Katak 7

Etke Jej Bed Ijin

1. Ta jemlok eo armij ro rej kalmenlokjen rar tõbare?

ARMIJ etto air kalmenlokjen kin melelen mour ion lõl. Rar reiliñlok im lo lõñ eo elab im eobrak kin iju ko. Rar mõnõnõ kin uno ko unokan al ilo an tulok im aibuijuij in melan ene ko. Ro rej kalmenlokjen rar kile bwe ej aikwij in wor juõn un eo elab ñõn aoleb men kein. Ak ekkã air kalmenlokjen kin ta kwonair ilo men in.​—Psalm 8:3, 4.

2. Ta kajjitõk ko armij rar kajjitõk kake?

² Eor juõn ien ilo mour ñe enañin aoleb armij rej kajjitõk: Jen baj mour wõt iumin jidrik wõt ien, bõk men ko jemaroñ jen mour, innem mij ke? Jej kõttõbarlok ia? E bar wor ke men ko rellablok jen lajrak eo ekadru kin lotak, mour im mij? (Job 14:1, 2) Men eo enaj jibañ kij melele men in ej uak in kajjitõk eo: Ewi wãwen ad kar bed ijin?

EVOLUTION AK KÕMÕNMÕN?

3. Ta katak eo kin evolution?

³ Ilo jet jikin ko ekkã air katakin armij ro bwe men otemjej jej loe rar baj make walok, ejirrilok air walok. Iumin elõñ million yiõ ko, rej ba, mour ear walok, ak ejak, jen mour ko rettãlok mae ien armij ear waloktok im bed. Ilo elõñ mõttan ko ilo lõl in rej kwalok katak in kin evolution einwõt emol. Ak emol ke bwe jaar walok jen juõn menin mour einwõt juõn monkey me ear mour ilo million yiõ ko remotlok? Ijoko otemjej ilõñ e jirri air waloktok ke?

4. Etke jemaroñ tõmak bwe “Anij ear kõmõnmõn lõñ ko im lõl”?

⁴ Bible eo ej ba: “Ilo jinoin Anij ear kõmõnmõn lõñ im lõl.” (Genesis 1:1) Im kein kamol ko in science rej errã bwe lõñ ko, ibben billion iju ko air, im lõl in ad ear wor jinoin. Kar kõmõnmõni. Joñan an jejjet makitkit in iju ko im planet ko jemaroñ kajejjet ijo renaj bed ie eloñ yiõ ko iman. Iju ko im planet ko rej makitkit ekkar ñõn kien ko im karõk ko kin bwinbwin. Juõn professor in bwinbwin jen University eo an Cambridge, P. Dirac, ear ba ilo magazine eo Scientific American: “Juõn emaroñ kemelele men in ilo an ba bwe Anij ej juõn ri bwinbwin e make wõt utiej, im Ear kejerbal bwinbwin ko re le iman jelã ñõn ejake ijoko otemjej ilõñ.”

5. Ewi wãwen enbwinnid ej kwalok bwe kar kõmõnmõn kij im bwe jaar jab walok ikijjen evolution?

⁵ Bible eo ej ba: “Komin jelã bwe Jeova ej Anij: E eo ear kõmõnmõn kij, im jab kij make.” (Psalm 100:3) An lukkun emmõn wãwen enbwinnid ear kamakit juõn ri jeje Bible bwe en ba ñõn Anij: “Inaj nebar Yuk, bwe Am kõmõnmõn iõ menin lelñoñ im bwilõñ. . . . Dri ko driũ rar jab nojak jen kwe ke kar kõmõnmõn iõ ilo ettino . . . Mejam rar lo enbwinnũ ke ejañin mwij kõmmõne, ilo book eo am kar jeje kake ra ko raõ.” (Psalm 139:14-16) Juõn niñniñ ej ejak ilojen jinen ilo juõn wãwen ekabwilõñlõñ. Newsweek magazine ear ba kin men in: “Ej juõn menin bwilõñ.” Innem ear bar ba: “Ejjelok kilen kajejjet ien eo mour eo ijjino an ejak. Ejjelok juõn scientist emaroñ kwalok kajur et ko rekabwilõñlõñ rej jerbal nõñ ejake mõttan ko im thousand nerve ko rej jerbal ilo enbwinnin juõn niñniñ.”

