Bwebwenato Kin Men Ko Ilo Jitõb Rej Kalek Armij
“Ejelok nan etton en waloktok jen loñimi, a jabrewõt eo emõn im nan in kalek ekar ñõn aikwij, bwe en lelok joij ñõn eo ej roñjake.”—EPESÕS 4:29.
1, 2. (a) Ewi tokjen maroñ in konono? (b) Ewi wãwen an ri karejar ro an Jehovah kõnan kajerbal loir?
“MAROÑ in konono einwõt juõn armij ej juõn men in ittino; ej juõn men in letok jen Anij, im juõn men ekabwilõñlõñ.” Juõn lexicographer Ludwig Koehler ear jei ilo wãwen dein. Bõlen jej kajettokjen men in letok in eaorõk jen Anij. (Jemes 1:17) Ak lemnak kin ewi joñan an lap ad buromõj ñe juõn ad jitenburu eo ad ej bõk nañinmij in stroke im luji maroñ in konono eo an ak ej ablolo. “Kimar kabellok buruõm ñan don ilo konono im men in ear kaburukuk kim,” Joan, eo me leo ibben ear bõk nañinmij in stroke ilo ran ko rej kab motlok, ear kamelele. “Ij lukkun buromõj bwe ejako amro maroñ kõmman men in kiõ!”
2 Bwebwenato ibben don emaroñ kabin jimjera eo ad, kamadmõde abañ ko ikõtan don, rejañ ro rej ebwer, kakajur tõmak, im kõmanmanlok wãwen mour eo ad—ak bwebwenato ibben don eban make kõtõbrak men kein. King eo emeletlet Solomon ear ba: “Eor ejamõr an konono, einwõt wã ko an juõn jãji; a loen dri meletlet, ej mour emõn.” (Jabõn Kennan Ko 12:18) Einwõt ri karejar ro an Jehovah, jekõnan bwe bwebwenato ko ad ren kamadmõd im kalek armij jab kaeñtan im kabwer ir. Jej mõnõnõ in kajerbal loõd ñan wijtake Jehovah, iman mejen armij im ñe jej bwebwenato ibben armij ro jimor. Ri jeje sam ear al: “Ilo Anij kim ar jualõñlõñ iomin aolepen ran, im kim naj kamolol etõm ñõn in drio.”—Sam 44:8.
3, 4. (a) Ta abañ eo kij aolep jej jelmae ikijen maroñ in konono eo ad? (b) Etke maroñ eo ad ñan konono ej aorõk?
3 Ri kalor eo Jemes ear kakkõl, “Ejelok armij ej maroñ in kawieik lo.” Ej kakememej kij: “Bwe ilo elõñ men ko jej otemjej tibñil. Elañe jabrewõt e jab tibñil ilo nan, e in armij wãppen, im ej maroñ in drebdribije aolepen enbwinin bareinwõt.” (Jemes 3:2, 8) Ejelok juõn iad jej wãppen. Kin men in, meñe jej kate kij, bwebwenato ko ad rejjab kakajur ro jet ak wijtake Ri Kõmanman eo ad. Inem, jej aikwij katakin kij bwe jen lale ta eo jej ba ak konono kake. Bareinwõt, Jesus ear ba: “Nan wan ko otemjej armij re naj konono, re naj kwalok kaki ilo ran in ekajet; bwe kin nan ko am naj kowãnik yuk, im kin nan ko am naj liakelok yuk.” (Matu 12:36, 37) Emol, Anij eo emol ej ekajete kij ekkar ñan nan ko ad.
4 Juõn ian wãwen ko remõntata ñan kejbãrok kij jen ad konono nan ko retton ej bwe jen kõmman juõn manit in bwebwenato kin men ko ilo jitõb. Katak in enaj etale wãwen eo jemaroñ kõmman men in, im ta tokjen ko jemaroñ bõk jen ad kalek armij ilo bwebwenato ko ad.
Lale kin Ta Eo Ej Bed ilo Buru in Kõkkar Eo
5. Ewi wãwen buruõd ej jelet jerbal in kowõnmanlok bwebwenato kin men ko lor jitõb?
5 Ñan kaddek juõn manit in bwebwenato kin men ko lor jitõb, jej aikwij kile mokta bwe bwebwenato ko ad rej kalikar kin ta eo ej bed ilo buruõd. Jesus ear ba: “Kin buru eobrõk ej konono i loñin.” (Matu 12:34) Ilo tubidodoin jen baj ba bwe, jej mõnõnõ in bwebwenato kin men ko raorõk. Inem, jej aikwij kajitõk ibbed: ‘Ta eo bwebwenato ko ad rej kalikari kin buruõ? Ñe ij bed ibben family eo aõ ak ri tõmak ro mõtta, bwebwenato ko aõ rej bedbed ke ion men ko lor jitõb ak ij konono kin sport, nuknuk, movie, mõñã, men ko ij kab wiaiki, ak men ko jet jidik wõt tokjeir?’ Bõlen ilo jaje kake, mour im lemnak ko ad rar bedbed ion men ko jidik wõt tokjeir. Kajimwe lemnak ko ad emaroñ kakõmanmanlok bwebwenato im mour ko ad.—Dri Pilippai 1:10.
