Што учиме од природата?

„Прашај ја, те молам, стоката, и таа ќе те поучи, и небесните крилести суштества, и тие ќе ти кажат! Интересирај се за земјата, и таа ќе те поучи, морските риби ќе ти раскажат“ (ЈОВ 12:7, 8).

ВО ПОСЛЕДНИВЕ години, научниците и конструкторите учат, буквално кажано, од растенијата и од животните. Сакајќи да создадат нови производи и да ја подобрат работата на веќе постоечките машини, тие ги изучуваат и ги копираат карактеристиките на различни организми — научно поле познато како биомиметика. Додека ги разгледуваш примерите што следат, запрашај се: ‚Кому навистина му припаѓа заслугата за овие творби?‘

Да учиме од перките на китот

Што можат да научат конструкторите на авиони од грбавиот кит? Изгледа многу. Еден возрасен грбав кит тежи околу 30 тона — колку еден натоварен камион — и има релативно круто тело со големи перки кои личат на крилја. Ова животно, долго 10 метри, е неверојатно подвижно под вода. На пример, кога се храни, грбавиот кит може да плива во спирални кругови под својот оброк од лушпари или риби, и цело време испушта млаз од меурчиња. Оваа мрежа од меурчиња, која е со пречник од околу 1,5 метри, ги собира и ги носи лушпарите и рибите на површината. Потоа китот го проголтува на брзина своето убаво сервирано јадење.

Она што особено ги заинтересира истражувачите беше како ова суштество со круто тело успева да се врти во навидум невозможно мали кругови. Открија дека тајната е во обликот на перките на китот. Предниот раб на перките не е мазен како кај крилото на еден авион, туку е запчест, со еден ред испакнати грпки наречени туберкули.

Додека китот ја сече водата, овие туберкули ја зголемуваат силата што го подига нагоре и го намалуваат отпорот на водата. Како? Во списанието Natural History се објаснува дека туберкулите предизвикуваат водата побрзо да се движи над перката со мазно, ротирачко движење, дури и кога китот се издига под многу остар агол. Кога предниот раб на перката би бил мазен, китот не би можел да прави такви мали кружни движења затоа што водата би се бранувала и би правела витли зад перката поради што китот не би можел да се издига нагоре.

Каква практична корист може да има од ова откритие? Очигледно, на авионските крила направени според моделот на перката на грбавиот кит ќе треба да има помалку подвижни поклопки или други механички направи што ќе го променат воздушното струење. Таквите крила ќе бидат побезбедни и полесни за одржување. Џон Лонг, експерт по биомеханика, верува дека наскоро „најверојатно секој млазен патнички авион ќе има грпки какви што има грбавиот кит на своите перки“.

Обид да се копира крилото на галебот

Се разбира, крилјата на авионите веќе го копираат обликот на крилјата на птиците. Меѓутоа, конструкторите неодамна отидоа чекор понапред во тоа. „Истражувачите од Универзитетот во Флорида направија прототип на летало со далечинско управување кое е способно да лебди, брзо да се спушта и да се издигнува како галебот“, се вели во списанието New Scientist.

Галебите ги изведуваат своите неверојатни аеробатски движења така што ги свиткуваат крилјата во зглобот на лактот и на рамото. Следејќи го овој модел на еластично крило, „61 сантиметар долгото прототипно летало користи мал мотор кој контролира низа метални шипки што ги движат крилјата“, се вели во списанието. Овие мудро конструирани крилја му овозможуваат на малото летало да лебди и нагло да се спушта меѓу високите згради. Американското воздухопловство сака да направи вакво летало кое лесно се управува за да го користи во откривањето на хемиското или биолошкото оружје во големите градови.

Обиди да се копираат стапалата на геконот

Човекот може многу да научи и од копнените животни. На пример, малиот гуштер познат како гекон може да се искачува по ѕидови и да оди по тавани. Дури и во библиски времиња, ова животно било познато по својата неверојатна способност (Изреки 30:28). Што се крие зад способноста на геконот да ја побие гравитацијата?