6. Etke ej juõn men ejimwe ñõn ad tõmak ilo kõmõnmõn jen ilo evolution?

⁶ Lemnak kin ijoko otemjej ilõñ, im bareinwõt enbwinnid make kin wãwen kar ejake im eiki ilo emmõn. Kemmanwa eo ejimwe enaj aikwij jiroñ kij bwe men kein rar jab make ejak ak walok. Ear aikwij wor juõn Ri Eiki, juõn Ri Kõmõnmõn. Lemnak kin men ko jet jej loi ibelakid. Ñe kwoj bed imweo imõm, kajjitõk ibbam make: Table eo aõ, lam eo, bed eo, jea eo, kein mweo, ak mweo make, rar make walok ke? Ak rar aikwij ke juõn ri kõmmõni? E make alikkar bwe ro rejelãlokjen rar aikwij kõmmõni! Innem ilo wãwen et eo, juõn emaroñ ba bwe ijoko otemjej ilõñ eo elablok an kabiukbiuk im kij make kar jab aikwij juõn ri kõmmõnmõn? Im elañe Anij ear likit kij na ijin, ealikkar ewor juõn unin an eindrein.

7. (a) Ewi wãwen an kar Jesus kwalok bwe ear tõmak ilo kõmõnmõn? (b) Eor bar ta menin kamol ko bwe Adam kar juõn lukkun armij?

⁷ Jesus Christ make ear ba kin man im kõrã eo moktata: “Eo e ar kõmmõn ir ke ijjino, ear kõmmõn ir man im kõrã, im ba, ‘Kin men in man enaj likit jemen im jinen im enaj bed ibben lio belen, im irro renaj juõn wõt kanniek.’” (Matthew 19:4, 5) Ijin Jesus ear elij jen Genesis 1:27 im 2:24 kin ien kar kõmõnmõn Adam im Eve. Ilo wãwen in ear jitõñlok ñõn bwebwenato in ilo Bible bwe emol. (John 17:17) Bareinwõt, Bible eo ej kõkkar Enoch “armij eo kein ka jiljilimjuõn jen Adam.” (Jude 14) Elañe Adam ear jab juõn lukkun armij, Bible eo ejamin kar bakajjen ilo wãwen in.​—Luke 3:37, 38.

8. Ta lemnak eo kin jinoin armij Bible eo ejjab katakin kake?

⁸ Jet armij rej ba bwe Anij ear kejerbal kamadmid eo ikijjen evolution ñõn kõmõnmõn armij. Rej ba bwe Anij ear kõtlok an armij ukoktak im ke ear tõbar joñan eo ejejjet ear likit juõn aan iloan. Bõtab lemnak in ejjab walok ilo Bible eo. Ak, Bible eo ej ba bwe menin eddrek ko im menin mour ko kar kõmõnmõni “kajju wãweir.” (Genesis 1:11, 21, 24) Im kein kamol ko rej kwalok bwe juõn kain menin eddrek ak menin mour ejjab, lokin jet ien, maroñ oktak ñõn bar juõn kain. Bar melele ko jet ñõn kamol bwe jaar jab walok jen evolution rej bed ilo book eo Life​—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?

WÃWEN AN KAR ANIJ KÕMÕNMÕN ARMIJ

9. (a) Ewi wãwen an Bible eo kwalok kin wãwen kar kõmõnmõn armij? (b) Ta eo ear walok ke Anij ear uk ilo botin armij “menono in mour”?

⁹ Anij ear kõmõnmõn armij jen lõl bwe en mour ion lõl, einwõt an Bible eo ba: “Im Jeova Anij ear kõmmõn im nawãwen armij eo jen bũnalñal in ene; im ear uk ilo botin menono in mour, im armij eo ear erom juõn aan eo emour.” (Genesis 2:7) Jen men in jemaroñ lo bwe armij kar juõn men eo Anij ear kajju im kõmõnmõne. Ilo juõn wãwen jerbal in kõmõnmõn eo ejej uan, Anij ear kõmõnmõn armij ilo juõn wãwen edredrelok im likiio. Ke Anij ear uk ilo botin armij “menono in mour” eo, ãrin armij ear obrak kin kõto. Ak ejjab men eo drein wõt ear tõbrak. Ilo wãwen in Anij ear lelok mour ñõn enbwinnin armij. Kajur-in-mour in ej jerbal, ak wõnmanlok wõt, ikijjen an menono.

