Fizarana faharoa

1. a) Araka ny nambaran’​i Paoly teo anatrehan’​ny governora Feliksa, iza no hitsangana? b) Ahoana no hahalalantslka raha hisy olon-tsy marina hitsangana?

INDRAY mandeha, ny apostoly Paoly dia niseho teo anatrehan’​i Feliksa govemora romana izay sady tsy nino ny Baiboly no tsy nino ny fampianarana momba ny fitsanganan’​ny maty. Izao no nambaran’​ilay apostoly kristiana tamin’​izay fotoana izay: “Manao fanompoana masina an’​Andriamanitry ny razako aho, satria mino ny zavatra rehetra voalaza ao amin’​ny Lalàna sy voasoratra ao amin’​ny Mpaminany; ary manantena amin’​Andriamanitra aho, fanantenana izay ananan’​ireo olona ireo koa, fa hisy fitsanganan’​ny marina sy ny meloka.” (Asan’​ny Apostoly 24:​14, 15, MN). Mampianatra va ny Baiboly fa misy olon-tsy marina ao amin’​ny Sheola na Hadesy izay hofoanana tsy hisy maty intsony amin’​ny alalan’​ny Fanjakan’​Andriamanitra? Ho fantatsika ny valin’​izany, amin’​ny fandinihana ny momba ny olona nidina ho any amin’​ny Sheola (Hadesy) sy amin’​ny famakiana izay ambaran’​ny Baiboly, momba ny toe-pitondran-tenan’​ireny olona ireny ary ny toerana nisy azy fony fahavelony tety an-tany.

MISY OLON-TSY MARINA KOA AO AMIN’​NY SHEOLA (HADESY)

2. Araka ny bokin’​ny Nomery, ahoana no nampiasain’​i Mosesy ny teny hoe Sheola, raha niantso fanamelohana ho an’​ireo mpikomy telo sy ny ankohonany izy?

² Ny teny hebreo hoe Sheola (grika Hadesy ao amin’​ny LXX) dia miverina in-efatra ao amin’​ny boky voalohan’​ny Baiboly, dia ny Genesisy, nosoratan’​ny mpaminany Mosesy. Tsy hita indray io teny io raha tsy ao amin’​ny boky faha-efatry ny Baiboly, dia ny Nomery izay Mosesy koa no nanoratra azy. Indroa no nampiasana azy, mikasika ny ankohonan’​ny Isiraelita telo, dia Kora sy Datana ary Abirama. Nikomy tamin’​i Jehovah ireo olona ireo ka niantso fanamelohana ho azy ireo, tamin’​ny alalan’​i Mosesy, Andriamanitra. Nomen’​Andriamanitra baiko aloha ny Isiraelita hafa mba hanalavitra ny taberina-kelin’​ireo mpikomy telo ireo sy ny tranony. Rehefa izany, mba hanaporofoany fa avy tamin’​Andriamanitra ny fanamelohana, dia izao no nambaran’​i Mosesy: “Raha hanao zavatra tsy mbola fahita Iaveh ka hisokatra ny tany ary hitelina azy mbamin’​izay azy rehetra, ka ho latsaka velona ho any amin’​ny Sheola [Hadesy] izy, dia ho fantatrareo fa efa nanda an’​i Iaveh ireo lehilahy ireo.”— Nomery 16:​20-30, Jé.

3. Inona no sazy nangatahin’​i Mosesy hampiharina amin’​ireo olo-meloka ireo ary nidina nankaiza izy ireo tamin’​ny fotoana namonoana azy?

³ Tsara ny manamarika fa ny mpaminany Mosesy dia tsy nangataka tamin’​Andriamanitra mba handringanana mandrakizay ireo fianakaviana telo ireo. Tsy niantso ny fanamelohana mafy indrindra ho azy ireo izy. Nisokatra ny tany ka nitelina azy velona, ary nandevina azy tao amin’​ny Sheola. Nankaiza izy ireo, nankany amin’​ny Sheola (Hadesy) sa nankany amin’​ny famaizana mbola ratsy noho izany? Ireo andininy manaraka (Nomery 16:​31-33, Jé) dia manome valiny ho antsika toy izao: “Ary rehefa tapitra voalazany izany teny rehetra izany, dia nivava ny tany izay teo ambaniny, nisokatra ny tany ka nitelina azy sy ny ankohonany mbamin’​ny olona rehetra izay an’​i Kora ary ny fananany rehetra. Dia nidina velona ho any amin’​ny sheola [Hadesy, LXX] izy mbamin’​izay azy rehetra. Ary ny tany nikatona taminy ka tsy hita teo amin’​ny fikambanana intsony izy.”

4, 5.) Ahoana no namonoana an’​i Kora? b) Iza no tsy mba novonoina, ary nahoana?

