Kajeoñe Jehovah, Anij Eo Ad Eo Ejelok Kalijeklok Ibben
“Ejelok kalijiklok armij iben Anij.”—DRI ROM 2:11.
1, 2. (a) Ta kar karõk eo an Jehovah ikijen Ri Canaan ro? (b) Ta eo Jehovah ear kõmmane, im ta kajitõk ko men in ej bõkmantak?
KE rar bed ilo imõn kabbed ko ilo Ene Jemaden in Moab ilo 1473 B.C.E., Ri Israel ro rar roñjake Moses. Juõn aitwerõk ear bed imair, ellã jen river Jordan. Moses ear kalikar karõk eo an Jehovah bwe Israel en anjo ion jiljilimjuõn ailiñ ko rekajur an Ri Canaan ro ilo Enen Kallimur eo. Nan ko an Moses rar einwõt juõn men in kainemõn elap: “Jeova am Anij ej ketõk ir imam, im kwoj mõn ir!” Israel ear jab kõnan kõmman jabdewõt bujen ibbeir, im rar jab tellokin air bõk nebar.—Duteronomi 1:1; 7:1, 2.
2 Ak, Jehovah ear jab kokkure juõn family jen jikin kwelok eo moktata ke Israel ear tarinaik ir. Bareinwõt Anij ear kejbãrok armij ro jen bukwon ko emen. Etke ear kõmman eindein? Ta eo men ko rekabwilõñlõñ rej kitibuj Ri Canaan rein rar ellã im mour jen jorrãn eo katakin kij kin Jehovah? Im ewi wãwen ad maroñ kajeoñe e?
Lemnak ko Reinjuõn Jen Don ñan Buñbuñ eo an Jehovah
3, 4. Ilo wãwen et eo news ko kin anjo ko an Ri Israel ro rar jelet lemnak ko an Ri Canaan ro?
3 Iumin 40 yiõ ko Israel ear bed ilo enen jemaden eo mokta jen air deloñlok ilo Enen Kallimur eo, Jehovah ear kejbãrok im tarinae kin armij ro an. Ilo turõkin Enen Kallimur eo, Israel ear jelmae Ri Canaan king eo an Arad. Kin jibañ eo an Jehovah Ri Israel ro rar bõk anjo ion e im armij ro an ilo Hormah. (Bwinbwin 21:1-3) Tokelik, Israel ear etal ibelakin enen Edom im wõnniñeañlok ñan itueañ turear in Lomalo in Mij. Ilo jikin in, Ri Moab ro rar jokwe ie mokta, ak kiõ Ri Amor ro rej bed ie. King Sihon king eo an Ri Amor ro ear jab kõtlok bwe Ri Israel ro ren toloñe ene eo an. Israel im King Sihon rar tarinaik don ilo Jahaz, itueañin Komlal in Arnon, ijo Sihon ear mij ie. (Bwinbwin 21:23, 24; Duteronomi 2:30-33) Bar juõn jikin etolok itueañ, Og ear iroij ion Ri Amor ro jet ilo Bashan. Meñe Og ear juõn ri inea, ear ejelok an maroñ nae Jehovah. Og ear mij ilo Edrei. (Bwinbwin 21:33-35; Duteronomi 3:1-3, 11) News ko kin tõbrak kein koba bwebwenato ko kin wãwen eo Israel ear Diojlok jen Egypt rar lukkun jelet lemnak ko an armij ro rar jokwe ilo Canaan.a
4 Ilo jinoin ke Ri Israel ro rar deloñlok Canaan elikin air kijone river Jordan, rar kakije jidik ilo Gilgal. (Joshua 4:9-19) Ejjab etolok jen ijo jikin worwor in jikin kwelok in Jericho ear jutak. Nan ko Rahab ear roñ kin makitkit ko an Jehovah rar kamakit e bwe en jerbal ilo tõmak. Tokjen men in, ke Jehovah ear kokkure Jericho, ear kejbãrok e im ro rar jokwe ilo mweo imõn.—Joshua 2:1-13; 6:17, 18; Jemes 2:25.
