Jehovah—Eo Ekanuij Lap An Kajur
“Kin an kajur elap, im kin An bin ilo maroñ potata, ejelok juõn ej likjõp.”—AISEIA 40:26.
1, 2. (a) Kij aolep jej atartar ion kajur et eo an armij? (b) Kamelele kin unin an Jehovah bõk title eo Unjen kajur otemjej.
KAJUR ej juõn men elõñ iad jejjab kanuij kamolol kake. Ñan wanjoñok, ejeja ad lemnak kin jarom eo ej kameram im kõmãnãn kij ak ñan kajerbal jabdewõt kein jerbal eo ej le jarom. Ilo ien eo wõt ekun jarom inem jej kile bwe ñe ejelok jarom, jikin kwelok ko an armij remaroñ bõjrak air jerbal. Enañin aolep kajur in jarom eo me jej aikwiji ej itok jen ijo im ejamin jemlok an kajur—al eo.a Ilo kajjojo second al in ej kañ lalem million ton in kaan in nuclear, ej wõtdikdiki lalin kin kajur eo ej kejbãrok mour.
2 Kajur in al in ej itok jen ia? Wõn eo ear kõmman jikin kõmman kajur in jen al eo? Jehovah Anij ear kõmanmõne. Ikijen e, Sam Ko 74:16 ej ba: “Kw’ar kabojõk maram im al.” Aet, Jehovah ej Unjen kajur otemjej, ejja wãwen eo wõt bwe ej Unjen mour otemjej. (Sam Ko 36:9) Jejjab kõnan kajettokjen kajur eo an. Ikijen ri kanan eo Isaiah, Jehovah ej kakememej kij ñan reiliñlok ñan men ko ilañ, einwõt al eo im iju ko, im kalmenlokjen kin wãwen air itok im bed. “Komin reiliñlok, im lo wõn eo E ar kõmõnmõn men kein, ro Ej kadriojlok ir kin orair; Ej ãñiñin ir otemjej; kin An kajur elap, im kin An bin ilo maroñ potata, ejelok juõn ej likjõp.”—Aiseia 40:26; Jeremiah 32:17, New World Translation.
3. Ewi wãwen ad bõk tokjen ñe Jehovah ej kwalok kajur eo an?
3 Kinke Jehovah ej kanuij kajur, jemaroñ liki bwe enaj etal wõt im letok meram im okmãnãn eo mour eo ad rej atartar ion. Bõtab, elaplok ad atartar ion kajur eo an Anij jen aikwij ko ad relap. Ad rõlok jen jerawiwi im mij, kejatdikdik eo ad kin juõn ilju emõn, im ad liki Jehovah rej ekkejel ñan maroñ in kajur eo an. (Sam Ko 28:6-9; Aiseia 50:2) Bible eo ej obrak kin wanjoñok ko rej kamol bwe kajur eo an Jehovah emaroñ kõmanmõn im nawõnãn, ñan lomoren armij ro an im kokkure ri kijirãt ro an.
Kajur eo an Anij Ej Alikar ilo Men in Kõmanmõn Ko
4. (a) Ewi wãwen an kar David emmakit ke ear kalimjek lañ ko ilo boñ? (b) Ta eo iju ko, aliñ, im al rej kwalok ikijen kajur eo ekwojarjar?
