Referensyë diˈib miimp mä Wiˈix njukyˈäjtëm ets nDiosmëduˈunëm tijaty yaˈëxpëkäämp ets yajtukjayëyäämp
4-10 ÄÄMBË JUNIË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | MARKɄS 15, 16
“Jesus yaˈˈadëëw tijaty ojts yajnaskäjpxë”
(Markʉs 15:3-5) Es ja teetywyintsënëty tniˈëënëdë kanäk nax. 4 Ta ja Pilatë jatëgok dyajtëëy ja Jesús: ¿Tii kyaj mˈatsoy niwiˈix? ¿Ti kyaj xymyëdoy tëgekyë nëˈën yam mdukniˈëënëdë? 5 Per ja Jesús kyaj tyimˈatsooy. Es ja Pilatë oj wyëˈëmë dëˈënyë es kyaj tnijawë wiˈix yˈakjënäˈänët.
(Markʉs 15:24) Net ja soldäädëty ttuundë rifë es dëˈën dyajwäˈxtë ja Jesusë wyit.
(Markʉs 15:29, 30) Ja jäˈäyëty diˈibë näjxtëp jam tnixiˈik ttukxiˈiktë, ttuknëgow ttukˈyujkowdë es jyënäˈändë: Mij diˈibë mëj tsäjptëjk mjijtypy es mjënäˈäny ko tëgëkxëbajtp xykyojy jatukˈok. 30 Nayyajtsoˈogëdë mij këˈëm es jënak.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mar. 15:24, 29
dyajwäˈxtë ja Jesusë wyit: Mä Fwank 19:23, 24 yajmaytyakp jap diˈibaty kyaj myiny mä wiinkpë Evangelio: ja soldäädëtëjk diˈib Roma ojts tnirifëtundë ja Jesusë wyit, ja diˈib nikëjxy ojts tkëˈtswäˈkxtë taxk pëky parë ojts dyajwäˈkxtë ets ja pyäˈtk wit kyaj tkëˈtswäˈkxandë, pääty tnirifëtuundë. Duˈun yˈadëëy diˈibë nety të yajnaskäjpxë mä Salmo 22:18. Waˈan ijtyë jäˈäy duˈun tmëdattë kostumbrë: ja yajjäˈäyˈoˈkpë yëˈë diˈib myëwëˈëmëp ja jäˈäyë wyit ets tijaty myëdäjtypy, duˈun mas niˈigyë dyajtsoytyundë.
ttuknëgow ttukˈyujkowdë: Ko duˈunë jäˈäy yˈadëˈëtsy, wingäjpx jëjpkäjpxp ets nëxik tukxikp. Pënaty duˈun adëtstë, kyaj tpëjktë kuentë ko yëˈë nety yaˈˈadëëwdëp diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Salmo 22:7.
(Markʉs 15:43) ta Josee tninejxy ja Pilatë mëdë jotmëkˈäjtën es tˈamdoy ja Jesusë nyiniˈx. Esë tadë Josee, Arimateeë jäˈäy, yëˈë nety niduˈuk ja diˈibë nety anaˈamdëp mëj tsäjptëgoty es jap mëj yˈity, es yˈawijxypy ko ja Diosë kyutujkën myinët.
(Markʉs 15:46) Net ja Josee tjuuy tuˈugë sääbënë oybyë es dyajkruusjënajky ja Jesusë nyiniˈx. Ta tˈabijty mët ja sääbënë. Ta tpëjtaky mä tuˈugë oˈkpë jut diˈibë nety yëˈë të dyajtsajtsjuty dyajpäˈäjutyëty tsäwiiny, es oj tˈagëˈëy mët tuˈugë mëjpë tsää.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mar. 15:43
José: Kanäk pëky yajnimaytyaˈagyë José mä Evangelios, per tuˈuk tuˈuk wiˈixëm tnimaytyäˈäktë, tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko abëkyaty tjääytyë ja lyiibrë. Mateo, diˈib yajkugëbajtp jyënany ko José yëˈë “tuˈugë mëkjäˈäy”. Ets ko Marcos tjääyë lyiibrë, yëˈë nety wyinmaapy ja romanë jäˈäyëty, jyënany ko José yëˈë “niduˈuk ja diˈibë nety anaˈamdëp mëj tsäjptëgoty”, diˈib nanduˈun yˈawijxypy ja Diosë Kyutujkën. Lucas, diˈibë ijty doktoor, pyaˈˈayoowë jäˈäy, jyënany ko José “jyikyˈaty tëyˈäjtën mëët” ets ko kyaj ttuktëjkë ko ja wintsëndëjkëty tnibëdëˈktë Jesus. Etsë Juan yëˈëyë diˈib nyigajpxypy ko José “pyanejxypy ja Jesús, oy ayuˈutsyë mët ko ttsëˈëgë ja teetywyintsënëty” (Mat. 27:57-60; Mar. 15:43-46; Luk. 23:50-53; Fwank 19:38-42).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Markʉs 15:25) Taxtujk yaxpë nety ko dyajkruuspajttë o tkëxwojptë kepykyëjxy.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mar. 15:25
