Ri Keañ Ro Kin Ainemõn Eo Ekwojarjar Rej Ba Remõnõnõ
“Im ro binmour an Jeova re naj jeblaktok, im itok ñõn Zaion kin al; im lõñliñ in drio e naj ion bõrair.”—ISAIAH 35:10.
1. Ta eo elap an lõl in aikwiji?
RAININ einwõt an jañin kar wor einwõt mokta, armij ej aikwiji juõn ri keañ kin news eo emõn. Ewor juõn menin aikwij ekaiuriur ñõn an juõn jiroñ kin mol eo kin Anij im karõk ko an, juõn ri kennan eo ejjab mijak ñõn kakkil ri nana eo kin jorrãn eo ej itok im jibañ ro ejimwe burueir ñõn lo ainemõn eo an Anij.
2, 3. Ilo wãwen eo an Israel, ewi wãwen an kar Jehovah kajejjet kitien kallimur eo an emwij je ilo Amos 3:7?
2 Ilo ran ko an Israel, Jehovah ear kallimur ñõn letok kain ri keañ rot in. Ilo jemlokin ebeben eo kein karuatimjuõn B.C.E., ri kanan Amos ear ba: “Iroij Kajur Bõtata Jehovah ejamin kõmmõne juõn men mae ien eo ej kalikar menin ittino eo an ñõn ro ri karejaran ri kanan ro.” (Amos 3:7) Ilo ebeben ko tok ilokin nan in keañ in, Jehovah ear kõmmõne elõñ kõmmõn ko rekajur. Ñõn wanjoñok, ilo 607 B.C.E., ear lap an kauwe armij ro an kar kãlet ir kinke rar jumae im wor rueir kin bõtõktõk. Ear bareinwõt kaje ailiñ ko ibellakir ro rar mõnõnõ kin an Israel iñtan. (Jeremiah, jebta 46-49) Inem, ilo 539 B.C.E., Jehovah ear bõktok buñ eo an Babylon ekajur eo an lõl, im tokjen menin, ilo 537 B.C.E., juõn bwen Israel ear jeblaktok ñõn ene eo kabijukneir ñõn air bar kalek temple eo ie.—2 Chronicles 36:22, 23.
3 Men kein kar makitkit lõl ko, im ilo an errã ibben nan ko an Amos, Jehovah ear kalikari lok iman ñõn ri kanan ro rar jerbal einwõt ri keañ, im kakkil Israel kin ta eo ear bojak in itok. Ilo tuiolapen lok ebeben eo kein karualitõk B.C.E., ear kajutak Isaiah. Ilo iolapen lok ebeben eo kein kajiljilimjuõn B.C.E., ear kajutak Jeremiah. Inem, tujemlokinlok ebeben eo, ear kajutak Ezekiel. Rein im ri kanan ro jet retiljek rar kwalok nan ilo wãwen eo elet kin karõk ko an Jehovah.
Kile Ri Keãñ ro an Anij Rainin
4. Ta eo ej kalikar aikwij eo an armij kin ri keañ ro kin ainemõn?
4 Ak ta kin rainin? Elõñ ilo lõl in eñjake eo air in bwe ewor jorrãn ej bojak in walok ñe rej lo an jorrãnlok jukjuk in bed ko an armij. Ro ewor air yokwe wãnik ej metak burueir ñe rej lo an etao im wor nana ilo e. Einwõt an kar Jehovah kanan ikijen Ezekiel, ir “rej inebata im ikkijelok kin menin jõjõ ko rej kõmmõni ibwiljin.” (Ezekiel 9:4) Bõtab, elõñ rejjab kile karõk ko an Jehovah. Rej aikwij jiroñ ir.