5. Ta eo ear kamakit Ri Gibeon ro bwe ren jerbal ilo mon?
5 Inem, Israel ear wanliñlok jen ene ko rettã im ebak ñan river eo ñan tol ko ijo. Ilo an lor nan ko an Jehovah, Joshua ear apãde jikin kwelok in Ai. (Joshua, chapter 8) Tõbrak in ear kamakit elõñ king ro an Canaan ñan koba ibben don im tarinae. (Joshua 9:1, 2) Ri jokwe ro ilo juõn jikin kwelok ebak etan Gibeon rar emmakit ilo juõn wãwen einjuõn jen ir. “Rej, ekkar ñan bebe eo air make,” Joshua 9:4, (NW) ear ba, “rar jerbal ilo mon.” Einwõt Rahab, rar roñ kin wãwen an kar Jehovah kadiojlok armij ro an im bõk anjo ion Sihon im Og. (Joshua 9:6-10) Ri Gibeon ro rar kile bwe ejelok tokjen jumae ir. Inem ilo etan Gibeon im jikin kwelok ko jilu—Chephirah, Beeroth, im Kiriath-jearim—rar jilkinlok ñan Joshua ilo Gilgal juõn kumi rar ukõt mõõrair einwõt armij ro jen juõn jikin etolok. Wãwen mon in ear lo tõbrak. Joshua ear kõmman juõn bujen ikõtair ñan kejbãrok ir. Jilu ran ko tokelik Joshua im Ri Israel ro rar kile bwe rar mone ir. Mekarta, kinke rar kallimur ilo etan Jehovah ñan mour ekkar ñan bujen in rar kajejjete. (Joshua 9:16-19) Jehovah ear kowãppen ke bujen in?
6. Kar ewi lemnak eo an Jehovah kin bujen eo Joshua ear kõmmane ibben Ri Gibeon ro?
6 Rar kõtlok bwe ri Gibeon ro ren jerbal einwõt ro rej jekjek wijki ko im ri itõtak ro ñan Ri Israel ro, im “ñõn lokatok eo an Jeova” ilo imõn kabbed eo. (Joshua 9:21-27) Ijellokin men in, ke king ro lalem an Ri Amor im jar in tarinae ko air rar kabañ Ri Gibeon ro, ilo juõn wãwen ekabwilõñlõñ Jehovah ear jibañ ir. Wõt dekã ko rar kokkure elõñlok ri kijirãt ro jen ri tarinae ro an Joshua. Bareinwõt Jehovah ear uake jar eo an Joshua ñan kabõjrak al im aliñ bwe en wõr ien ñan tarinae im anjo ion ri kijirãt ro an. “Ejelok ran einwõt, mokta ak tokelik ke Jeova e ar roñjake ainiken juõn armij; bwe Jeova e ar tõrinae ñõn Israel.”—Joshua 10:1-14.
7. Ta nan in mol eo Peter ear kile kake im jet Ri Canaan ro rar kwaloke?
7 Ri Canaan eo Rahab im family eo an, im Ri Gibeon ro bareinwõt, rar mijake Jehovah im jerbal ilo ekkar. Men eo ear walok ñan ir ej kalikar juõn nan emol me Ri Christian ri jilek Peter ear ba tokelik: “Anij e jab lemnok kin okõtõn armij a ilo ailiñ otemjej eo ej mijõk E, im jerbale kwojarjar, ej kabuñburuen.”—Jerbal 10:34, 35.
Wãwen ko Jehovah Ear Jerbal Ibben Abraham im Israel
8, 9. Ewi wãwen makitkit ko an Jehovah ibben Abraham im ailiñ in Israel rej kamol bwe ejjab kalijeklok?