4 Ri jilek Paul ear kamelele bwe kin an Ri Kõmanmõn eo ad jemaroñ lo ‘kajur in drio’ ‘ilo men ko E ar kõmõni.’ (Dri Rom 1:20) Elõñ ebeben ko lok iman, ri jeje Sam David, eo ear juõn shepherd emaroñ kar ekkã an reiliñlok ñan lañ, im lo aibujuij eo an lañ im lal ilo boñ im kajur eo an Ri Kõmanmõn eo air. Ear je: “Ke ij lale lõñ ko Am, jerbal an arrim; aliñ im iju ko Kw’ar kõmõnmõni; Ta armij bwe Kwon kememej e? Im nejin armij bwe Kwon itok ñõn iben?” (Sam Ko 8:3, 4) Meñe ear jidik wõt an jelã kin al, iju ko, im aliñ eo ilañ, David ear jelã bwe ear juõn edik tokjen ñe keidi ibben Ri Kõmanmõn eo an lañ im lal eo ad. Rainin, ro ri etale iju ko elaplok air jelã kin kilepen al, iju, im aliñ eo im kajur eo ñan kejbãrok i. Ñan wanjoñok, rej jiroñ kij bwe ilo second ko kajjojo al eo ej kadiojlok kajur eo joñan wõt juõn bõkkolok eo 100,000 million megaton in TNT joñan kajur in.b Juõn mõttan dikdik in kajur in ej tõbar lal in; ak ebwe ñan kejbãrok mour otemjej ion lal in ad.. Mekarta, al in ad ejjab iju eo ekajur tata ilo lañ. Joñan kajur eo jet iju ko rej romak iumin juõn wõt second al eo ej aikwiji juõn ran aetokin ñan romak. Inem, lemnak kin joñan kajur eo ej bed ibben Eo ear kõmanmõn ijoko otemjej ilañ! Elihu ear ba ilo jimwe: “Kin Eo elaptata, je ban lo E; ej emõn tata ilo kajur, im ilo jime im elõñ wãnik E jamin kaiñtan.”—Job 37:23.
5. Ta men in kamol ko kin kajur eo an Jehovah jej loe ilo jerbal ko an?
5 Elañe jej kabukõt ‘jerbal ko an Jehovah’ einwõt David ear kõmmane, jenaj lo men in kamol ko kin kajur eo an ilo jikin ko otemjej—ilo kõto im no ko, ilo jorur im jarom ko, ilo river ko rekajur im tol ko raibujuij. (Sam Ko 111:2; Job 26:12-14) Bareinwõt, ke Jehovah ear kakememej Job, men in mour ko rej kamole kajur eo An. Juõn iair ej Behemoth eo, ak hippopotamus eo. Jehovah ear jiroñ Job: “Kajur eo an ilo ibin . . . dri ko drin katin einwõt alal in mãl.” (Job 40:15-18) Kajur eo ekamijak an cow koman eo eawia kar buñbuñ etto ilo Bible, im David ear jar bwe en joor e jen “loñin laion eo,” im “jen drun kau ko rawia.”—Sam Ko 22:21; Job 39:9-11.
6. Ta eo cow koman eo ej kõkkar kake ilo Jeje ko, im etke? (Lale footnote.)
6 Kin kajur eo an, Bible eo ej kalikar bwe cow koman eo ej kõkkar kin kajur eo an Jehovah.c Vision eo an John kin throne eo an Jehovah ej kwalok kin men in mour ko ak cherub ko emen, im mejen juõn iair kar einwõt mejen cow koman. (Reveles̃õn 4:6, 7) Alikar, juõn ian kadkad ko kadkadin Jehovah me cherub rein rej kõkkar kake ej kajur. Ko jet iair rej yokwe, meletlet, im ekajet jimwe. Kinke kajur eo ej juõn ian kadkad ko raorõk kadkadin Anij, juõn melele ealikar kin kajur eo an im ewi wãwen ej kajerbale enaj kebaklok kij ñan e im jibañ kij bwe jen kajeoñe joñok eo an im kajerbal jabdewõt kajur ibbed ilo wãwen emõn.—Dri Epesõs 5:1.