5. Ewi wãwen an kar Jesus kwalok bwe enaj kar wor ri keañ ro ilo ran kein ad?
5 Ewor ke jabdewõt en rainin ej konono kin jitõbõn jab mijak eo an Isaiah, Jeremiah, im Ezekiel? Jesus ear kalikar bwe ewor juõn enaj kar. Ke ear kanan kin men ko renaj kar walok ilo ran kein ad, ear ba: “Im naj kwalok news in emõn kin ailiñ eo iaolepen lõl einwõt menin kennan ñõn ailiñ ko otemjej; im ilo ien en enaj itok jemlokin.” (Matthew 24:14) Wõn eo rainin ej kajejjet kitien kanan in, im jerbal einwõt juõn ri keañ, juõn ri kwalok kin news eo emõn? Ewor wãwen ko uwairlok wõt ikõtan ran kein ad im ien ko an Israel eo etto enaj jibañ kij uake kajitõk in.
6. (a) Kwalok wãwen ko kin “Israel eo an Anij” ilo tarinae eo an lõl kein kajuõn. (b) Ewi wãwen an kar jejjet kitien Ezekiel 11:17 ilo Israel eo etto?
6 Ilo ran in marok ko ilo Tarinae eo an Lõl Kein Ka I, armij ro an Jehovah ilo ran kein, bwen ri kabit ro in “Israel an Anij,” rar bed ilo kamakoko einlok wõt eo an kar Israel ilo Babylon. (Galetia 6:16) Rar iñtan ilo kamakoko ilo jitõb ilo Babylon Elap, dolul in kabuñ wan otemjej an lõl in, eo Christendom ej mõttan eo elaptata im tellokin naruen. Mekarta, nan ko an Jehovah ñõn Ezekiel rar kwalok bwe rar jab illok jen ir. Ear ba: “I naj bareinwõt aintok kom jen armij ro im kakuktok kom jen ailiñ ko Ir jibliklik ibwiljier, im I naj lewõj ñõn kom bũdej in Israel.” (Ezekiel 11:17) Ñõn kajejjet kitien kallimur in ñõn Israel eo etto, Jehovah ear kajutak ri Persia Cyrus, eo ear kokkure Babylon Kajur eo an Lõl im kabellok ial eo ñõn juõn bwen Israel ñõn an jeblak ñõn ene eo eneir. Ak ta kin rainin?
7. Ta men eo ilo 1919 ear kwalok bwe Jesus ear emmakit nae Babylon Elap? Kamelele.
7 Ilo jinoinlok ebeben in, ear wor menin kamol eo ekajur bwe juõn Cyrus eo Elaplok ear jerbal. Kar wõn eo? Ebar ejelok ijellokin Jesus Christ, eo emwij kajijete ion throne eo jen 1914 ilo Ailiñ in lõñ. Kiiñ in elap ear kwalok kõtan eo an emõn ñõn ri kabit ro jein im jaten ion lõl ke, ilo yiõ eo 1919, Christian ro kar kabit ir rar anemkwoj jen kamakoko eo ilo jitõb im rar jeblaklok ñõn “ene” eo ene ir, melan eo air ilo jitõb. (Isaiah 66:8; Revelation 18:4) Kin menin Ezekiel 11:17 ear wor juõn kitien eo ear jejjet ilo ran kein. Ilo ien ko etto kar menin aikwij bwe Babylon en buñ ñõn an bellok ial eo ñõn an ri Israel ro jeblak ñõn ene eo ene ir. Ilo ran kein jeblak eo an Israel an Anij ear kamol bwe Babylon Elap ear buñ ilo pein Cyrus eo Elaplok. Enjel eo kein karuo ilo Revelation jebta 14 ear kõjela kin buñ in, ke ear lamõj: “Ebuñ Babylon Elap, eo ear kairak ailiñ otemjej kin wain in illu in lũñ eo an!” (Revelation 14:8) Juõn oktak ñõn Babylon Elap, elaptata ñõn Christendom! Im ej juõn jerammõn ñõn Christian ro remol!
