KAPITULO 4

¿Tiko jyëjpˈamëty ets nmëmëdoˈojëm pënaty myëdäjtypyë kutujkën?

“Wintsëˈëgëdë mëjpë mutskpë” (1 PEEDRɄ 2:17).

1, 2. 1) ¿Ti diˈib tsiptakp nduˈunëm? 2) ¿Tijaty diˈib yaˈˈatsoojëmbitäämp?

¿TË XYˈOKˈIJXPË wiˈix tuˈugë mixyuˈunk tpëjtaˈagyë wyiin jyëjp ko tyeety ti tyukˈaneˈemyëty diˈib kyaj ttunäˈäny? Mä wyiin jyëjp dyajnigëxeˈeky wiˈix nyayjawëty, ko kyaj tjatunäˈäny ti yajtukˈanaˈamp, per nyijäˈäp ko tsojkëp tmëmëdowëdë tyeety. Duˈun extëmë tyäˈädë mixyuˈunk jyaty, nanduˈun ëtsäjtëm näˈäty njäjtëm.

² Tsiptakp ets nmëmëdoˈojëm pënaty myëdäjttëbë kutujkën. ¿Të näˈä mtsiptakxëty ets xymyëmëdowët tuˈugë jäˈäy diˈib myëdäjtypyë kutujkën? Pën të, mbäät mˈity seguurë ko niˈamukë duˈun njäjtëm. Perë Biiblyë xytyukˈanaˈamëm ets nmëmëdoˈojëm pënaty myëdäjttëbë kutujkën oy tyamë naxwinyëdë jäˈäy niˈigyë kyujuundäˈäktë ets kyaj myëdowdë (Proverbios 24:21). Pën xëmë nˈitäˈänëm mä Diosë tsyojkën, jëjpˈam nmëmëdoˈojëm diˈibë Biiblyë xytyukˈanaˈamëm. Per, ¿tiko tsyiptaˈaky nmëmëdoˈojëm pënaty myëdäjtypyë kutujkën? ¿Tiko Jyobaa ttseky ets nmëdoˈojëm, ets ti mbäät xypyudëjkëm? Ets ¿wiˈix mbäät nyaˈijxëm ko nwintsëˈkëmë kutujkën? Min nˈokˈijxëm wiˈix yaˈˈatsoojëmbityë tyäˈädë yajtëˈëwën.

¿TIKO TSYIPTAˈAKY NMËMËDOˈOJËM PËNATY MYËDÄJTYPYË KUTUJKËN?

3, 4. ¿Wiˈixë poky kaytyey nyitëjkë naxwinyëdë jäˈäy? Ets ko nmëdäjtëmë tyäˈädë poky, ¿tiko net tsyiptaˈaky nmëmëdoˈojëm pënaty myëdäjttëbë kutujkën?

³ Majtsk peky jyaˈˈaty tiko tsyiptaˈaky nmëmëdoˈojëm pënaty myëdäjtypyë kutujkën. Myëduˈuk yëˈko pokyjyaˈay nyajpatëm, ets myëmajtsk yëˈko pënaty myëdäjttëp ja kutujkën nanduˈun yajpäättë. Tadë poky kaytyey ja nyitëjkën naxwinyëdë jäˈäy ko ja Adan mëdë Eebë tmëduundëgooytyë Dios jam Eden. Extëm nˈijxëm, tyäˈädë poky ja tyëjkë ko yëˈëjëty kyujuundaktë, pääty axtë tyambäät nmëmaxuˈunkˈäjtëmë kujuunˈat (Génesis 2:15-17; 3:1-7; Salmo 51:5; Romanʉs 5:12).

⁴ Kom pokyjyaˈay të nmaxuˈunkˈäjtëm, pojënë xytyuktëjkëmë mëjˈat këjxmˈat, ets tsiptakp nˈijtëm yujy tudaˈaky. Ets oy jeky kujkë Jyobaa njamëduˈunëm, mbäät xytyuktëjkëmë mëjˈat këjxmˈat etsë net ngujuundakëm. Duˈun jyajty tuˈugë israelitë diˈib xyëˈäjt Koree, yëˈë jekyë naty kujk Dios mëduny ets yajnäjxë amay jotmay extëm ja israelitëty. Per ok, ta ojts tyuktëkëty ja mëjˈat këjxmˈat ets tˈatsejky ja kutujkën, ta tnibëdeˈkyë Moises ja yetyëjkë mas yujy mas tudaˈakypyë (Números 12:3; 16:1-3). Nanduˈun jyajtyë rey Usiyas, mët ko tyuktëjkë ja mëjˈat këjxmˈat, ojts tyëkë mä Diosë tyëjk parë ttunäˈäny ja tuunk diˈibë naty yëˈëyë patëp ttunët ja saserdotëty (2 Crónicas 26:16-21). Koree mëdë Usiyas axëëk jyäjt kyëbajttë ko kyamëdoodë. Tyäˈädë yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko tsojkëp naygyuentˈäjtëm parë kyaj xytyuktëjkëmë mëjˈat këjxmˈat, pes kyaj xypyudëjkëm parë nmëmëdoˈojëm pënaty myëdäjttëbë kutujkën.