taxtujk yaxpë nety: Naa jaa tmaytyaˈaky jopyëp a las 9. Näägë jäˈäy jyënäˈändë ko naywyinguwojpëp mët extëm jyënaˈanyë Fwank 19:14-16, mä jyënaˈany ko “kijkyxyëë” ja Pilato tkëyajkyë Jesus parë yaˈoogëdët ja judiyëtëjk. Oyë Biiblyë yajxon tkakäjpxtëˈkxy tiko tëgatsyaty yajmaytyaˈaky, ta diˈib xytyukjaygyujkëm. Mä taxkpë Evangelios, tuˈugyëp ja oorë extëm tmaytyaˈaky tijaty tuun jäjtë ja xëëw mä netyë Jesus yˈooganë. Extëm nˈokpëjtakëm, jyënaˈany ko të nety xyëënytyaˈaky ko tyuˈukmujktë ja saserdotëty mët ja mëjjäˈäytyëjk ets tkëyäjktë Jesus mä Poncio Pilato (Mat. 27:1, 2; Mar. 15:1; Luk 22:66-23:1; Fwank 18:28). Mateo, Marcos etsë Lucas tkujäˈäyëdë ko kyootsëtyaay “kijkyxyëë axtë tëgëk yaxp”, mientrësë Jesus tamnëmë nety yˈity këxwopy (Mat. 27:45, 46; Mar. 15:33, 34; Luk. 23:44). Ja tuk pëky diˈib mbäät nmëdäjtëm winmäˈänyoty, yëˈë ko näägë jäˈäy duˈun ijty wyinmaytyë ko pën yajwojptsondaˈaky, yëˈë parë yˈooganë. Jantsy mëkaty ijty yajwoptë, pääty axtë myëˈoˈktëp nääk. Duˈunënë Jesus yajwojpy, pääty pyudëjkë wiink jäˈäy mët ko kyaj tmëmadaky tpagëˈëyët ja kyepy (Luk. 23:26; Fwank 19:17). Pën winmäˈäyëm ko ja yajwojptsondaky mä nety yˈooganë, ta njaygyujkëm ko näjxën ja tiempë parë yajkëxwojpy kepykyëjxy. Nanduˈun jyënaˈanyë Matewʉ 27:26 mëdë Markʉs 15:15 ko jawyiin yajwojpy, ta net yajkëyajky parë yˈoˈky. Päätyë net njaygyujkëm tiko mä tyäˈädë taxkpë Evangelio tëgatsyaty tnimaytyaˈaky ja oorë näˈä yˈoˈkyë Jesus. Ets tiko Pilato kyaj tmëbëkany ko ja Jesus netyë yˈoˈky ko yajkëxwojpy kepykyëjxy (Mar. 15:44). Pënaty jyaaytyë Biiblyë xëmë ijty tpanëjkxtë ja kostumbrë parë ja xëëw dyajnaywyäˈkxëdë taxk pëky, tmaytsyoowtsoondë desde jopyëp a las 6, ta net tmaytsyowdë windëgëkˈooraty, duˈun xëëny ets koots. Päätyë net yajmaytyaˈaky mä Biiblyë petyxyëëw, kujkxyëëw ets jënakyxyëëw (Mat. 20:1-5; Fwank 4:6; Apos. 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30). Nan oy ko nmëdäjtëm winmäˈänyoty ko ja jäˈäyëty kyaj ijty yajxon tnijawëdë wiˈix tmaytsyowdët ja oorë, pääty jeˈeyë tˈaˈixëdë, duˈun extëm jyënaˈany mä Fwank 19:14 (Mat. 27:46; Luk. 23:44; Fwank 4:6; Apos. 10:3, 9). Extëm të nˈijxëm: Marcos yëˈë nyimaytyakypy ko Jesus yajwojpy, etsë Juan yëˈë nyimaytyakypy ko Jesus yajkëxwojpy kepykyëjxy. Marcos etsë Juan waˈan yëˈë nanduˈun tmaytyäˈägandë tijaty tuun jäjtë mä ja tiempë nyajxy tëgëk oorë. Juan kyaj ojts tnigajpxy ti oorën meerë, pes jyënany “extëm kijkyxyëë”. Ko duˈun nnijäˈäwëm, ta net njaygyujkëm tiko tëgatsyaty yajmaytyaˈaky ja oorë. Ets komë Juan yëˈë diˈib tim ok jyaayë lyiibrë ets tëgatsy jap tkujäˈäyë ja oorë, ta xytyukˈijxëm ko kyaj yëˈë tnijääytyuty diˈibë Marcos kyujäˈäyë.
(Markʉs 16:8) Net ja toxytyëjkëty tsyoˈondë mä ja jutˈää jantsy pojën es nyëjxnëdë pëyeˈegyë mët ko nety tsyëˈëgëdë. Es nipën wiˈix tkaˈˈanmääytyë, jaˈa ko jyantsytsyëˈëgëdë.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Mar. 16:8
ko jyantsytsyëˈëgëdë: Ko tëëyëp yajjääyë Marcos këˈam, tyäˈädë kapitulo 16 jeˈeyë tmëminy axtë bersikulo 8. Ta diˈib jënäämp ko kyaj ojts yajjääygyaˈpxyë tyäˈädë liibrë, ko ak tëgoyˈäjtpë bersikulo. Perë Marcos nidëyë nidëyë ojts tnigäjpxkojy, pääty kyaj yˈoyëty tiko duˈun nwinmäˈäyëm. Nimajtskë ëxpëkyjyaˈay diˈib mä siiglë 4, Jerónimo mëdë Eusebio, tuknax të tˈëxpëjkpëtsëmdë ko jantsy jaayën jyëjpkëxyë tyäˈädë liibrë mä jyënaˈany “ko jyantsytsyëˈëgëdë”.
Mä kanäägë Biiblyë diˈib yajjääy mä ayuk grieegë ets diˈib të yajkäjpxnaxy kanäk ayuk, të yˈakˈyajpëjtaˈaky kanäägë bersikulo. Extëmë Manuscrito Alejandrino, Códice Ephraemi Syri Rescriptus etsë Códice de Beza Cantabrigense, ja të yˈakˈyajpëjtaˈaky mäjmajtsk bersikulo, tyäˈädë liibrë ja yajjääy mä siiglë 5. Nan të yˈakˈyajpëjtaˈaky mä Vulgata latina, la Peshitta siríaca etsë Siríaco Curetoniano. Per mä Códice Sinaítico etsë Códice Vaticano diˈib yajjääy mä ayuk grieegë mä siiglë 4, jeˈeyë jap tmëminy axtë bersikulo 8. Nanduˈun mä Códice Sinaítico Siríaco diˈib yajjääy mä siiglë 4 o 5 ets nanduˈun mä copto shaídico diˈib mas tëëyëp yajjääy mä siiglë 5. Extëm tëëyëp yajjääyë Marcos kapitulo 16 mä ayuk armenio ets georgiano, nan jeˈeyë tmëminy axtë bersikulo 8.