6. Ta jerbal eo an kalmenlokjen ilo bwebwenato ko ad?
6 Kalmenlokjen ilo wãwen eo ewõr tokjen ie ej bar juõn wãwen ñan kakõmanmanlok nan ko jej ba ilo bolemen. Elañe jej kate kij ñan lemnak kin men ko ilo jitõb, jenaj lo bwe ebidodo ad bwebwenato kin men ko lor jitõb. King David ear lo kõtan in, Ear al: “Nan ko jen loõ, im lemnok ko ilo buruõ, ren emõn iman mejõm, O Jeova, aõ dreka im aõ Dri lomor.” (Sam 19:14) Im Asaph ri jeje sam ear ba: “I naj kalomõnlokjen kin aolepen Am jerbal, im lemnok kin kõmõn ko Am.” (Sam 77:12) Juõn buru im lemnak elap air bedbed ion katak ko remol jen Nan in Anij renaj jieblok kin bwebwenato ko kin nebar. Jeremiah ear jab jenliklik jen an konono kin men ko Jehovah ear katakin e. (Jeremiah 20:9, New World Translation) Emaroñ eindein ibbed elañe jej ekkeini ad kalmenlokjen kin men ko lor jitõb.—1 Timote 4:15.
7, 8. Ta katak ko remõn ñan bwebwenato ko rej kakajur armij?
7 Juõn karõk emõn kin katak ibbed make kin men ko lor jitõb ej letok elõñ men ko ñan konono kaki im kakajur armij. (Dri Pilippai 3:16) Assembly ko, convention ko, kwelok ko an congregation, book im magazine ko rekãl an Bible, im unin tel in ran im uak ko rej bedbed ioir aolep rej letok men ko raorõk im aibujuij bwe jen kwalok ñan ro jet. (Matu 13:52) Im bwebwenato ko jen jerbal in Christian eo ad ñan kwalok nan elap air lujur kij ilo jitõb!
8 King Solomon ear lukkun itoklimo kin elõñ kain wijki, men in mour, bao, im ek ko ear loi ilo Israel. (1 Kiñ Ro 4:33) Ear mõnõnõ in bwebwenato kin men in kõmanman ko an Anij. Jemaroñ kõmman eindein bareinwõt. Ri karejar ro an Jehovah rej mõnõnõ in bwebwenato kin elõñ kain bwebwenato ko, ak unin tel ko ilo jitõb rej bedbed in bwebwenato ko an ro rej ritto ilo jitõb ien otemjej.—1 Dri Korint 2:13.
“Komin Lemnok kin Men kein”
9. Ta nan in kakabilek eo Paul ear lelok ñan Dri Pilippai ro?
9 Jekdon ta bwebwenato ko, men ko jej bwebwenato kaki renaj kakajur ro jet elañe rej ekkar ñan nan ko an ri jilek Paul ñan congregation eo ilo Pilippai. Ear jei: “Jabrewõt men ko remol, jabrewõt men ko re jime, jabrewõt men ko re wãnik, jabrewõt men ko re olbo, jabrewõt men ko emõn air buñbuñ; elañe eor emõn, im elañe eor nebar, komin lemnok kin men kein.” (Dri Pilippai 4:8) Joñan an aorõk men ko Paul ej konono kaki bwe ej ba “komin lemnok kin men kein.” Jej aikwij kobrak lolãtãt im buruõd kin men kein. Inem jen lale kin ewi wãwen ad etale men kein ralitõk Paul ear konono kaki remaroñ jibañ kij ilo bwebwenato ko ad.
