxë? Ets ¿wiˈix mbäät niˈˈijxtutëm?

JESUS YUJY TUDAˈAKY

4. ¿Ti yˈandijpy nˈijtëm yujy tudaˈaky?

⁴ Pënaty mëj këjxm nayjäˈäwëdëp wyinmaytyë ko diˈib yujy tudaˈaky kyaj myëkëty ets ko jyëjptsëˈk jyëjpjäˈäwëp tijaty. Perë tyäˈädë kyaj tyëyˈäjtënëty, pes parë nˈijtëm yujy tudaˈaky tsojkëp nˈijtëm amëk jotmëk. ¿Ti yˈandijpy nˈijtëm yujy tudaˈaky? Nˈijtëm yujy tudaˈaky tim tëgatsy mëdë mëjˈat këjxmˈat. Parë duˈun njäˈäyˈäjtëm, tsojkëp jawyiin nnayˈijxëm pën oy nwinmäˈäyëm mä ëtsäjtëm këˈëm. Tuˈugë diksionaaryë diˈibë Biiblyë nyimaytyakypy jyënaˈany: “Nˈijtëm yujy tudaˈaky yëˈë yˈandijpy ko nnijäˈäwëm ko jantsy yiˈinëm nyajpatëm Dios windum”. Nan kyaj naymyëjpëjtakëm mä wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm (Romanʉs 12:3; Filipʉs 2:3). Näˈäty xytsyiptakxëm nˈijtëm yujy tudaˈaky mët ko pokyjyaˈay nyajpatëm, per mbäät duˈun njäˈäyˈäjtëm. Diˈib mbäät xypyudëjkëm, yëˈë ko nwinmäˈäyëm nuˈunë Jyobaa myëjjëty ets ko niˈˈijxtutëmë Jesus.

5, 6. 1) ¿Pën yajtijp arkanklës Miguel? 2) ¿Wiˈixë Miguel dyaˈijxë ko yujy tudaˈaky?

⁵ Jesus të dyaˈixyëty ko xëmë yˈity yujy tudaˈaky. Mä kyaminyëm yä Naxwiiny, yëˈë nety tuˈugë anklës diˈib kumëjää ets ojts dyaˈixyëty ko yujy tudaˈaky. Ets ko yˈijty yä Naxwiiny extëmë wäˈäts jäˈäy nan yajnigëxëˈkë tudaˈakyˈat. ¿Wiˈix? Min nˈokˈijxëm tuˈuk majtskë ijxpajtën.

⁶ Jesus yaˈijxë tudaˈakyˈäjtën ko kyaj këjxmë wyinmäˈäny tmëdäjty. Mä kyaminyëm yä Naxwiiny ja nety tyuny arkanklës, o diˈib nyiwintsënˈäjtypyë anklës. Mä Biiblyë yajtijy Miguel. Mä Judas tmaytyaˈaky ko Miguel ojts tëgok mëdë Satanás dyajtsiptaˈaky ja nyiniˈkxë Moisés (käjpxë Juudʉs 9). ¿Tiko dyajtsiptaktë? Yëˈko waˈanë Mëjkuˈu tjamënëjkxany ja Moisésë nyiniˈkx parë ja israelitëty tˈawdattët. Per Jyobaa yëˈë pyëjkëˈk ja Moisésë nyiniˈkx ko ojts yˈoˈknë, ets nipën tkaˈˈanmääy mä tpëjtaky (Deuteronomio 34:5, 6). Tuˈugë liibrë tnimaytyaˈaky ko waˈanë Jesus tˈanmääyë Satanás ko kyaj tmëdatyë madakën parë tmënëjkxët ja Moisésë nyiniˈkx. Jesus amëk jotmëk tjëjpkuwäˈkë ja Satanás, per nyijäˈäwëbë nety nuˈunën jeˈeyë mbäät dyajtuny ja kyutujkën. Pääty yˈijty yujy tudaˈaky ets ttukëdëjkë Jyobaa parë yëˈë tpayoˈoyët, pes yëˈë diˈib myëdäjtypyë kutujkën parë duˈun ttunët.

7. 1) ¿Wiˈixë Jesus dyajnigëxëˈky mëdë kyäjpx myaytyakën ko yujy tudaˈaky? 2) ¿Wiˈixë Jesus dyajnigëxëˈky mä tijaty tyuun ko yujy tudaˈaky?