Mä näägë Biiblyë diˈib yajjääy mä ayuk grieegë ets diˈib ok të yˈakˈyajkäjpxnaxy, të jap waanë yˈakˈyajjëjpjayë. Extëm mä Códice Regio, diˈib yajjääy mä siiglë 8, nan të yˈakˈyajpëjtaˈagyë bersikulo. Per mä jyëjpkëxy, myëmiimpy tuˈugë notë mä jyënaˈany ko näägë ëxpëkyjyaˈay kyaj wiˈix jyënäˈändë ko të yˈakˈyajpëjtaˈaky kanäägë bersikulo, oy kyaˈittë seguurë pën tëyˈäjtën.
Diˈib ak miimp tuk wääts majtsk wääts mä jyëjpkëxyë Markʉs 16:8 kyaj yëˈë Dios dyajkujäˈäyë. Duˈun jyënaˈany:
Per tukëˈëyë diˈibë nety të yajtukˈanaˈamdë ja toxytyëjkëty, ojts ttukmëtmaytyäˈäktë pënatyë nety mëët yajpäättë ja Pedro. Ko duˈun tyuun jyäjtë, ta netyë tkejxy ja yˈëxpëjkpëty oytyim määjëty parë nëjkx tnimaytyäˈäktë ja nitsokën diˈib itäämp wäˈäts ets winë xëëw winë tiempë.
Diˈib ak miimp kanäägë bersikulo mä jyëjpkëxyë Markʉs 16:8 kyaj yëˈë Dios dyajkujäˈäyë. Duˈun jyënaˈany:
9 Ko Jesusë nety të jyikypyeky monyëm domingë xëë, jayëjp kyëxeˈky mä ja Mariië Magdalenë diˈibë Jesús tëëyëp tyukmastut jëxtujk ja kaˈoybyëty. 10 Ta ja Mariië oj nyejxy mä ja Jesusë yˈëxpëjkpëty diˈibë wëˈëmdë jotmaymyëët es jap jyëˈëy yäˈäxtë nety. 11 Es ko yëˈëjëty tmëdoodë ko Mariië yˈawanëdë ko ja Jesús të jyikypyeky es ko të tˈixy, kyaj tmëbëjktë. 12 Oknëm ja Jesús kyëxeˈky tuˈääy mëdë wiink këxëˈkën mä tyuˈuyoˈoytyë nimajtskpë diˈibë tsoˈondëp tekyyeˈepy Jerusalén. 13 Ta yëˈëjëty jyëmbijttë Jerusalén es tˈawäˈänëdë ja Jesusë yˈëxpëjkpëty; per nan yëˈëjëty kyaj yajkajxymyëbëjktë. 14 Oknëm ja Jesús kyëxeˈky mä ja mäjk tuˈukpë yˈëxpëjkpëty diˈibë nety meesë windum kääytyëp, es tˈoodë mët ko kyujuunˈatyëty es kyaj tmëbëjktë ja diˈibë nety të tˈixtë jiiky. 15 Ta tˈanmääytyë: Nëjxtë miitsëty mä nidëgekyë naxwinyëdë jäˈäy es xytyukˈëxpëktët ja oybyë ayuk. 16 Diˈibatyëts ëj xyˈaxäjëp es nëbajttëp, nitsoˈogëp. Per pënëts xykyaˈˈaxäjëp, jaˈa nëjxëp mä ja tëytyuˈunënë winë xëë winë tiempë. 17 Es diˈibaty xyˈaxäjëpts es xymyëbëktëts, yëˈëts nmoˈoytyëp es ttundët yëˈë tyäˈädë ijxwëˈëmën: Mëdëtsë nxëëgyëjxm dyajpëtsëmdët ja kaˈoybyëty diˈibë jäˈäy myëdäjttëp; kyäjxtëp wiingatypyë ayuk 18 wyijtsëˈëktëp ja awäˈäntsäˈäny; pën yˈuuktëp ja benenë, kyaj ti jyatëdët; es ko ja kyëˈë ttuknikonët ja diˈibë pëjkëp, net dyaˈˈagëdäˈäktët.
19 Ko ja Nintsënˈäjtëm Jesús dëˈën jyënäändääy, ta ja Dios yajpatëjkë tsäjpotm es yˈuˈunyë agäˈänytsyoo mä Dios. 20 Oknëm ja ëxpëjkpëty tsyoˈondë tkäjxwaˈxy ja oybyë ayuk mäjaty ja jäˈäyëty. Es ja Nintsënˈäjtëm Jesús pyudëkëdë yëˈëjëty, es mëdë mëj ijxwëˈëmënëty ttukˈixtë ja jäˈäyëty ko tëyˈäjtënëˈë diˈibë myaytyaktëp.
11-17 ÄÄMBË JUNIË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | LUKɄS 1
“Nˈokˈijtëm yujy tudaˈaky extëmë María”
(Lukʉs 1:38) Net ja Mariië tˈanmääy ja anklës: Ëjtsë dëˈën Dios mëduumbë. Waˈants ja Dios xytyuktuny extëmts mij të xyˈanëëmë. Mët ja tyäˈädë oj ja anklës nyëjxnë.