5. Nëˈën kujkë xëë tiempë nyaxy, ¿wiˈixë naxwinyëdë jäˈäy dyajtundë kyutujkën?

⁵ Ja tuk peky tiko tsyiptaˈaky nmëdoˈojëm, yëˈko mayë jäˈäy diˈib anaˈamdëp kyaj yajxon dyajtundë ja kutujkën diˈib myëdäjttëp. Pes may yˈaxëktuundëbë naxwinyëdë jäˈäy, kyaj ttundë tëyˈäjtën ets kyaj tkuentëty oy pën wiˈix jyat kyëbatët. Duˈun yajnimaytyaˈaky dyajtundë kyutujkën pënaty anaˈamdëp nëˈën kujkë xëë tiempë nyaxy (Eclesiastés 8:9). Extëm nˈokpëjtakëm, Saˈul oyjyaˈayë naty ets tudaˈaky ko Jyobaa wyinˈijxë parë tyunët rey. Per ok, ta ojts tyuktëkëtyë mëjˈat këjxmˈat ets tˈaxëkˈijxyë Dabit, axtë tpajëdijty parë dyaˈoogäˈäny (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Ok, ta Dabit tyëjkë rey ets yëˈë diˈib mas oyë naty anaˈamp, per nan axëëk ojts dyajtuny ja kutujkën, ojts tpëjkë ja Uriyësë nyëdoˈoxy ets ta net ojts tniˈanaˈamë parë yajpëjtäˈägët tsip jëjpˈam ets yˈoogët (2 Samuel 11:1-17). Extëm nˈijxëm, ko naxwinyëdë jäˈäy pyokyjyaˈayëty ta axëëk dyajtundë kutujkën diˈib myëdäjttëp, per mas axëëk yˈadëˈëtstë pën kyaj tmëjˈixtë Jyobaa. Tuˈugë politikë diˈib Inglaterrë ojts tnimaytyaˈaky wiˈixë teety wyintsënëty tpajëdijttë jäˈäy ets tˈaxëktuundë ko tmëdattë kutujkën, pääty jyënany ko tuˈugë jäˈäy tmëdatyë kutujkën, ta axëëk yˈadëˈëtsy, per ko yajmoˈoy niˈigyë kutujkën ta mas axëëk yˈadëˈëtsy. Pääty pënë naxwinyëdë jäˈäy yajtuumpy axëëgë kyutujkën, ¿tiko net jyëjpˈamëty ets nmëjˈijxëm?

¿TIKO MBÄÄT NMËJˈIJXËMË KUTUJKËN?

6, 7. 1) Oknimaytyäˈäk tiko nmëjˈijxëmë kutujkën diˈibë Jyobaa myëdäjtypy. 2) ¿Näˈä mbäät ngajxykyupëjkëmë Jyobaa?

⁶ Nmëjˈijxëm ja kutujkën mët ko ntsojkëmë Jyobaa, ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm ets naytsyojkëm këˈëm. Nitii ets nipën duˈun ngatsojkëm extëmë Jyobaa, ets pääty nyajjotkujkˈatäˈänëm (Proverbios 27:11; Markʉs 12:29, 30). Pes nijäˈäjëm ko jam Eden yajmëduundëgooy ets axtë tyambäät duˈunyëmë Mëjkuˈu tˈixäˈäny pënë Jyobaa myëdäjtypyë madakën ets yˈanaˈamët abëtsemy nyaxwinyëdë. Nan të nijäˈäjëm ko nimayë naxwinyëdë jäˈäy jyëjpkudijëbë Diosë yˈanaˈamën ets yëˈë pyuwäˈkëdëbë Mëjkuˈu. Per ëtsäjtëm yëˈë nbuwäˈkëmë Jyobaa. Ko ngäjxëm wiˈix jyënaˈanyë Diˈibʉ Jatanʉp o Apocalipsis 4:11 yëˈë diˈib xypyudëjkëm ets amumduˈukjot nbuwäˈkëmë Jyobaa. Yajxon nbëjkëmë kuentë ko Jyobaa yëˈë duˈun ijtp Rey abëtsemy nyaxwinyëdë, ets pääty nyaˈijxëm ko yëˈë diˈib nbuwäˈkëm mët ko nmëmëdoˈojëm tuˈuk tuˈugë xëë nyaxy.

⁷ Nmëjˈijxëmë Jyobaa yëˈë yˈandijpy nmëmëdoˈojëm oy ngajaygyujkëm tiko duˈun xytyukˈanaˈamëm ets ngajxykyupëjkëm oy xyjatsiptakxëm. Ëtsäjtëm nmëmëdoˈojëmë Jyobaa mët ko ntsojkëm, per näˈäty mbäät njäjtëm extëm ja mixyuˈunk diˈib të yˈokˈyajmaytyakpë, mbäät tsyiptaˈaky ngajxykyupëjkëmë nDeetyˈäjtëm ets nduˈunëm ti yëˈë tsyejpy. Nˈokjamyajtsëm ko Jesus xëmë ojts ttuny ti Tyeety tukˈanaˈamë, myëmëdoo axtë mä dyajnäjxy mëjwiin kajaa jotmay, ets yˈanmääyë tyeety: “Kyaj tyunët extëmts ëj ntseky, tun extëm mij xytsyeky” (Lukʉs 22:42).

8. 1) ¿Wiˈix mbäät nyaˈijxëm ko ngajxykyupëjkëm tyamë Jyobaa, ets pënë yˈijxpajtën xytyukˈijxëm mä wiˈix yëˈë nyayjawëty ko duˈun ngatuˈunëm? 2) ¿Ti mbäät xypyudëjkëm parë nˈaxäjëmë käjxwijën ets ngupëjkëm ko nyajjëjwijtsëmbijtëm? (Ixë rekuäädrë “Mëdoogukë käjxwijën ets axäjë nayjëjwijtsëmbitë”.)