⁴ Toa tsy teo amin’​ireo izay nidina velona ho any amin’​ny Sheola, Kora filoha. Noho izy Levita dia tsy isalasalana fa teo an-kianjan’​ny taberinakely izy niaraka tamin’​ireo Levita dimam-polo amby roan-jato hafa izay niandany taminy ka nanohitra an’​i Mosesy sy Arona. “Ary nisy afo nivoaka avy tamin’​i Jehovah ka nandevona ny lehilahy dimam-polo amby roan-jato izay nanatitra ditin-kazo manitra.”— Nomery 16:​35, AC.

⁵ Arak’​izany, tamin’​io tany nivava sy afo mahagaga io no nanesorana ireo mpikomy telo sy ny ankohonany, saiky niaraka, teo amin’​ny fikambanan’​Isiraely. Mbola babo amin’​ny Sheola na Hadesy izy ireo hatramin’​izao. Tsy nanaraka ny nataon’​ny rainy anefa ny zanak’​i Kora, ka tsy mba levon’ ny afo. Izao no fanazavana omena antsika ao amin’​ny Nomery 26:​9-11: “Kanefa ny zanak’​i Kora tsy mba maty.” Misy fanamarinana izany koa hitantsika ao amin’ ny lohatenin’​ny Salamo 42-49, 84, 85, 87, ary ny 88.

6. Araka ny Deoteronomia 32:​22, mety hihatra hatraiza ny fahatezeran’​Andriamanitra, ary ahoana no lazain’​ny Amosa 9:⁠2, momba izany?

⁶ Nampiasa ny teny hoe Sheola Mosesy, ao amin’​ny Deoteronomia, ny boky faha-dimy ao amin’​ny Baiboly. Tamin’​ny hira fanaovam-beloma nohirainy teo anatrehan’​ny fikambanan’​Isiraely, dia nampahafantarin’​i Mosesy mialoha fa hampiseho ny firehitry ny fahatezerany Andriamanitra. amin’​ireo izay mampaha-saro-piaro azy amin’​ny fanarahana fivavahan-diso. Ho fampiomanana, dia izao no nambaran’​i Jehovah Andriamanitra tamin’​ny alalan’​i Mosesy: ‘’​Arehitra ny afon’​ny fahatezerako, ka handoro hatrany amin’​ny sheola any ambany indrindra izany; ary handevona ny tany mbamin’​ny vokatra eo aminy, sy hampirehitra ny fanambanin’​ny tendrombohitra.” (Deoteronomia 32:​22, Jé). Amin’​izany fitenenana an-ohatra izany, dia mampiomana antsika Jehovah fa mihatra hatrany amin’​ny lalina indrindra ny firehitry ny fahatezerany. Na dia manandrana mandositra ny fandringanana amin’​ny fandavahana hatrany amin’​ny Sheola aza isika, dia mbola hahatratra antsika tsy diso ihany ny fahatezeran’​i Jehovah. Na any ambony indrindra na any ambany indrindra alehan’​ny olona ety an-tany, dia tsy afaka handositra ny fampiharana ny didim-pitsaran’​Andriamanitra izy (Amosa 9:⁠2, Da). Na dia niorina teny an-tampon’​ny tendrombohitra aza Jerosalema, dia mbola nahatratra azy ihany ny fahatezeran’​Andriamanitra, ka nahatonga ny fandringanana azy.

7. Niteny nanohitra an’​iza Kora sy Datana ary Abirania, ary nahoana no nety ho nisy vokany hafa ratsy kokoa ny fikomian’​izy ireo?

⁷ Ao amin’​ny tantaran’​ireo Isiraelita voalaza ery aloha, dia Kora sy Datana ary Abirama, dia tsy tokony hohadinoina fa nikomy tamin’​ny endrika roa an-ohatra na ara-paminaniana, ireo lehilahy ireo. Mosesy mpaminany sy Arona rahalahiny mpisoronabe, dia tandindon’​i Jesosy Kristy izay hanao asa toy ny azy ireo. (Deoteronomia 18:​15-19; Asan’​ny Apostoly 3:​20-23; Hebreo 3:​1, 2; 5:​4-6; 9:​23-26). Raha nisy niteny nanohitra an’​i Jesosy fony izy tety an-tany, dia izao no nambarany: “Ary na iza na iza no manao teny hanohitra ny Zanak’​olona, dia hahazo famelan-keloka ihany; fa na iza na iza no miteny hanohitra ny fanahy masina, dia tsy mba hahazo famelan-keloka, na amin’​izao fandehan-javatra ankehitriny izao, na amin’​ilay ho avy.” (Matio 12:​32, MN). Niteny nanohitra olona roa, dia Mosesy sy Arona, ohatra tadindona ara-paminaniana mampiseho ny Zanak’​olona, dia Jesosy Kristy, Kora sy Datana ary Abirama. Raha tsy izany, dia nety ho nisy vokany hafa ratsy kokoa noho ny fidinana niaraka tamin’​ny ankohonany tany amin’​ny Sheola na Hadesy, ny fikomiany.