“Jeova in Inelip eo, Eo e Kajur Potata”
7. Ewi wãwen ad maroñ liki bwe emõn enaj anjo ion nana?
7 Ilo Jeje ko an Bible, kar naetan Jehovah “Anij E Kajur potata,” juõn title eo ej kakememej kij bwe jen jab kajettokjen kajur eo an ak bere kin maroñ eo an ñan kokkure ri kijirãt ro an. (Jenesis 17:1; Exodus 6:3) Jukjuk im bed eo an Satan emaroñ einwõt bin an jutak iman mejen armij, ak iman mejen Jehovah rej einwõt “ro dri ailiñ ko rej einwõt biliñliñ in juõn bõket, im likit ir einwõt bokairik ilo juõn ken paun.” (Aiseia 40:15) Jej kamolol kin kain kajur rot in ekwojarjar, ejelok bere bwe emõn enaj anjo ion nana. Ilo ien eo nana ej jebliklok im kanuij nana, jemaroñ kainemõn kij ilo ad jelã bwe “Jeova in Inelip eo, Eo e Kajur Potata in Israel” enaj kajeebeplok nana ñan indio.—Aiseia 1:24; Sam Ko 37:9, 10.
8. Ta jar in tarinae ko ilañ Jehovah ej iroij ioir, im ta eo ej kamole kajur eo air?
8 Nan eo “Jeova in Inelip eo,” eo ej walok 285 alen ilo Bible eo, ej bar juõn wãwen kakememej kij kin kajur eo an Anij. “Inelip eo” ej jitõñlok ñan aolepen enjel ro ilo jitõb rej bed iumin kajur eo an Jehovah. (Sam Ko 103:20, 21; 148:2) Ilo juõn wõt boñ, juõn wõt ian enjel rein ear mõn 185,000 ri tarinae ro an Assyria me rar kabañ Jerusalem. (2 Kiñ Ro 19:35) Elañe jej kile kajur eo an Jehovah in Inelip eo ilañ, jejamin mijake ri jumae ro. Ri Kanan eo Elisha ear jab lelñoñ ke juõn jar in tarinae eo ear bukõte ear kabole kinke, einjuõn jen ri karejaran, kin mejen tõmak eo ear lo ri tarinae ro ilañ rejetak e.—2 Kiñ Ro 6:15-17.
9. Einwõt Jesus, etke jej aikwij liki ilo wõnake eo ekwojarjar?
9 Bareinwõt Jesus ear jelã kin an enjel ro rejetake ke ear jelmae ri jumae ro rar bojak kin jãje im alal ko ñan mane ilo jikin kallip in Gethsemane. Elikin an jiroñ Peter bwe en karol jãje eo an ñan nien, Jesus ear jiroñ e bwe, elañe ej aikwiji, emaroñ kar akwelap ñan Jemen bwe en jilkintok “elõñ jen joñoul im ruo lijion enjel” ro. (Matu 26:47, 52, 53) Elañe ewõr ibbed ejja kamolol rot in kin ri tarinae ro ilañ rej bed iturin Anij, jenaj lukkun liki ilo jibañ eo ilañ bareinwõt. Ri jilek Paul ear je: “Inem ta je naj ba ñõn men kein? Elañe Anij ej ber iber, wõn ej jumae kij?”—Dri Rom 8:31.
10. Ikijen wõn ro Jehovah ej kajerbal kajur eo an?
10 Inem, elõñ un ko ibbed, ñan liki wõnake eo an Jehovah. Ej kajerbal kajur eo an ien otemjej ñan kõmman emõn im ekkar ñan kadkad ko jet kadkadin—ekajet jimwe, meletlet, im yokwe. (Job 37:23; Jeremiah 10:12) Meñe ekkã an ro rekajur juri ro rejeramel im ro ettã burueir ilo kibbon, Jehovah ej ‘kajerkak dri jeramel jen iloan bũñalñal’ im ‘kajur potata; ñõn lomor.’ (Sam Ko 113:5-7; Aiseia 63:1) Einwõt an kar Mary, jinen Jesus eo ear ettã buruen im inemõn, melele kake, “Eo ekajur” ej kajerbal kajur eo an ilo jab kibbon ñan jibañ ro rej mijak e, im kõttãik ro utiej burueir im kautiej ro ettã burueir.—Luk 1:46-53.
