Nan Eo an Jehovah Ej Mour Wõt
Katak Ko Relap Itukaduin Jen Book In Ruth
EJ JUÕN men emol ear walok im ej kõmãnãn buru kin tiljek eo ikõtan ruo kõrã ro. Ej juõn bwebwenato kin lelok kautiej elap ñan Jehovah Anij im liki kin karõk eo an. Ej juõn bwebwenato me ej kalikar itoklimo eo an Jehovah kin line in menmenbwij eo an Messiah eo. Ej juõn bwebwenato kin men in kalañliñ im men in kaburomõj ko an juõn family. Bible book in Ruth ej kobaik aolep men kein im men ko jet bareinwõt.
Book in Ruth ej kitibuj enañin 11 yiõ ko “ilo ran ko ro dri ekajet rar ekajete” ilo Israel. (Ruth 1:1) Men ko rar walok im rar jeje kaki alikar rar walok ilo jinoin ran ko an Ri Ekajet ro, ke Boaz, juõn ian armij ro ilo bwebwenato in, kar leo nejin Rahab ilo ran ko an Joshua. (Joshua 2:1, 2; Rut 2:1; Matu 1:5) Ri kanan eo Samuel ear je bwebwenato in ilo 1090 B.C.E. Book in wõt ilo Bible ewõr etan juõn kõrã ejjab juõn Ri Israel. Ennan eo iloan e “mour im jerbal wõt.”—Dri Hibru 4:12.
“IJO KWOJ ILOK IELOK, I NAJ ILOK IELOK”
(Ruth 1:1–2:23)
Ke Naomi im Ruth rej tõkeãktok Bethlehem, armij rej iruj kin ir. Ilo air jitõñlok ñan eo eritto iairro, kõrã ro ilo bukwon eo rej kajitõk: “Eñin Neomai ke?” Ilo uak, Naomi ej ba: “Komin jab naeta Neomai, komin likit eta Mera; bwe Eo Ekajur potata E ar kõmõn men eo e kanuij meo ñõn iõ. I ar ilok im bõptoa, ak Jeova e ar ãñintok iõ ñõn kabijukniõ im lemõjor.”—Ruth 1:19-21.
Ke juõn ñitta ilo enen Israel ear kõmman bwe family eo an en aikwij in emmakit jen Bethlehem ñan enen Moab, Naomi ear “bõptoa” ilo wãwen eo bwe ear wõr juõn ibben im ruo nejin maan. Ak, elikin air kar bed ilo Moab iumin jidik ien, leo ibben, Elimelech, ear mij. Tokelik, lõmaro ruo nejin rej belele ibben kõrã in Moab ro Orpah im Ruth. Enañin joñoul yiõ rej motlok, im lõmaro ruo nejin rej mij im ejelok nejiir, im kõmman bwe kõrã rein jilu ren make iair. Ke Naomi ej bebe ñan an jeblak ñan Judah, limaro ruo nejin rej etal ibben lok. Ke rej etal ilo ial eo air, Naomi ej rejañ kõrã ro ruo nejin bwe ren jeblak ñan Moab im bukõt beleir jen ibwiljin ri ailiñ eo air. Orpah ej bokake. Bõtab, Ruth ej eddeb ñan ibben Naomi, im ba: “Ijo kwoj ilok ielok, I naj ilok ielok; im ijo kwoj jiboñõn, I naj jiboñõn; dri ailiñ ro am, re naj aõ dri ailiñ, im am Anij aõ Anij.”—Ruth 1:16.
Limarein ruo im ejako beleir, Naomi im Ruth, rej tõkeãklok Bethlehem ilo jinoin ien madmõd barley. Ilo air kortokjen juõn karõk ilo Kien Anij, Ruth ej jino koloruk ilo juõn jikin kallip me ej an juõn eo nukin Elimelech—juõn Ri Jew eritto etan Boaz. Boaz ej mõnõnõ kake Ruth im lio ej wõnmanlok wõt im koloruk ilo jikin kallip eo an “ñõn jemlokõn marmir barli, im marmir wit.”—Ruth 2:23.