Способноста на геконот да се залепи дури и на мазни стаклени површини доаѓа од многу ситната влакнеста структура со која се покриени неговите стапала. Стапалата не испуштаат лепило, туку користат многу мала молекуларна сила. Молекулите на двете површини се врзуваат една со друга поради многу слабите привлечни сили познати како сили Ван дер Валс. Обично гравитацијата лесно ги совладува овие сили, поради што еден човек не може да се искачи по ѕид ако само ги стави рацете на него. Меѓутоа, малите влакненца на стапалата на геконот ја зголемуваат површината што е во контакт со ѕидот. Кога ќе се помножат со илјадниците вакви влакненца, силите Ван дер Валс создаваат доволно привлечна сила што ќе ја издржи тежината на овој мал гуштер.

Како ни користи ова откритие? Синтетичките материјали што се направени по урнекот на стапалата на геконот може да се користат како замена за чичка-лентата — уште една идеја позајмена од природата.a Во списанието The Economist е цитиран еден истражувач кој вели дека материјал направен од „гекон-лента“ би можел да се користи особено во „медицината, кога не можат да се користат хемиски лепила“.

Кој ја заслужува честа?

Во меѓувреме, НАСА усовршува робот со повеќе нозе кој оди како шкорпија, а конструкторите во Финска веќе имаат направено трактор со шест нозе кој може да се искачува преку пречки на истиот начин на кој што тоа го прават инсектите. Други истражувачи имаат направено материјал со мали ресички кои се отвораат и се затвораат на истиот начин како што тоа е случај кај боровите шишарки. Еден производител на автомобили проектира возило што го копира обликот на една риба од фамилијата Ostraciodontidae, која има необично мал отпор на телото. Други истражувачи, пак, за да направат полесен и поцврст оклоп за човечкото тело, ги испитуваат амортизациските способности на еден вид школки.

Толку многу добри идеи доаѓаат од природата, што истражувачите имаат направено архива во која веќе се внесени илјадници различни биолошки системи. Научниците можат да бараат низ оваа архива за да најдат „природни решенија за своите проблеми при конструирањето“, се вели во списанието The Economist. Природните системи што се наоѓаат во оваа архива се познати како „биолошки патенти“. Обично, сопственик на патент е лицето или компанијата која законски регистрира некоја нова идеја или машина. Во врска со оваа архива на биолошки патенти, во The Economist се вели: „Со тоа што биомиметичките трикови ги нарекуваат ‚биолошки патенти‘, истражувачите само нагласуваат дека, всушност, природата е сопственик на патентите“.

Од каде во природата сите овие интелигентни идеи? Многу истражувачи би ги припишале навидум генијалните градби во природата на милионите години на обиди и грешки во текот на еволуцијата. Но, други истражувачи дошле до поинаков заклучок. Микробиологот Мајкл Бехе во 2005 година, во весникот The New York Times напиша: „Од природата е очигледно дека се работи за создавање, а тоа ни остава простор да дојдеме до еден едноставен, убедлив аргумент: ако нешто изгледа, оди и квака како патка, тогаш, штом нема никаков цврст доказ за спротивното, мораме да заклучиме дека тоа е патка“. До каков заклучок дошол тој? „Не смееме да го игнорираме создавањето само затоа што е премногу очигледно.“

Се разбира, конструкторот што ќе направи побезбедно, подобро авионско крило, заслужува да прими чест за својот изум. Слично на тоа, изумителот што ќе измисли повеќенаменски завој — или поудобен материјал за облека, или подобро моторно возило — заслужува чест за својот изум. Всушност, производителот што ќе копира туѓ изум, а нема да признае или да му ја оддаде честа на изумителот, може да биде сметан за криминалец.

Според тоа, дали ти звучи логично, искусните и учени истражувачи, кои само бледо ги копираат природните системи за да решат тешки проблеми при конструирањето, да ѝ го припишат интелигентиот изум на оригиналната идеја на еволуцијата, во која не е вклучена никаква интелигенција? Ако за копијата е потребен интелигентен конструктор, тогаш што да кажеме за оригиналот? Навистина, кој заслужува поголема чест, учителот или ученикот кој ги имитира неговите методи?