8 Ri kalor eo Jemes ear jitõñlok ñan joij eo an Jehovah ke ear jerbal ibben Abraham im ro nejin. Tõmak eo an Abraham, jab ailiñ eo an, ear kõmman bwe en “jeran Anij.” (Jemes 2:23) Tõmak im yokwe eo an Abraham ñan Jehovah rar bõktok jerammõn ko ñan ro nukin. (2 Kronikel 20:7) Jehovah ear kallimuri Abraham: “I naj kejerammõn yuk, im ilo orlok I naj korlok ineõm einwõt iju ko ilõñ, im einwõt bok i barijit.” Ak lale mõk kallimur eo ilo eon eo tok ilal: “ilo ineõm dri ailiñ otemjej i lõl re naj jerammõn.”—Jenesis 22:17, 18; Dri Rom 4:1-8.
9 Jen an kwalok kalijeklok, Jehovah ear kwalok yokwe eo etiljek ilo jerbal ko an ibben ailiñ in Israel ta eo emaroñ kõmmane ñan ro rej bokake e. Kain jerbal rot kein rej einwõt juõn wanjoñok ñan kwalok ewi wãwen Jehovah ej kwalok yokwe eo etiljek ñan ri karejar ro an retiljek. Meñe Israel ear “mweiuk e aurõk” an Jehovah, ear jab melelen bwe ri ailiñ ro jet rar jab maroñ bõk jerammõn jen Anij. (Exodus 19:5; Duteronomi 7:6-8) Emol, Jehovah ear wiaik Israel jen kamakoko ilo Egypt im kin men in ear ba: “Iar jelã wõt kom armij ro jen aolep family ko ion lal.” Ak ikijen ri kanan Amos im ro jet, Jehovah ear kabellok juõn kejatdikdik ekabwilõñlõñ ñan armij ro ilo “ailiñ otemjej.”—Amos 3:2; 9:11, 12, NW; Aiseia 2:2-4.
Jesus, Ri Kaki eo Ejelok Kalijeklok Ibben
10. Ewi wãwen an kar Jesus kajeoñe Jemen im jab kalijeklok?
10 Ilo ien eo ear kwalok nan ion lal, Jesus, eo ej nememen wõt Jemen, ear bareinwõt kajeoñe Jehovah ilo an jab kalijeklok. (Dri Hibru 1:3) Jerbal eo an elaptata ilo ien eo ear ñan bukõt “s̃ip rej jebwãbwe an nukin Israel wõt.” Ak, ear jab jenliklik jen an kwalok nan ibben juõn kõrã in Samaria iturin juõn aebõjlõl. (Matu 15:24; Jon 4:7-30) Bareinwõt ear kõmman juõn men in bwilõñ ke juõn officer, eo ejjab Ri Jew ilo jar in tarinae eo, ear kajitõk ibben. (Luk 7:1-10) Men in ear koba men ko ear kõmmani ñan kamole yokwe eo an ñan armij ro an Anij. Ri kalor ro an Jesus rar kwalok nan ilo aolep jikin ko retolok. Ear alikar bwe men in aikwij eo ñan bõk kajerammõn eo an Jehovah ear jab bedbed ion ta ailiñ eo an juõn armij ear itok jene, ak ion ta lemnak eo an armij eo. Armij ro emol im ettã burueir im rar kwuli kin mol eo rar mõnõnõ in bõk news eo emõn kin Ailiñ eo. Ilo keidi men in, ro rejua im utiej burueir rar dike Jesus im ennan eo an. “Kom mol O Jema, Iroij in lõñ im lõl,” Jesus ear ba, “bwe Kw’ar noj men kein jen dri meletlet im dri jelalokjen, im Kw’ar kwaloki ñõn niñniñ ro: aet O Jema, bwe emõn ein drein iman mejõm.” (Luk 10:21) Ñe jej jerbal ibben ro jet ilo yokwe im tõmak, jej jerbal ilo ejelok kalijeklok, im jej jelã bwe eñin wãwen eo Jehovah ej buñburuen kake.