8. Ahoana no teny mitovitovy amin’​ny nolazain’​i Mosesy, nataon’​i Davida tamin’​i Solomona, momba an’​i Simey?

⁸ Ny olona iray koa izay niteny toa an’​i Mosesy, dia natao hoe Davida, mpanjaka jiosy voalohany tao Jerosalema. Davida koa dia tandindona na sary ara-paminaniana mampiseho an’​i Jesosy Kristy izay teraka avy tao amin’​ny fianakavian’​io mpanjaka io. Tamin’​ny anatranatra farany nataony ho an’​i Solomona zanany, izay nomeny ny fiandrianana tao Jerosalema, dia izao no nambaran’​i Davida: “Ary indro fa ao aminao koa Simey, zanak’​i Gera, Benjamita avy any Bahorima izay nanozona ahy tamin’​ny andro nankanesako tany Mahanaima, nefa izy mba nidina nitsena ahy tao Jordana ihany ary Iaveh no nianianako taminy fa tsy hovonoiko amin’​ny sabatra izy. Koa aza ataonao afa-tsiny izy; ary amin’​ny maha-olon-kendry anao, dia fantatrao izay tokony hatao mba hampidinana ny volo fotsiny any amin’​ny sheola amin’​ny fandatsahan-dra.” Tamin’​ny fotoana naha-mety izany, dia nanatanteraka ny baikon’​ny rainy Solomona.— I Mpanjaka 2:​8, 9, 42-46, Jé.

9. Toy izany koa. ahoana no nambaran’​i Davida momba an’​i Joaba mpitari-tafiny taloha?

⁹ Ary ny amin’​i Joaba, mpitarika ny tafiny taloha, dia izao no toro-hevitra nomen’​i Davida an’​i Solomona mpandimby azy, talohan’​ny nahafatesany: “Avy hianao koa mahalala izay nataon’​i Joaba, zanak’​i Zeroia tamiko, dia ilay nataony tamin’​izy roalahy mpitarika ny tafik’​Isiraely, dia tamin’​i Abnera, zanak’​i Nera, sy tamin’​i Amasa, zanak’​i Jatera, izay novonoiny sady nalatsany ra toy ny amin’​ny ady, nefa tsy ady tsinona, ka nasiany ra marina ny fehin-kibo teny am-balahako sy ny kapa teny amin’​ny tongotro; koa manaova araka ny fahendrenao, ka aza avela hidina any amin’​ny sheola amin’​ny fiadanana ny volo fotsiny.” Taty aoriana, mba hisian’​ny filamina sy ny firaisana tao amin’​ny fanjakana, dia hitan’​i Solomona fa mety ny mandefa an’​i Benaia (Sg: Benaja) mba hamono an’​i Joaba izay nitady hiery teo anilan’ ny alitaran’​i Jehovah. “Dia niainga Banaia, zanak’​i Joiada, ka namely an’​i Joaba ho faty; ary nalevina tany aminy, tany an-efitra izy.” (I Mpanjaka 2:​5, 6, 28-34, Jé). Arak’​izany, dia tsy nidina tamim-piadanana ho any amin’​ny Sheola, ny volo fotsin’​i Joaba.— Jereo Genesisy 42:⁠38.

10. Fantatr’​i Davida ve ny hevitry ny teny hoe Sheola, ary arak’​izany, nampidinin’​i Solomona nankaiza Joaba sy Simey?

¹⁰ Raha nanome an’​i Solomona zanany, ireo toro-hevitra momba an’​i Joaba sy Simey ireo Davida mpanjaka, dia fantany tsara izay nolazainy. Fantany ny hevitry ny teny nampiasainy, indrindra fa ny hevitry ny teny hoe Sheola. Nampiasain’​i Davida nahazo ny tsindrimandrin’​Andriamanitra, araka ny tena heviny io teny io, ao amin’​ny iraika ambin’​ny folo amin’​ireo Salamo nosoratanya. Ao amin’​ny Salamo 16:10 (Da) dia nambarany mialoha fa hitsangana avy ao amin’​ny Sheola Jesosy Kristy. Noho ny fitsanganan’​i Jesosy, no hahazoan’​ireo izao ao amin’​ny Sheola hitsangana mandritry ny hanapahan’​ny Fanjakan’​Andriamanitra sy ny Mesia, dia Jesosy, taranak’​i Davida. Noho izany, raha nanome baiko an’​i Solomona Davida mba hampidina an’​i Joaba sy Simey any amin’​ny Sheola, amin’​ny alalan’​ny fahafatesana mahery vaika, dia fantany mazava tsara fa tsy nilaza tamin’​ny zanany izy mba handefa ireo olona tsy mpankatò ireo ho any amin’​ny fandringanana mandrakizay izay tsy hananany fanantenana ho velona indray any aoriana.