10. Ewi wãwen an bwebwenato ko ad maroñ kitibuj men ko remol?
10 Men ko remol ej kitibuj elõñlok men ko jen katak ko rejimwe im mol wõt. Ej jitõñlok ñan juõn men jemaroñ atartar im bedbed ion, einwõt mol eo jen Nan in Anij. Inem, ñe jej bwebwenato ibben ro jet kin katak ko remol ilo Bible jej itoklimo kaki, katak ko rej kõketak kij ak nan in kakabilek eo an Bible ewõr tokjen ñan kij, jej lemnak kin men ko remol. Itu rãjet, jej karmijeteik “men in jumae an eo naetan jelalokjen, im riõp,” eo ej kwalok mol iman mejen armij wõt ak ilo mol eriap. (1 Timote 6:20) Im jej bõprae ad ñidemij ak bwebwenato kin men ko jejjab maroñ kamoli.
11. Ta men ko rejimwe jemaroñ kobaiki ñan bwebwenato ko ad?
11 Men ko rejimwe rej koba men ko rej tellokin bõk nebar im raorõk, jab men ko jidik wõt tokjeir. Rej koba men ko ilo jerbal in kwalok nan, ilo ien kein renana jej bed ie, im aikwij eo ñan kejbãrok mwil ko remõn. Ñe jej konono kin men ko elap tokjeir, jej kabin bebe eo ad ñan ekkõl wõt ilo jitõb, debij tiljek eo ad, im wõnmanlok im kwalok nan kin news eo emõn. Emol, bwebwenato ko rekaitoklimo ilo jerbal in kwalok nan eo ad im men ko rej walok ion lal rej kakememej kij bwe jej mour ilo ran ko eliktata im katak kein rej letok elõñ katak ko ilo jitõb jemaroñ bwebwenato kaki.—Jerbal 14:27; 2 Timote 3:1-5.
12. Ikijen nan in kakabilek eo an Paul ñan lemnak kin men ko rewãnik im erreo, ta eo jej aikwij kejbãrok kij jen e?
12 Nan eo wãnik ej melelen ejimwe iman mejen Anij—kõtõbar kien ko an. Rokwojarjar ej melelen erreo ilo lemnak im mwil. Ruruwe, kejak ko retton, ak ennan ko ewõr ruo meleleir ilo bwebwenato ko ad. (Dri Epesõs 5:3; Dri Kolosse 3:8) Ilo jikin jerbal eo ak school, ilo meletlet Ri Christian ro rej illok ñe ewõr kain bwebwenato rot kein.
13. Kwalok wanjoñok ko kin bwebwenato ko rej bedbed ion men ko re olbo im buñbuñ.
13 Ñe Paul ej konono kin men ko re olbo, ej jitõñlok ñan men ko Anij ej buñburuen im errã kaki ak men ko rej lujure armij ñan yokwe, im jab ñan men ko rej rejañ armij ñan kijirãt, illu, ak akwel. Men ko emõn air buñbuñ rej jitõñlok ñan katak im report ko remõn. Kain report rot kein renaj koba bwebwenato ko kin ro jeid im jatid retiljek, im ekkã air walok ilo magazine ko Imõniaroñroñ im Awake! Etke kwojjab kwalok lemnak ko am ibben ro jet kin men ko kwar konono kaki jen katak kein rej kakajur tõmak? Im emenin rejañ elap ñan roñjaki kin tõbrak ko ilo jitõb jen ro jet! Kain bwebwenato rot kein rej kalek yokwe im burukuk ilo congregation eo.
14. (a) Ñan kwalok emõn ta eo jej aikwij kõmmane? (b) Ewi wãwen ad maroñ kobaik men ko ewõr nebar ñan bwebwenato ko ad?
14 Paul ej konono kin “elañe ewõr emõn.” Emõn ej jitõñlok ñan jerbal ilo jimwe im ekkar ak mour erreo. Jej aikwij kejbãrok kij bwe konono eo ad ej bedbed ion Bible im bwe ejjab illok jen men ko rewãnik, erreo, im jerbal ilo jimwe. Men ko eor nebar ie ej melelen “kañiãjo.” Elañe kwoj roñjake juõn katak emõn ak lo juõn eo ej juõn joñok emõn ilo congregation eo, kwoj bwebwenato kake—ibben armij ro ej tellokin bõk nebar im ro jet jimor. Ri jilek Paul ear keini in nebar kadkad ko remõn kadkadin ri kabuñ ro mõttan. (Dri Rom 16:12; Dri Pilippai 2:19-22; Pailimõn 4-7) Im men ko Ri Kõmanman eo ad ear kõmanmani rej lukkun kautieje. Ilo men kein jemaroñ lo elõñ bwebwenato ko rekakajur armij.—Jabõn Kennan Ko 6:6-8; 20:12; 26:2.