⁸ Jyobaa kyaj niduˈuk niduˈuk xymyëgäjxëm, yëˈë xytyuknijäˈäjëm tijaty tsyejpy mët yëˈëgyëjxmë Biiblyë etsë jäˈäyëty diˈib yajtuumpy yä naxwiiny. Pääty, ¿wiˈix mbäät nyaˈijxëm ko ngajxykyupëjkëmë Jyobaa? Mët ko nmëmëdoˈojëm pënaty yëˈë të ttuknipeky parë xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm. Per pën kujuundakëm ets kyaj nˈaxäjëm ja kyäjxwijën o kyaj ngupëjkëm ko xyjëjwijtsëmbijtëm mët yëˈëgyëjxmë Biiblyë, ta Dios axëëk nyayjawëdët. Duˈun extëm ko nääk ja israelitë kyaj tkajxykyupëjktë ja Moises ets tnibëdëˈktë, Jyobaa duˈun tjäˈäjë extëm yëˈë yajnibëdeˈeky (Números 14:26, 27).

9. Pën ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm, ¿tiko jyëjpˈamëty ets nmëmëdoˈojëm ja kutujkën diˈibë Dios të tpëjtaˈaky? Nimaytyäˈäk mët tuˈugë ijxpajtën.

⁹ Myëmajtsk peky tiko nmëmëdoˈojëm pënaty myëdäjttëbë kutujkën, yëˈko ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm. Parë njaygyujkëm yajxon tiko duˈun njënäˈänëm, min nˈokpëjtakëm tuˈugë ijxpajtën. Okpawinmay koxyëp mduny soldäädë. Pën mijts mët ja mëësoldäädë mdunandëp yajxon ets mnaygyuentˈatanëdëp parë kyaj wiˈix mjattët, jëjpˈam ets mnaybyudëkëdët nixim niyam ets xymyëmëdowdët pënaty myëdäjttëp ja kutujkën. Per pën kyaj mëdoy mbäät xypyëjtaˈaky jotmayjëjpˈam ja mëguˈuktëjk. Ko yajmaytyaˈagyë soldäädëtëjk mbäät myiny mä winmäˈäny wiˈix tsyiptundë ets dyajjaˈˈattë jäj jëmuˈumën yä naxwiiny. Perë Jyobaa myëdäjtypyë tsyiptuumbë diˈib tyuundëbë oyˈäjtën. Mä Biiblyë kanäk ok japë Dios yajtijy “Jyobaa diˈib myëdäjtypyë tsyiptuumbëty” (1 Samuel 1:3). Yëˈë duˈun tuump extëmë Komandantë parë tˈaneˈemy kanäk grupë anklës. Etsë Jyobaa nan myëdäjtypyë jyaˈay yä naxwiiny diˈib yajnäjxypy extëmë tsyiptuumbëty (Salmo 68:11; Ezequiel 37:1-10). Ets të tpëjtaˈaky näägë yetyëjk diˈib myënëjxtëbë jëjpˈamˈäjtën, pën kyaj ngupëjkëm wiˈix yëˈëjëty xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm, mbäät jotmay jëjpˈam nbëjtakëmë nmëguˈukˈäjtëm. Extëm ko tuˈugë Dios mëduumbë kyaj tmëmëdoyë mëjjäˈäytyëjk diˈibë Dios të tyuunkmoˈoyëdë, mbäät dyaˈˈayoyë myëguˈuktëjk (1 Korintʉ 12:14, 25, 26). Ets ko tuˈugë uˈunk kyamëdoy, ta niˈamukë ja familyë tkuˈayowë. Extëm yä nˈijxëm, ntsojkëmë natyë nmëguˈukˈäjtëm, ko nmëjˈijxëm ja kutujkën ets ko nmëmëdoˈojëm.

10, 11. ¿Tiko yˈoyëty nijäˈäjëm wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko nmëmëdoˈojëm ja kutujkën diˈib jaˈäjtp? Oknimaytyäˈäk.

¹⁰ Myëdëgëk peky tiko nmëjˈijxëmë kutujkën, yëˈko mbäät këˈëm ndukˈoyˈäjtëm. Ko Jyobaa xyˈanmäˈäyëm nmëmëdoˈojëm ja kutujkën diˈib tuˈugë jäˈäy myëdäjtypy, ta tnigajxy wiˈix ndukˈoyˈäjtëm. Extëm nˈokpëjtakëm Jyobaa yˈanmaabyë uˈunk ënäˈk ets tmëmëdowëdë tyääk tyeety parë jyukyˈattët jeky ets agujk jotkujk (Deuteronomio 5:16; Éfesʉ 6:2, 3). Jyobaa nan xyˈanmäˈäyëm ets nmëmëdoˈojëmë mëjjäˈäytyëjk diˈib tuundëp mä naymyujkën, parë yëˈë yajxon nmëduˈunëm (Ebreeʉsʉty 13:7, 17). Ets nan xyˈanmäˈäyëm ets nmëmëdoˈojëmë kuduunk justisë parë xyˈijxˈijt xykyuentˈäjtëm ets kyaj wiˈix njäjt ngëbajtëm (Romanʉs 13:4).

¹¹ Extëm mbäät nˈijxëm, ko nijäˈäjëm tiko Jyobaa ttseky ets nmëdoˈojëm ja kutujkën, yëˈë xypyudëjkëm parë nmëjˈijxëm. Min nˈoknijäˈäjëm tëgëk peky mä mbäät nmëjˈijxëm ja kutujkën.

NˈOKMËJˈIJXËM JA KUTUJKËN DIˈIB JAˈÄJTP MÄ FAMILYË

12. ¿Ti Jyobaa të ttuknipekyë yetyëjk mä fyamilyë, ets wiˈix mbäät ttunyë tyäˈädë tuunk?