11. Araka ny vavak’​i Davida ao amin’​ny Salamo 31:​18, 19, aiza no hidinan’​ny ratsy fanahy tsy afa-miteny, ary nahoana no tsy diso hevitra akory Davida?

¹¹ Mifarana amin’​ny baiko nomen’​i Davida an’​i Solomona momba ny toerana nampidinana ny olona toa an’​i Simey sy Joaba, ny Salamo nataon’​i Davida sy ireo Isiraelita hafa. Izao no hataka nataon’​i Davida tamin’​Andriamanitra, ao amin’​ny Salamo 31:​18, 19 (Jé): “Aoka tsy ho menatra aho Iaveh ô, satria miantso anao, fa aoka ho menatra ny ratsy fanahy! Aoka izy handeha tsy afa-miteny [aiza?] any amin’ ny Sheola; aoka hangina ny molotra mandainga izay miteny sahisahy hanohitra ny marina amin’​ny avonavona sy ny fanamavoana!” Raha mamaky io vavak’​i Davida io isika, dia aoka tsy hanadino fa nanoratra izany tamin’​ny tolotsain’​ny fanahin’​Andriamanitra izy, ka noho izany, ny teny nampiasaina dia mazava sy marina.

12. Ahoana no vavaka nataon’​i Davida tamin’​Andriamanitra, momba ny firenena ratsy fanahy, ao amin’​ny Salamo 9:​18-21?

¹² Ao amin’​ny Salamo 9:​18-21 (Dhorme), Davida izay mbola nomen’​Andriamanitra tsindrimandry ihany, dia nangataka tamin’​Andriamanitra mba hanafaizany ny firenena izay tsy niraharaha ny Mpamorona mihitsy ka nanafika an’​i Davida sy ny olony. Nivavaka toy izao izy: “Aoka hiverina ho any amin’​ny sheola ny ratsy fanahy, dia ny mpanompo sampy rehetra izay nanadino an’​Andriamanitra! Fa tsy ho mandrakizay no hanadinoana ny malahelo; ary tsy ho very mandrakizay ny fanantenan’​ny mahantra. Mitsangàna, Iaveh ô, aoka tsy handresy ny olona! Aoka hotsaraina eo anatrehanao ny mpanompo sampy! Ataovy izay hampahatahotra azy, Iaveh ô: Aoka ho fantatry ny mpanompo sampy fa olona ihany izy!”

13. Araka ny Joba 21:​7-14, Iza no nidina any amin’​ny Sheola?

¹³ Ireto tenin’​i Joba ireto, izay mikasika ny toerana misy ny ratsy fanahy aorian’​ny ahafatesany, dia tsy tenin’​olona efa eo ambavahaona ka mirediredy akory: “Nahoana no velona ny ratsy fanahy, ka tratrantitra ary mitombo hery aza? Mandany ny androny amin’​ny fahafinaretana izy, ary amin’​ny fotoana iray, dia midina any amin’​ny sheola. Ary hoy izy ireo amin’​Andriamanitra: Mialà aminay, tsy mba mahafaly anay ny mahalala ny làlanao.”— Joba 21:​7-14, Da.

14. Araka ny Joba 24:​19, 20, ny inona no maka ny mpanota?

¹⁴ Raha nilaza ny amin’​ny mpanota Joba, dia izao no nanampiny: “Manala ny ranom-panala ny hamainana sy ny hafanana; toy izany koa no anaovan’​ny sheola ireo izay nanota. Manadino azy ny kibo nitoerana; manjary hanim-py ho an’​ny olitra izy, ka tsy tsarovana intsony: ho tapaka tahaka ny hazo ny ratsy fanahy!”— Joba 24:​19, 20, Da.

15, 16. a) Midina any amin’​ny Sheola na Hadesy ve ny biby? b) Amin’​ny heviny ahoana no hitondrana ny olona, na dia ny lehibe aza, ho any amin’​ny Sheola, toy ny andian’​ondry, nefa ahoana kosa ny amin’​ny marina?