“Ëjtsë dëˈën Dios mëduumbë”
12 Axtë tyambäät njamyajtsëm wiˈixë María myëdooy ets tˈatsooy yujy tudaˈaky ja anklës Gabriel: “Ëjtsë dëˈën Dios mëduumbë. Waˈanëts ja Dios xytyuktuny extëmëts mij të xyˈanëëmë” (Luk. 1:38). Ja toˈoxyˈënäˈk diˈib ijty yajjuuytyëp parë yajtuumbëˈattë, yëˈë diˈib jantsy ayoodëp; ets tuktuunëp ja wyintsën ti tyim tsyejpy. Nanduˈunë María nyayjäˈäwë parë mët ja Wyintsën Jyobaa, nyijäˈäwëbë nety ko seguurë yajpääty Jyobaa kyëˈëjoty, ko yëˈë kyaj tmastuˈuty pënaty kyaj myastuˈutyëty, ets ko kunuˈkxanëbë nety pën kyuytyuumpy yajxon diˈib të tyuknipëkyëty (Sal. 18:25).
(Lukʉs 1:46-55) Net jyënany yëˈë Mariië: Nˈawdäjtypyëts ja Nintsënˈäjtëm Dios 47 es njotkujkˈatyëts mëdëtsë nYajnitsokpë. 48 Tëts ja Diosëts xynyiˈˈijxeˈeky, yëˈëjëts xytyuumbëˈäjtp, pääty nidëgekyë jäˈäy winë xëë winë tiempë jyënäˈändët kots ëj nguniˈxyëty. 49 Dios diˈibë tëgekyë mëkˈäjtën myëdäjtypy, të tuˈuk tpëjtaˈaky ja mëjˈäjtën mä ëjtsën. 50 Winë xëë winë tiempë Dios tmëdaty yëˈë paˈˈayoˈon mët diˈibë yëˈë awdäjtëdëp. 51 Dios të ja myëkˈäjtën dyaˈixyëty, es të dyajtëgooytyaˈay yëˈë wyinmäˈäny ja jäˈäy diˈibë naymyëjpëjtakëp. 52 Të tpëjkë ja yˈanaˈamën diˈibë ijttëp yajkutujkpë, es të tmoˈoy ja diˈibë tudaˈagyëty. 53 Të tmoˈoy ja oyˈäjtën ja diˈibë tëgoyˈäjtxëp es diˈibë yuˈoˈkëdëp, es kyaj tmooy nitii diˈibë mëkjäˈäy. 54 Të tpudëkë ja israelitë jäˈäyëty, es kyaj tjäˈäytyëgoy extëm jyënany es ttukˈixäˈäny ja paˈˈayoˈon, 55 dëˈën extëm oj ttukwandaky ja nˈaptëjkˈäjtëm Abrään, Isää esë Jakoob.
“Ëjtsë dëˈën Dios mëduumbë”
15 Extëmë María tˈatsooyë Elisabet, ojts wyeˈemy jääybyety mä Diosë yˈAyuk (käjpxë Lukʉs 1:46-55). Tyäˈädë María yˈayuk, yëˈë diˈib mas yeny yajpatp mä Biiblyë ets kajaa xytyukniˈˈijxëm mä pënën yëˈë. Extëm nˈokpëjtakëm, myëjkumääyë Jyobaa mët ko tmëjjäˈäwë ko yëˈë wyinˈijxë parë tˈuˈunkˈatët ja diˈibë nety tëëyëp të yajwandaˈaky. Ja yˈayuk nan yajnigëxëˈk ko myëdäjt mëkë mëbëjkën, pes duˈunë Jyobaa dyajnäjxy extëm diˈib yajnaxypyëp ja mëj këjxmbë etsë kumëjääbë, per pyudëjkëbë ayoobë jäˈäy, diˈib yujy tudaˈaky ets pënaty mëduunëp. Nan nyijäˈäwëbë nety kajaa wiˈix jyënaˈanyë Diosë yˈAyuk, pes jaa ojts tnigajpxy naa 20 tekstë diˈib yajpatp mä Escrituras Hebreas.
16 Extëm nˈijxëm, María myëdäjtypyë nety ja kostumbrë parë tpawinmayëdë Diosë yˈAyuk. Yaˈijxë yujyˈat tudaˈakyˈat ko ojts ttukäjpxpety ets kyaj dyajtuunyë kyëˈëm ayuk. Ja yˈuˈunk diˈibë nety nyikëjxmˈäjtypy nanduˈunë nety ttunäˈäny, pes ojts jyënaˈany: “Diˈibëts ëj ndukˈëxpëjktëp, kyaj yëˈë myiny mëdëtsë ngëˈëm winmäˈäny, Dios yëˈëts të xykyexy es ndukˈëxpëkëdëts extëmëts nduny” (Fwank 7:16). Ko jäˈäy nmëtmaytyakëm, ¿nyaˈijxëm ko nwintsëˈkëmë Diosë yˈAyuk ets ko nmëjjäˈäwëm? ¿O niˈigyë nˈoyjäˈäwëm ko ndukniˈˈijxëmë këˈëm winmäˈäny? Oy ko nbanëjkxëmë María yˈijxpajtën.
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Lukʉs 1:35) Es ja anklës yˈatsoojëmbijty: Minëp ja espiritë santë mä mijts es ja Dios Tsäjpotmëdë myajnitukëdëp mët ja myëkˈäjtën extëm tuˈugë yoots. Päätyë tadë uˈunk diˈibë jäˈtäämp naxwiiny, yëˈë Diosë yˈUˈunk es kyaj tmëdaty ja pojpë.
w08-S 15/3 paj. 30 parr. 5
¿Yëˈëdaa Jyobaa yajtuun tuˈugë óvulo diˈibë netyë María myëdäjtypy parë Jesus nyaxkëdaky? Yëˈë diˈib yajtuun, pes të netyë Jyobaa twandaˈaky ko ja María yˈuˈunk, ja myinäˈäny mä tyëëm yˈäätsë Abrahán, Judá etsë David (Gén. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16). Jyobaa yëˈë yajtuunë espiritë santë parë Jesusë jyukyˈäjtën ojts tpëjtakë mä María yˈuˈunktëjk (Mat. 1:18). Desde ko Jesus nyaxkëdakyë jyukyˈäjtën diˈib wäˈäts mä María yˈuˈunktëjk, waˈanë Jyobaa ojts tkuwäˈäny parë kyaj nyinaxëdët ja poky.