11. Ewi wãwen congregation eo an Christian ilo jinoin ear kwalok bwe ear jab kalijeklok?
11 Ilo Christian congregation eo ilo jinoin, ro rej Ri Jew im ro rar jab Ri Jew rar joñair wõt juõn. “Aibujuij, im nebar im ainemõn ñõn ro otemjej rej jerbale emõn,” Paul ear kamelele, “ñõn dri Ju mokta, kab ñõn dri Grik. Bwe ejelok kalijiklok iben Anij.”b (Dri Rom 2:10, 11) Bedbed eo ñan air bõk tokjen jen joij eo an Jehovah ear, jab bedbed ion kabijukneir, ak ion air lemnak kin Jehovah im kejatdikdik ko rej itok jen binmour eo an Nejin, Jesus. (Jon 3:16, 36) Paul ear je: “E jab dri Ju eo ej juõn ilikin; bareinwõt e jab mijmij men eo ilikin ilo kõniek: a e dri Ju eo ej juõn iloan, im mijmij men eo anburu, ilo jitõb im jab ilo letter.” Inem, ilo an kajerbal nan ko ilo juõn wãwen einjuõn einwõt “Jew”, Paul ear wõnmanlok im ba: “im nebar e, e jab jen armij rõn a jen Anij.” (Dri Rom 2:28, 29) Jehovah ej nebar armij ilo ejelok kalijeklok. Jej kõmman ein dein ke?
12. Ta kejatdikdik eo Reveles̃õn 7:9 ej letok, im ñan wõn?
12 Tokelik, ilo juõn vision, ri jilek John ear lo Ri Christian ri kabit ro retiljek einwõt juõn ailiñ ilo jitõb 144,000 orair, “emwij sil ir jen bwij otemjej an ro nejin Israel.” Elikin armij rein, John ear lo juõn “jar elap . . . jen ailiñ otemjej, im ian bwij otemjej, im driloabjen otemjej, im konono otemjej, rej jutõk iman tron eo im iman mejen Lam, kõnõki kin nuknuk ko remouj, im pam ko ilo peir.” (Reveles̃õn 7:4, 9) Inem, ejelok juõn ailiñ ak kajin ejjab bed ilo Christian congregation eo ilo ran kein. Armij ro kajjojo jen wãwen otemjej ewõr air kejatdikdik ñan ellã im mour jen “iñtan eo elap” eo ej itok wõt im idak jen “unin dren ko dren in mour” ilo lal eo ekãl.—Reveles̃õn 7:14-17.
Tokjen ko Remõn jen Ad Jab Kalijeklok
13-15. (a) Ewi wãwen jemaroñ anjo ion kalijeklok kin kil im ailiñ ko reinjuõn jen eo ad? (b) Kwalok wanjoñok ko kin tokjen ko rej itok jen ad kwalok joij ñan don.
13 Jehovah elukkun jelã kajjer, einwõt juõn jemen emõn ej jelã kajjen ro nejin. Eindein, ñe jej melele kin ro jet ilo ad kwalok itoklimo kin ailiñ ko air im kabijukneir, jejamin inebata kin einjuõn ko air. Un ko unin kalijeklok rej bedbed kil ko renaj jako, im lukluk in jimjera im yokwe renaj kajurlok. Burukuk enaj laplok. (1 Dri Korint 9:19-23) Wãwen in ej alikar ilo jerbal eo an missionary ro rej jerbal ilo ailiñ ko reruwamaejet ie. Rej itoklimo kin armij ro ijo, im tokjen men in, ejjabto tokelik missionary ro rej einwõt ri ailiñ ro ilo congregation ko ijo.—Dri Pilippai 2:4.