⁷ Ko Jesus yˈijty yä Naxwiiny yaˈijxë ko yujy tudaˈaky mä kyäjpx myaytyakën. Ninäˈä ojts mëj kyanayajnaxyëty. Tukëˈëyë diˈib tyuun yëˈë parë Jyobaa yajmëjkugäjpxët (Markʉs 10:17, 18; Fwank 7:16). Nan ninäˈä tkayajtuunyë ää ayuk diˈib ja yˈëxpëjkpëty yajnayjawëdëp ko kyaj ti ttsooˈattë, wintsëˈkën myëët ojts tmëgajpxy ets ojts tmëjkugäjpxë ja yˈëxpëjkpëty ko dyaˈijxëdë oybyë jäˈäyˈäjtën, duˈun ttukˈijxy ko tyukjotkujkˈäjtypy (Lukʉs 22:31, 32; Fwank 1:47). Jesus nan yajnigëxëˈkë tudaˈakyˈäjtën mä tijaty tyuun. Adëyë ja jyukyˈäjtën ojts dyajnëjkxy (Matewʉ 8:20). Nan ojts ttunyë tuunk diˈibë nety kyaj pën ttunäˈäny (Fwank 13:3-15). Ets nan yaˈijxë tudaˈakyˈäjtën ko tmëmëdooyë Jyobaa (käjpxë Filipʉs 2:5-8). Tuˈugë jäˈäy diˈib mëj këjxm nayjäˈäwëp kyaj tmëmëdowäˈänyë wiinkpë. Perë Jesus kyaj duˈun jyaˈayˈajty, ijt yujy tudaˈaky ets tyuundääy tijatyë Jyobaa tukˈanaˈamë. ¡Axtë kyupëjk parë jäˈäy yaˈoogëdët! Extëm nˈijxëm, Jesus ijt yujy tudaˈaky (Matewʉ 11:29).

NˈOKˈIJTËM YUJY TUDAˈAKY EXTËMË JESUS

8, 9. ¿Wiˈix nyaˈijxëm ko ijtëm yujy tudaˈaky?

⁸ ¿Wiˈix mbäät nmëdäjtëmë winmäˈäny yuunk naxypy extëmë Jesus? Pën ijtëm yujy tudaˈaky, ta nnijäˈäwëm mäbäät ja kutujkën nmëdäjtëm. Ets ko kyaj nmëdäjtëmë madakën parë nbayoˈoyëm tijaty tyuundëbë wiinkpë. Pääty kyaj nˈëbat ngäjpxpatëm ets kyaj nëgoobë tijaty nwinmäˈäytyëˈëwëm (Lukʉs 6:37; Santya̱ˈa̱gʉ 4:12). Nan kyaj naymyëjpëjtakëm mä wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm mët ko niˈigyë nguwijyˈäjtëm o ko niˈigyë tuunk nikëjxmˈäjtëm (Eclesiastés 7:16). Yëˈë mëjjäˈäytyëjk diˈib yujy tudaˈaky, nan kyaj nyaymyëjpëjtäˈägëdë, niˈigyë wyinmaytyë ko jëjpˈam mbäät tpëjtaˈagyë myëguˈuktëjk (Lukʉs 9:48; Filipʉs 2:3).

⁹ Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Walter Thorn. Mä jëmëjt 1894, ja tyuuntsondaky sirkuitë. Ko nety duˈun të tyuny kanäk jëmëjt, ta yajwooy Betel ets yëˈë yajtuknipëjk parë tkuentˈatët ja tutk këtsey mä granja diˈibë nety myëdäjttëp jap Nueva York. Ko ijty wyinmay ko tamxyëp ttuny diˈib niˈigyë jyëjpˈamëty ets kyaj ko jam kyëtseygyuentˈatët, ta ijty këˈëm nyayˈanëˈëmxëty: “¿Wiˈixën mdimnayjawëty mijts, diˈib jantsy yiˈinëm naxwayˈäjtp?” (käjpxë Isaías 40:15).a ¡Mëjwiin kajaa dyaˈijxë tudaˈakyˈat!

10. 1) ¿Wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko ijtëm yujy tudaˈaky mä wiˈix ngäjpx nmaytyakëm? 2) ¿Wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko ijtëm yujy tudaˈaky mä tijaty nduˈunëm?