8. Ewi wãwen an book in Ezekiel kwalok kin mõnõnõ eo an armij ro an Anij elikin anemkwoj eo air ilo 1919?
8 Ilo Ezekiel 11:18-20, jej konono kin kamelele eo an ri kanan eo kin mõnõnõ eo an armij ro an Anij elikin jeblak eo air. Jejjet in kitien eo moktata in nan kein an kar melelen karreoik Israel ilo ran ko an Ezra im Nehemiah. Jejjet in kitien eo ilo ran kein ad kar melelen juõn men eo einlok wõt. Jen lale ewi wãwen. Jehovah ej ba: “Renaj itok ñõn ene eo eneir im kamakit men in jõjõ ko otemjej ie im men ko otemjej renana jene.” Einwõt kar kanan kake, jino ilo 1919, Jehovah ear karreoik armij ro an im bar kakajur ir ñõn air karejar ñõn e. Rar jino jolok jen melan eo air ilo jitõb manit ko otemjej an Babylon im katak ko rar katton ir ilo mejen.
9. Ta jerammõn ko relap Jehovah ear lelok ñõn armij ro an, ilo 1919?
9 Inem, ekkar ñõn eon 19, Jehovah ej etal wõt im ba: “Im I naj lelok ñõn ir juõn buru, im I naj likit iloa ir juõn jitõb ekãl; im I naj kamakit buruen dekã eo jen enbwinir im lelok ñõn ir buruen kanniek.” Ilo errã ibben nan kein, ilo 1919, Jehovah ear kaburukuk ri kabit ri karejar ro an, lelok ñõn ir “juõn buru,” ilo nan in kõkkar, bwe ren kar maroñ karejar ñõn e “aerã ñõn aerã.” (Zephaniah 3:9) Bareinwõt, Jehovah ear lelok ñõn armij ro an jitõb eo ekwojarjar ñõn kakajur ir ilo jerbal in kennan eo im ñõn kwalok ilo ir leen eo emõn ej walok ilo Galetia 5:22, 23. Im jen an juõn buru eo ejjab emmakit, buru eo einwõt dekã, Jehovah ear lelok ñõn ir juõn buru ejela ukoktak, bokake, juõn buru eo enaj emmakit im kõmõnmõn ankilan.
10. Etke Jehovah ear kajerammõn armij ro an rar jeblak jen 1919 eo mantak?
10 Etke ear kõmmõne menin? Jehovah make ej kamelele. Jej konono ilo Ezekiel 11:20: “Bwe ren maroñ etetal ilo kien ko aõ make im kejbarok bebe ko aõ make im lukkun jerbali; im remaroñ erom armij ro aõ im Ña make I maroñ erom air Anij.” Israel eo an Anij ear katak ñõn bokake kien eo an Jehovah jen air loor lemnak ko air make. Rar katak ñõn kõmõnmõn ankilan Anij ilo air jab mijak armij. Kin menin, rar jutak ilo air einjuõn jen Christian wan ro ilo Christendom. Rar armij ro an Jehovah. Ilo wãwen in, Jehovah ear bojak in kajerbal ir einwõt an ri keañ, “ri karejar eo an etiljek im meletlet.” an.—Matthew 24:45-47.
Mõnõnõ eo an Ri Keãñ ro an Anij
11. Ewi wãwen an book in Isaiah kwalok kin lõñliñ eo an armij ro an Jehovah?
11 Kwo maroñ ke lo mõnõnõ eo air ke rar kile jerammõn eo rar bed ie im lõñliñ kake? Einwõt juõn kumi, rar kwalok nan ko ilo Isaiah 61:10: “I naj kanuij lõñliñ ilo Jeova, aõ e naj lõñliñ ilo aõ Anij.” Kallimur eo ilo Isaiah 35:10 ear jejjet kitien ioir: “Im ro binmour an Jeova re naj jeblaktok im itok ñõn Zaion kin al; im lõñliñ in drio e naj ion bõrair; re naj bõk lõñliñ im mõnõnõ, im buromõj im mõtatu re naj ko jen ir.” Kar kain lõñliñ eo in ilo ri keañ ro an Jehovah kin ainemõn eo an Anij ilo 1919 eo ke rar illok in kwalok nan kin news eo emõn ñõn armij otemjej. Jen ien eo mantak ñõn rainin, rejañin bõjrak jen air kõmmõne jerbal in, im mõnõnõ eo air ej laplok. Ilo Katak eo ion Tol eo, Jesus ear ba: “Emõnõnõ ro ri kilajrõk, bwe naj naetair ‘ro nejin Anij.’ ” (Matthew 5:9, footnote) Mol in nan in kõjela in bwen ri kabit ro “ro nejin Anij” rar loe jen 1919 tok ñõn rainin.