Emwij Uaki Kajitõk ko Rej Bedbed ion Bible:
1:8—Etke Naomi ear jiroñ limaro ruo nejin bwe ren jeblak “jabrewõt iami, kwon jeblak ñõn mweo imõn jinõm” im jab ñan mweo imõn jemen? Ejjab alikar elañe ear mour wõt jemen Orpah ilo ien eo. Bõtab, jemen Ruth ear mour. (Ruth 2:11) Ak, Naomi ear konono kin mweo imõn jinen, bõlen kin an lemnak bwe ilo an konono kin jineir men in enaj kakememej ir kin ainemõn eo ej itok jen yokwe eo an jineir. Men in enaj kar lap an kainemõn limaro nejin me rej buromõj kin air ilok jen jineir eo ejitenburu ibbeir jinen lõmaro kar beleir remij). Nan ko an remaroñ bareinwõt kwalok bwe einjuõn jen Naomi, ear emõn jikin jokwe ko an ro jinen Ruth im Orpah.
1:13, 21—Jehovah ear ke kõmman bwe en meo mour eo an Naomi im kõmman jorrãn ñan e? Jaab, im Naomi ear jab naruõn Anij kin jabdewõt bwid. Bõtab, ilo lemnak kin aolep men ko rar walok ñan e, ear lemnak bwe Jehovah ear jumae e. Ear eñjake an meo im rup buruen. Bareinwõt, ilo ran ko leen lojen kõrã ear juõn jerammõn jen Anij im ewar, juõn menukol. Kin an ejelok jibwin im emij lõmaro ruo nejin, Naomi ear eñjake an jimwe lemnak eo an bwe Jehovah ear kajook e.
2:12—Ta “lap wõnam” Ruth ear bõk jen Jehovah? Ruth ear wõr juõn nejin maan im ear bõk jerammõn eo bwe en mõttan menmenbwij eo eaorõktata ilo bwebwenato in armij—eo an Jesus Christ.—Ruth 4:13-17; Matu 1:5, 16.
Tokjen Katak ko ñan Kij:
1:8; 2:20. Meñe ear iion jorrãn ko relap, Naomi ear liki wõt joij im yokwe eo an Jehovah. Jej aikwij kõmman eindein, elaptata ñe jej iion melejoñ ko relap.
1:9. Juõn mweo en kar laplok wõt jen an baj juõn jikin ijo ro uan family eo ej mõñã im kiki ie. Ej aikwij juõn jikin ainemõn ñan kakije im bõk kõketak.
1:14-16. Orpah “e ar jeblak ñõn dri ailiñ ro an, im ñõn anij eo an.” Ruth ear jab. Ear ilok jen ainemõn im jokane eo an ilo kabijuknen im ear tiljek ñan Jehovah. Ilo ad kaddeklok yokwe eo etiljek ñan Anij im kwalok juõn jitõb in karmijete kõnan ko ad make men in enaj jibañ kejbãrok kij jen ad bo ilo kõnan ko rekibbon im ‘jenliklok ñan kokkure.’—Dri Hibru 10:39.
2:2. Ruth ear kõnan kortokjen men in letok eo kin koloruk ak ae ñan tokjen eo an ruwamaejet ro im ro rejeramel. Ear juõn armij ettã buruen. Juõn Ri Christian ejeramel en jab utiej buru im makoko in bõk jibañ eo ej yokwe jen ri tõmak ro mõttan ak jabdewõt jibañ jen kien me ej tellokin an bõke.
2:7. Meñe ear wõr an jimwe ñan koloruk ak ae, Ruth ear kajitõk mokta jen an kõmmane. (Livitikõs 19:9, 10) Men in ear kakõllan ettã buruen. Ej men in meletlet ñan “bukõt inemõn,” bwe “ro etã burueir re naj jolit ene eo, im re naj kalõñliñ ir mõke kin ainemõn elõñlok.”—Zephaniah 2:3, NW; Sam 37:11.
2:11. Ruth ear jab baj nukin Naomi wõt. Ear juõn jeran eo emol. (Jabõn Kennan Ko 17:17) Jimjera eo air ear bin kinke ear bedbed ion kadkad ko einwõt yokwe, tiljek, jelã tiriamokake, joij, im juõn jitõb in karmijete kõnan ko an make. Men eo elaplok an aorõk, ear bedbed ion mour in jitõb eo air—kõnan eo air ñan karejar ñan Jehovah im ñan bed ibwiljin ri kabuñ ro an. Kij bareinwõt ewõr ien ko remõn ibbed ñan kaddeklok jimjera ko ibben ri kabuñ ro remol.