Bõk Kunad ilo Bwebwenato ko Rej Kakajur Armij
15. Ta kien eo ilo Bible ej kakien jemen in jinen ajiri ro bwe ren bwebwenato ibben ajiri ro nejiir ilo wãwen eo ewõr tokjen?
15 Duteronomi 6:6, 7 ej ba: “Nan kein, ij jiroñ yuk ranin, ren ilo buruõm, im kwon kanuij katakin ro nejõm kaki, im kwon konono kaki ñe kwoj jijõt ilo mweo imõm, im ñe kwoj etetal ilo ial, im ñe kwoj babu, im ñe kwoj jerkak.” Alikar, kien in ej tellokin bwe jemen im jinen ajiri ro ren bwebwenato kin men ko ilo jitõb ibben ajiri ro nejiir ilo wãwen eo ewõr tokjen ñan ir.
16, 17. Ta eo Christian jemen im jinen ajiri ro remaroñ katak jen joñok ko an Jehovah im Abraham?
16 Jemaroñ baj lemnak wõt kin bwebwenato ko raetok an Jesus ibben Jemen ilañ ke ear bwebwenato kin jerbal ko an ion lal. “Jema eo e ar jilkintok Iõ, E ar letok ñõn Iõ kien, men eo In ba im men eo In konono kake,” Jesus ear jiroñ ri kalor ro an. (Jon 12:49; Duteronomi 18:18) Patriarch eo Abraham ear jolok elõñ awa ko ñan bwebwenato ibben Isaac eo Nejin kin ewi wãwen an kar Jehovah kajerammõn ir im ro jimmair. Emol bwe kain bwebwenato rot kein rar lukkun jibañ Jesus im Isaac ñan kõttãik ir ñan kõmanmõn ankil an Anij.—Jenesis 22:7-9; Matu 26:39.
17 Ajiri ro nejid bareinwõt rej aikwij bõk bwebwenato ko rej kakajur tõmak eo air. Jemen im jinen ajiri ro rej aikwij bukõt ien jen ien ko air reboub ñan jijõt im bwebwenato ibben ajiri ro nejiir. Elañe emaroñ, etke kwojjab karõk in mõñã ibben don einwõt juõn family juõn alen ilo juõn ran ak elõñlok? Ilo ien mõñã im elikin, enaj wõr ien ko remõn ñan bwebwenato im kakajur don im emaroñ wõr tokjen ñan ejmour in jitõb eo an family eo.
18. Kwalok juõn bwebwenato ikijen tokjen ko rej walok ñe jemen im jinen im ajiri ro nejiir rej karõk ien ñan bwebwenato ibben don.
18 Alejandro, juõn pioneer eo ej 20 jima an yiõ, ej kememej kin bere ko an ke ear 14 an yiõ. Ear ba: “Kin an ri school ro mõttan im ri kaki ro kareel buruõ, I ar bere kin bed eo an Anij im mol in Bible eo. Jema im jinõ rar jolok elõñ awa ko ñan bwebwenato ilo kõmmanwa im meanwõd ibba. Ien bwebwenato kein kar jibañ iõ ñan jab jolok bere ko aõ ilo ien eo wõt ak bareinwõt ñan kõmman bebe ko remõn ilo mour eo aõ.” Im ta kiõ? Alejandro ej wõnmanlok im ba: “Ij jokwe wõt ilo mweo. Ak kinke kimij boub ekkar ñan schedule ko am ebin an jema im ña jijõt im bwebwenato ibben don. Inem kimro ej mõñã ibben don juõn alen ilo juõn week ilo jikin jerbal eo an. Ij lukkun kortokjen ien bwebwenato kein.”
19. Etke kij aolep jej aikwij bwebwenato kin men ko lor jitõb?
19 Jejjab kaorõk ke ien ko remõn ñan bwebwenato kin men ko jitõb ibben ri tõmak ro mõttad? Ien kein rej walok ilo ien kwelok ko, ilo ien kwalok nan, ilo ien picnic ibben don, im ñe jej itoitak. Paul ear kijoror kin ien an kar bwebwenato ibben Ri Christian ro ilo Rome. “Bwe elap I kõnan lo kom, bwe in lewoj ñõn kom jabrewõt men in yokwe an Jitõb, bwe komin bin; einwõt in, bwe jen ainemõn ibemi, kij otemjej kin tõmak an dron, ami kab aõ.” (Dri Rom 1:11, 12) “Bwebwenato kin men ko lor jitõb ibben Ri Christian ro mõttad ej kabwe juõn men in aikwij eaorõk,” Johannes, eo ej juõn Christian elder ear ba. “Rej kõmãnãn buruõd im kõmeraik ine eo jej ineki.” Ekkã aõ kajitõk ibben ritto ro bwe ren bwebwenato kin mour ko air im kin ta eo ear kamaroñ ir bwe ren tiljek wõt. Elõñ yiõ ko, I ar konono ibben elõñ, im kajjojo iair rar kwalok juõn nan in meletlet ak lolokjen ñan kakõmanmanlok mour eo aõ.”