¹² Jyobaa yëˈë ojts ttuknibëjtäägë ets yajmëdatëdë familyë. Ets kom yëˈë “kyaj oywyiˈixëty ti ttuny”, pääty yajxon tnigajxy ti tyundëp niduˈuk niduˈuk parë yˈittët jotkujk (1 Korintʉ 14:33). Yëˈë të ttuknipekyë yetyëjk ets tnigëbäjkˈatëdë familyë, o tnëˈëmoˈoy ttuˈumoˈoyët. Parë duˈun ttunët tsojkëp tmëjˈixëdë Jesukristë kyutujkën diˈib nigëbäjkˈäjtëp, mët ko tniˈˈijxtuˈudët wiˈixë Jesus tnëˈëmoˈoy ttumoˈoy ja mëbëjkpëty (Éfesʉ 5:23). Pääty tuˈugë kasäädë yetyëjk, nyëˈëmoopy tyuˈumoobyë fyamilyë ets wyinguwäˈkëp ja tuunk diˈib nyikëjxmˈäjtypy extëmë yetyëjk. Kyaj tˈaxëktunyë fyamilyë, niˈigyë ttseky, yˈoyjyaˈayëty ets yˈëxtaabyë winmäˈäny wiˈix oy nyayjawëdët ja fyamilyë. Myëdäjtypy xëmë wyinmäˈänyoty ko Jyobaa mas niˈigyë kutujkën tmëdaty ets kyaj dyuˈunëty yëˈë.

Yëˈë uˈunkteety diˈib Dios mëduump pyanejxypyë Kristë yˈijxpajtën parë ttuˈumoˈoyë fyamilyë

13. ¿Wiˈix mbäädë toxytyëjk tkuytyuny diˈib të yajtuknipeky duˈun extëmë Jyobaa ttukjotkëdäˈägët?

¹³ Yëˈë kasäädë toxytyëjk pyudëjkëbë nyaˈay, ets nan të kutujkënë yajmoˈoy jyënoty tyëgoty, pesë Biiblyë myaytyakypy ja uˈunktäägë yˈanaˈamën (Proverbios 1:8). Tuˈugë toxytyëjk yˈëxkajpy ko nyaˈay niˈigyë kutujkën tmëdaty ets kyaj dyuˈunëty yëˈë, pääty pyudëjkëbë nyaˈay parë yajxon tnigëbäjkˈatëdë fyamilyë. Ninäˈä tkayajnaxypyë nyaˈay, ni tkatuktuny ti yëˈë tsyejpy ets ni tkawinwäˈknaxäˈäny ja kutujkën diˈibë nyaˈay myëdäjtypy. Ko kyatuˈugyë wyinmäˈäny mëdë nyaˈay, ta tˈanëëmë wintsëˈkën myëët wiˈix wyinmay, per xëmë tkajxykyupeky. Ets pënë nyaˈay kyaj yˈëxpeky mbäät niˈigyë tpäätyë amay jotmay, per pën yëˈë kyajxykyupejkypy mbäät näˈä ja nyaˈay jyaˈty Dios mëduumbë (1 Peedrʉ 3:1).

14. ¿Wiˈix mbäädë uˈunk ënäˈk dyajjotkujkˈatyë Jyobaa etsë tyääk tyeety?

¹⁴ Ko uˈunk ënäˈk tmëmëdowdë tyääk tyeety mëjwiin kajaa dyajxondaˈagyë Jyobaa ets nanduˈun dyajmëjpëtseemyë tyääk tyeety ets dyajjotkujkˈattë (Proverbios 10:1). Yëˈë uˈunk ënäˈk duˈunyëm myëdowdë oy jeˈeyë yˈitët mëdë tyääk o mëdë tyeety, pes nyijäˈädëp ko ja mä niˈigyë tsyekyëtyë naybyudëkë. Ko mä tuˈugë familyë niˈamukë tkuytyundë ti Dios të tyuknipëkëdë, ta jyukyˈattë agujk jotkujk ets kyaj jyaˈˈatyë amay jotmay. Ets duˈun dyajmëjpëtsëmdë Jyobaa diˈib ojts ttuknibëjtäägë ets yajmëdatëdë familyë (Éfesʉ 3:14, 15).

NˈOKMËJˈIJXËM JA KUTUJKËN DIˈIB JAˈÄJTP MÄ NAYMYUJKËN

15. 1) ¿Wiˈix mbäät nyaˈijxëm mä naymyujkën ko nmëjˈijxëm ja kutujkën diˈibë Jyobaa myëdäjtypy? 2) ¿Diˈibë tekstë mbäät xypyudëjkëm parë nmëmëdoˈojëm pënaty myënëjxtëbë jëjpˈamˈäjtën? (Käjxë rekuäädrë “Nˈokmëmëdoˈojëm pënaty myënëjxtëbë jëjpˈamˈäjtën mä naymyujkën.”)