10. Ta aan armij eo, im ewi wãwen kar kõmõnmõne?

¹⁰ Bõtab, lale mõk, Bible eo ejjab ba bwe Anij ear lelok ñõn armij juõn aan. Ak, ej ba bwe elikin an Anij kar jino kamenonoik armij eo “armij eo ear erom juõn aan eo emour.” Innem armij eo ear juõn aan, einlõk wõt ñe juõn emman ej erom juõn doctor ej juõn doctor. (1 Korint 15:45) “Buñalñal eo jen budrej,” eo me enbwinnin armij kar ejak jene, ejjab aan eo. Bareinwõt Bible ejjab ba bwe “menono in mour” eo ej aan eo. Ilo jimwe, Bible eo ej kwalok bwe kobaikin men kein ruo ibben dron ear jemlok ilo an ‘armij eo erom juõn aan eo emour.’

11. Ta mol ko ilo Bible kin aan armij rej kwalok bwe eban juõn annañ eo emaroñ bedlok ian jen juõn armij?

¹¹ Innem ke aan armij eo ej armij eo make, innem eban annañ in juõn men eo ej mour iloan enbwin eo im eban driojlok jene. Ilo tubidrodroin, Bible eo ej katakin bwe aam ej kwe. Ñõn wanjoñok, Bible eo ej konono kin aan eo ilo an kõnan mõñã ekkan ko im ba: “Bwe aam ebadur.” (Deuteronomy 12:20) Ej bareinwõt ba bwe aan ro eor bõtõktõkier ej tor ilo ekeir, bwe ej ba “nuknuk ko ami remãr kin bõtõktõkin aan ro rejeramõl.”​—Jeremiah 2:34.

ETKE ANIJ EAR LIKIT ARMIJ IJIN

12. Kar ta karõk eo an Anij kin armij ro ion lõl?

¹² Ear jab karõk eo an Anij ñõn Adam im Eve bwe ren mij elikin jidrik ien im mour ijoko jet. Ren kar bed wõt ijin im kejbarok lõl in im aoleb menin mour ko ie. Einwõt an Bible eo ba: “Anij ear kejerammon ir im Anij ear ba non ir: ‘Komin timoon im worlok im kobrak lõl im kajur jene, im komin iroij ion eek in lojet im ion bao in mejatoto im ion men otemjej rej mour im makitkit ion lõl.’” (Genesis 1:28; 2:15) Adam im Eve, bareinwõt aoleb ajiri ro nejier renaj kar maroñ mõnõnõ ion lõl ñõn indrio, im kõmmõni men ko Anij ear kõnan bwe ren kõmmõni.

13. (a) Ewi wãwen ad maroñ mõnõnõ? (b) Ta eo enaj letok melele eo emol ñõn mour eo ad?

¹³ Lale bwe “Anij ear kejerammõn ir.” Ear lukkun kea kin ro nejin ion lõl. Innem einwõt juõn Jemen eo eor yokwe ibben ear lelok ñõn ir nan in katak ko me rar ñõn emmõn eo air. Renaj kar lo mõnõnõ ilo air bokake wõt. Jesus ear jelã men in innem tokelik ear ba: “Elablok an mõnõnõ ro rej eoroñ nan in Anij, im kejbarok e!” (Luke 11:28) Jesus ear kejbarok wõt Nan in Anij. “Ien otemjej Ij kõmmõni men ko rej kabuñburuen,” ear ba. (John 8:29) Eñin key eo ñõn lukkun un eo unin ad bed ijin. Ej ñõn bed ilo mour eo eobrak im kamõnõnõ ilo ad mour ekkar ñõn ankilan Anij. Enaj letok melele eo emol ñõn ad mour kiõ ilo ad karejar ñõn Jeova. Im ilo ad kõmmõn eindrein jenaj make likit kij ilo lain eo ñõn mour indrio ilo Paradise ion lõl.​—Psalm 37:11, 29.

ETKE JEJ RITTOLOK IM MIJ

14. Ilo air kar jab bokake kien eo an Anij, ta eo Adam im Eve rar kõmmõne?

¹⁴ Ak kiõ jej aoleb rittolok im mij. Etke? Einwõt emwij ad loe ilo chapter eo lok iman, ej kin jumae eo an Adam im Eve. Jeova ear likit ioir juõn melejoñ eo me ear kwalok air aikwij bokake Anij. Ear ba ñõn Adam: “Jen wijki otemjej i jikin kallib eo kwo maroñ mõñã wõt. A kin wijki in jelã emmõn im nana, kwon jab mõñã jene, bwe ilo ran eo kwoj mõñã jene, kwonaj mij otem mij.” (Genesis 2:16, 17) Ilo air mõñã jen wijki in, Adam im Eve rar elkurkuri Jemeir ilõñ im kejekdron tel eo an. Rar jab bokake im rar bõk men eo ear jab air. Ren kar maroñ mour ilo mõnõnõ ilo juõn paradise ñõn indrio ilo air jab jeramõl ak iñtan, ak kiõ rar bõktok ioir make kaje eo kin jerawiwi. Kaje in ej mour jab webben im mij.​—Rome 6:23.