(Lukʉs 1:62) Net dyajtëëdë ja Zakariiës mët ja ijxwëˈëmën wiˈix txëˈatët ja yˈuˈunk.
w08-S 15/3 paj. 30 parr. 6
Zacarías ojts wyeˈemy uum, ¿per nan ojtsëdaa wyeˈemy nat? Kyaj, jeˈeyë ojts wyëˈëmë uum. Pes ko näägë jäˈäy dyajtëëwdë “mët ja ijxwëˈëmën” wiˈix txëëwmoˈoyaˈany ja yˈuˈunk, kyaj yëˈë tˈandijy ko ja Zacarías nat ojts wyeˈemy. Waˈan tmëdooy ko ja kyudëjk tnigajpxy wiˈix txëëwmoˈoyaˈany ja yˈuˈunk. Ets waˈan ja jäˈäy yajtëëwëdë mët ja yˈääw kyëˈë, pën nanduˈun txëëwmoˈoyaˈany. Ko Zacarías jatëgok kyäjpxëˈky, yëˈë xytyukˈijxëm ko kyaj ojts wyeˈemy nat (Luc. 1:13, 18-20, 60-64, TNM).
18-24 ÄÄMBË JUNIË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | LUKɄS 2, 3
“Ënäˈktëjk, ¿jamën xyyajkëktëkë mnaymyayë mëdë Jyobaa?”
(Lukʉs 2:41, 42) Es jëmëjt jëmëjt ja Josee es ja Mariië nyëjxtë xëˈäjtpë Jerusalén mä ja paskë xëë. 42 Es ko ja Jesús dyaˈˈabejty mäjmajtsk jëmëjt, net nyëjxtë nidëgekyë Jerusalén es dyajnaxäˈäny ja xëë extëm jëmëjt jëmëjt ttuundë.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Luk. 2:41
jëmëjt jëmëjt ja Josee es ja Mariië nyëjxtë: María, jëmëjt jëmëjt ijtyë José tjamyëdaty Jerusalén mä ja Paskë xëëw, oyë nety ja Ley tkayajnigutukë parë toxytyëjkëty nyëjkxtët (Éx. 23:17; 34:23). Ja ijty tyuˈuyoˈoytyë naa tëgëk mëgoˈpx kilometrë parë nyëjkxtë ets jyëmbittë, mët ja yˈënäˈkuˈunk.
(Lukʉs 2:46, 47) Es ko tyëgëkxëbejty, net tpattë mëj tsäjptëjk nyabotsoty. Jap yˈuˈunyë mä ja tsäjptëjk yaˈëxpëjkpë es tmëdooˈity es dyajtëy. 47 Es nidëgekyë diˈibë myëdoodë dëˈënyë wyëˈëmëtyaaytyë mët ja wyijyˈäjtën es ja yˈatsoojëmbijtën diˈibë yajkypy.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Luk. 2:46, 47
es dyajtëy: Extëm tijatyë Jesus dyajtëëy, kyaj dyuˈunëty extëm ko nanëgoo tijatyë ënäˈkuˈunk dyajtëwdë, pes pënatyë nety jam myëdoowˈijttëp duˈunyë ojts dyajwëˈëmë (Luk. 2:47). Mä ayuk grieegë ko tyunyë tyäˈädë ayuk “dyajtëy”, mbäät yëˈë tˈandijy ko ti dyajtëy ets yaˈˈatsoowëmbity, extëm ko jäˈäy jyustisëpääty (Mat. 27:11; Mar. 14:60, 61; 15:2, 4; Apos. 5:27). Extëmë ëxpëkyjyaˈay të tˈëxpëjkpëtsëmdë, ko ijty nyäjxnë ja Paskë xëëw, ta pënaty nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk, ja diˈib mas ëxpëky, nyaybyëjtäˈägëdë mä ja templë tëjkwiin parë yaˈëxpëktë. Ets ja jäˈäy jam nyaxwaatstë parë tmëdoowˈittë ets tijaty dyajtëwdë.
dëˈënyë wyëˈëmëtyaaytyë: Ko mä ayuk grieegë tyunyë tyäˈädë ayuk “dëˈënyë wyëˈëmëtyaaytyë”, mbäät yëˈë tˈandijy ko jeˈeyë ja jäˈäy myonyˈijx myonyjyäˈäwëndë.
(Lukʉs 2:51, 52) Net ja Jesús nyëjxnë mët yëˈëjëty jap Nazaret es tmëmëdooy ja tyääk tyeety. Es ja tyääk tpëjkeˈky tëgekyë mä jyot wyinmäˈäny. 52 Es ja Jesús yeˈky pyejty es wyimbejty ja wyinmäˈäny, es ja Dios es nandëˈënë jäˈäy jyotkujkˈäjttë.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Luk. 2:51, 52
es tmëmëdooy ja tyääk tyeety: Ko netyë Jesus duˈunyë të dyajwëˈëmë ja yaˈëxpëjkpëty mët ko nëgooyë tnijäˈäwënë ja Diosë yˈAyuk, ta ojts nyëjkxnë mä tyëjk ets duˈunyëm tmëmëdooy ja tyääk tyeety. Jëjpˈamë nety etsë Jesus myëdowët, tsojkëbë nety tkuytyunët tukëˈëyë ja Ley diˈibë Moisés yajmooy, pes kyaj nety oynyapën mixyuˈungëty (Éx. 20:12; Gal. 4:4).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Lukʉs 2:14) Awdattë ja Dios diˈibë jam tsäjpotm, es yˈittët agujk jotkujk ja jäˈäyëty diˈibë Dios tsyejpy.
