Луј Брај — им донел светлина на затворениците на темнината

Луј Брај — им донел светлина на затворениците на темнината

КОЛКУ ја цените способноста да читате и пишувате? Можеби некои ја земаат здраво за готово, но читањето и пишувањето се во самата основа на учењето. Без способност да се прочита пишаниот збор, ќе се изгуби клучот за едно огромно складиште на спознание.

Стотици години, пишаниот збор им бил недостижен на слепите. Меѓутоа, во текот на 19 век, загриженоста за нивната неволја поттикнала еден сериозен млад човек да измисли една метода на комуникација која отворила нова врата за него и за милиони други.

Од една трагедија се раѓа надеж

Луј Брај е роден во 1809 во селото Кувре во Франција, оддалечено околу 40 километри од Париз. Татко му, Симон-Рене Брај, заработувал за живот како седлар. Можеби малиот Луј често си играл во работилницата на татко му. Меѓутоа, во една прилика, таа станала сцена за една немила несреќна случка. Дофаќајќи некоја остра шилеста алатка — веројатно шило — Луј невнимателно си бркнал со неа во окото. Штетата не можела да се поправи. Што е уште полошо, наскоро инфекцијата го зафатила и другото око. На рана возраст од три години, Луј сосема ослепел.

Обидувајќи се да сторат сѐ што можат во таа ситуација, родителите на Луј и парохискиот поп, Жак Палуи, организирале Луј да присуствува на часовите што се одржувале во локалното училиште. Луј „голтал“ речиси сѐ што слушал. Всушност, неколку години бил на чело на својот клас! Но, имало ограничувања во она што еден слеп човек можел да го научи користејќи ги методите наменети за оние со здрав вид. Затоа, во 1819, Луј бил запишан на Кралскиот институт за слепи младинци.

Основачот на овој институт, Валенте Ауји, бил еден од првите кои вовеле програма за да им се помогне на слепите да читаат. Тој имал желба да го побие раширеното сфаќање дека слепилото спречува да се искусат користите од формалното образование. Првите експерименти на Ауји се состоеле од правење големи испакнати букви на дебела хартија. Иако примитивни, овие напори посеале семе кое подоцна пуштило корени.

Брај научил да ги чита големите испакнати букви во книгите од малата библиотека на Еуји. Меѓутоа, сфатил дека ваквиот пристап во учењето е бавен и непрактичен бидејќи буквите, сепак, биле наменети за очите — а не за прстите. За среќа, наскоро на сцената се појавил друг човек кој ги увидел овие ограничувања.

Идеја од еден неочекуван извор

Во 1821, кога Луј Брај имал само 12 години, Шарл Барбје, пензиониран капетан на француската артилерија, го посетил овој институт. Таму прикажал едно средство за комуникација, наречено ноќно пишување, кое подоцна било наречено сонографија. Ноќното пишување било измислено за да се користи на бојното поле. Тоа било начин на комуникација со помош на сетилото за допир, при што се користеле испакнати точки наредени во правоаголен облик од шест точки во височина и две точки во широчина. Овој концепт на користење систем за фонетско претставување на зборовите наишол на одѕив во училиштето. Брај воодушевено се посветил на оваа нова метода, правејќи дури и некои подобрувања. Но, за да го направи овој систем навистина практичен, Брај морал да биде упорен. Во својот дневник напишал: „Ако моите очи не сакаат да ми кажат нешто за луѓето и настаните, идеите и доктрините, тогаш ќе мора да пронајдам друг начин“.

Следните две години, Брај упорно работел на поедноставувањето на овој систем. Конечно измислил една подобрена и префинета метода заснована на ќелија од само три точки во височина и две точки во широчина. Во 1824, на возраст од 15 години, Луј Брај комплетирал еден систем со ќелии од шест точки. Кратко потоа, Брај почнал да предава на истиот институт, а во 1829 ја објавил својата уникатна метода на комуницирање, која денес го носи неговото име. Со исклучок на некои ситни подобрувања, неговиот систем останал главно непроменет сѐ до денес.

Брајовото писмо достапно во целиот свет

Кон крајот на 1820-тите излезе од печат првата книга во која беше објаснет Брајовиот изум со испакнати точки; но требаше подолго време за да биде општо прифатен. Дури и во самиот институт, овој нов систем не беше официјално прифатен сѐ до 1854 — две години по смртта на Брај. Сепак, оваа далеку подобра метода на крајот стана популарна.

Неколку организации издаваат литература на Брајово писмо. Watchtower Society почна да издава таков материјал од 1912, кога овој систем сѐ уште беше во процес на стандардизирање за луѓето од англиско говорно подрачје. Денес, користејќи напредни методи за печатење со Брајово писмо, секоја година Заедницата произведува милиони страници со испакнати букви на осум јазици и ги дистрибуира во преку 70 земји. Неодамна, Заедницата го удвои својот производствен капацитет за да ја задоволи сѐ поголемата побарувачка од библиска литература на Брајово писмо.

Денес, овој едноставен, добро смислен Брајов систем им го прави достапен пишаниот збор на милиони луѓе со оштетен вид — благодарение на сесрдните напори на едно момче пред речиси 200 години.

[Рамка/слики на страница 15]

ДЕШИФРИРАЊЕ НА БРАЈОВИОТ СИСТЕМ

Брајовото писмо се чита од лево на десно и при тоа се користат едната или двете раце. Во секоја Брајова ќелија се возможни 63 комбинации од точки. Значи, секоја буква и интерпункциски знак кои се дел од повеќето азбуки можат да се означат со некоја специфична комбинација од точки. Во неколку јазици се користи скратен облик на Брајовото писмо, во кој одделни ќелии ги означуваат комбинациите на букви или цели зборови кои се појавуваат најчесто. Некои луѓе се толку вешти во користењето на Брајовото писмо што можат да прочитаат дури и 200 зборови во минута!

[Слики]

За првите десет букви се користат само точките во горните два реда

За следните десет букви, на секоја од првите десет букви ѝ се додава точката на левата страна во најдолниот ред

За последните пет букви, на првите пет букви им се додаваат двете точки во најдолниот ред; буквата „w“ е исклучок бидејќи во француската азбука е додадена подоцна

[Извор на слика на страница 14]