Mambu ma science mu meni guwagana yi mambu ma Bible?
Mvudu yi Bible
Giogiogi, ada Bible lō diena muganda u science, mu dieni guhoshila mambu ma science mu masonga makima. Du dadidi ndambu yi jimbandu ajo ji nalesa mbi science yi Bible mu di guwagananga kega mbi Bible mu dieni guhoshila mambu ma science a mo ma gaswaswanini yi jingindu ji hadu’o a gajinganga mu dangu dio di’agasonigidi Bible.
Nzambi ma gahangidi wulu yi manu. (Kuyantika 1:1) Gashi mu dangu di tunda, hadu engi a galonganga malongi ma luvunu mbi wulu yi manu mu ma gadidukididi gaga mo meni. Hadu a Babilone ma gagwigilanga mbi anzambi o a hangidi wulu yi manu, a gagadugidi mu jinzadi jadi. Malongi mega ma luvunu ma gamonisanga mbi wulu yi manu mu ma gadukidi mu gidi dimoshi di neni.
Gwena yi jishigu jo ji gudwadisanga wulu yi manu, lō gwena mbi luzolu lu Nzambi. (Yobi 38:33; Yeremia 33:25) Mu gifudji gikima, hadu engi a gulonganga malongi ma luvunu mbi hadu lō’ena yi ngolu mu gudjina mambu ma koni kega mambu ma gukonda gugana a mo ma guhanganga anzambi.
Lō gwena yi gima gigagama manu. (Yobi 26:7) Mu dangu di tunda, hadu engi a gagumbulanga mbi manu ma gakedi gipela (plat); kega mbi manu ma gakedi awulu di gima gi moshi gi dadi to shidu mu moshi, mumbandu pagasa to mbadji-kuki.
Mwani mu weni gudwa awulu di mema kega jinzadi, mu gweni guhanga mbi madonji ma mema ma gandugi gu wulu. Gudima mu meni gwisa gubwa kega a wulu di manu nga mvula, neje to mvula yi mamani. (Yobi 36:27, 28; Longi 1:7; Yezaya 55:10; Amosi 9:6) Mu dangu di tunda, agreki a gayindulanga mbi mema ma jinzadi ma gagaduganga mu jinzadi jega ji neni ajo ji gakedi gushi manu kega ma galabanga guyindul’agio tii mu mvu-kama yi 18.
Miselu mi mwaniowu mi gakedi tegu gushi mema. (Nkunga 104:6, 8) Gashi, malongi mengi ma luvunu ma guhosanga mbi anzambi a gahangidi miselu gaga pila du na midala mwaniowu.
Gukala ukedji guguhanganga mbi dukadi yi sante di pimbu. Mu shigu jo Nzambi a gahwedi hadu a Izraele, a gahoshidi mbi a fe gudigumisa ukedji mbi ma gama mvumbi, a fe gusa hadu’o anayinza makashi ma sambugila mu mbimba kega a fe guyidiga yihani mumwila mu gwendanga gwimbila dushi. (Levi 11:28; 13:1-5; Kulonga 23:13) Gashi, dangu di a gahanini shigu ji, hadu a Egipte ma gavugisanga yima yega yi dushi kega ma gasanga awulu di puda mbi ma nasasa mudu.
Gu gigidi Bible, mu di guhoshilanga mambu ma Science yi yifu ?
Mbi mu du longuga Bible pimbu-pimbu mu dwa gwishiya mbi lō gwena gio. Dangu di, du dadidi mwa mambu ma luvunu amo ma guhosanga hadu mumwila yi Bible mu mambu madadila science:
Malongi ma luvunu: Bible di guhosanga mbi wulu yi manu yi gahangamanini mu yilumbu sambanu yi madangu 24.
Giediga: Bible lō dieni guhosa mu pwelele dati dio Nzambi a gahangidi wulu yi manu. (Kuyantika 1:1) Kega, yilumbu yi lugangu ayo yi nahoshila Kuyantika kapu 1 yi gakedi sungi yi jimvula, gashi Bible lō di nahoshila gidesu gi jimvula jeni. Gu gigidi, Bible di gulendjiganga jimvula jikima ajo Nzambi a gahangidi wulu yi manu mbi “gilumbu.”—Kuyantika 2:4.
Malongi ma luvunu: Bible di guhosanga mbi yidondu (yimenina) yi gahangamanini gutwala yi guhanga mwani gisongidila mumwila mu gusenda semu ji mwani kega gudusa muhunga u pimbu (photosynthèse).—Kuyantika 1:11, 16.
Giediga: Bible di guhosanga mbi Nzambi a gahangidi mwani, awo wena ke moda u moshi mu gadji ga mioda mi “wulu,” gutwala mbi a hangi yidondu. (Kuyantika 1:1) Mu “gilumbu” gitegu gi lugangu to mu sungi yi dangu yo y’agahanganga yima, semu ji moshi ajo ji gagondanga gumoniga pimbu mu ji gabulanga mu manu. Dangu mbundu yi gayandjigidi guhwa gu wulu mu “gilumbu” gi sadu gi lugangu, semu ji mwani mu ji gagumini ngolu mumwila mu gusadisa yidondu to magasa mu gusenda semu ji mwani kega gudusa muhunga u pimbu (photosynthèse). (Kuyantika 1:3-5, 12, 13) Gudima, mwani m’ugagumini gumoniga pimbu-pimbu a wulu di manu.—Kuyantika 1:16.
Malongi ma luvunu: Bible di guhosanga mbi mwani mu weni gwalumuga mu mbimba yi mwani.
Giediga: Longi 1:5 di nahosa mbi: “Mwani mu weni guduka, kega mu weni gu zama; gudima mu weni guhonguluga swalu mu gihani gio gi weni guduka kega.” Hohana, mambu mana hoshila verse adi ma nadendula pila yi du gudadilanga mwani a wulu di manu nga mbi mwani mu weni gunigana kega gwenda. Mwaniowu kega, hadu a le guhosa mbi “mwani u duka” kega mbi “mwani u zama,” gashi meni gwishina mbi gaga manu meni gwalumuga mu mbimba yi mwani.
Malongi ma luvunu: Bible di nahosa mbi manumena gipela to plat.
Giediga: Bible di nahangila mangogu “suga yi manu” amo mena dendula mbi “yihani yi guhida gudadi gi manu”; lō gu nadendula mbi manu mena gipela to mena yi suga. (Bisalu 1:8; noti gu mashina ma gasa) Pila yimoshi kega, ngogu “ji ndambu jiwana ji manu” lō gu nadendula mbi manu mena yi ji ndambu jiwana; gashi gwena guhosa gu gifwani ago gu nadendula gaga manu makima. Mwaniowu mudu u le hangila gifwanisu gio giena yi jindambu jiwana mu guhoshila manu.—Yezaya 11:12; Luka 13:29.