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Luk. 2:14
yˈittët agujk jotkujk ja jäˈäyëty diˈibë Dios tsyejpy: Mä näägë Biiblyë, duˈun të yajkäjpxnaxyë tyäˈädë ayuk “jotkujkˈäjtën yä naxwiiny, yajkupëjkp ja jäˈäyëty”. Per ta kanäägë Biiblyë diˈib këˈam yajjääy diˈib tuˈugyëp mët extëm jyënaˈanyë Traducción del Nuevo Mundo. Extëm ja anklës jyënany, kyaj yëˈë tˈandijy ko Dios kyupëjkypy niˈamukë jäˈäy oy wiˈix jyukyˈattët ets oy wiˈix tijaty ttundët. Diˈibën yä myaytyäˈägaampy, yëˈë ko Dios yëˈëyë kyupëjkypy pënaty jantsy mëbëjkëdëp ets pënaty pyanëjkxtëp ja Jesus (ixë notë diˈib yaˈëxpëjkp mä tyäˈädë bersikulo ja jäˈäyëty diˈibë Dios tsyejpy).
ja jäˈäyëty diˈibë Dios tsyejpy: Ko duˈun ja anklës jyënany, mä ayuk grieegë eudokía, mbäät duˈun yajkäjpxnaxy “yajtukjotkëdakp”, “yajtukxondakp” ets “yajkupëjkp”. Mä Matewʉ 3:17, Markʉs 1:11 etsë Lukʉs 3:22, yëˈë jap tuumbë tyäˈädë ayuk eudokéo, mä yajmaytyaˈaky wiˈixë Dios ojts tmëgajpxy ja yˈUˈunk ko nety të nyëbajtäˈäy, diˈib yˈandijpy ko “kyupëjkypy”, o diˈib “mëët jyotkujkˈaty”. Pääty ko jyënaˈany “ja jäˈäyëty diˈibë Dios tsyejpy” (anthrópois eudokías), yëˈë yˈandijpy pënatyë Dios kupëjkëp. Extëm ja anklës jyënany, yëˈë xytyukˈijxëm ko Dios kyaj niˈamukë jäˈäy tkupëky. Yëˈëyë kyupëjkypy pënaty jantsy mëbëjkëp ets pënaty pyanëjkxtëbë Jesus. Mä ayuk grieegë eudokía, näˈäty yëˈë yajtuumbyë tyäˈädë ayuk ko yajkupëkyë jäˈäy (Filip. 1:15, TNM), per xëmë dyajtuny ko tmaytyaˈaky ko Dios yëˈë diˈibë jäˈäy kyupëjkypy o diˈib tyukjotkëdakypy wiˈix tijaty ttuny (Mat. 11:26; Luk. 10:21; Éfes. 1:5, 9; Filip. 2:13; 2 Tes. 1:11).
(Lukʉs 3:23) Jesús iˈpx mäjk jëmëjtë nety tmëdaty ko ogäˈän tkäjxwaˈxy mayjyaˈayoty. Es ja jäˈäyëty jyënandë ko Jesús uˈunkˈäjtë Josee. Ja Josee jaˈa uˈunkˈäjtë ja Elii,
wp16.3-S paj. 9 parr. 1-3
¿Mnijäˈäwëbë nety?
¿Pën tyeetyˈäjtë José?
Jesus yëˈë kyudeetyˈäjtë José diˈib ijty tsajts jëˈtp jam Nazaret. ¿Ets pën tyeetyˈäjtë José? Mä Mateo jyënaˈany ko yëˈë Jacob, pes jap yajmaytyaˈaky ja tyëëm yˈäätsë Jesus. Per mä Lucas jyënaˈany ko José, yëˈë “uˈunkˈäjtë ja Elii”. ¿Tiko tëgatsyaty ja xëëw myiny? (Lukʉs 3:23; Matewʉ 1:16).
Mateo tkujäˈäyë: “Jakoob yëˈë teetyˈäjtë Josee”. Tadë ayuk diˈib tuun mä grieegë jyënaˈany ko Jacob jantsy yëˈë duˈun yˈuˈunkˈäjtë José. Ets mä Mateo jap yajmaytyaˈagyë tyëëm yˈäätsë José. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko José yëˈë nety diˈib patëp tmëwëˈëmët ja kyutujkënë David, ets komë Jesus yëˈë kyudeetyˈäjtë José, pääty yëˈë ojts tmëwëˈëmë ja kutujktakn.
Lucas nanduˈun tkujäˈäyë: “Josee jaˈa uˈunkˈäjtë ja Elii”. Mbäät yajjaygyukë ko “yaˈuˈunkniwan” o “yajmëˈtˈäjt”. Ets mä Lukʉs 3:27 nanduˈun jap jyënaˈany ko Sealtiel yëˈë “uˈunkˈäjtë Neeri”, per yëˈë uˈunkˈäjtë Jeconías (1 Crónicas 3:17; Matewʉ 1:12). Ets pääty jyawë duˈun yajkujäˈäyë, yëˈë ko Sealtiel yëˈë myëˈtˈäjtë Nerí, mët ko pyejky mët ja nyëëx diˈib kyaj yajnijawë ti txëwˈäjty. Nanduˈunë José yˈuˈunkniwanë Helí mët ko tpejkyë María. Lucas yëˈë myaytyakypy ja tyëëm yˈäätsë María diˈib tyääkˈäjttë Jesus, diˈib tsoˈon mä tyëëm yˈäätsë David (Romanʉs 1:3). Jesusë tyëëm yˈääts majtsk pëky yajmaytyaˈaky, ets mëjwiin kajaa tijaty xytyukniˈˈijxëm.