¹⁵ Moa midina any amin’​ny Sheola na Hadesy koa ve ny biby, toy ny ondry? Tsia, na dia nalevina teo akaikin’​ny fatin’​olombelona aza ny taolany, ka nasiana sarim-biby ao amin’​ny fasan’​ireo izay mino ny tsi-fahafatesan’​ny fanahin’​ny olona sy ny biby. Nefa toy ny amonoana ondry sesehena, dia toy izany koa no namonoana olona tsy tambo isaina isan-karazany, na kely na lehibe, na manan-karena na mahantra ka nampidinana azy ireny any amin’​ny fasana iombonan’​ny maty izay milevina ao amin’​ny vovoky ny tany (Salamo 44:22; Romana 8:36). Araka ny Salamo 49:​13-16 (Li), dia izao no nohirain’​ireo Levita, zanak’​i Kora, momba izany:

¹⁶ “Fa ny olona be voninahitra dia tsy maharitra; toy ny biby vonoina izy. Toy izany no lalany, amin’​ny maha-adala azy, ary hanaraka azy koa izay mankasitraka ny teniny; entina ho any amin’​ny sheola izy, toy ny andiam-biby [ondry voavono, andiam-bibin’​ny Fahafatesana], ny fahafatesana no mpiandry azy; ary raha vao maraina [amin’​ny andro hanafahana ny marina], dia hanosihosy azy ny marina, ho lo ny voninahiny, ny sheola no fonenany! Fa Andriamanitra kosa hanafaka ny fanahiko amin’​ny herin’​ny sheola, satria handray ahy Izy.”

17. Ahoana no niheverana ny toro-hevitra nomen’​i Ahitofela, nefa niodina tamin’​iza izy?

¹⁷ Ahitofela, mpanolo-tsain’​i Davida dia nanan-daza aoka izany tao an-dapan’​ny mpanjaka. “Tamin’​izany fotoana izany, ny toro-hevitra nomen’​i Ahitofela, dia noheverina toy ny valin-teny avy amin’​Andriamanitra mihitsy. Toy izany no niheverana ny toro-hevitra avy amin’​i Ahitofela, na teo imason’​i Davida, na teo imason’​i Absaloma.” (II Samoela 16:23) Nivadika anefa Ahitofela ka nanaraka an’​i Absaloma, zanak’​i Davida, tamin’​ny fiokoan’​io, hanohitra ny mpanjaka.

18. a) Ahoana no fomba nahafatesan’​i Ahitofela ary taiza izy no nalevina? b) Inonn no famaizana nangatahin’​i Davida ho tonga amin’​ny olona mamadika?

¹⁸ Nataon’​Andriamanitra tsy nahomby ny tetika feno hakingana natoron’​i Ahitofela an’​i Absaloma. Dia nody tany an-tranony Ahitofela, ka nananto-tena. “Ary nalevina tao amin’​ny fasan-drainy [NW: ireo rainy] izy.” (II Samoela 17:23). Heverina fa milaza ny amin’​i Ahitofela Davida mpanjaka raha niteny ny amin’​ny famitahana, ao amin’​ny Salamo 55. Izao no nosoratan’​i Davida tamin’​ny tsindrimandry, momba ny sakaiza mamadika: “Fa hianao, lehilahy mitovy saranga amiko, namako sy sakaizako indrindra, nifankamamy resaka isika, ka niara-nandeha tamin’​ny maro ho ao an-tranon’​Andriamanitra. Aoka hanampoka azy ny fandringanana, aoka hidina velona any amin’​ny sheola izy; faharatsiana no ao afovoany, ao an-tranony; fa izaho kosa hiantso an’​Andriamanitra, ary laveh hamonjy ahy.”— Salamo 55:​14-17, Li.

19. a) Tandindon’​iza moa Davida? b) Ohatra mampiseho an’​iza moa Ahitofela, ary nahoana Jodasy no tsy hitsangana?

¹⁹ Davida mpanjaka dia ohatra na tandindona ara-paminaniana mampiseho ilay ambony indrindra amin’​ny taranany, dia Jesosy Kristy, Mpandova maharitra ny Fanjakana. Arak’​izany, dia namadika ilay tandindon’​ny Mesia fotsiny Ahitofela, fa tsy namadika ny Mesia na Kristy. Izany no antony nangatahan’​i Davida tamin’​ny fivavahany, mba hidinan’​izay olona hamadika azy, toa an’​i Ahitofela, velona any amin’​ny sheola, toy izay niseho tamin’​i Kora sy Datana ary Abirama tamin’​ny andron’​i Mosesy. Ahitofela anefa dia tandindon’​i Jodasy Iskariota izay nanolotra ilay tena Kristy teo am-pelatanan’​ny fahavalony, tamin’​ny sekely volafotsy telo-polo. Lehibe kokoa noho ny an’​i Ahitofela ary, ny helok’​i Jodasy Iskariota; izany no antony niantsoan’​i Jesosy an’​i Jodasy hoe “zanaky ny fandringananab”, fa tsy hoe zanaky ny Sheola. Nataon’​i Jesosy hoe “mpanendrikendrika” na “devoly” koa izy. (Jaona 17:12; 6:​70, 71, MN). Noho i Jodasy naringana, dia tsy hisy fitsanganana ho azy intsony.

20. Araka ny Ohabolona 5:​5, 6 sy 7:​27, nahoana no misy olona maro midina alohan’​ny fotoana any antin’​ny Sheola na hadesy?