12, 13. (a) Wõn eo ear kobalok ibben Israel eo an Anij ilo karejar ñõn Jehovah, im ta jerbal eo rar kõmmõne? (b) Ta lõñliñ eo elap ri kabit ro karejaran Jehovah rar loe?
12 Ke ej ellãlok yiõ ko, oran Israel eo an Anij ear lõñlok mae 1930 ko ke aintok eo an bwen ri kabit ro ear ebak an dedelok. Laplok eo ilo oran ri kwalok ro kin news eo emõn ear bõjrak ke? Ear jab ñõn jidik. Juõn jar elap in Christian ro ibben juõn kejatdikdik ñõn lõl ededelok an kar ijjino, im rein rar kobalok ibben jimjen jimjatin ri kabit ro ilo jerbal in kwalok nan eo. Ri jilek John ear lo jar in elap ilo vision, im wãwen eo ear kwalok kake ir tellokin ad lale: “Kin men in rej iman tron an Anij; im rej karejar ñõn E ran im boñ.” (Revelation 7:15) Aet, jar eo elap rej boub ilo air karejar ñõn Anij. Kin men in, ke oran ri kabit ro ear jino ietlok, elikinlok yiõ eo 1935, jerbal in kennan eo an ri tiljek rein mõttair ear wõnmanlok im mõkajlok wõt.
13 Ilo wãwen in ear jejjet kitien Isaiah 60:3, 4: “Im ro ri ailiñ ko re naj itok ñõn meram eo am, im king ro ñõn rabõlbõl in am tak. Kwon reliñlok iturõm im lo! Ir otemjej rej kweloktok ibben dron; rej itok ñõn ibbam. Lõmaro nejem renaj itok jen ettolok, im limaro nejem renaj bõktok ir ilo peir.” Mõnõnõ eo tõbrak kein rar ejaake im bõktok ñõn Israel eo an Anij elukkun aibujuij air kwalok kake ilo Isaiah 60:5, ijo jej konono: “Ilo ien en kwo naj lo im joerer mejam, im buruem enaj lujluj im laplok, bwe naj ukõt obrak an lometo ñõn kwe; mweiuk ko mweien ri ailiñ ko renaj itok ñõn ibbam.”
Dolul eo an Jehovah Ej Emmakit
14. (a) Ta vision eo kin men ko ilõñ Ezekiel ear loe, im ta nan in jiroñ eo ear bõke? (b) Ta eo armij ro an Jehovah ilo ran kein rej melele kake, im ta eddo eo rar eñjake?
14 Ilo 613 B.C.E., Ezekiel ear lo ilo vision dolul eo einwõt chariot an Jehovah ilõñ bwe ej emmakit. (Ezekiel 1:4-28) Elikinlok, Jehovah ear ba ñõn e: “Nejin armij, etal, deloñ ibwiljin mweo imõn Israel, im kwoj aikwij konono kin nan ko aõ ñõn ir.” (Ezekiel 3:4) Ilo yiõ in 1997, jej melele bwe dolul eo an Jehovah ilõñ ej emmakit wõt im jab bõjrak ñõn kajejjet kitien karõk ko an Anij. Eindein, jej eñjake wõt ad aikwij in jiroñ ro jet kin karõk kein. Ilo ran ko an, Ezekiel ear konono nan kein rar kakõrmol kajju jen Jehovah. Rainin, jej konono nan ko jen Nan in kakõrmol eo an Jehovah, Bible eo. Im ej juõn nan emõn ilo book in ñõn armij! Meñe elõñ rej inebata kin ran ko rej itok, Bible eo ej kwalok bwe ej laplok wõt an nana men ko—im ilo ejja ien in wõt, elaplok air emõn—jen air kõtmene.
