Uzye a Ukwi Ukwaya Ivikolwe Vitu?

1, 2. Uzye antu aingi yazumila ukuti afwe yaya umu musango ci?

ANTU aingi umu Africa yazumila ukuti umuntu ndi wafwa, ala asi ili mpela ya umi wakwe; yakati ala waya uku ncende yuze. Aingi yakaelenganya yati ivikolwe vyao ivyafwa vyasanguka imipasi.

² Yakati imipasi ii iya vikolwe ikasakamala yalupwa yao aacili apuma pano nsi. Ukwelenganya kwa musango uu, ala yakuti ivikolwe vikaya ivyuza visuma sana, nu kuti vika-avwa ukuti kuye uzombozi usuma, vika-azwa antu ukwikala ningo, nu kuyacingilila. Yakati ndi mwasosya imipasi ii, kukaya intazi zingi zili wa ukulwala, ucuzi, na mazanzo.

3. Uzye antu yamwi yakapepa yakutuuli ivikolwe?

³ Antu apuma yakacita intambi zyakulanga umucinzi ku mipasi, nu kuti yauvwana ningo ni imipasi iyo. Intambi zizyo zikalolekela pa ndosya na pa kuziika umufwe pano pakaaya ukufuvya utulo pa ndosya mulandu ni ntambi. Kwaya na vyunze vino antu yakacita ivikalanga ukuti yakapepa ivikolwe. Wakwe vino antu yamwi yakacita lino yatatala yamwa uwengwa, yakatala iitila umwi apansi pakuti ivikolwe vimwe. Yamwi nayo yakati ndi yeleka ivyakulya, yakasyako utwakulya tumwi umu ntendo pakuti ivikolwe iviza-vilya.

4. Uzye antu aingi yakaelenganya ukuti umi cili cani?

⁴ Lyene antu yauze nayo yakati umuntu wakwata cimwi umu mwili icisyafwa ndi umwili wafwa. Yakati ndi umuntu wali ningo, umi ulakuukila ukwiyulu, nanti uku paladaise, nomba ndi wacitanga iviipe, ala umi uwo, ulaya uku moto usizima. Ilingi, antu yakauminkanya icisambilizyo cii ni vizumilo vya visiilano. A vino tukauvwa nu ku mawayalesi nanti umu mapepala ya malyasi, ndi yakwiikula imfwa, yatemwa ukuomvya amazwi yakuti umufwe “watapita” nanti “wataya uku vikolwe.” Nomba, vizumilo vyonsi vii viizileko pa mulandu wa kuti antu yakaelenganya ukuti umi nanti umupasi ukafumamo ndi umwili wa muntu wafwa. Nga Baibolo yene, ikasambilizya ikutuuli pi lyasi lii?

Umi nu Mupasi

5, 6. Uzye ukulingana na vino Baibolo ikasambizya, umi i cani?

⁵ Baibolo isyasambilizya ukuti umi i cintu cimwi icaya umukasi ka muntu; yene ikalanga ukuti umi ali muntu kwene. Ali vino cali lino Leza waumvile Adamu, Baibolo ikati ‘umuntu wiyo wizile-aya uwa umi.’ (Ukutendeka 2:7) Adamu yatamupeezile umi; wene wali ali umi kwene.

⁶ Acino fwandi tukawelenga ukuti umi ukavyalwa. (Ukutendeka 46:18) Umi ukalya nanti ukuleka ukulya. (Abena Lebi 7:20; Masamu 35:13) Umi ukaloosya nupya ukatonta. (Yeremia 13:17; Yona 2:7) Umi yangaufyusya, kuuzinganya nu kuunyepa. (Amalango 24:7; Masamu 7:5; 105:18) Pa vikomo vyonsi vii, umu ma Baibolo yamwi paya izwi lyakuti “umi,” alino umu ma Baibolo yauze paya ukuti “ukuyako,” “iciumbwa,” nanti “umuntu.” Vyonsi kwene vii vikapiliula icili-conga.

7. I vikomo ci ivya muli Baibolo ivikaalanga ukuti umi ukafwa?

⁷ Umi ali muntu kwene, fwandi umuntu ndi wafwa, ala umi iufwa. Pali Ezekeli 18:4 pakati: ‘Wensi uwa umi wino akwiifya alafwa.’ Kupya pa Milimo 3:23 na po pakati: “Na wino wensi [uwa umi] uwakaana ukuvwa kasema wilya alapaatululwa kufuma ku yantu yakwe Leza nu kononwa.” Fwandi mu mwili wa muntu mutaya cimwi icikasyala icipuma umuntu ndi wafwa.

8. Uzye umupasi uwaya umu yantu cili cani?

⁸ Umupasi asi uliumwi nu umi foo. Mupasi uwaya umu muntu aamaka aakalenga ukuti umuntu aye umupuma nu kuti aomba. Umupasi waya kwati amaka aya umu mawe ya muli tooci. Amaka yayo aakalenga tooci ukwaka nanti icilimba ukulila, nomba maka ya mu mawe atupu yatange yalile nanti ukwaka. A vino nu mupasi ukaomba, wene ukalenga ukuti twalola, twauvwa, alino nu kwelenganya. Nomba, umupasi utanga ucite nanti cimwi pa vintu kwene vii ndi cakuti pasi amanso, amatwi, nanti uwongo. Fwandi cili cino Baibolo ikataka pa muntu iti: ‘Mupasi wakwe wafuma mwenemo, aswilila nu ku musili; mu wanda kwene wuwa na melenganyo yakwe kwene yasila.’—Masamu 146:4.