²⁰ Nisy Isiraelita sasany tsy niraharaha ny lalàn’​Andriamanitra. Noho izany dia navelan’​Andriamanitra hampidinina aloha tany amin’​ny Sheola izy ireny. Ny vehivavy janga no iray amin’​ny fomba nampiasaina mba hampidinana ny lehilahy sasany alohan’​ny fotoana, any amin’​ny fasana iarahan’​ny maty manana. Ny Ohabolana (5:​5, 6, Li) dia manome antsika izao fampiomanana izao, momba ny vehivavy janga: “Ny tongony midina ho any amin’​ny fahafatesana, ary ny diany mizotra ho any amin’​ny sheola. Tsy fantany ny làlan’​aina.” Raha manaraka vehivavy janga ary isika, dia fantatsika izay hiafarantsika, dia any amin’​ny fahafatesana, any amin’​ny Sheola. Alaviro ary ny tranony na ny faritany misy azy. “Ny tranony dia lalana mankany amin’​ny fitoeran’​ny maty.” (Ohabolana 7:​27, Li). Olona sesehena no nidina alohan’​ny fotoana any amin’​ny Sheola na Hadesy, noho ny fitondrantena maloto.

21. Araka ny Ohabolana 9:​13-18, voantso ho aiza ny adala izay mihaino ny vehivavy Janga?

²¹ Tsy hampiseho hadalana isika ka hihano ny tenin’​ny vehivavy janga izay mitaona antsika hanao fitondrantena maloto. “Amin’​izay tsy ampy saina dia hoy izy: Mamy ny rano angalarina, ary fy ny mofo hanina amin’​ny fiafenana! Nefa tsy fantany fa ny maty no ao ary any amin’​ny halalin’​ny sheola ny olona nasainy.” (Ohabolana 9:​13-18, Da). Na dia miankina amin’​ny tempolin’​ny mpanompo sampy aza ilay vehivavy janga, dia tsy hahavonjy izay manaraka fivavahana maloto, amin’​ny voka-dratsin’​ny fitondrantenany, ilay andriamani-tsi-izy ivavahana ao amin’​io tempoly io.

22. Raha ny amin’​ny vehivavy janga no jerena, manalavitra ny inona ny “làlan’​aina”?

²² Mifanohitra amin’​ny làlan’​ny vehivavy janga, ny làlan’​ny fiainana. “Ny làlan’​aina dia any ambony, ho an’​ny hendry, mba hanalavirany ny sheola any ambany.” (Ohabolana 15:​24, Da). Ny làlana mitondra ho any amin’​ny vehivavy janga sy ny fampanaranana ny filan’​ny nofo, izany làlana izany dia mitondra ho any amin’​ny fanjakan’​ireo izay maty aloha.

AHOANA NY AMIN’​NY MPANOMPO SAMPY?

23. Rehefa nodinihina ny amin’​ny olona toa an’​i Joba, ary toa an’​i Abrahama sy ny taranany, inona no fanontaniana mipetraka momba ny olombelona hafa?

²³ Tamin’​ny fandinihantsika ny amin’​ny fampianaran’​ny Baiboly momba ny fitsanganan’​ny maty, dia nianatra ny amin’​ny olona nanana fifandraisana tamin’​Andriamanitra tamin’​ny fanekena na tamin’​ny fanarahana ny fivavahana madio isika, hatramin’​izao: toy izany ny amin’​i Joba, Abrahama sy ny taranany, ny Isiraelita, Jiosy na Hebreo. Fa ahoana kosa ny amin’​ireo izay antsoin’​ny Jiosy hoe Jentilisa na mpanompo sampy? Mankaiza izy ireny rehefa maty? Ahoana no ambaran’​ny Tenin’​Andriamanitra voasoratra momba izany? Nanomana fitsanganana ho azy ireny ve Andriamanitra mba hahazoany mivoaka avy ao amin’​ny Sheola?

24, 25. a) Ahoana no toetra nasain’​i Jehovah nasehon’​ny olony, tamin’​ny Egyptiana mpanompo sampy? b) Araka ny Ezekiela 31:​1-18, ahoana no nambaran’​ny mpaminany tamin’​ny faraon’​i Egypta sy ny vahoakany marobe?