¹⁰ Pën ijtëm yujy tudaˈaky, ta nanduˈun nyajnigëxëˈkëm mä wiˈix ngäjpx nmaytyakëm (Lukʉs 6:45). Ko nmëtmaytyakëmë nmëguˈukˈäjtëm kyaj nnaymyëjkugäjpxëm ko tijaty oy nduˈunëm (Proverbios 27:2). Niˈigyë nmëjkugäjpxëm ja nmëguˈukˈäjtëm ko oy tijaty ttundë ets ko dyaˈixëdë oybyë jäˈäyˈäjtën (Proverbios 15:23). Nan nyaˈijxëm ko ijtëm yujy tudaˈaky mä tijaty nduˈunëm. Kyaj nmëjpëtsëmäˈänëm o nnayajnaxäˈänëm ko jëjpˈam nˈijtëm mä naxwinyëdë jäˈäy. Niˈigyë njukyˈäjtëm adëyë ets nduˈunëm oytyim diˈibë tuungëty parë niˈigyë nmëduˈunëmë Jyobaa (1 Timotee 6:6, 8). Ets ko nmëdoˈojëm, jaa niˈigyë nyaˈijxëmë tudaˈakyˈat. Pääty nmëmëdoˈojëm extëmë Diosë kyäjpn xyˈanmäˈäyëm ets nan nmëmëdoˈojëmë mëjjäˈäytyëjk (Ebreeʉsʉty 13:17).

JESUS PAˈˈAYOOP

11. ¿Ti yˈandijpy nbaˈˈayoˈojëm?

¹¹ ¿Ti yˈandijpy nbaˈˈayoˈojëm? Ko ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm ets naytyukjotmaytyuˈunëm. Ko ntsojkëm tuˈugë jäˈäy, ta nbaˈˈayoˈojëm. Biiblyë jyënaˈany ko Jyobaa mëdë Jesus myëdäjttëbë “paˈˈayoˈon” etsë tsojkën (Lukʉs 1:78; 2 Korintʉ 1:3; Filipʉs 1:8). Tuˈugë liibrë jyënaˈany ko paˈˈayoˈojën kyaj jeˈeyë tˈandijy ko nˈijxˈayoˈojëm pënaty ayoodëp. Jyënaˈany ko paˈˈayoˈojën yëˈë xypyudëjkëm parë naytyukjotmaytyuˈunëmë nmëguˈukˈäjtëm ets tii ndukmëduˈunëm. Pääty pën nmëdäjtëmë paˈˈayoˈojën, ta nëjkxë nmëguˈukˈäjtëm ndukmëduˈunëm tijaty parë oy dyajnaxëdë jyukyˈäjtën.

12. 1) Extëmë Jesus nyayjäˈäwë, ¿wiˈix dyaˈijxë ko paˈˈayoop? 2) ¿Wiˈixë Jesus dyaˈijxë mä tijaty tyuun ko paˈˈayoop?

¹² ¿Wiˈixë Jesus dyaˈijxë ko paˈˈayoop? Min nˈokˈijxëm tëgëk pëky. Tuk pëky, mä wiˈix nyayjäˈäwë. Extëm ko tˈijxy ja myëtnaymyaayëbë María tnijëˈëy tniyaˈaxyë Lázaro mët ja jäˈäyëty diˈib jamyëdäjtëp, ta nanduˈun jyëëy yaxy (käjpxë Fwank 11:32-35). Majtsk pëky, mä tijaty tyuun. Ko Jesus tmëdäjtyë paˈˈayoˈojën, ta dyajjukypyeky ja kuˈookytyoxytyëjk ja yˈuˈunk ets nanduˈun ja Lázaro (Lukʉs 7:11-15; Fwank 11:38-44). Duˈun ja Lázaro mbäät tˈawijxy tjëjpˈijxy ja jukyˈäjtënë jam tsäjpotm. Ets ko Jesus nyimiinë ja mayjyaˈay, ta tpaˈˈayooy ets “tyëjkë yaˈëxpëjkpë, es ttukˈëxpëjktë kanäk peky” (Markʉs 6:34). Nimay diˈib ojts tmëdooˈittë yajtëgäjtstë ja jyukyˈäjtën. Extëm nˈijxëm, Jesus kyaj jeˈeyë ojts tjawë ja paˈˈayoˈojën, yajnigëxëˈkë duˈun ko tpudëjkë pënaty yajtëgoyˈäjttëp (Matewʉ 15:32-38; 20:29-34; Markʉs 1:40-42).

13. ¿Wiˈixë Jesus dyaˈijxë mëdë yˈää yˈayuk ko paˈˈayoop? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.)

