Поглавје 5

Хиндуизам — потрага по ослободување

„Во хиндуистичкото општество постои религиозен обичај според кој, прво нешто што се прави наутро е капење во некоја блиска река или, пак, дома, ако во близината нема река или поток. Луѓето веруваат дека тоа ги прави свети. Потоа, уште пред да јадат, одат во локалниот храм и принесуваат цвеќиња и храна на локалниот бог. Некои го мијат идолот и го украсуваат со црвен и жолт прав.

Речиси секој дом има катче или дури и соба за обожавање на омилениот семеен бог. На некои места, популарен бог е Ганеса, богот-слон. Луѓето му се молат особено за среќа, бидејќи е познат како оној кој ги отстранува препреките. Во други краеви прво место во оддаденоста заземаат Кришна, Рама, Шива, Дурга или некое друго божество“ (Тара Ц. Катманду, Непал).

1. а) Опиши некои хиндуистички обичаи. б) Кои се некои разлики меѓу западњачкото и хиндуистичкото гледиште?

ШТО е хиндуизам? Дали е тоа само премногу упростениот западњачки концепт за обожавање животни, капење во Ганг и поделеност на касти? Или, пак, нешто повеќе? Одговорот е: Повеќе од тоа. Хиндуизмот е поинаков начин на сфаќање на животот за кој западњачките вредности се потполно туѓи. Западњаците се склони да гледаат на животот како на хронолошка низа настани во историјата. Хиндусите го гледаат животот како самоповторлив циклус во кој човечката историја не е многу важна.

2, 3. а) Зошто е тешко да се дефинира хиндуизмот? б) Како еден индиски писател ги објаснува хиндуизмот и политеизмот?

² Не е лесно да се дефинира хиндуизмот, бидејќи тој нема одредено кредо, свештеничка хиерархија ниту, пак, управен орган. Меѓутоа, тој има свами (учители) и гуруи (духовни водачи). Една широка дефиниција за хиндуизмот, која е дадена во еден учебник по историја, наведува дека тој е „еден цел комплекс од верувања и институции кои се појавиле уште во времето кога биле составени нивните древни (и најсвети) списи, Ведите, и постои сѐ досега“. Друга, пак, вели: „Би можеле да речеме дека хиндуизмот е приврзаност кон или обожавање на боговите Вишну или Шива [Сива], или на божицата Шакти, односно на нивните инкарнации, аспекти, сопружници или потомство“. Таа ги опфаќа и култовите на Рама и Кришна (инкарнации на Вишну), Дурга, Сканда и Ганеса (сопругата односно синовите на Шива). Иако се тврди дека хиндуизмот има 330 милиони богови, сепак, се вели дека тој не е политеистички. Како е можно тоа?

³ Индискиот писател А. Партасарати објаснува: „Хиндусите не се политеисти. Хиндуизмот зборува за еден Бог . . . Различните богови и божици на хиндуистичкиот пантеон се само претставници на силите и функциите на единствениот врховен Бог во откриениот свет“.

4. Што опфаќа терминот „хиндуизам“?

⁴ Честопати хиндусите се осврнуваат на својата вера како на санатана дхарма што значи вечен закон или ред. Всушност, хиндуизамa е еден широк термин кој опишува мноштво религии и секти (сампрадаи) кои се развиле и цветале во текот на милениумите под закрила на сложената древна хиндуистичка митологија. Таа митологија е толку замрсена што New Larousse Encyclopedia of Mythology наведува: „Индиската митологија е една заплеткана џунгла од бујни растенија. Кога ќе влезеш во неа, ја губиш светлината на денот и секое јасно чувство за ориентација“. Како и да е, ова поглавје ќе опфати некои од обележјата и учењата на оваа вера.

Древните корења на хиндуизмот

5. Колку е раширен хиндуизмот?