25 ÄÄMBË JUNIË AXTË 1 ÄÄMBË JULIË
TIJATY YAJPATP MÄ BIIBLYË TSOBATP MËJWIIN KAJAA | LUKɄS 4, 5
“Nˈokjëjpkudijëm tijaty xyyajtëgoyäˈänëm extëmë Jesus ttuuny”
(Lukʉs 4:1-4) Es ja espiritë santë dyajky ja mëkˈäjtën mä ja Jesús, es yajtsoˈonë mä ja Jordán mëjnëë es yajnëjxë mä ja mëj it. 2 Es jap yˈijty justyikxyxyëë. Es ja mëjkuˈugopk tjatuuny es ja Jesús pyekytyunët. Es ja Jesús yˈayuˈäjty justyikxyxyëë, net yuˈoˈkë. 3 Net ja mëjkuˈugopk jyënany: Pën mijtsë dëˈën ja Dios mˈUˈunkˈäjtëp, yajjëmbitë tyäˈädë tsää tsäjkaaky. 4 Es ja Jesús yˈatsoojëmbijtë: Yëˈë Diosë jyaaybyajtën dëˈën jyënaˈany: “Kyaj jyatyimˈyëˈëyëtyë tsäjkaaky mëët jyikyˈaty ja jäˈäy”.
Okwinmay wiˈixxyëp mbäät mjäˈäyˈaty
8 Satanás, nan yëˈë tyäˈädë trampë yajtuun ko tjayajtëgoyanyë Jesus mä ja lugäärë äänëˈëk tëëtsëˈëkpë. Kom ja nety të yˈayuˈäjnë 40 xyëë 40 ux, ta Mëjkuˈu tjayajtëgoyanyë Jesus ko ttukˈatsojky ja käˈäy ukën, duˈun tˈanmääy: “Pën mijtsë dëˈën ja Dios mˈUˈunkˈäjtëp, yajjëmbitë tyäˈädë tsää tsäjkaaky” (Luk. 4:1-3). Jesus, mbäädë nety ttuny ja miläägrë parë ja yuu nyaxët o mbäät kyaj ttuny. Yëˈë nyijäˈäwëbë nety ko kyaj mbäät dyajtuny ja mëjää parë këˈëm nyayajjotkujkˈatëdët. Oyë nety jyayuˈoogyëty, yëˈë niˈigyë yajtsobat oy yˈitët mëdë Tyeety ets kyaj dyuˈunëty ja käˈäy ukën. Pääty tˈatsoojëmbijtyë Satanás: “Ja Diosë jyaaybyajtën jyënaˈany: Kyaj jyatyimˈyëˈëyëtyë tsäjkaaky mëët jyikyˈaty ja jäˈäy, tyukjikyˈatëp mët tëgekyë Diosë yˈayuk” (Mat. 4:4; Luk. 4:4).
(Lukʉs 4:5-8) Net ja mëjkuˈugopk dyajnejxy ja Jesús mä tuˈugë kopk diˈibë këjxm es tyukˈijxë tuk pojën tëgekyë it naxwinyëdë. 6 Es ja mëjkuˈugopk jyënany: Ëjts mij nmoˈoyëp ja kutujkën esë mëjˈäjtën mä tëgekyë naxwinyëdë diˈibë ndukˈijxypy. Ëjtsë tëgekyë nyajmooy, es mbäädëts nmoˈoy diˈibëts ëj ntsejpy. 7 Es pääty pën mnaygyoxtënääytyakëp nwinduuyëts es xyˈawdatëdëts, nmoˈoyëp tëgekyë. 8 Es ja Jesús yˈatsooy: Yëˈë Diosë jyaaybyajtën dëˈën jyënaˈany: “Awdat ja mWintsën Dios, es mëdun yëˈë naytyuˈuk”.
Okwinmay wiˈixxyëp mbäät mjäˈäyˈaty
10 ¿Wiˈixë Satanás tjayajtëgoyanyë Jesus ko tijaty ttukˈijxy? Ko yajtukˈijxy “tuk pojën tëgekyë it naxwinyëdë. Es ja mëjkuˈugopk jyënany: Ëjts mij nmoˈoyëp ja kutujkën esë mëjˈäjtën mä tëgekyë naxwinyëdë diˈibë ndukˈijxypy” (Luk. 4:5, 6). Jesus kyaj ttimˈijxy mëdë wyiin tukëˈëyë ja anaˈamën, duˈunë Satanás tyukˈijxë extëmxyëp tsuujoty kumäˈäyoty, mët ko wyinmääy ko mbäät tyëgoy ko tˈixët ja mëjˈäjtën. Pääty tˈanmääy: “Pën mnaygyoxtënääytyakëp nwinduuyëts es xyˈawdatëdëts, nmoˈoyëp tëgekyë” (Luk. 4:7). Jesus kyaj duˈun jyaˈayˈatany extëmë Satanás tjatsejky. Pääty netyë tˈatsooy: “Yëˈë Diosë jyaaybyajtën dëˈën jyënaˈany: Awdat ja mWintsën Dios, es mëdun yëˈë naytyuˈuk” (Luk. 4:8).