9. I vyani vino umupasi nu umi visyacita?

⁹ Fwandi, kulingana na vino Baibolo ikasambilizya, umupasi nu umi visyafuma umu mwili ndi umuntu wafwa pakuti ivitwalilila ukuyako ku ncende ya mipasi.

Vino Afwe Yaya

10. Uzye Baibolo ikati uli pali vino afwe yaya?

¹⁰ Nga fwandi afwe yaya umu musango ci? Yeova aaliwe uwaumvile antunze, kuli kuti aaliwe wamanya ningo ivikacitika ndi twafwa. Izwi lyakwe likasambilizya ukuti afwe yataaya nu umi, yatanga yuvwe cimwi, nanti ukulola nanti ukuvwanga nanti ukwelenganya vimwi. Baibolo ikati:

• ‘Afwe . . . yatamanya nanti cimwi.’—Lukala Milandu 9:5.

• ‘Ukutemwa kwao nu lupato lwao nu uzuwa wao vikalowa.’—Lukala Milandu 9:6.

• ‘Kutaya ukuomba nanti amapange nanti ukumanya nanti amano, uku malindi kuno ukuya.’—Lukala Milandu 9:10.

11. Uzye lino Adamu wifizye, Yeova wamuneyile ati uli?

¹¹ Mutale mwelenganye pali vino Baibolo ikataka pali Adamu, icikolwe citu. Yeova waumvile Adamu ‘kuomvya ulukungu lwa musili.’ (Ukutendeka 2:7) Adamu auvwila isunde lyakwe Yeova, nga watwalilile ukuya umumi nupya uwa nsansa amanda pe pano nsi. Nomba, Adamu wene atuvwilile isunde lyakwe Yeova, ali cino yamupingwilile ukufwa. Uzye vwilini lino Adamu wafwile, waile kwi? Leza wamunenyile ati: ‘Ulaswilila uku musili pano akuno waumvilwe. Pano wewe lukungu, nu ku lukungu a kuno ulaswilila.’—Ukutendeka 3:19.

12. I vyani vyacitikile Adamu lino wafwile?

¹² Uzye Adamu wali kwi lino Yeova atatala wamu-umba ukufuma uku lukungu? Pasi kuno wali. Wene ataaliko foo. Kuli kuti lino Yeova walanzile ukuti Adamu ‘alaswilila uku musili,’ walozizye umu kuti Adamu wali nu kuta ukuya uwa umi wako vino ulukungu lwaya. Adamu atasangwike umupasi. Ataayile uku vikolwe. Nupya ataile ukwiyulu nanti uku moto usizima. Wene watile ukuyako.

13. Uzye i cani icikacitikila antu ni nyama ndi yafwa?

¹³ Uzye vii ivyacitike kuli Adamu vili vino vikacitikila na antu yonsi? Ee, a vino caya. Baibolo ikati: ‘Yonsi [kuli kuti antu ni nyama] yakaaya ukuli kumwi kwene. Yonsi yaumvilwe ukuomvya ulukungu, nupya yakaswilila uku lukungu.’—Lukala Milandu 3:19, 20.

14. Uzye cilaya uli uku yantu afwa?

¹⁴ Baibolo yalaya ukuti Leza alatutulula afwe ukuti yace yaye aumi nu kwikala umu nsi isuma cuze. (Yoane 5:28, 29; Milimo 24:15) Nomba cii, cilacitika uku nkoleelo. Ndakai, antu afwe yalaala utulo utwakuti yatanga yacite nanti cimwi. (Yoane 11:11-14) Tutalinzile ukuyatiina, nanti ukuyapepa, pano yatanga yatuvwe nanti kutucuzya.

15, 16. Uzye u munzila ci muno Satana akalenga antu iyaelenganya ukuti afwe yacili apuma?

¹⁵ Cisambilizyo cakuti tusifwililika uusomvi uno Satana Ciwa akasambilizya. Lyene pakuti antu yaazumila usomvi uu, Satana ni viwa vyakwe yakalenga antu iyaelenganya ukuti imipasi ya afwe ili ino ikaleta malwala ni intazi zyuze. Ukuya kwene, iviwa vingaleta amavya yamwi-yamwi. Nomba, icisinka i cakuti kwaya na mavya aasifuma uku mipasi. Lelo, ukwelenganya ukuti afwe yangatucuzya, kwene ufi.

¹⁶ Kwaya inzila na yuze ino iviwa vikalenga antu iyaelenganya ukuti vino Baibolo ikasambilizya ivya ufi. Vikasomba antu iyaelenganya ukuti yaweni umuntu uwafwile mpiti nanti ukuvwanga nawe. Pa kucita vii, iviwa vikaomvya ivilolwa, iviloto, yasing’anga aakavwanga ni mipasi, nanti ukuomvya vyunze. Nomba antu yano yakavwanga nayo asi ayaya afwile mpiti foo, yakavwanga ni viwa ivikaipanga kwati antu afwile mpiti. Fwandi cili cino Yeova wapata sana yonsi akavwanga ni mipasi na yano yakauzya uku yafwe.—Amalango 18:10-12; Sekaria 10:2.