⁵ Иако хиндуизмот можеби не е толку раширен како другите главни религии, сепак, до 1990 година ја имал лојалноста на речиси 700 милиони следбеници, или отприлика секој осми жител (13%) од светското население. Меѓутоа, повеќето од нив се наоѓаат во Индија. Затоа, логично е да прашаме: ‚Како и зошто хиндуизмот се сконцентрирал во Индија?‘

6, 7. а) Како, според некои историчари, хиндуизмот стигнал во Индија? б) Како хиндуизмот ја претставува легендата за потопот? в) Кој облик на религија, според археологот Маршал, се практикувал во долината Инд пред да стигнат Аријците?

⁶ Некои историчари велат дека корењата на хиндуизмот се од пред повеќе од 3.500 години кога еден бран на миграција ги донел белокожите Аријци од северозапад во долината Инд, која сега е сместена главно во Пакистан и Индија. Оттаму се рашириле во низините на реката Ганг и низ Индија. Некои експерти велат дека религиозните идеи на мигрантите се темелеле на древните ирански и вавилонски учења. Една нишка која им е заедничка на многу култури, а се наоѓа и во хиндуизмот, е легендата за потопот. (Види ја рамката на страница 120.)

⁷ Но, каков облик на религија се практикувал во долината Инд пред да стигнат Аријците? Археологот сер Џон Маршал зборува за „,Великата мајка божица‘, која на некои фигурички е прикажана како бремена жена, а на повеќето како гола женска фигура со накити во вид на кратки ѓердани и украси на главата . . . Потоа доаѓа ‚Машкиот Бог‘, ‚веднаш препознатлив како прототип на историскиот Шива‘, седнат така што табаните му се допираат еден со друг (јога положба), итифаличен (што потсетува на култот лингам [фалус]) и е опкружен со животни (кои го прикажуваат епитетот на Шива ‚Господарот на ѕверките‘). Изобилуваат прикази на фалус и вулва . . . што укажува на култот на лингам и јони на Шива и неговата сопруга“ (Религиите на светот — од древната историја до денес). До ден-денес Шива се почитува како бог на плодноста, бог на фалусот, т.е. лингамот. Бикот Нанди е негов носач.

8, 9. а) Како еден хиндуистички изучувач не се сложува со теоријата на Маршал? б) Кои противтврдења се дадени во врска со предметите кои се почитуваат во хиндуизмот и во „христијанството“? в) Кој е темелот на светите списи во хиндуизмот?

⁸ Хиндуистичкиот изучувач Свами Санкарананда не се сложува со толкувањето на Маршал и наведува дека првобитно почитуваните камења, од кои некои се познати како Шивалинга, биле симболи на „огнот на небото, или сонцето и огнот на сонцето, зраците“ (The Rigvedic Culture of the Pre-Historic Indus). Тој резонира дека „култот на сексот . . . нема потекло како религиозен култ. Дошол отпосле. Тој е дегенерација на првобитното. Луѓето се тие кои превисокиот идеал го спуштаат на сопствено ниво за да го сфатат“. Како противаргумент на западњачкиот критицизам на хиндуизмот, тој вели дека, всушност, „христијаните . . . се поклоници на култот на сексот“ на темел на тоа што го почитуваат крстот, пагански симбол на фалусот.

⁹ Со текот на времето, верувањата, митовите и легендите во Индија биле запишани, и денес тие ги сочинуваат светите списи на хиндуизмот. Иако овие свети дела се обемни, сепак тие не се обидуваат да понудат некоја единствена хиндуистичка доктрина.

Светите списи на хиндуизмот

10. Кои се некои од најстарите списи на хиндуизмот?

¹⁰ Најстари списи се Ведите, збирка молитви и химни кои се познати како Риг-веда, Сама-веда, Јаџур-веда и Атарва-–веда. Биле составувани во текот на неколку векови и довршени околу 900 пр.н.е. Подоцна Ведите биле надополнети со други списи, вклучувајќи ги и брахманите и упанишадите.

11. а) Која е разликата меѓу Брахманите и Упанишадите? б) Кои доктрини се изнесени во Упанишадите?