2:15-17. Meñe Boaz ear kõmman bwe en bidodo lok jerbal eo an Ruth, “e ar koloruk ilo jikin kallip eo ñõn jota.” Ruth ear juõn ri jerbal e niknik. Juõn Ri Christian ej aikwij bõk juõn ãt einwõt juõn ri jerbal e niknik.
2:19-22. Naomi im Ruth rar mõnõnõ in bwebwenato ibben don ilo jota, eo eritto ej kwalok an itoklimo kin makitkit ko an eo ediklok, im erro jimor rej anemkwoj in kwalok lemnak im eñjake ko air. En kar oktak ke ilo juõn family in Christian?
2:22, 23. Jab einwõt Dinah ledik eo nejin Jacob, Ruth ear bukõt an kamao ibben ri kabuñ ro remol an Jehovah. Ej juõn wanjoñok emõn ñan kij!—Jenesis 34:1, 2; 1 Dri Korint 15:33.
NAOMI EJ OKTAK IM “BÕPTOA”
(Ruth 3:1–4:22)
Naomi elap an ritto ñan an neje. Inem ej jiroñ Ruth ñan an bõk jikin ilo belele ibben juõn ermõm ak nukin ebak. Ilo an bokake nan in jiroñ ko an Naomi, Ruth ej kajitõk ibben Boaz bwe en jerbal einwõt juõn ermõn ebak. Boaz ebojak in kõmmane. Bõtab, ewõr juõn nukin elaplok an ebak me rej aikwij kebake mokta.
Emõkaj an Boaz kamadmõde men eo. Jibboñin ran eo juõn, ej ãñintok joñoul ian ritto ro ilo jikin kwelok in Bethlehem iman nukin eo ebaktata im kajitõk ibben elañe ej mõnõnõ in jerbal einwõt ermõn ebak. Leo nukin ebaktata ej makoko in kõmmane. Kin men in, Boaz ej jerbal einwõt ermõn eo im belele ibben Ruth. Ej walok juõn nejiir ladik, Obed, jimman King David. Kõrã ro ilo Bethlehem rej ba ñan Naomi: “En mõnõnõ Jeova . . . E naj ñõn kwe juõn dri kaejmour, im dri najirik yuk ñe kwo lilap; bwe nejõm kõra, eo ej yokwe yuk, im emõnlok ñõn kwe jen ñe ekar jiljilimjuõn nejõm man e ar keutak e.” (Ruth 4:14, 15) Kõrã eo ear “lemõjor” ke ear jeblak ñan Bethlehem ear oktak im bar “bõptoa”!—Ruth 1:21.
Emwij Uaki Kajitõk ko Rej Bedbed ion Bible:
3:11—Ta eo ear kõmman bwe ren kile Ruth einwõt “juõn kõra emõn”? Ear jab kalitlit kin “birõk kolan [bõran]” ak “inõk gold, ak kin kõnõk nuknuk ko” me ear kõmman bwe ro jet ren nebar Ruth. Jen men in, kar kin an ‘kalitlit e ilo buruen’—tiljek im yokwe eo an, an ettã buruen im inemõn, kate im jitõb in karmijete kõnan eo an. Jabdewõt kõrã eo ej mijak Anij me ekõnan bõk juõn ãt emõn einwõt eo an Ruth ej aikwij kate e ñan kaddek kadkad kein.—1 Piter 3:3, 4; Jabõn Kennan Ko 31:28-31.
3:14—Etke Ruth im Boaz rar ruj mokta jen an rantak? Rar kõmmane jab kin air kar kõmman mour etton ilo boñin eo im rar kõnan bwe en ittino wõt. Makitkit ko an Ruth ilo boñin eo ear errã ibben men eo juõn kõrã ekkã an kar kõmmane ñe ej bukõt ermõn eo. Ear emmakit ekkar ñan nan in jiroñ ko an Naomi. Bareinwõt, uak eo an Boaz ej kalikar bwe ear jab watõk bwe ejakkar men eo Ruth ear kõmmane. (Ruth 3:2-13) Alikar, Ruth im Boaz rar ruj ilo mõkaj bwe ejelok juõn en wõr unin an ñiremij.