20. Ta eo kwomaroñ kõmmane elañe kwoj jelmae juõn armij ejook?
20 Ta elañe juõn ejjab itoklimo ñe kwoj bwebwenato kin Bible? Kwon jab ebwer. Bõlen kwomaroñ lo juõn ien emõn tokelik. “Juõn nan, ñe ekar air kwalok e, ej einwõt apel gold ko re bol kin ok silver,” Solomon ear ba. (Jabõn Kennan Ko 25:11) Kwon joij ñan ro rej jook. “Bebe ilo buruen armij, einwõt dren ko remulõl; a juõn ri jelalokjen e naj ture.”a (Jabõn Kennan Ko 20:5) Ilõñin men otemjej, jab kõtlok bwe lemnak ko an ro jet ren kabõjrak yuk jen am konono kin men ko rej jelet buruõm.
Bwebwenato kin Men ko ilo Jitõb Ewõr Tokjen
21, 22. Ta tokjen ko rej waloktok jen bwebwenato ko ilo jitõb?
21 “Ejelok nan etton en waloktok jen loñimi,” Paul ear kakabilek, “a jabrewõt eo emõn im nan in kalek ekar ñõn aikwij, bwe en lelok joij ñõn eo ej roñjake.” (Dri Epesõs 4:29; Dri Rom 10:10) Kwomaroñ aikwij kate yuk ñan ejaak bwebwenato ko kin men ko rej kakajur armij, ak ãjinkij ej lap wõt. Bwebwenato kin men ko lor jitõb ej kamaroñ kij ñan kwalok tõmak eo ad ibben ro jet im kalek ro jeid im jatid.
22 Inem, jen kajerbal men in letok in bwebwenato ko bwe jen kalek ro jet im wijtake Anij. Kain bwebwenato rot kein renaj kajuburuõd im rejañ ro jet. Ilõñin men otemjej, renaj kamõnõnõik buruen Jehovah kinke ej roñjake im liñõri bwebwenato ko ad im ej mõnõnõ ñe jej kajerbal loõd ilo wãwen eo ejimwe. (Sam 139:4; Jabõn Kennan Ko 27:11) Ñe bwebwenato ko ad rej kin men ko ilo jitõb, jej liki bwe Jehovah ejamin meloklok kij. Ikijen ro rej karejar ñan Jehovah ilo ran kein ad, Bible eo ej ba: “Ilo ien eo ro rej mijak Jehovah rar konono ibben don, ibben ro mõttair, im Jehovah ear roñjake im liñõri nan ko air. Im ear jei ilo juõn book in kememej eo etan ro rej mijak Jehovah im ro rej lemnak kin etan.” (Malachi 3:16, NW; 4:5, NW) Elap an aorõk bwe bwebwenato ko ad ren kakajur mour in jitõb eo ad!
[Kamelele eo itulal]
a Jet aebõjlõl ko ilo Israel rar lukkun mũlal. Ilo Gibeon, ri meletlet ro rej etale men ko etto iumin lal rar lo juõn aebõjlõl enañin 80 ne ko mũlalin. Ewõr jikin uwe ko, im armij ro remaroñ wanlallok im bõk den jen ijo.
Ewi Wãwen Am Naj Uak?
• Ta eo bwebwenato ko ad rej kalikar kin kij?
• Ta men ko rej kalek don jemaroñ bwebwenato kaki?
• Ta jerbal eo an bwebwenato ko ilo dolul in family eo im ilo congregation in Christian eo?
• Ta tokjen ko bwebwenato ko rej kalek don rej bõktok?
[Pija ko ilo peij 8]
Bwebwenato ko rej kalek don rej bedbed ion . . .
“elañe eor men ko re mol”
“jabrewõt men ko re jime”
“jabrewõt men eor nebar”
“jabrewõt men ko emõn air buñbuñ”
[Etan ro rej kõmman]
Kilin Video, Stalin: Pija eo an U.S. Army; Kilin book in Ri Kõmanman eo, Eagle Nebula: J. Hester im P. Scowen (AZ State Univ.), NASA
[Pija eo ilo peij 9]
Ien mõñã ej ien eo emõntata ñan bwebwenato kin men ko lor jitõb