¹¹ Брахманите конкретно опишуваат како треба да се извршуваат ритуалите и жртвите, како домашните така и јавните, и многу детално навлегуваат во нивното подлабоко значење. Биле запишани околу 300 пр.н.е. или подоцна. Упанишадите (дословно: „сесии покрај учителот“), познати уште како Веданта и напишани околу 600—300 пр.н.е., се монографии кои ја изложуваат причината за секоја мисла и постапка во склад со хиндуистичката филозофија. Во овие списи биле изнесени доктрините на самсара (селење на душата) и карма (верување дека делата од претходното постоење се причина за нечија моментална состојба во животот).

12. Кој бил Рама, и каде се наоѓа приказната за него?

¹² Друга збирка списи се Пураните, односно долги алегорични приказни кои содржат многу хиндуистички митови за богови и божици, како и за хиндуистички херои. Оваа обемна хиндуистичка библиотека ги вклучува и еповите Рамајана и Махабхарата. Прва е приказната за „Господинот Рама . . . најславниот од сите ликови кои се наоѓаат во религиозната литература“, според А. Партасарати. За хиндусите Рамајана е еден од најпопуларните списи кој датира отприлика од четвртиот век пр.н.е. Тоа е приказна за херојот Рама, односно Рамачандра, кого хиндусите го сметаат за пример на син, брат и сопруг. Се смета дека тој е седмата аватара (инкарнација) на Вишну и неговото име честопати се привикува како поздрав.

13, 14. а) Што е Бхагавад-гѝта̄, според еден хиндуистички извор? б) Што значи Шрути и Смрити, и што е Ману смрити?

¹³ Според Бхактиведанта Свами Прабхупа̄да, основач на Меѓународното друштво за свесност за Кршна, „Бхагавад-гӣта̄ [дел од Махабхарата] е врховна поука за моралот. Поуките на Бхагавад-гӣта̄ го сочинуваат врховниот процес на религијата и врховниот процес на моралот . . . Последната поука на Гӣта̄ е последниот збор за целокупниот морал и религија: предај се на Кршна [Кришна]“ (БГ).

¹⁴ Бхагавад-гита (Песна на Возвишениот) која некои ја сметаат за „скапоцен камен на индиската духовна мудрост“, е еден разговор кој на бојното поле го воделе „Господинот Шрӣ Кршна [Кришна], Врховната божествена личност, и Арџуна, Негов присен пријател и поклоник, кого Тој го поучува за науката на самоспознание“. Меѓутоа Бхагавад Гита е само еден дел од обемната хиндуистичка света библиотека. Некои од овие списи (Веди, Брахмани и Упанишади) се сметаат за Шрути, т.е. „она што е чуено“ и затоа се смета дека е свет спис кој е добиен со директно откровение. Други, пак, како што се еповите и Пураните, се Смрити, т.е. „она што е запамтено“ и според тоа, составени се од човечки автори, иако се добиени со откровение. Еден пример е Ману Смрити кој освен што го објаснува темелот за кастинскиот систем, го изложува и хиндуистичкиот религиозен и општествен закон. Кои се некои од верувањата што произлегле од овие хиндуистички списи?

Учења и однесување — ахимса и варна

15. а) Дефинирај ја ахимсата, и објасни како ја применуваат џаините? б) Како Ганди гледал на ахимсата? в) Како сиките се разликуваат од хиндусите и џаините?

¹⁵ Во хиндуизмот, како и во некои други религии, постојат извесни основни концепти кои влијаат врз размислувањето и секојдневното однесување. Истакнат е оној за ахимса (санскритски, ахинса), т.е. ненасилство, по кој бил прочуен Мохандас Ганди (1869—1948), познат како Махатма. (Види ја рамката на страница 113.) На темел на оваа филозофија, хиндусите не треба да убиваат ниту, пак, да вршат насилство над другите суштества, што е и една од причините зошто почитуваат некои животни како, на пример, крави, змии и мајмуни. Најстроги поборници на ова учење за ахимса и почит кон животот се следбениците на џаинизмот (основан во шестиот век пр.н.е.), кои одат босоноги, па дури носат и маска за случајно да не проголтаат некој инсект. (Види ја рамката на страница 104 и фотографијата на страница 108.) За разлика од нив, Сиките се познати по својата борбена традиција, а Синг, што е вообичаено презиме меѓу нив, значи лав. (Види ја рамката на страници 100, 101.)