Jehovah Ej Kwalok Kajur eo An ñan ri Karejar ro An
11. Ri Israel ro rar lo ta men in walok eo ñan kamole kajur eo an Anij ilo yiõ eo 1513 B.C.E.?
11 Jet ien, Jehovah ear kwalok kajur eo an ñan ri karejar ro an. Juõn ian ien kein kar walok ilo Tol Sinai ilo 1513 B.C.E. Ilo yiõ eo emwij an ri Israel ro lo kajur eo an Anij. Joñoul men in kaeñtan ko rar kamole pã eo ekajur pein Jehovah im mõjno eo an anij ko an Egypt. Ejjabto tokelik, ien eo ekabwilõñlõñ ke rar kijone Lomalo eo Ekilmir im jeebeplok eo an ri tarinae ro an Pharoah rar bar kamole kajur eo ekwojarjar. Jilu alliñ ko tokelik, itulal in Tol Sinai, Jehovah ear kir ri Israel ro bwe ren “[an] mweiuk e aurõk, jen ailiñ ko otemjej.” Ikijen ir, rar kallimur: “Men otemjej Jeova e ar konono, kim naj kõmõni.” (Exodus 19:5, 8) Inem, Jehovah ear kwalok juõn wanjoñok kin kajur eo an. Ibwiljin jorur im jarom im juõn ainikien jilel eo, Tol Sinai ear batat im makitkit. Armij ro, rej jutak etolok jen e, rar lelñoñ. Ak Moses ear jiroñ ir bwe men in rar loe enaj kar katakin ir kin mijak eo ekwojarjar, juõn mijak emaroñ kar kamakit ir bwe ren bokake Anij eo air ekajur potata im ej make wõt mol, Jehovah.—Exodus 19:16-19; 20:18-20.
12, 13. Ta men ko rar kamakit Elijah bwe en ellok jen jerbal eo an, ak ewi wãwen an kar Jehovah kakajur e?
12 Jejjo buki yiõ ko tokelik, ilo ien eo an Elijah, Tol Sinai ear lo bar juõn ien kwalok kajur eo ekwojarjar. Emwij an ri kanan eo lo an kajur eo an Anij jerbal. Iumin jilu im jimettan yiõ ko, Anij ear “kili lõñ ko” kin an ailiñ in Israel kwalok juõn jitõb in jumae. (2 Kronikel 7:13) Iumin ien mera kin an ejelok ut, bao raven ko rar najidik Elijah ilo komlal in Cherith, im tokelik bilawa im oil ko kijen juõn kõrã ejako belen ilo wãwen eo ekabwilõñlõñ ear jab maat ñan najidik e. Elaptata Jehovah ear bareinwõt kamaroñ Elijah ñan kajerkakbijik ladik eo nejin kõrã eo ejako belen. Eliktata, ilo juõn melejoñ elap ñan melejoñe wõn Anij laplap ion Tol Carmel, kijeek ear wanlaltak jen lañ im tili men katok eo an Elijah. (1 Kiñ Ro 17:4-24; 18:36-40) Mekarta, ejjabto tokelik, Elijah ear mijak im ebwer ke Jezebel ear bukõte ñan mõne ñan mij. (1 Kiñ Ro 19:1-4) Ear ko jen ailiñ eo, kinke ear lemnak bwe jerbal eo an einwõt juõn ri kanan ear jemlok. Ñan kabin tõmak eo an im kakajur e, ilo joij Jehovah ear lelok juõn men in kamol kin kajur eo ekwojarjar.