3:15—Ta aorõkin an Boaz kar lelok ñan Ruth jiljino joñan barley? Men in ear kalikar bwe einwõt juõn ran in kakije ej walok ilokan jiljino ran in jerbal, ran in kakije eo an Ruth ear ebak. Boaz enaj kõmman bwe lio en wõr juõn an “jikin kakije” ilo mweo imõn leo belen. (Ruth 1:9; 3:1) Emaroñ bareinwõt bwe jiljino joñan in barley kar joñan eo wõt Ruth ear maroñ kwotake ion bõran.
3:16—Etke Naomi ear kajitõk ibben Ruth: “Wõn kwe nejiõ?” Ear jab kile bwe nejin ke? Emaroñ kar melelen men in, bwe ke Ruth ear jeblak ñan Naomi, emaroñ kar marok wõt. Ak, kajitõk eo emaroñ melelen bareinwõt bwe Naomi ear kõnan jelã elañe nukin eo ebak enaj kar bõk Ruth einwõt belen.
4:6—Ilo wãwen et eo juõn nukin ebak emaroñ “kokkure” men in jolet eo an ilo an jerbal einwõt juõn ermõn? Mokta, elañe armij eo ejeramel ear wiakaki men in jolet in weto eo an, juõn ri lomor ear aikwij jolok jããn ñan wiaik weto eo ilo juõn wõnãn rar watwate ekkar ñan bwen yiõ ko ñan Jubilee eo. (Livitikõs 25:25-27) Ilo an kõmmane men in enaj kadiklok joñan men in jolet eo an make. Bareinwõt, elañe e lotak juõn nejin maan ñan Ruth, ladik eo nejin, im jab jabdewõt nukin ermõn eo ebak, enaj jolet weto eo.
Tokjen Katak ko ñan Kij:
3:12; 4:1-6. Boaz ear lukkun lore lajrak eo an Jehovah. Kij jej tiljek ke in lor lajrak ko rej theocratic?—1 Dri Korint 14:40.
3:18. Naomi ear liki Boaz. En kar jab eindein ke ad liki ri tõmak ro mõttad retiljek? Ruth ear mõnõnõ in belele ibben juõn nukin ebak me ear jaje kake, juõn emaan ejjab walok etan ilo Bible. (Ruth 4:1) Etke? Kinke ear liki lajrak eo an Anij. Ej eindein ke liki eo ad? Ñe jej bukõt juõn beled, ñan wanjoñok, jej bokake ke nan in kakabilek eo ñan belele “ilo Iroij”?—1 Dri Korint 7:39.
4:13-16. Meñe ear juõn Ri Moab im mokta ekin kabuñ ñan anij eo etan Chemosh, Ruth ear bõk juõn jinekjej elap! Men in ej kalikar nan in keañ eo bwe “e jab an eo e kõnan, ak an eo ej etõr, a an Anij eo Ej tiriamokake.”—Dri Rom 9:16.
Anij Emaroñ “Koutiej Kom ilo Ien Ekar”
Book in Ruth ej kwalok kin Jehovah einwõt juõn Anij in yokwe im joij, eo ej emmakit ñan tokjen eo an ri karejar ro an retiljek. (2 Kronikel 16:9) Ñe jej kalmenlokjen kin jerammõn eo an Ruth, jej lo tokjen eo ñan ad liki Anij ilo ejelok bere, im ñan tõmak “kin an Anij ber, im kin An lelok jinekjij ñõn ro rej kabukot E.”—Dri Hibru 11:6.
Ruth, Naomi, im Boaz rar lukkun liki karõk eo an Jehovah, im rar madmõde tokjen ko remõn. Eindein, “je jela bwe men otemjej rej jimor jerbale emõn ñõn ro rej yokwe Anij, ñõn ro E ar kir ir ekar ñõn An bebe.” (Dri Rom 8:28) Inem jen bõk ñan buruõd nan in kakabilek eo an ri jilek Peter: “Komin kõtãik kom iomin pein Anij ekajur, bwe En koutiej kom ilo ien ekar: Im komin likit ami inebata otemjej na iben, bwe Ej ierki kom.”—1 Piter 5:6, 7.
[Pija eo ilo peij 28]
Kwoj jelã ke etke Ruth ear jab ilok jen Naomi?
[Pija eo ilo peij 29]
Ta eo ear kõmman bwe armij ren kile Ruth einwõt juõn “kõra emõn”?
[Pija eo ilo peij 30]
“En lap wõnam” et eo Ruth ear bõk jen Jehovah?