16. а) Како повеќето хиндуси гледаат на кастинскиот систем? б) Што рекол Ганди за кастинскиот систем?

¹⁶ Еден општопознат аспект на хиндуизмот е варна, т.е. кастинскиот систем, кој го дели општеството на строго одредени класи. (Види ја рамката на страница 113.) Човек не може а да не забележи дека хиндуистичкото општество е сѐ уште раслоено со овој систем, иако будистите и џаините го отфрлаат. Меѓутоа, исто како што расната дискриминација во Соединетите Држави и на други места не попушта така и кастинскиот систем е длабоко вкоренет во психата на Индијците. На некој начин, тоа е еден облик на класна свесност кој, некако паралелно, денес сѐ уште може да се најде во помала мера во британското општество и во други земји (Јаков 2:1—9). Така, во Индија човекот се раѓа во строго одреден кастински систем, и речиси нема излез од него. Освен тоа, просечниот хиндус и не бара излез. На тоа гледа како на своја предодредена, неизбежна судба во животот, последица од неговите дела во претходното постоење, т.е. кармата. Но, од каде потекнал кастинскиот систем? Мораме повторно да се вратиме на хиндуистичката митологија.

17, 18. Како, според хиндуистичката митологија, започнал кастинскиот систем?

¹⁷ Според хиндуистичката митологија, во почетокот имало четири главни касти, и тоа врз основа на деловите од телото на Пуруша, првобитната татковска фигура на човештвото. Во химните од Риг-веда се вели:

„Колку делови направија кога го поделија Пуруша?

Како ја нарекуваат неговата уста, неговите раце? Како ги нарекуваат неговите бедра и стапала?

Брахман [највисоката каста] беше неговата уста, а од обете негови раце беше направена раџанија.

Неговите бедра станаа ваишја, од неговите стапала беше создадена шудра“ (The Bible of the World).

¹⁸ Значи, се претпоставува дека свештеничките брахмани, највисоката каста, потекнале од устата на Пуруша, неговиот најгорен дел. Владејачката или војничка класа (кшатрија или раџанија) дошла од неговите раце. Трговската и земјоделската класа наречени ваисја, т.е. ваишја, потекнале од неговите бедра. Една пониска каста, судра т.е. шудра, односно работничката класа, произлегла од најдолниот дел на телото, неговите стапала.

19. Како настанале другите касти?

¹⁹ Низ вековите настанале уште пониски касти, изгнаниците и париите, или како што пољубезно ги нарекол Махатма Ганди — харијани, т.е. „лица кои му припаѓаат на богот Вишну“. Иако од 1948 паријанството во Индија е незаконско, париите сѐ уште водат многу тежок живот.

20. Кои се други аспекти на кастинскиот систем?

²⁰ Со текот на времето, кастите толку се намножиле што ја опфаќале речиси секоја професија и занает во индиското општество. Овој древен кастински систем, кој го држи секого во неговата општествена положба, всушност е и расен, и „вклучува одредени раси кои варираат од она што е познато како [светлокожи] Аријци па сѐ до [потемнокожи] преддравидски лози“. Варна, т.е. каста, значи „боја“. Првите три касти биле Аријци, луѓето со најсветол тен; четвртата каста, која ги опфаќала темнокожите домородци, била не--аријанска“ (Myths and Legends Series—India [Серија митови и легенди — Индија] од Доналд А. Мекензи). Животен факт во Индија е дека кастинскиот систем кој е поткрепен со религиозното учење за карма, држи милиони луѓе затворени во трајна сиромаштија и неправда.

Фрустрирачки круг на постоење

21. Како влијае кармата врз судбината на личноста, според Гаруда пурана?