15. Etke wãwen ko rej nanalok wõt jen an elõñ armij lemnak kake rainin?
15 Wãwen ko rej nanalok wõt kinke, einwõt ad kar katak ilo katak ko lok iman, Christendom im aolep kabuñ wan ko ejjabto renaj jako, ejja einwõt kar Jerusalem ilo 607 B.C.E. Bareinwõt, aolepen dolul in kien eo an lõl in, kar pijaiki ilo book in Revelation einwõt juõn kidu awia jiljilimjuõn bõran im joñoul don ko, ejjabto naj joloke, einwõt kar elõñ ian pagan ro iturin Jerusalem. (Revelation 13:1, 2; 19:19-21) Ilo ran ko an Ezekiel Jehovah ear kalikar ilo meram jorrãn eo kar kakõrmol kake ikijen an ebaktok jorrãn eo an Jerusalem. Ak nan ko an enaj laplok meleleir ñe armij ro rej melele kin jebeplok eo an lõl in ekanuij ebaktok. Jehovah ear ba ñõn Ezekiel: “Ak kin kwe, O nejin armij, kwon buromõj kin katin ro rej wudiddid. Meñe kin meo kwo naj buromõj iman mejeir. Im ej aikwij walok bwe, ilo wãwen eo rej ba ñõn yuk, ‘Kin ta eo kwoj buromõj kake?’ kwoj aikwij ba, ‘Kin juõn report.’ Bwe enaj lukkun itok, im buru otemjej rej aikwij õnlok im pã otemjej rej aikwij wũtlok lõllok im jitõb otemjej rej aikwij ettãlok im bukwe ko make renaj wõtlok einwõt biliñliñ ibben den. ‘Lo! Enaj lukkun itok im naj walok,’ ej nan eo an Iroij Kajur Bõtata eo Jehovah.” (Ezekiel 21:6, 7; Matthew 24:30) Men ko renaj walok im rekamijak rej bojak in walok ilo mõkaj. Ad lukkun lemnak kin armij ro mõttad ej kamakit kij ñõn kwalok ainikien kakkil eo, ñõn jiroñ ir kin “report” in illu eo ej itok an Jehovah.
16. Ñõn ro ettã burueir, etke wãwen ko rej emõnlok jen an elõñ armij lemnak kake?
16 Ilo ejja ien in wõt, ñõn ro ettã burueir men ko ñõn ir elaplok air emõn jen an elõñ armij kalmenlokjen kake. Ilo wãwen et? Bwe Jesus Christ ear mij kin jerawiwi ko ad im kiõ ej iroij einwõt Kiiñ in Ailiñ in Anij. (1 Timothy 1:15; Revelation 11:15) Ikijen abañ ko an armij me einwõt ejelok meleleir ejjabto renaj mejal ikijen Ailiñ in ilõñ. Mij, nañinmij, nana, kwuli, im kõtõrãik kien renaj men ko remotlok, im Ailiñ in Anij enaj iroij ilo ejelok jumae ion juõn paradise ilõl. (Revelation 21:3, 4) Armij enaj lõñliñ kin ainemõn eo an Anij—juõn kõtan ainemõn ibben Jehovah Anij im ibben don.—Psalm 72:7.