¹⁵ Jyobaa yëˈë të ttuknipekyë Jesus parë yajkutukët mä ja mëbëjkpëtëjk (Kolosʉ 1:13). Etsë Jesus yëˈë net të ttuknipekyë “tyuumbë diˈib kuwijy” diˈib nëjxandëp tsäjpotm parë tpudëkëdë mëbëjkpëtëjk ets tmëwingondët niˈigyë Jyobaa (Matewʉ 24:45-47). Ets mä tyäˈädë tuumbë diˈib kuwijy, japë net të yajwinˈixy tuk grupë jäˈäy diˈib yajtijp, “grupë diˈib wyooyoˈobyë Jyobaa tyestiigëty”. Ets extëm yajtuuny mä ja apostëlëtëjk jyukyˈäjttë, yëˈëjëtyë net diˈib nyëˈëmooy tyuˈumooytyëbë mëjjäˈäytyëjk mët yëˈëgyëjxmë neky diˈib tyuknigajxtëp etsë ëxpëjkpajtën, etsë jäˈäy diˈib pudëjkëdëp extëm diˈib kuˈijxp windëdujk poˈo. Pääty ko nmëmëdoˈojëm tuˈugë mëjjäˈäy yëˈë naty nmëmëdoˈojëmë Jyobaa (Ebreeʉsʉty 13:17).

16. ¿Tiko Biiblyë jyënaˈany ko mëjjäˈäytyëjk të yajtuunkmoˈoytyë mët yëˈëgyëjxmë Diosë myëjää?

¹⁶ Yëˈë mëjjäˈäytyëjk ets diˈib pudëjkëdëp pokyjyaˈay nanduˈun yajpäättë extëm niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy. Perë Jyobaa yëˈë “të tnayakyë yetyëjkëty” o mëjjäˈäytyëjk parë yajkuentˈatëdë kyäjpn (Efesios 4:8, NM). Biiblyë jyënaˈany ko espiritë santë yëˈë të pyëjtäˈägëdë ets të tyuunkmoˈoyëdë. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Tuk peky, yëˈko jawyiinë mëjjäˈäytyëjk tˈixtë pënë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm kyuytyuumpy extëmë Diosë yˈAyuk tniˈanaˈamë diˈib yajjääy mët yëˈëgyëjxmë Diosë myëjää (1 Timotee 3:1-7, 12; Titʉ 1:5-9). Ets myëmajtsk peky, ta net tmënuˈkxtäˈäktë Jyobaa ets pyudëkëdët mët yëˈëgyëjxmë jyot myëjää.

17. ¿Tiko nyaygyupaˈanëdët tuˈugë toxytyëjk ko ttunët diˈibë yetyëjk patëp?

¹⁷ Yëˈë mëjjäˈäytyëjk ets diˈib pudëjkëdëp kanäk pekyë tuunk tnikëjxmˈattë, extëm ko nduˈukmujkëm parë nëjxäˈänëm ëwäˈx käjxwäˈxpë yëˈë patëdëp ets tnimaytyäˈägët wiˈix ja Diosë tyuunk nëjx nduˈunëm. Per pën kyaj pënë mëjjäˈäy ets ni diˈib pudëjkëdëp, ta ttunëdë tyäˈädë tuunk tuˈugë yetyëjk diˈib të nyëbajnë. Ets pën kyaj pënë yetyëjk diˈib të nyëbajnë, pes ta ttunët tuˈugë toxytyëjk. Ko tuˈugë toxytyëjk ttunët diˈib patëbë yetyëjk, oy ko nyaygyupaˈanëdët (1 Korintʉ 11:3-10).a Ko yaˈˈanëëmë toxytyëjk nyaygyupaˈanëdët kyaj yëˈë tˈandijy ko kyaj yajmëjˈixyë toxytyëjk, yëˈë duˈun parë dyaˈixëdët ko wyintsëˈkëp ja kutujkën diˈibë Dios të dyajnaxkëdaˈaky.

NˈOKMËJˈIJXËM JA KUTUJKËN DIˈIB MYËDÄJTTËBË ANAˈAMBËTËJK

18, 19. 1) ¿Wiˈix xynyimaytyäˈägëdë tadë anaˈamën diˈib yajpatp mä Romanʉs 13:1-7? 2) ¿Wiˈix nyaˈijxëm ko nwintsëˈkëmë anaˈambëtëjk?

¹⁸ Niˈamukë Dios mëduumbë tyuundëbë mëjää parë tkuytyundë tyäˈädë anaˈamën diˈib yajpatp mä Romanʉs 13:1-7. Pën mgajxypyë tyäˈädë tekstë ta xyˈixäˈäny ko yëˈë jap yajmaytyakpë “justisëtëjkëty es pënëty yajkutujktëp”. Jyobaa nyasˈijxëp ets jyaˈˈatëdë yajkutujkpë parë tjëjwijtsëmbitëdë jäˈäyëty ets dyajjaˈˈatët tijatyë nax käjpn tyukˈoyˈatëp. ¿Wiˈixtsoo mbäät nwintsëˈkëmë yajkutujkpë? Ko nmëmëdoˈojëm tijaty nyiˈanaˈamëp, extëm nyäjkëmë kugëbety, nyaˈoˈoyëm tukëˈëyë neky diˈibë kuduunk justisë xyˈamdoˈojëm ets nguytyuˈunëm ja anaˈamën diˈib naxkëdakp mä nax käjpn. Per pën yëˈë xytyukˈanaˈamëm diˈibë Dios kyaj tniˈanaˈamë, ta kyaj nekymyëmëdoˈojëm, duˈun nˈatsoˈojëm extëm ja apostëlëtëjk: “Tsojkëp nmëmëdoˈojëmë Dios extëmë anaˈambë ets kyaj dyuˈunëtyë naxwinyëdë jäˈäy” (Hechos 5:28, 29, NM; käjxë rekuäädrë mä jyënaˈany: “¿Pënëtsë yˈanaˈamën nmëmëdowëp?”