²¹ Друго основно верување кое влијае врз етиката и однесувањето на хиндусите и, всушност, едно од најважните, е учењето за карма. Тоа е начело дека секоја постапка си има свои последици, позитивни или негативни; таа одредува какво ќе биде секое постоење на преселената или реинкарнираната душа. Гаруда пурана објаснува:

„Човекот е творец на сопствената судбина, па дури и во својот живот како фетус тој е под влијание на динамиката на делата од неговото претходно постоење. Без разлика дали е затворен во сигурноста на планината или се лулее на морската шир, без разлика дали е на сигурно во мајчиниот скут или е држан високо над нејзината глава, човекот не може да ги избегне последиците од сопствените поранешни дела . . . Сѐ што треба да го снајде човекот на која и да е возраст или во кое и да е време, сигурно ќе го стигне тогаш и тој ден“.

Гаруда пурана продолжува:

„Спознанието кое некој човек го стекнал при своето претходно раѓање, богатството кое добротворно го разделил во своето претходно постоење и работите што ги направил во некоја претходна инкарнација, одат пред неговата душа во местото на неговиот привремен престој“.

22. а) Која е разликата меѓу можностите на душата после смртта кај хиндусите и кај христијанскиот свет? б) Кое е библиското учење за душата?

²² Од што зависи ова верување? Во учењето за карма е неопходна бесмртната душа, а кармата е она што прави хиндуистичкото гледиште за душата да се разликува од гледиштето на христијанскиот свет. Хиндусот верува дека душата на секој поединец, џѝва или пра̄нb поминува низ многу реинкарнации и можеби низ „пекол“. Таа мора да настојува да се обедини со „Врховната реалност“, наречена и Брахман, т.е. Брахм (ова не треба да се меша со хиндуистичкиот бог Брахма). Од друга страна, пак, доктрините на христијанскиот свет ѝ нудат на душата можност за на небото, во пеколот, чистилиштето или Лимб, во зависност од религиозното убедување (Проповедник 9:5, 6, 10; Псалм 146:4).

23. Како кармата влијае врз хиндуистичкото гледиште за животот? (Спореди Галатите 6:7—10.)

²³ Како последица од кармата, хиндусите се склони да бидат фаталистични. Тие веруваат дека нечиј моментален статус и состојба се резултат на некое претходно постоење и затоа се заслужени, било да се добри или лоши. Хиндусот може да се обиде да си стекне подобар глас за да може наредното постоење да му биде поподносливо. На тој начин, тој поспремно ја прифаќа својата судба во животот од еден западњак. На сето тоа хиндусот гледа како на исполнување на законот за причина и последица во однос на своето претходно постоење. Тоа е начелото дека ќе го пожнееш она што си го посеал во наводното претходно постоење. Секако, сево ова се темели на претпоставката дека човекот има бесмртна душа која преминува во друг живот, било како човек, животно или некое растение.

24. Што е мокша, и како може да се постигне таа според верувањето на хиндусите?

²⁴ Според тоа, која е крајната цел на хиндуистичката вера? Да се постигне мокша што значи ослободување, т.е. избавување од мачното тркало на повторни раѓања и различни постоења. Значи, тоа е бегање од отелотворено постоење, не на телото туку на „душата“. „Бидејќи мокшата, т.е. избавувањето од долгата низа инкарнации, е целта на секој хиндус, најголем настан во неговиот живот всушност е неговата смрт“, наведува еден коментатор. Мокшата може да се постигне со следење на различни марги, т.е. патишта. (Види ја рамката на страница 110.) Колку многу од ова религиозно учење се потпира на древниот вавилонски концепт за бесмртна душа!

25. Како хиндуистичкото гледиште за животот се разликува од библиското гледиште?

²⁵ Сепак, според Библијата, овој презир и омаловажување на материјалниот живот се дијаметрално спротивни на првобитната намера на Јехова Бог со човештвото. Кога тој ја создал првата човечка двојка, ѝ доделил среќно, радосно постоење на Земјата. Библискиот извештај ни кажува:

„Бог го создаде човекот во Својот лик, Тој го создаде во Божјиот лик; ги создаде машко и женско. И Бог ги благослови и им рече Бог: ‚Плодете се и множете се и наполнете ја земјата, и потчинете ја! Владејте над рибите во морето и над птиците во воздухот и над сите живи суштества што лазат по земјата!‘ . . И Бог виде сѐ што направи, и ете, беше многу добро“ (Битие 1:27—31).