14 Tokjen ko remõn rej waloktok jen ad jab kalijeklok rej alikar ilo elõñ ailiñ ko. Aklilu, eo ej itok jen Ethiopia, ear make ian ilo London, jikin kwelok eo elap ilo Britain. Eñjake ko an kin buromõj ear laplok ke ear lo an ri ailiñ ro jab joij ñan armij ro jen ailiñ ko jet, juõn eñjake ear loe ilo jikin kwelok ko relap ilo Europe ran kein. Ear lap an oktak bwebwenato eo an Aklilu ke ear bed ilo juõn kwelok ilo Kingdom Hall eo an Ri Kennan ro an Jehovah! Ro rar bed ie rar karuwaineneik e, im ear jab to tokelik ear emõn an bed ibbeir. Ear wõnmanlok ilo mõkaj im kalaplok an kamolol kin Ri Kõmanman eo. Ejjabto tokelik ear bukõt ien ko remõn ñan kajededlok news eo emõn kin Ailiñ eo ñan ro jet ilo jikin kwelok eo. Emol, juõn ran ke ri jerbal in kwalok nan eo mõttan Aklilu ear kajitõkin e kin mejenkajjik rot ko ear jibadõki ilo mour eo an, ilo mõkaj Aklilu ear ba bwe ej kejatdikdik bwe juõn ran enaj bed ilo juõn congregation in kajin eo an, Amharic. Ke elder ro ilo juõn congregation in kajin English rar jelã kin men in, rar mõnõnõ in karõk bwe en wõr juõn public talk ilo kajin eo an Aklilu. Nan in kejelã eo kin katak in ear bõktok elõñ ro reruwamaejet im ro ilo bukwon eo ñan kwelok in ej kab walok ilo kajin Amharic ilo Britain. Rainin, Ri Ethiopia im armij ro jet jen bukwon eo rej burukuk ilo juõn congregation in kajin Amharic. Elõñ armij ro ijo rar lo bwe ejelok jabdewõt men emaroñ bõpraek ir jen air jutak ñan Jehovah im kalikar air wujleplok air mour ilo baptais einwõt juõn Christian.—Jerbal 8:26-36.
15 Baotokin im wãwen armij ro remaroñ kajju jen don. Rejjab kein joñjoñ eo ñan lale wõn ro reutiej im rettã; rej baj oktak ko wõt. Ke rar lale an ri karejar ro rekãl an Jehovah kalikar air wujleplok air mour ilo baptais ilo ailiñ in Malta, lañliñ eo an Ri Kennan ro ilo ene eo ear koba ibben den in mõnõnõ ear ibweptok jen mejen ri lolok ro jen Britain. Armij ro jen Malta im Britain rar jimor kwalok eñjake ko air ak ilo wãwen ko rekajju jen don, im yokwe eo air ekajur ñan Jehovah ear kabin jimjera eo air einwõt Christian ro.—Sam 133:1; Dri Kolosse 3:14.
Anjo Ion Kalijeklok
16-18. Kwalok juõn bwebwenato eo ej kalikar kin wãwen ad maroñ anjo ion kalijeklok ilo congregation eo an Christian.
16 Ñe yokwe eo ad ñan Jehovah im ro jeid im jatid ilo tõmak ej mũlallok, emaroñ kalaplok ad kajeoñe Jehovah ilo wãwen eo jej lemnak kin ro jet. Jabdewõt wãwen kalijeklok armij ear bed ibbed mokta kin jet ri ailiñ ro, kil ko, ak wãwen ko an armij jemaroñ anjo ioir. Ñan wanjoñok, lemnak kin Albert eo ear bed ilo jar in tarinae eo an Britain ilo Bata eo an Lal kein ka Ruo im ri tarinae ro an Japan rar ketak e ilo ien eo Singapore ear buñ ilo 1942. Tokelik ear jerbal iumin 3 yiõ ko ilo jikin eo “Ial in train eo emij,” ebak ñan jikin eo ebuñbuñ kar naetan bridge ion River Kwai. Ilo ien eo ear diojlok jen kalbuj ilo tujemlokin tarinae eo, ear 70 paun eddon, im atlõñ eo an im botin rar bwilok, im ear eñtan kin nañinmij in ilok lojen, kito, im malaria. Ejmour eo an elõñ thousand ri kalbuj ro mõttan ear nanalok; elõñ iair rar mij. Tokjen melejoñ ko Albert ear loi im bõki, ear lap an illulu im ellotane armij ke ear jeblak ñan mweo imõn ilo 1945, ear jab itoklimo ñan jidik kin Anij ak kabuñ.