¹⁹ Ja tuk peky wiˈix mbäät nwintsëˈkëmë yajkutujkpë, net ko nmëjˈijxëmë tyuumbëtëjk, extëm ko mëët nmaytyakëm wingëjxm jëjpkëjxm. Apostëlë Pääblë ojts tëgok twinguwäˈägë rey Eroodës Agripë etsë ja gobernadoor Festë. Pääblë wäˈätsë naty tnijawë wiˈixë tyäˈädë jäˈäyëty tmënëjxtë jyukyˈäjtën, per yëˈë mëdë mayˈäjt wintsëˈkën ojts tmëgajxy (Apostʉlʉty 26:2, 25). Mbäät nbanëjxëmë Pääblë yˈijxpajtën oy yëˈë nwinguwäˈkëm diˈib këjxmë kutujkën myëdäjtypy o oy yëˈëjëty diˈib kyaj. Ets mä eskuelë oy ko ënäˈktëjk twintsëˈëgët diˈib yaˈëxpëjkëp o diˈibë jam nyikëjxmˈäjttëbë tuunk. Kyaj yëˈëyë nwintsëˈkëmë jäˈäy diˈib yˈoymyëdoobyë Diosë yˈayuk, nanduˈunën diˈib myëtsipˈäjtypy. Ets niˈamukëxyëbë jäˈäy mbäät tpekyë kuentë ko nmëdäjtëmë mayˈäjt wintsëˈkën (Romanʉs 12:17, 18; 1 Peedrʉ 3:15).

20, 21. ¿Wiˈix nëjx wyimbëtsemy ko nmëjˈijxëm pënaty myëdäjttëbë kutujkën?

²⁰ Nˈokwintsëˈkëm niˈamukë jäˈäy kyaj jyeˈeyëty winˈixy wingexy, pesë apostëlë Peedrë ojts tkujayë: “Wintsëˈëgëdë mëjpë mutskpë” (1 Peedrʉ 2:17). Mayë jäˈäy tˈoyˈixäˈäny ko nmëdäjtëmë wintsëˈkën, pes mä tyäˈädë tiempë niˈigyë jäˈäy dyajtëgooynyë mayˈäjt wintsëˈkën. Ko duˈun nduˈunëm yëˈë naty nmëmëdoˈojëmë Jesusë yˈanaˈamën mä jyënaˈany: “Waˈan yëˈë mjäjënëty tjäjy mëk extëm mbäät ja jäˈäy tˈixtë ja oybyë mduungëty es tˈawdattët ja mDeetyë tsäjpotmëdë” (Matewʉ 5:16).

²¹ Kom tyamë naxwinyëdë jäˈäy kubiˈits kugoots yajpäättë, päätyë jäˈäy diˈib oyë jyot kyorasoon myëwingoondëp ja tëˈx jäjën diˈibë Dios yajkypy. Pääty pën nmëjˈijxëm ja kutujkën diˈib jaˈäjtp mä familyë, mä naymyujkën ets mä kuduunk justisë mbäädë jäˈäy tˈoyˈixy ets tmëwingonët nanduˈunë Dios. Oyxyëp ko jäˈäy tmëwingonyë Dios, ¿këdii? Per oy duˈun tkatunët, ijtëm seguurë ko pën nwintsëˈkëm ja kutujkën nëjxëp nyajotkujkˈäjtëmë Jyobaa, ets nëjxëp naymyëdäjtëm mä tsyojkën. ¿Këdii tyäˈädë yëˈë diˈib jantsy jotkujk xyajnayjäˈäjëm?

a Diˈib mëët kyaˈpxy: “¿Näˈä mbäädë toxytyëjk nyaygyupaˈanëdë, ets tiko?” jap yajnimaytyaˈaky kanäk peky wiˈix mbäät yajkuytyunyë tyäˈädë anaˈamën.

“MËDOOGUKË KÄJXWIJËN ETS AXÄJË NAYJËJWIJTSËMBITË”

Tyäˈädë naxwinyëdë të tyuktiky mëdë Mëjkuˈu myëjää, päätyë jäˈäy dyaˈixëdë jyaˈayˈäjtënë extëm yëˈë kyaj pën tmëmëdowdë ets kyaj pën tmëjˈixtë. Mä Biiblyë jyënaˈany ko yëˈë “Mëjkuˈu diˈibë yˈaneˈempy nidëgekyë diˈibë kyajpyëm tmëmëdoy ja Dios” (Éfesʉ 2:2). May tyamë jäˈäy kyaj ttsoktë ets pën yˈanaˈamëdët. Jotmaymyëët njënäˈänëm ko näägë Dios mëduumbë të nyinaxëdë duˈumbë jäˈäyˈäjtën. Pääty kyaj tˈaxäjëdë käjxwijën axtë kyuˈoyjäˈädëp ko tuˈugë mëjjäˈäy diˈib tuump mä Diosë kyäjpn myëgäjxëdë. Extëm ko nääk yaˈˈanëëmëdë parë nyaygyuentˈatëdët mëdë ixy jawë mä jäˈäy axëëk nyaytyunëdë, nyayaˈook nyayajtëgoyëdë ets mä yetyëjk toxytyëjk kyaj twintsëˈëgëdë nyiniˈx kyëbäjk. Pääty jëjpˈam ets nguytyuˈunëm wiˈix jyënaˈanyë Proverbios 19:20: “Mëdoogukë käjxwijën ets axäjë nayjëjwijtsëmbitë parë mˈitët wijy mä mxëë mdiempë myiny kyëdaˈaky”.

¿Ti mbäät xypyudëjkëm parë nduˈunëm extëmë tyäˈädë tekstë jyënaˈany? Min nˈokˈijxëm wiˈix tëgëk pekyë jäˈäy wyinmaytyë ets pääty kyaj tmëdoogukëdë käjxwijën o kyaj tˈaxäjëdë nayjëjwijtsëmbitë.