Библијата прорекува за Земјата една неминовна ера на мир и правда, ера во која секое семејство ќе си има сопствено пристојно живеалиште, а совршеното здравје и совршениот живот ќе бидат вечна судба на човештвото (Исаија 65:17—25; 2. Петрово 3:13; Откровение 21:1—4).

26. На кое прашање треба да се одговори сега?

²⁶ Следното прашање кое треба да се одговори е: ‚Кои се боговите на кои треба да им угоди еден хиндус за да постигне добра карма?‘

Пантеон на хиндуистички богови

27, 28. а) Кои богови го формираат хиндуистичкиот Тримурти? б) Кои се нивни жени или придружнички? в) Наведи по име некои други хиндуистички богови и божици.

²⁷ Иако хиндуизмот можеби полага право на милиони богови, во пракса всушност постојат извесни омилени богови кои станале средишна точка за различните секти во рамките на хиндуизмот. Во она што хиндусите го нарекуваат Тримурти, тројство, т.е. тријада на богови, вклучени се трите најистакнати богови. (За другите хиндуистички богови види ја рамката на страници 116, 117.)

²⁸ Таа тријада се состои од Брахма Творецот, Вишну Одржувачот и Шива Уништувачот, а секој од нив има најмалку една жена или придружничка. Брахма е оженет со Сарасвати, божицата на спознанието. Жена на Вишну му е Лакшми, додека прва жена на Шива му била Сати која извршила самоубиство. Таа била првата жена која влегла во жртвениот оган и на тој начин станала прва сати. Следејќи го нејзиниот митолошки пример, илјадници хиндуистички вдовици низ вековите се жртвувале на погребните клади на своите сопрузи, иако сега оваа практика е незаконска. Шива имал и друга жена која била позната со неколку имиња и титули. Во нејзиниот добродушен облик е позната како Парвати и Ума, како и Гаури, Златната. Кога е Дурга или Кали, таа е застрашувачка божица.

29. Како хиндусите гледаат на Брахма? (Спореди Дела 17:22—31.)

²⁹ Брахма, иако е централен лик во хиндуистичката митологија, не зазема важно место во обожавањето на просечниот хиндус. Всушност, нему му се посветени многу малку храмови, иако е наречен Брахма Творецот. Меѓутоа, создавањето на материјалниот универзум хиндуистичката митологија му го припишува на едно врховно битие, извор, т.е. суштина — Брахман, односно Брахм кој се идентификува со светиот слог ОМ или АУМ. Сите три члена на тријадата се сметаат за дел од тоа „Битие“, а сите останати богови, за нивни различни манифестации. Притоа, без разлика кој бог се обожава како врховен, тоа божество се смета за сеопфатно. Значи, иако хиндусите отворено почитуваат милиони богови, повеќето од нив признаваат само еден вистински Бог, кој може да поприми многу облици: машки, женски, па дури и животински. Затоа, хиндуистичките изучувачи брзо посочуваат дека хиндуизмот е всушност монотеистички, а не политеистички. Меѓутоа, подоцнежното ведско размислување го отфрла концептот за врховно битие и го заменува со безлично божествено начело или реалност.

30. Кои се некои аватари на Вишну?

³⁰ Вишну, добротворното соларно и космичко божество, е центар на обожавањето за следбениците на ваишнавизмот. Тој се појавува во десет аватари, т.е. инкарнации, вклучувајќи ги и Рама, Кришна и Буда.c Друга аватара е Вишну Нарајана „претставен во човечки облик како спие на замотаната змија Шеша или Ананта, пловејќи по космичките води со својата сопруга, божицата Лакшми, која седи крај неговите нозе, додека богот Брахма се издига од лотос кој расте од папокот на Вишну“ (The Encyclopedia of World Faiths — Енциклопедија на светските вери).