¹³ Ets myëdëgëk pëky wiˈixë Jesus dyaˈijxë paˈˈayoˈojën, ja mä kyäjpx myaytyakën. Ko tmëdäjtyë paˈˈayoˈojën yëˈë pudëjkë parë tsuj yajxon tmëtmaytyakyë jäˈäy, ets mas ja diˈib ayoodëp ko wiinkpë yˈaxëktunëdë. Mateo ojts tnigajpxy wiˈix ja kugajpxy Isaías ojts tnimaytyaˈagyë Jesus, jyënany: “Kyaj ttëjët ni tuˈugë tsäjkapyny ja neybyë, ni tkayaˈoogët ja kudëˈxnë myetsyë diˈibë ooganëp” (Matewʉ 12:20; Isaías 42:3). ¿Ti yˈandijpyë tyäˈädë ää ayuk? Ko Jesus ninäˈä pën tkaˈˈaxëktuuny. Ko jäˈäy ojts tmëtkajpxy tmëtmaytyaˈaky oy dyajnayjäˈäwë. Ets “pënaty jyäˈäwëdëbë kyorasoon tsayut” tyuknijäˈäwë ja jotkujkˈäjtën diˈib mbäät tˈawix tjëjpˈixtë (Isaías 61:1). Jesus ojts tjotkujkmoˈoy pënaty ayoodëp (Matewʉ 11:28-30). Nan ojts tˈanëëmë ja yˈëxpëjkpëty ko Jyobaa naytyukjotmaytyuunëp mët yëˈëjëty, ets ko mëj dyajnaxy pënatyë wiink jäˈäy ijxëdëp ko kyaj tii ttsooˈattë (Matewʉ 18:12-14; Lukʉs 12:6, 7).

NˈOKPAˈˈAYOˈOJËM EXTËMË JESUS

14. ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm extëm nnayjäˈäwëm?

¹⁴ ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëmë paˈˈayoˈojën extëmë Jesus? Ko nyajnigëxëˈkëm mä wiˈix nnayjäˈäwëm. Waˈan xytsyiptakxëm nˈanmäˈäyëmë nmëguˈukˈäjtëm wiˈix nnayjäˈäwëm, perë Biiblyë xyˈamäˈäyëm ets nyaˈijxëmë paˈˈayoˈojën, pes duˈun nyajnigëxëˈkëm ja jembyë jäˈäyˈäjtën diˈib mbäät dyaˈixyëtyë Dios mëduumbë (käjpxë Kolosʉ 3:9, 10, 12). ¿Mbäät mijts xyajnigëxëˈëky wiˈix mnayjawëty? Biiblyë jyënaˈany ets nˈanmäˈäyëmë nmëguˈukˈäjtëm wiˈix nnayjäˈäwëm ko nˈijxˈayoˈojëm (2 Korintʉ 6:11-13). Jëjpˈam ets yajxon nmëdooˈijtëm ko xytyukmëtmaytyakëm wiˈix nyayjawëty ets ti myëmääy myëdajpy (Santya̱ˈa̱gʉ 1:19). Ets ta net nwinmäˈäyëm: “Koxyëbëts ëjts duˈun nyajpääty, ¿wiˈixxyëbëts nnayjawëty? ¿Ti naybyudëkëxyëbëts nyajtëgoyˈajtypy?” (1 Peedrʉ 3:8).

15. ¿Wiˈix mbäät nbudëjkëm pënaty pyattëbë jotmay o të yˈooktë jyiiky myëguˈuk?