17. Ta laplok ko rej bõktok lõñliñ ñõn buruen ri keañ ro kin ainemõn eo an Anij?
17 Ilo jet mõttan ko ilo lõl in, juõn jar elap in armij ro ettã burueir rej uak ñõn ennan in ainemõn in an Anij. Ñõn kwalok jejjo wõt wanjoñok ko, yiõ eo lok ilo Ukraine rar report kin 17-percent laplok in ri kwalok nan ro. Mozambique ear report kin 17-percent laplok, Lithuania 29-percent laplok. Russia 31-percent laplok, ke Albania ear lo 52-percent laplok in ri kwalok ro. Laplok kein rej ñoul thousand ko in kajjojo armij ro emol burueir ro rej kõnan lõñliñ kin ainemõn eo an Anij im ro rar jutak bin kin wãnik. Kain eddeklok rot in ej bõktok lõñliñ ñõn aolepen jimjen jimjatin Christian ro.
18. Meñe armij ro rej roñjake ak jab, ta eo enaj lemnak eo ad?
18 Ijo kwoj jokwe ie armij ro ej joñan wõt juõn ke ilo air uak? Elañe eindein, jej lõñliñ ibbemi. Bõtab, ilo jet territory ko, ej bõk elõñ hour im lap jerbal ko mokta jen air lo juõn armij eo ewor an itoklimo. Ro rej jerbal ilo kain territory rot kein rej jowõn ke ak jako air kejatdikdik? Jab. Ri Kennan ro an Jehovah rej kememej nan ko an Anij ñõn Ezekiel ke Ear jino kajerbale ri kanan jodikdik in ñõn an kwalok nan ñõn ri Jew ro rejtan: “A kin ir, meñe renaj roñjake ak jenlik—bwe ir rej juõn imõn jumae—renaj lukkun jela bareinwõt bwe juõn ri kanan make ear walok im bed ibwiljier.” (Ezekiel 2:5) Einwõt Ezekiel, jej etal wõt im jiroñ armij ro kin ainemõn eo an Anij meñe rej uak ak jab. Elañe rej roñjake, jej mõnõnõ kake ir. Elañe rej elkũrkũri kij, kajirere kake kij, elaptata matõrtõre kij, jej niknik wõt. Jej yokwe Jehovah, im Bible eo ej ba: “Yokwe . . . (ej) kijenmij ilo men otemjej.” (1 Korint 13:4, 7) Kinke jej kwalok nan ilo kijenmij, armij ro rejela wõn ro rej Ri Kennan ro an Jehovah. Rejela ennan eo ad. Ñe ej itok jemlokin, renaj jela bwe Ri Kennan ro an Jehovah rar kajeoñ in jibañ ir ñõn bõk lõñliñ kin ainemõn eo an Anij.
19. Einwõt ro ri karejaran Anij eo emol, ta jerammõn eo elap jej kaorõke?
19 Ewor ke jabdewõt jerammõn en elaplok jen karejar ñõn Jehovah? Ejelok! Mõnõnõ eo ad elaptata ej itok jen kõttan eo ad ibben Anij im jelalokjen eo bwe jej kõmõnmõn ankilan. “Emõnõnõ ailiñ eo rejela ainikien in lõñliñ eo. O Jehovah, ilo meram in turin mejam rej etal wõt.” (Psalm 89:15) Ien otemjej jen kaorõk wõt lõñliñ eo einwõt ri keañ ro rej ainemõn an Anij ñõn armij. Jen boub wõt ilo ad jerbale ijo kwunad ilo jerbal in mae ien eo Jehovah ej ba ededelok.
Kwoj Kememej Ke?
◻ Wõn ro rej ri keañ ro an Anij kin ainemõn rainin?
◻ Ewi wãwen ad jela bwe Babylon Elap ear buñ ilo 1919?
◻ Ta men eo elap an “jar eo elap” lemnak kake?
◻ Etke ran ko rej itok elaplok air tab jen an elõñ wõt armij rainin lemnak kake?
◻ Ñõn ro ejimwe burueir, etke ran ko rej itok remõnlok jen air kalmenlokjen kake?
[Pija ko ilo peij 28]
Ñe rej lo an jorrãnlok jukjuk in bed eo an armij, elõñ rej lelñoñ
[Pija ko ilo peij 31]
Ri keañ ro kin ainemõn eo an Anij rej armij ro remõnõnõtata ion lõl rainin