13 Ke Elijah ear tilekek e ilo roñ in tol eo, ear lo juõn men ear walok ilo kakõrmol kin jilu men ko rekajur Jehovah ej iroij ioir: Kõto eo ekajur, makitkit lal, im eliktata juõn kijeek. Bõtab, ke Jehovah ear konono ñan Elijah, ear konono ilo “juõn ainiken erik im emera.” Ear bar lelok ñan e jerbal bwe en kõmmane im kejelãik e bwe ebar wõr 7,000 ri kabuñ ro retiljek wõt ilo ene eo. (1 Kiñ Ro 19:9-18) Elañe, einwõt Elijah, jej ebwer kinke ejañin wõr tõbrak ilo jerbal eo ad ñan kwalok nan, jemaroñ jar ñan Jehovah im bõk “maroñ eo ekanuij lap en jen Anij”—juõn kajur emaroñ kakajurlok kij ñan wõnmanlok ilo jerbal in kwalok nan kin news eo emõn ñan jemlokin.—2 Dri Korint 4:7.
Kajur eo an Jehovah Ej Kabin bwe Kallimur ko An Renaj Jejjet Kitieir
14. Ta eo ãt eo etan Jehovah ej kalikare, im ewi wãwen kajur eo an ej ekkejel ñan etan?
14 Kajur eo an Jehovah ej ekkejel ñan etan im an jejjet kitien ankil an bareinwõt. Ãt eo ejej uan etan Jehovah, eo ej melelen “Ej Kõmman bwe En Walok,” ej kalikar bwe ej make bõk eddo eo ñan erom Eo ej kajejjet kitien kallimur ko. Ejelok jabdewõt men ak armij emaroñ kabõjrak Anij jen an kajejjet kitien karõk ko an, jekdon joñan an lap ro rej bere maroñ lemnak bwe eban kõmman men kein. Einwõt an kar Jesus ba ñan ri jilek ro an mokta, “a Anij e maroñwe men otemjej.”—Matu 19:26.
15. Ewi wãwen kar kakememej Abraham im Sarah bwe ejelok jabdewõt men Jehovah ejjab maroñ kõmmane?
15 Ñan wanjoñok, juõn ien Jehovah ear kallimure Abraham im Sarah bwe enaj kar kõmman bwe en wõr bwijiirro ren einwõt juõn ailiñ laplap. Bõtab, kar ejelok nejiir iumin elõñ yiõ ko. Rar lõllab im lellab ke Jehovah ear jiroñ ir bwe enaj kar kajejjet kitien kallimur in im Sarah ear ettõñ. Ilo uak, enjel eo ear ba: “Eor ke men eo Jeova e jab maroñwe?” (Jenesis 12:1-3; 17:4-8; 18:10-14) Ãbuki yiõ ko tokelik, ke Moses ej kab kokweloklok ro nejin Abraham—kiõ juõn ailiñ laplap—ion Ene Jemaden in Moab, ear kakememej ir bwe Anij ear kajejjet kitien kallimur in. Moses ear ba: “Im kin An [Jehovah] yokwe ro jimam, E ar kãlet ineir elikir, im kadriojlok yuk kin An ber ibõm, kin An kajur elap, jen Ijipt; im lujeljelilok jen imam, ro dri ailiñ ko relap im re kajur jen kwe, bwe En kadreloñ yuk, im lewoj eneir, ami jolit, einwõt ranin.”—Duteronomi 4:37, 38.
16. Etke ri Sadducee ro rar karmijeteik jerkakbiji eo an ro remij?
16 Elõñ buki yiõ ko tokelik, Jesus ear kananaik ri Sadducee ro, rejjab tõmak ilo jerkakbiji. Etke rar jab kõnan tõmak ilo kallimur eo an Anij bwe enaj kar kajerkakbijik ro remij? Jesus ear jiroñ ir: “Komij bwir kin ami jaje Jeje ko, im an Anij kajur.” (Matu 22:29) Jeje ko rej kallimure kij bwe ‘ro otemjej rej ber ilo lũp ko, re naj roñ ainiken, im naj droijtok.’ (Jon 5:27-29) Elañe jej jelã kin ta eo Bible ej ba kin jerkakbiji, liki eo ad ilo kajur eo an Anij enaj jiroñ kij bwe ro remij renaj jerkakbiji. Anij enaj “waroñlok mij ñõn in drio, . . . bwe Jeova e ar ba.”—Aiseia 25:8.