¹⁵ Nan mbäät nyaˈijxëmë paˈˈayoˈojën mä tijaty nduˈunëm. Ko nmëdäjtëmë paˈˈayoˈojën yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nbudëjkëmë wiinkpë, extëm pënaty pyattëbë jotmay o të yˈooktë jyiiky myëguˈuk. ¿Wiˈix mbäät nbudëjkëm? Romanʉs 12:15 jyënaˈany: “Pujëy puyääxë diˈibë jëëy yaxtëp”. Diˈib näˈätyë jäˈäy yajtëgoyˈäjttëp yëˈë ets njotkujkmoˈoyëm, kyaj yëˈëjëty ets nˈanmäˈäyëm wiˈix dyaˈoyëdët ja jyotmay. Yëˈë yajtëgoyˈäjttëp tuˈugë myëtnaymyaayëbë diˈib myëdooˈitëp wiˈix nyayjawëty. Ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yˈoˈkyë nyëëx, ta ja nmëguˈukˈäjtëm ojts nyinëjkxëdë parë jyotkujkmooyëdë, yëˈë jyënaˈany: “Mëjwiin kajaats nmëjjäˈäwë kojëts xynyimiindë mäjëtsë ndëjk parëts xypyujëˈëy xypyuyaxëdë”. Nan nyaˈijxëmë paˈˈayoˈojën ko tijaty ndukpudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm. Waˈan tuˈugë kuˈookytyoxytyëjk dyajtëgoyˈaty ti naybyudëkë mä jyëën tyëjk. O waˈan tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të myëjjäˈäyënë dyajtëgoyˈaty ets pën myënëjkxëdët mä naymyujkën, käjpxwäˈkxpë o mä doktoor. Mbäät mëjwiin kajaa nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm ko ndukmëduˈunëm tijaty, oy kyamëjwiin kyakajaajëty parë ëtsäjtëm (1 Fwank 3:17, 18). Per diˈib niˈigyë jëjpˈam, yëˈë ko nyaˈijxëmë paˈˈayoˈojën ko jäˈäy ndukmëtmaytyakëmë Diosë yˈayuk nuˈun nmadakëm. Nitii duˈun kyaˈoyëty extëm ko nbudëjkëmë jäˈäy diˈib oyë jyot kyorasoon.

16. ¿Wiˈix mbäät nˈanmäˈäyëm pënaty pyattëbë amay jotmay ets yajpäättë mon tuk?

¹⁶ Nan mbäät nyaˈijxëmë paˈˈayoˈojën mä wiˈix ngäjpx nmaytyakëm. Biiblyë jyënaˈany ets njotkujkmoˈoyëm pënaty yajpattëp mon tuk ets määy täjtëp (1 Tesalónikʉ 5:14). ¿Wiˈix mbäät nˈanmäˈäyëm? Mbäät nˈanmäˈäyëm ko mëk ntsojkëm. Nan mbäät nˈanmäˈäyëm diˈibë oybyë jäˈäyˈäjtën myëdäjttëp ets ko jantsy oy tijaty ttundë. Ets ndukjamyajtsëm ko pën yajpattëp mä Diosë kyäjpn, yëˈë duˈun mët ko Jyobaa mëjwiin kajaa yajtsobäädëdë (Fwank 6:44). Nan mbäät nˈanmäˈäyëm ko Jyobaa naytyukjotmaytyuunëp mët pënaty pyattëbë ayoˈon jotmay ets moon tujktëp (Salmo 34:18). Mbäät njotkujkmoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm mëdë ää ayuk ets duˈun nyaˈijxëm ko nbaˈˈayoˈojëm (Proverbios 16:24).

17, 18. 1) ¿Ti Jyobaa tsyejpy etsë mëjjäˈäytyëjk dyaˈixëdët mä myëguˈuktëjk? 2) ¿Ti nnijawëyäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?

¹⁷ Jyobaa tsyejpy ets miitsëty mëjjäˈäytyëjk xypyaˈˈayowdëdë mmëguˈuktëjk (Apostʉlʉty 20:28, 29). Jamyats ko miitsëty diˈib mnikëjxmˈäjttëp ets xyaˈëxpëktët, xypyudëkëdët ets xyjotkujkmoˈoytyët (Isaías 32:1, 2; 1 Peedrʉ 5:2-4). Mëjjäˈäytyëjk kyaj tpëjtäˈäktë anaˈamën diˈib kuanë myëmëdowdëbë myëguˈuktëjk. Nan kyaj axëëk dyajnayjawëdë parë ttuktundë diˈib kyaj tmëmadäˈäktë. Niˈigyë ttsojkënyëˈattë ets ja myëguˈuktëjk nyayjawëdët agujk jotkujk. Pes nyijäˈäwëdëp ko ja myëguˈuktëjk tsyojktëbë Jyobaa ets ko yëˈë pudëkëyanëdëp parë amumduˈukjot tmëdundët (Matewʉ 22:37).

¹⁸ Ko nbawinmäˈäyëm wiˈixë Jesus yˈijty yujy tudaˈaky ets dyaˈijxë paˈˈayoˈojën, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nbanëjkxëmë yˈijxpajtën. Mä jatuˈukpë artikulo yëˈë nnijawëyäˈänëm wiˈix mbäät nˈijtëm jotmëk extëmë Jesus ets nwinˈijxëm diˈib oy.