31. Каков бог е Шива?

³¹ Шива, обично наречен и Махеша (Врховен Господ) и Махадева (Великиот Бог) е вториот најголем бог во хиндуизмот, а обожавањето кое му се оддава нему се нарекува шаивизам. Тој е опишан како „голем аскет, најголем јогин кој седи на падините на Хималаите свиткан во положба на медитација, телото му е посипано со пепел, а главата му е покриена со бушава коса“. Тој е познат и „по неговиот еротизам како носител на плодност и врховен господар на создавањето, Махадева“ (Енциклопедија на светските вери). Шива се обожава преку лингам, т.е. приказ на фалус. (Види ги фотографиите на страница 99.)

32. а) Во кои облици се јавува божицата Кали? б) Како еден англиски збор е изведен од нејзиното обожавање?

³² Како и многу други светски религии, хиндуизмот си има своја врховна божица која може да биде привлечна или застрашувачка. Во својот попријатен облик, таа е позната како Парвати и Ума. Нејзиниот страшен карактер се пројавува како Дурга или Кали, крвожедна божица која ужива во крвни жртви. Како божица Мајка, Кали Ма (Црната Земја--Мајка), таа е главното божество на сектата Шакти. Прикажана е гола до колкови како носи украси од лешеви, змии и черепи. Во минатите времиња, верниците познати како тхуги — термин од кој потекнува англискиот збор „thug“ (разбојник, убиец) — ѝ принесувале задавени човечки жртви.

Хиндуизмот и реката Ганг

33. Зошто Ганг е света за хиндусите?

³³ Не можеме да говориме за хиндуистичкиот пантеон од богови а да не ја спомнеме неговата најсвета река — Ганг. Голем дел од хиндуистичката митологија е директно поврзан со реката Ганг, т.е. Ганга Ма (Мајката Ганга), како што ја нарекуваат побожните Хиндуси. (Види ја мапата на страница 123.) Тие рецитираат молитва која вклучува 108 различни имиња за реката. Зошто Ганг е толку почитувана од искрените Хиндуси? Затоа што таа е тесно поврзана со нивното секојдневно преживување и со нивната древна митологија. Веруваат дека таа порано постоела на небото како Млечен Пат. Тогаш, како станала река?

34. Според хиндуистичката митологија, кое е едно објаснување за тоа како настанала реката Ганг?

³⁴ Со извесни варијации, повеќето хиндуси ќе го објаснат тоа вака: Махараџа Сагара имал 60.000 синови кои биле убиени со огнот на Капила, манифестација на Вишну. Нивните души ќе биле осудени на пекол доколку божицата Ганга не се симнала од небото за да ги очисти и избави од тоа проклетство. Бхагӣрата, правнук на Шагара, се залагал кај Брахма за да дозволи светата Ганга да се симне на Земјата. Еден извештај продолжува: „Ганга одговорила: ‚Јас сум толку силен порој што можам да ги смачкам темелите на Земјата‘. Затоа [Бхагӣрата], откако испаштал илјада години, отишол кај богот Шива, најголемиот од сите аскети, и го убедил да застане високо над Земјата меѓу карпата и мразот на Хималаите. Шива имал бушава коса која му била собрана на главата, и дозволил Ганга да се сруши од небото во неговите локни, и тоа нежно го ублажило потресот кој ѝ се заканувал на Земјата. Потоа Ганга тивко се исцедувала на Земјата и истекувала од планините и низ низините. Така донела вода, а со тоа и живот на сувата Земја (From the Ocean to the Sky [Од океанот до небото], од сер Едмунд Хилари).

35. Како следбениците на Вишну го објаснуваат постоењето на реката?

³⁵ Следбениците на Вишну имаат нешто поинаква верзија за тоа како настанала Ганг. Според еден древен текст, Вишну Пурана, нивната верзија гласи:

„Од овој регион [светата столица на Вишну], почнува реката Ганг која ги отстранува сите гревови . . . Таа истекува од ноктот на големиот прст од левото стапало на Вишну“.