Логичен заклучок

Откако ќе ги разгледаат доказите во природата кои укажуваат на создавање, многу луѓе што размислувале за тоа се чувствуваат исто како и псалмистот, кој напишал: „Колку се многубројни твоите дела, Јехова! Сите мудро си ги направил, полна е земјата со твоите творби“ (Псалм 104:24). Библискиот писател Павле дошол до сличен заклучок. Тој рекол: „Зашто, неговите [Божјите] невидливи својства, имено неговата вечна моќ и божество, јасно се гледаат уште од создавањето на светот, бидејќи се распознаваат по она што е создадено“ (Римјаните 1:19, 20).

Меѓутоа, многу искрени луѓе, кои вистински ја ценат Библијата и веруваат во Бог, тврдат дека Бог можеби ја искористил еволуцијата за да ги создаде чудата во природата. Но, што вели Библијата за тоа?

[Фуснота]

[Истакната мисла на страница 5]

Од каде во природата сите овие интелигентни идеи?

[Истакната мисла на страница 6]

Кој е сопственик на патентот на природата?

[Рамка/слики на страница 7]

Ако за копијата е потребен интелигентен конструктор, тогаш што да кажеме за оригиналот?

Ова многу подвижно летало ги копира крилјата на галебот

Стапалата на геконот никогаш не се валкаат, никогаш не оставаат траги, се лепат на секаква површина освен на тефлон, и се лепат и се одлепуваат со многу мал напор. Истражувачите се обидуваат да ги копираат

Конструкцијата на оваа риба, која создава необично мал отпор а е сепак стабилна, беше инспирација за замислата на ова возило

[Извори на слики]

Авион: Kristen Bartlett/ University of Florida; стапало на гекон: Breck P. Kent; риба и автомобил: Mercedes-Benz USA

[Рамка/слики на страница 8]

ПРИРОДНО МУДРИ НАВИГАТОРИ

Многу животни се ‚природно мудри‘ кога треба да си го најдат патот додека се движат по нашава планета (Изреки 30:24, 25). Да разгледаме два примера.

◼ Контрола на сообраќајот кај мравките На кој начин мравките што одат во потрага по храна си го наоѓаат патот назад за да се вратат во својот мравјалник? Истражувачите во Обединетото Кралство откриле дека, освен тоа што оставаат мирисливи траги, некои мравки се служат со геометрија за да си направат патеки по кои полесно ќе можат да си го најдат патот до дома. На пример, црвената мравка „прави патеки кои во вид на зраци тргнуваат од нејзиниот мравјалник, а се раздвојуваат под агол од 50 до 60 степени“, стои во New Scientist. Што е толку специфично во оваа шема? Кога една мравка што се враќа во мравјалникот ќе дојде до место каде што се двои патот, инстинктивно тргнува по онаа патека што отстапува најмалку степени, и која сигурно ќе ја одведе дома. „Геометријата на раздвоените патеки“, пишува во истата статија, „овозможува да поминат што поголем број мравки низ мрежата од патеки, особено кога мравките одат по нив во два правца, а секоја мравка да потроши што помалку енергија доколку би одела во погрешен правец.“

◼ Птичји компаси Многу птици со извонредно прецизна точност прелетуваат големи растојанија по секакво време. Како? Истражувачите откриле дека птиците можат да го осетат магнетното поле на Земјата. Меѓутоа, „линиите на Земјиното магнетно поле се разликуваат од место до место и не покажуваат секогаш точно кон север“, стои во списанието Science. Што им помага на птиците преселници да не отстапат од курсот? Изгледа дека секоја вечер птиците точно си го местат својот внатрешен компас според зајдисонцето. Бидејќи положбата на зајдисонцето се менува во зависност од географската ширина и од годишното време, истражувачите мислат дека овие птици најверојатно умеат да се усогласат со тие промени преку „еден биолошки часовник што им кажува кое време од годината е“, стои во Science.

Кој ја програмирал мравката да има познавања од геометријата? Кој ги опремил птиците со компас, биолошки часовник и мозок што може да ги протолкува информациите што ги даваат овие инструменти? Една неинтелигентна еволуција? Или еден интелигентен Творец?

[Извор на слика]

© E.J.H. Robinson 2004