17. Ilo ran et eo ej bed imad jenaj aikwij liki Jehovah ilo juõn wãwen eaorõk?
17 Ilo ran ko rej bedotok wõt, enaj walok juõn ien ñe kij aolep naj aikwij liki kajur eo an Anij eo ej lomoren armij ilo juõn wãwen eaorõk. Satan Devil eo enaj jumae armij ro an Anij, ro renaj bed ilo juõn wãwen einwõt ejelok jabdewõt men in kejbãrok. (Ezekiel 38:14-16, NW) Inem Anij enaj kwalok kajur eo an elap ñan jibañ kij, im armij otemjej renaj jelã bwe e ej Jehovah. (Ezekiel 38:21-23, NW) Kiõ eien ñan kalek tõmak eo ad im liki Anij Ekajur Bõtata bwe jen jab bere ilo ien en eaorõk.
18. (a) Ta tokjen ko jej bõk jen ad kalmenlokjen kin kajur eo an Jehovah? (b) Ta kajitõk eo jenaj etale ilo katak eo tok iman?
18 Ejelok bere, elõñ un ko unin ad aikwij kalmenlokjen kin kajur eo an Jehovah. Ñe jej kalmenlokjen kin jerbal ko an, jej emmakit ilo ettã buruõd ñan nebar Ri Kõmanmõn eo ad Elap im kamolol e bwe ej kajerbal kajur eo an ilo juõn wãwen emeletlet im yokwe. Jejamin lelñoñ elañe jej liki ilo Jehovah inelip eo. Tõmak eo ad ilo kallimur ko an enaj bin wõt. Bõtab, kememej, bwe Anij ear kõmanmõn kij ilo nememen. Kin men in, ewõr kajur ibbed bareinwõt—meñe ewõr joñan. Ewi wãwen ad maroñ kajeoñe Ri Kõmanmõn eo ad ilo wãwen ad kajerbal kajur eo ad? Jenaj katak kake men in ilo katak eo tok iman.
[Kamelele ko itulal]
a Elõñ rej tõmak bwe kaan ko rej bõk jen oil im coal—men ko relap elõñ jikin kõmman jarom rar bõk kajur jen e—rar jarjar jen al eo.
b Ilo keidi, bomb in nuclear eo ekajurtata emwij air test kar 57 megaton in TNT kajurin.
c Cow koman eo eawia Bible eo ej konono kake kar aurochs (Latin urus). Ruo thousand yiõ ko remotlok, rar lo men in mour kein ilo Gaul (kiõ ej France), im Julius Caesar ear je im kamelele kin ir im ba: “Uri kein ro ediklok joñair jen elephant ko, ak ilo kadkadiir, unokan kiliir, im baotokiir, rej cow koman. Elap air kajur, im elukkun mõkaj air ettõr: jekdon ñe armij ak men in mour elañe rej lo ir renaj lukwarkware im mõn ir.”
Kwomaroñ Ke Uake Kajitõk Kein?
• Ewi wãwen men in kõmanmõn ko rej kamole kajur eo an Jehovah?
• Jar in tarinae et ko Jehovah emaroñ kajerbali ñan jibañ armij ro an?
• Ta jet ian ien ko Jehovah ear kwalok kajur eo an?
• Ta jortoklik ñan kij bwe Jehovah enaj kajejjet kitien kallimur ko an?
[Pija ko ilo page 8]
“Reiliñlok, im lo wõn eo E ar kõmõnmõn men kein?”
[Etan eo ej kõmman]
Photo by Malin, © IAC/RGO 1991
[Pija ko ilo page 10]
Kalmenlokjen kin wanjoñok ko kin kajur eo an Jehovah ej kalek tõmak ilo kallimur ko an