15. Ewi wãwen jaar bõk ad jerawiwi jen Adam?

¹⁵ Kwo jelã ke ewi wãwen jaar bõk ad jerawiwi jen Adam? Elikin an Adam oktak im jab webben, ear jakelok ñõn aoleb ro nejin jab webben im mij. (Job 14:4; Rome 5:12) Ñõn jibañ am melele wãwen men in, lemnak kin men eo ej walok ñe juõn ri iiõk bilawe ej umum bilawe ilo juõn pan eo eor juõn kurere iloan. Annañin kurere eo enaj walok ilo aoleb bilawe ko rej umuni ilo pan eo. Adam ear einwõt pan eo, im jej einwõt bilawe eo. Ear oktak im jab webben ke ear rube kien eo an Anij. Ear einwõt ñe ear bõk juõn kurere ak juõn kakõllen nana. Innem ke ear wor nejin aolebeir rar bõk ejja kakõlle eo wõt kin jerawiwi ak jab webben.

16, 17. Ewi wãwen an juõn ian menin bwilõñ ko Jesus ear kõmmõni kwalok bwe nañinmij ear itok ion family eo an armij kin wõt jerawiwi?

¹⁶ Jej bõk nañinmij im rittolok kiõ kin wõt jerawiwi eo kij aoleb jaar bõk jen Adam. Juõn ian menin bwilõñ ko Jesus ear kõmmõni ej kwalok men in. Ke Jesus ear kwalok katak ko ilo mweo ear bed ie, juõn jarlebju in armij rar kuktok ie im ejjelok bar juõn armij ear maroñ koboblok ñõn loan room eo. Ke emen emman rar bõktok juõn emman eo ejaje makitkit im ej babu ion juõn kein ebbõk, rar jab maroñ dreloñlok. Innem rar wõnliñlok ñõn bõrwaj in mweo im rube juõn roñ, im lelõllok kein ebbõk ri akã eo ke leo ej bed wõt iõn ñõn turin Jesus.

¹⁷ Ke Jesus ear lo joñan tõmak eo air, ear ba ñõn leo eakã: “Emwij jeõrlok jerawiwi ko am.” Ak jet ian armij ro rar bed ijo rar jab lemnak bwe Jesus ear maroñ jeorlok jerawiwi ko. Innem Jesus ear ba: “‘A bwe komin jelã bwe Nejin armij emaroñ in jeorilok jerawiwi ko ion lõl,’​—ear ba ñõn leo eakã: ‘Ij ba ñõn yuk, Kwon jerkak, im bõk kiniõm, im ilok ñõn mweo imõm.’ Im emõkaj an jerkak, im bõk kinien, im driojlok iman mejeir otemjej.”​—Mark 2:1-12.

18. Kain ilju rõt eo ro ri karejeran Anij remaroñ reimanlok ñõne?

¹⁸ Baj lemnak mõk kin ta maroñ in an Jesus emaroñ melelen ñõn kij! Iumin kien ailiñ in Anij, Christ enaj maroñ jeorilok jerawiwi ko an aoleb armij ro rej yokwe im karejar ñõn Anij. Melelen bwe aoleb iñtan ko im metak ko im nañinmij ko renaj jako. Ejjelok en enaj aikwij rittolok im mij! Juõn kejatdrikdrik ekanuij in emmõn kin ran ko rej itok! Aet, emol bwe ekanuij in lõñ men ko jemaroñ kõtmene tok kaki jen an juõn baj lotak wõt, mour iumin jidrik ien innem mij. Ilo ad wõnmanlok wõt im katak kin Anij im karejar ñõne, jemaroñ lukkun mour indrio ilo Paradise ion lõl.

[Pija eo ilo peij 69]

Elõñ rej kalmenlokjen kin melelen mour

[Pija eo ilo peij 70]

Men kein rar make walok ke, ak kar kõmõnmõni?

[Pija eo ilo peij 75]

Bwebwenato eo kin an Jesus kemour ri akã eo ej kalikkar unin armij rej nañinmij ej kin jerawiwi eo an Adam