“Kyajts xytyuˈunxë tadë käjxwijën.” Mbäät nwinmäˈäyëm ko tadë käjxwijën diˈib të nyajmoˈoyëm kyaj xytyuˈunxëm o ko tadë jäˈäy diˈib të xykyäjxwijëm kyaj tnijawë wiˈix tijaty yˈixëty. Ko duˈun nwinmäˈäyëm ta kyaj nekymyëjpëjtakëm ja käjxwijën (Ebreeʉsʉty 12:5). Niˈamukë ak pokyjyaˈay nyajpatëm, pääty oyxyëp ko nwinmäˈäytyëgäjtsëm (Proverbios 19:3). Pes kyaj nanëgoobë nyajmoˈoyëmë käjxwijën. Pääty nˈokwinmäˈäyëm mä mbäät nayaˈoˈoyëm ets nˈoktuˈunëm extëmë Diosë yˈAyuk xyˈanmäˈäyëm: “Axäjë nayjëjwijtsëmbijtën, këdii xykyuˈamëdoonaxy. Mëjpëjtäˈäk, pes mbäät myajukyˈatyëty” (Proverbios 4:13).
“Kyajts të nˈoyjawë wiˈixëts të xymyëgajxy.” Diosë yˈAyuk jyënaˈany ko jëjpˈam ets tuˈugë jäˈäy yajmoˈoyëdë käjxwijën yajxon (Galasyʉ 6:1). Per nan jënäämp ko niˈamukë të nbokytyuˈunëm ets jagam nyajpatëm mä Dios (Romanʉs 3:23). Pääty kyaj mbäät nˈawijxëm ets tuˈugë pokyjyaˈay xykyäjxwijëm extëm njatsojkëm (Santya̱ˈa̱gʉ 3:2). Jyobaa yëˈë yajtuumbyë pokyjyaˈay parë xykyäjxwijëm, pääty nˈokpëjktëjkëm ja yˈää yˈayuk oy ngaˈoyjäˈäjëm wiˈix xymyëgäjxëm. Ets ok ta net nˈamdoˈojëmë Diosë nyaybyudëkë parë nguytyuˈunëm wiˈix të nyaˈˈanmäˈäyëm.
“Kyaj yëˈë pyaatyëty xykyäjxwijëdëts.” Pën yëˈë nˈijxëm mä tyëgoy ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib xykyäjxwijëm ets pääty kyaj nmëdoˈogujkëm wiˈix xyˈanmäˈäyëm, oy ko nwinmäˈäyëm diˈib të yajnigajxy mä myëduk peky ets mä myëmajtsk peky. Ets pën winmäˈäyëm ko kyaj ntsojkëm ets pën xykyäjxwijëm mët ko niˈigyë ja xëë jëmëjt nmëdäjtëm o niˈigyë tijaty nˈijx nijäˈäjëm o niˈigyë ja tuunk nikëjxmˈäjtëm, oy ko nyajtëgäjtsëm ja winmäˈäny. Ja rey diˈib ijty anaˈamp jam Israel mëjwiin ja tuunk tnikëjxmˈaty, per yˈaxäjëp ijty ja käjxwijënë diˈib mooyëp ja kugajpxyëty, ja saserdotëty ets diˈib mooyëbë jyaˈayëty (2 Samuel 12:1-13; 2 Crónicas 26:16-20). Mä tyäˈädë tiempë Jyobaa yëˈë të ttuknipekyë yetyëjkëty diˈib pokyjyaˈay parë xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm, ets pën yajxon nmëduˈunëmë Jyobaa ta xondaˈakyˈää xondaˈakyjot nˈaxäjëm ja käjxwijën. ¿Nikëjxmˈäjtëm kajaa tuunk mä Diosë kyäjpn ets niˈigyë tijaty nijäˈäjëm? Pën duˈun, nˈokˈyäjkëmë ijxpajtën mä wiˈix ngajxykyupëjkëm ets wiˈix yujy tuˈudaˈaky nˈaxäjëm ja käjxwijën ko nyajmoˈoyëm (1 Timotee 3:2, 3; Titʉ 3:2).

Niˈamukë xytyëgoyˈäjtxëm ets pën xyˈëwij xykyäjxwijëm. Pääty nˈokpëjtakëmë winmäˈäny parë nˈaxäjëmë käjxwijën ets nduˈunëm wiˈix nyaˈˈanmäˈäyëm, pes mbäät tyam ndukˈoyˈäjtëm ets nanduˈun mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Ko nyajmoˈoyëmë käjxwijën yëˈë duˈunë Jyobaa yaˈijxëp ko xytsyojkëm, ets nan yëˈë diˈib xypyudëjkëm parë nˈijtëm xëmë mä ja Diosë tsyojkën (Ebreeʉsʉty 12:6-11).

NˈOKMËMËDOˈOJËM PËNATY MYËNËJXTËBË JËJPˈAMˈÄJTËN MÄ NAYMYUJKËN

Moises kyaj naty mbäät naytyuˈuk twooyoˈoy miyonkˈam ja israelitëty mä ja lugäärë änëˈëk tëtsëˈëkpë, tsojkëbë naty ttukniwits ttukniwääbët wiˈix dyajtuˈuyoˈoytyët. ¿Ti tyuunë Moises? Ojts twinˈixyë jäˈäyëty diˈib wyooyoˈoy wyijtsˈyoˈoyëp ja israelitëty, diˈib nyigëbäjkˈatëp ja “tuˈkmiljatypyë jäˈäyëty, ets mëdiˈibë wyindënääybyën mä ja nimëgoˈpxjatypyën, ets mä ja niwëxytyikxymäjkjatypyën, ets mëdiˈibë wyindënääybyën mä ja nimäjkjatypyën” (Éxodo 18:25, MNM).