(Lukʉs 4:9-12) Oknëm ja mëjkuˈugopk oj dyajnejxy ja Jesús mä ja Jerusalén käjpn es dyajpejty mä mëj tsäjptëjk kopk es yˈanmääyë: Pën mijtsë dëˈën ja Dios mˈUˈunkˈäjtëp, nayyajkunaxëdë yap naxkëjxy, 10 jaˈa ko ja Diosë jyaaybyajtën jyënaˈany: Dios tˈaneˈemy yëˈë anklës es mguentˈatëdët, 11 es myajpëdëˈëgëdët mët ja kyëˈë këdiibë tsyayutët ja mdeky mët ja tsää. 12 Net ja Jesús yˈatsooy: Nandëˈën jyënaˈany ja Diosë jyaaybyajtën: “Katë xyˈamdoy es ttunët ja mWintsën Dios diˈibë kyaj yˈoyëty”.
nwtsty multimedia
Mëj tsäjptëjk kopk
Waˈanë Satanás tjantsy yajpejtyë Jesus mä “mëj tsäjptëjk kopk” ets jam tˈanmääy parë kyupujtnaxët, per kyaj yajxon yajnijawë mä nety meerë tyanë. Kom jeˈeyë jyënaˈany “mëj tsäjptëjk kopk”, mbäät yëˈë tˈandijy tukëˈëyë ja tëjkniˈkx ets mbäädë netyë Jesus tyanë mä ja eskinë jatsoo mä xëëw kyëdaˈaky (1) o oytyim määjëty. Per koxyëbë Jesus kyupujtnäjxy, ojtsxyëp yˈooky o waˈanxyëp kyaj yˈoˈky koxyëbë Jyobaa kyuwanë.
Okwinmay wiˈixxyëp mbäät mjäˈäyˈaty
12 Jesus kyaj duˈun yˈadëtsy extëmë Eva, yëˈë ojts xymyoˈoyëmë ijxpajtën ko yˈijty yujy tudaˈaky. Satanás, ta jatëgok tjayajtëgoyanyë Jesus parë ttunët diˈibë jäˈäy mëjˈixy mëjmëdoy jyawëp ets tˈijxmatsëdë Jyobaa, per yëˈë nyijäˈäwëbë nety ko duˈun yˈadëˈëtsët, yëˈë nety yajnigëxëˈkypyë mëjˈat këjxmˈat. Pääty tˈatsooy: “Nandëˈën jyënaˈany ja Diosë jyaaybyajtën: [Këdii] xyˈamdoy es ttunët ja mWintsën Dios diˈibë kyaj yˈoyëty” (käjpxë Lukʉs 4:9-12).
Nˈokˈëxtäˈäyëmë oorë platë diˈib ijtp yuˈutsy
(Lukʉs 4:17) Es myooyëdë Diosë kyugäjxpë Isaiië nyeky o nekyxyaatsy. Ta Jesús tnaktëëy ja neky es tkajxy dëˈën:
nwtsty notë diˈib yaˈëxpëjkp mä Luk. 4:17
ja nekyxyaatsy diˈibë Isaías jyaay: Mä ja mar Muerto të yajpääty ja nekyxyaatsy diˈibë Isaías jyaay, ja yenyëty 7,3 metrë ets ja tmëminy 17 ääy diˈib yajkëxjääy poˈakkëjxy, tukˈääyaty ja myinyë letrë 54 wääts. Waˈan nanduˈun yenyëty ja nekyxyaatsy diˈib ijty yajkäjpxp mä ja sinagoogë diˈib Nazaret. Ja Diosë jyaaybyajtën diˈib primer siiglë kyaj ijty tmëminyë kapitulo etsë bersikulo, päätyë Jesus tsojkëbë nety tnijawët mää duˈun meerë yajpääty ja diˈib kyäjpxaampy. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko yajxonë nety tˈixyˈaty ja Diosë yˈayuk.
(Lukʉs 4:25) Tëyˈäjtënëts njënäˈäny, may yˈijty ja kuˈekytyoˈoxy mä ja Israelë nyaxwinyëdë ko yˈijty ja Diosë kyugäjxpë Eliiës, mä kyaj oj tyuˈuy tëgëk jëmëjt jakujm. Es net ja jäˈäy jyantsyˈayuˈäjttë mä tëgekyë nyaxwinyëdë Israel.
¿Nuˈun nyajxyë tiempë mä kyaj tyuuy?
Elías ojts tˈanëëmë ja rey Acab ko tim tsojkë nety ja tuu myinäˈäny. Ets ja duˈun jyënany mä ja “myëdëgëëk jëmëjtpë”, diˈib yajmaytsyootsoˈomp desde ko Elías ojts tnigajpxy ko kyaj nyekytyuˈujäˈäny (1 Rey. 18:1). Ets ko waanë yˈijty mä duˈun ja Elías jyënany ta Jyobaa dyajmiiny ja tuu. Pääty näägë jäˈäy wyinmaytyë ko ja tuu ja myiiny mä ja myëdëgëëk jëmëjtpë ets kyaj ko nety të nyäjxnë tëgëk jëmëjt. Perë Jesus mëdë Santiago ojts yajxon tnigäjpxtë ko ja nyajxyë tiempë “tëgëk jëmëjt ja kujkm” mä kyaj ojts tyuˈuy (Luk. 4:25; Sant. 5:17). ¿Tiko tëgatsyaty yajnigajpxy ja tiempë?
Nˈokjamyajtsëm ko ja tiempë mä israelitëty jyukyˈäjttë, jajkp ijty ja ambë poˈo, axtë tëdujk poˈo yˈity ets kyaj tyuˈuy. Seguurë ko Elías ja ttukˈawäˈänë Acab ko kyaj nyekytyuˈujäˈäny mä nety të yˈijnë tëdujk poˈo. Pääty ko Elías ojts tnigajpxy mä ja “myëdëgëëk jëmëjtpë” ko ta myiny ja tuˈu, të nety nyaxy tëgëk jëmëjt ja kujkm mä kyaj nyekytyuˈuy, ko ja nax käjpn nanduˈun tyuˈukmujky mä ja kopk Carmelo parë tˈixäˈändë pënën ja Diosë tëyˈäjtënbë.