²⁴ Ny Egyptiana mpanompo sampy dia jentilisa. Nandritry ny taona maro, tamin’ ny taon-jato faha-fito ambin’​ny folo sy faha-enina ambin’​ny folo talohan’​izao fanisantsika taona izao, dia nampijaly ny Isiraelita izy ireny. Na izany aza anefa, ny lalàna nomen’​Andriamanitra ho an’​ny Isiraelita, tamin’​ny alàlan’​i Mosesy mpaminany, dia milaza toy izao taminy: “Aza atao ho fahavetavetana ny Egyptiana, fa efa mba vahiny tany amin’​ny taniny hianao. Ny zafiafin’​ireo dia hahazo hiditra ao amin’​ny fikambanan’​i Jehovah.” (Deoteronomia 23:​7, 8, AC). Raha nampitaha ny mpanjakan’​i Egypta tamin’​ny hazo mahagaga Jehovah Andriamanitra ka niteny tamin’​ny alàlan’​i Ezekiela, dia nanao izao teny izao “ho an’​ny farao, mpanjakan’​i Egypta sy ny vahoakany marobe”:

²⁵ Izao no lazain’​ny Tompo Iaveh: Tamin’​ny andro nidinany ho any amin’​ny sheola, dia nampanao fisaonana azy aho, najanoko ny oniny (.⁠.⁠.⁠) Tamin’​ny fiezinezin’​ny fianjerany, dia nampihorohoroiko ny firenena, raha nampidiniko ho any amin’​ny sheola izy miaraka amin’​izay midina any an-davaka; ary dia nifampionona tany amin’​ny toerana lalina ambanin’​ny tany izy ireo, dia ny hazon’​i Edena rehetra, ny tsara indrindra amin’​ny an’​i Libanona, dia izay mifo-drano rehetra. Ireo koa dia niara-nidina taminy ho any amin’​ny sheola, ho any amin’​izay matin’​ny sabatra mbamin’​ireo solofony nipetraka teo ambanin’ ny alokalony, teo afovoan’​ny firenena. (.⁠.⁠.⁠) Toy izany ny farao sy ny vahoakany marobe, teny marin’​ny Tompo Iaveh.”— Ezekiela 31:​1, 2,15-18, Li.

26-29, Araka ny Ezekela 32:​18-31, iza no any amin’​ny Sheola, afa-tsy Farao sy ny vahoakany marobe?

²⁶ Tsy ny farao na mpanjakan’​i Egypta sy ny vahoakany marobe ihany anefa no Jentilisa na mpanompo sampy nidina any amin’​ny Sheola na Hadesy. Jehovah Andriamanitra izay mahita ny Sheola na Hadesy mivoha sy mihanjahanja eo anatrehany, dia mampilaza amintsika fa afa-tsy ny Egyptiana, dia misy Jentilisa maro hafa koa ao amin’​io toerana io. Raha nanohy ny faminaniany momba an’​i Egypta Jehovah Andriamanitra, dia nanambara tamin’​i Ezekiela mpaminaniny hoe:

²⁷ “Ry zanak’​olona, mitolokoa noho ny amin’​ny vahoakan’​i Egypta marobe, ka ampidino any ambanin’​ny tany, izy mbamin’​ny zazavavy soan’​ny firenena, miaraka amin’​ireo izay midina any an-davaka.” Noforana ny Egyptiana fahiny, kanefa tamin’​alahelo lehibe no nahitany fa hiara-mandry amin’​ny Jentilisa tsy voafora, ao amin’​ny fahafatesana izy.

²⁸ “Ireo malaza amin’​ny lehilahy mahery mbamin’​izay nanampy azy, dia hiresaka aminy any afovoan’​ny sheola: tafidina ka miampatra, ny tsy voafora, dia ireo lavon’​ny sabatra. Ao koa Asyria sy ny fikambanany rehetra (.⁠.⁠.⁠). Ao koa Elama mbamin’​ny vahoakany marobe rehetra manodidina ny fasany: maty izy rehetra, samy lavon’​ny sabatra, ka tafidina tsy voafora any ambanin’​ny tany, dia ireo nahatonga ny fahatahorana azy tany amin’​ny tanin’ ny velona, ary samy mitondra henatra miaraka amin’​izay midina any an-davaka. (.⁠.⁠.⁠)

²⁹ “Ao koa Meseka, Tobala mbamin’​ny vahoakany marobe rehetra, manodidina azy ny fasany (.⁠.⁠.⁠) Ary tsy miara- [NW: Ary moa ve tsy hiara-] miampatra amin’​ny lehilahy mahery izay lavo isan’​ny tsy voafora izy, dia ireo tafidina [aiza?] any amin’​ny sheola miaraka amin’​ny fiadiany (.⁠.⁠.⁠) Ao koa ireo andrianan’​ny avaratra sy ny Sidoniana rehetra, izay niara-nidina tamin’​ireo voavono (.⁠.⁠.⁠) Hahita ireny ny farao ka dia hionona izy ny amin’​ny vahoakany marobe, ny farao mbamin’​ny miaramilany rehetra lavon’​ny sabatra, hoy ny Tompo, ny Mandrakizay [Jehovah].”— Ezekiela 32:​18-31, Da.

30. a) Ivelan’​ireo voantonona ao amin’​ny Ezekela, moa ve misy Jentilisa hafa ao amin’​ny Sheola, ary aiza no hahitantsika ny valin’​izany? b) Zava-mahatalanjona ve ny fandringanana ireo mpanjakan’​i Babylone?