Mä tyäˈädë tiempë parë yajxon tyuˈuyoˈoyëdë Diosë kyäjpn të nanduˈun yajtukniwääbë wiˈix tyuˈuyoˈoyët. Extëm mä tuˈuk tuˈugë naymyujkën yëˈë nyikëjxmˈäjtypyë mëjjäˈäytyëjk, ets mä kanäägë naymyujkën yëˈë nyikëjxmˈäjtypyë sirkuitë diˈib kuˈijxp windëdujk poˈo, ets mä kanäägë sirkuitë yëˈë nyikëjxmˈäjtypy tuˈugë distritë diˈib yˈijxypyë tyuungë sirkuitë, ets mä tuˈuk tuˈugë paˈis taaˈäjtp tuk grupë jäˈäy diˈib yˈijxypy wiˈix tyuˈuyoˈoyë Diosë tuunk. Ko duˈun të yajtukniwäˈpëtyaˈay mbäädë net diˈib myënëjxtëbë jëjpˈamˈäjtën tˈijxˈity tkuentˈaty yajxonë Jyobaa kyäjpn, pes nyijäˈädëp ko kuentëkëyakandëp mä Jyobaa etsë Jesukristë (Apostʉlʉty 20:28).

Ko duˈunë tyäˈädë të yajtukniwitsë oy ko net nmëdoˈojëm ets ngajxykyupëjkëm. Kyaj duˈun njäˈäyˈäjtëm extëmë Diotrefes, diˈib ninëˈën ojts tkawintsëˈëgë pënaty ja jëjpˈamˈäjtënë myënëjx (3 Fwank 9, 10). Min nˈokpanëjxëmë apostëlë Pääblë kyäjxwijën parë nmëmëdoˈojëm ets ngajxykyupëjkëm pënaty myënëjxtëbë jëjpˈamˈäjtën mä naymyujkën ¿Tiko? Yëˈë jyënany: “Mët ko yëˈëjëty kyëyaktëbë kyuentë mä Dios. Mëmëdowdë yëˈëjëty yajxon, es duˈun mguentˈatëdët [...] per pën kyaj xymyëmëdowdë miitsëty, jotmayˈooktëp yëˈëjëty es ni wiˈixtsoo kyaj duˈun oy mduˈunxëdët” (Ebreeʉsʉty 13:17). Näägë jäˈäy jaayë myëdowäˈändë ko tˈoymyëdowdë wiˈix yaˈˈanëëmë o ko tjaygyukëdë tiko yaˈˈanëëmëdë ets duˈun ttundët. Per nˈokmëdäjtëm winmäˈänyoty ko tsojkëp ngajxykyupëjkëm, tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko nduˈunëm ti yajtukˈanaˈamëm oy ngatunäˈänëm. Pääty oy ko nayajtëˈëjëm: “¿Nmëmëdoobyëts ets ngajxykyupejkypyëts pënaty myënëjxtëbë jëjpˈamˈäjtën?”.

Biiblyë kyaj tnigäjxtäˈäy tijatyën yajtunëp mä naymyujkën. Per nyigajxypy ets tukëˈëyë yajtunët yajxon “extëm pyaatyëty” (1 Korintʉ 14:40). Tadë grupë diˈib wyooyoˈobyë Jyobaa tyestiigëty myëmëdoopy extëm jyënaˈanyë tyäˈädë tekstë, pääty dyajnaxkëdaˈagyë anaˈamën parë yajxon tijaty yajtunët. Ets diˈibë net myënëjxtëbë jëjpˈamˈäjtën mä naymyujkën myëmëdoopy wiˈix tijaty të nyaxkëdaˈaky, duˈun dyaktë ijxpajtën. Ets kyajxykyupëjktëp pënaty myënëjxtëp ja jëjpˈamˈäjtën diˈib yˈijxtëp wiˈix nyëˈëyoˈoy tyuˈuyoˈoy ja Diosë tyuunk (Santya̱ˈa̱gʉ 3:17). Duˈuntsoo Diosë kyäjpn yˈity tukniwits tukniwääbë ets tmëdatyë tuˈugyëˈäjtën abëtsemy nyaxwinyëdë, extëm pyaatyëty yˈitët pënaty myëduundëbë “Diosë jotkujkpë” (1 Korintʉ 14:33; 1 Timoteo 1:11, NM).

Ebreeʉsʉty 13:17 nan nyigajxypy ko “jotmayˈooktëp” pënaty myënëjxtëbë jëjpˈamˈäjtën ko ngamëdoˈojëm. Jantsy oyë tyuunk diˈib yˈijxˈijty kyuentˈäjtypyë Diosë kyäjpn, per mbäät tmëkjawë pën kyaj yajmëmëdoy, o pën kyaj yajkajxykyupeky. Etsë tyäˈädë mbäät mëjwiin kajaa tˈaxëktunyë naymyujkën. Ko tuˈugë jäˈäy kyaj tkupeky wiˈix tijaty të yajtuknibëjtäägë mä Diosë kyäjpn, mbäät tmëjagamgeˈegyë Jyobaa ets kyaj oy tnekymyëdunët (Salmo 138:6). Pääty nˈokpëjtakëmë jot winmäˈäny parë nmëdoˈojëm ets ngajxykyupëjkëm.