17 Irene, lio ibben Albert, ear erom juõn ian Ri Kennan ro an Jehovah. Ñan kabuñburuen lio belen, Albert ear bed ilo jejjo kwelok ko an congregation eo an Ri Kennan ro an Jehovah. Juõn Christian jodikdik eo ear full-time ilo an kwalok nan etan Paul ear lolok Albert ñan katak Bible ibben. Ejjabto Albert ear kile bwe Jehovah ej kalimjek armij ro kajjojo ekkar ñan wãwen burueir. Ear wujleplok mour eo an ñan Jehovah im baptais.
18 Tokelik Paul ear emmakit ñan London, katak kin kajin Japan, im kobalok ibben juõn congregation ej konono ilo kajin Japan. Ke ear jiroñ ir bwe en ãñinlok jet Ri Kennan ri Japan ro ñan congregation eo an mokta, lõmaro mõttan ilo tõmak rar kememej kin wãwen an Albert kar dike Ri Japan ro. Jen ien eo ear jeblak ñan Britain, Albert ear makoko in jelmae ri Japan ro, inem lõmaro rar lemnak kin ta eo enaj kar kõmmane. Rar jab aikwij inebata kake—Albert ear lukkun karuwaineneik ri lolok ro ilo yokwe eo ejelok joñan.—1 Piter 3:8, 9.
“Laplok Buruemi”
19. Ta nan in kakabilek eo an ri jilek Paul me emaroñ jibañ kij elañe jej kalijeklok meñe jidik wõt?
19 “Kabwiloklok mej e jab emõn,” Ri meletlet eo King Solomon ear je. (Jabõn Kennan Ko 28:21) Ebidodo ad ebake ro jelukkun jelã kajjiir. Bõtab, jet ien, jejjab kanuij itoklimo kin ro jejjab kanuij jelã kajjiir. Kain kalijeklok rot in ej jõkkar ñan juõn ri karejar eo an Jehovah. Emol, kij aolep jej aikwij lor nan in kakabilek eo an Paul im “[ka]laplok buru[õd]”—aet, kalaplok yokwe eo ad ñan Ri Christian ro mõttad jen ailiñ ko jet.—2 Dri Korint 6:13.
20. Ilo wãwen et ko an mour jej aikwij kajeoñe Jehovah, eo ej juõn Anij ejelok kalijeklok ibben?
20 Jekdon elañe kejatdikdik eo ad ej ñan mour ilañ ak mour indio ion lal, ad bed im jab kalijeklok ej kamaroñ kij ñan lañliñ ilo burukuk einwõt juõn wõt bwij, ibben juõn Shepherd. (Dri Epesõs 4:4, 5, 16) Ilo ad kate wõt ñan kajeoñe Jehovah, Anij eo ad ejelok kalijeklok ibben, emaroñ jibañ kij ilo jerbal eo an Christian ñan kwalok nan, ibben family ko ad, im ilo congregation ko, emol, ilo aolep wãwen ko an mour. Ewi wãwen? Katak eo tok ilal enaj kamelele kake.
[Kamelele ko itulal]
a Tokelik buñbuñ eo an Jehovah rar kine kake ilo al ko rekwojarjar.—Sam 135:8-11; 136:11-20.
b Ijin, nan in “Dri Grik” ear jitõñlok ñan Gentile ro rejjab Ri Jew.—Insight on the Scriptures, Ri Kennan ro an Jehovah rar jeje, Volume 1, page 1004.
Ewi Wãwen Am Naj Uak?
• Ewi wãwen an kar Jehovah jab kwalok kalijeklok ñan Rahab im Ri Gibeon ro?
• Ewi wãwen Jesus ear jab kwalok kalijeklok ilo katakin eo an?
• Ta eo emaroñ jibañ kij ñan bõk anjo ion jabdewõt kalijeklok ailiñ im kil ko an armij?
[Pija eo ilo peij 21]
Anjo eo an Israel ion Canaan ej ijjino
[Pija eo ilo peij 23]
Jesus ear jab jenliklik jen an kwalok nan ibben juõn kõrã in Samaria
[Pija eo ilo peij 24]
Juõn kwelok in public talk ilo kajin Amharic ilo Britain
[Pija eo ilo peij 24]
Yokwe eo an Albert ñan Jehovah ear jibañ e ñan bõk anjo ion kalijeklok