³⁰ Ireo misy anaran’​ny firenena jentilisa manana maty ao amin’​ny Sheola na Hadesy: Egypta, Asyria, Elama, Meseka, Tobala, Edoma, Sidona. Nefa ny maty avy amin’​ny firenena jentilisa hafa dia ao koa. Hita amin’​ny teny nataon’​Isaia mpaminanin’​i Jehovah, ho an’​ny mpanjakan’​i Babylona izany. Naminany ny amin’​ny handringanana ireo mpanjakan’​i Babylona izay hitana ny Jiosy ho babo mandritry ny fito-polo taona izy. Ho zavatra hahatalanjona tokoa izany, ka hampihorohoro, na dia ny maty any amin’​ny fasana iarahan’​ny olombelona manana aza, ary dia hifoha amin’​ny torimason’​ny fahafatesana ireo ka hiresaka ny amin’​izany vaovao mampitolagaga izany.

31. Oharina amin’​ny inona ny “mpanjakan’​i Babylona’​’ ao amin’​ny Isaia 14?

³¹ Ampitahain’​Isaia mpaminany amin’​ny hazo miezinezina tsy sahin’​ny mpikapa hazo nohatonina, kanjo nianjera ihany, ny “mpanjakan’​i Babylona.” Izao no ambaran’​Isaia mpaminany amin’​io taranaka mpanjaka babyloniana io:

32, 33. a) Iza no ho taitra amin’​ny fahatongavan’​io mpanjaka io, ary iza no hiteny aminy? b) Tamin’​ny fahafaham-boninahitra manao ahoana no nidinan’​ny “mpanjakan’​i Babylona” tany amin’​ny Sheola?

³² “Taitra ny sheola any ambany mba hitsena anao amin’​ny fihavianao; noho hianao, dia mamoha ny aloka, ny filoha rehetra [ara-bakiteny: osy; jereo NW, Da, Dhorme, n.m.] amin’​ny tany izy; ampialainy amin’​ny seza fiandrianany [miara-milevina aminy] ny mpanjakan’​ny firenena rehetra. Izy rehetra samy miteny aminao hoe: ‘Hay hianao koa mba efa osa tahaka anay, efa tonga tahaka anay hianao.’ Efa navarina aty amin’​ny sheola ny fiandriananao, mbamin’​ny feon’​ny valihanao; kankana no ilafihanao ary olitra no mandrakotra anao.

³³ “Ahoana no nianjeranao avy tany an- danitra, ry ilay fitarik’​andro, zanaky ny Maraina? Ahoana no nanjerana anao amin’ ny tany, ry ilay nandripaka ny firenena rehetra? (.⁠.⁠.⁠) Nefa midina any amin’​ny sheola hianao, dia any am-para-vodi-lavaka. (.⁠.⁠.⁠) Ny mpanjaka rehetra amin’​ny firenena samy miala sasatra amin’​ny voninahitra, ary samy ao amin’​ny fonenany avy; fa hianao kosa dia nariana lavitra ny fasanao, tahaka ny solofon-kazo ratsy; voatsindrin’​ny fatin’​ireo voavonon’​ny sabatra hianao, tahaka ny faty hitsakitsahina, miaraka amin’​izay midina ho any amin’​ny fasana vato. Tsy ho tafangona miaraka amin’​ireny hianao, satria efa nanimba ny taninao, sady efa namono ny olonao.”— Isaia 14: 4, 9-20, Li.

34, 35. a) Inona no asehon’​ny faminanian’​Isaia amin-tsika momba ireo izay ao amin’​ny Sheola? b) Aiza no hahitantsika fanazavana hafa koa momba izany?

³⁴ Arak’​izany dia nidina ho any amin’​ny Sheola ny “mpanjaka” na taranak’​andrianan’​i Babylona, nefa tsy mba tamin’​ny fandevenana malaza, toy ny an’​ireo mpanjaka na mpitarika hafa tety an-tany. Mariho anefa fa ny faminanian’​Isaia, dia milaza fa any amin’​ny Sheola na Hadesy, ireo “mpanjakan’​ny firenena” sy ny “filohan’​ny tany.” Ireny olona ireny no “ny lehibe” izay hitsangana eo anoloan’​ny seza fiandrianana fotsin’​ny fitsarana rehefa tanteraka ity teny ao amin’​ny Fanambarana (20:​11-13, MN) ity hoe: “Ary ny fahafatesana sy ny Hadesy [Sheola | namoaka ny maty tao aminy.”

³⁵ Nefa hotohizantsika ao amin’​ny lahatsoratra manaraka hivoaka ao amin’​ny Tilikambo Fiambenana, ny fandinihantsika io foto-kevitra io.

[Fanamarihana ambany pejy]

[Sary, pejy 285]

Nidina any amin’​ny Sheola ireo Isiraelita nikomy