Или, пак, како што следбениците на Вишну на санскритски велат: „Вишну-падабја-самбхута“, а тоа значи: „Роден од стапалото на Вишну кое личи на лотос“.

36. Што веруваат хиндусите за моќта на водите на Ганг?

³⁶ Хиндусите веруваат дека Ганг има моќ да ги ослободува, очистува и лечи верниците. Вишну Пурана наведува:

„Светците, кои се очистиле со капење во водите на оваа река, и чии умови се посветени на Кесава [Вишну], добиваат конечно ослободување. Светата река, кога се слуша за неа, кога се копнее по неа, кога се гледа, допира, кога се капе во неа или ѝ се пеат химни, ден по ден ги очистува сите битија. Дури и оние кои живеат на оддалеченост од неа . . . и воскликнуваат ‚Ганга и Ганга‘, се ослободени од гревовите кои ги извршиле во текот на трите претходни постоења“.

Брахмандапурана наведува:

„Ганга ги штити од стотици илјади опасности племињата на оние кои оддадено ќе се искапат еднаш во чистите води. Ги уништува злата кои се натрупале со генерации. Само со капење во Ганга човек може веднаш да се очисти“.

37, 38. Зошто милиони хиндуси навалуваат на Ганг?

³⁷ Индијците навалуваат на реката за да вршат пуџа, т.е. обожавање, така што принесуваат цвеќиња, пеат молитви и добиваат од свештеникот тилак — точка од црвена или жолта паста на челото. Потоа влегуваат во нејзините води за да се искапат. Многумина и ќе се напијат од водата, иако таа е многу загадена со отпад, хемикалии и лешеви. Сепак, духовната атракција на Ганг е толкава што милиони Индијци имаат голема желба барем еднаш да се искапат во својата ‚света река‘, без разлика дали таа е загадена или не.

³⁸ Други ги донесуваат телата на своите сакани за да ги запалат на кладите покрај речниот брег, а потоа пепелта ја расфрлаат по реката. Тие веруваат дека ова ѝ гарантира вечно блаженство на покојната душа. Оние кои се премногу сиромашни за да платат за погребна клада, едноставно го поттурнуваат завитканото тело во реката, каде што го напаѓаат мршојадци или едноставно се распаѓа. Ова нѐ доведува до прашањето: ‚Освен она што веќе го разгледавме, што учи хиндуизмот за животот после смртта?‘

Хиндуизмот и душата

39, 40. Што вели за душата еден хиндуистички коментатор?

³⁹ Бхагавад-гѝта̄ дава одговор на тоа кога вели:

„Како што втеловената душа во ова тело постојано минува низ детство, младост и старост, така во мигот на смртта минува во ново тело“. (Поглавје 2, стих 13.)

⁴⁰ Еден хиндуистички коментар за тој текст вели: „Бидејќи секое живо суштество е лична душа, го менува своето тело во секој миг, понекогаш појавувајќи се како дете, понекогаш како момче, а понекогаш како старец. Па сепак, во телото е присутна истата духовна душа, која не минува низ никаква промена. Таа индивидуална душа на крај го менува телото во мигот на смртта, и минува во друго тело. Бидејќи во следниот живот сигурно ќе добие друго тело, материјално или духовно, Арџуна немал причина да жали за смртта“.

41. Според Библијата, каква разлика мора да се направи во врска со душата?

⁴¹ Забележи, коментарот вели дека „секое живо суштество е лична душа“. Сега таа изјава се сложува со она што го вели Библијата во Битие 2:7:

„Господ, Бог, го обликува човекот од земниот прав и му дувна здив на животот во носалките. Така човекот стана жива душа“.

Но, мора да се направи една важна разлика: Дали човекот со сите негови функции и способности претставува жива душа, или има душа одвоена од неговите телесни функции? Дали човекот е душа или, пак, тој има душа? Следниов цитат го разјаснува хиндуистичкиот концепт.

42. Како хиндуизмот и Библијата се разликуваат во врска со разбирањето за душата?

⁴² Поглавје 2, стих 17 од Бхагавад-гѝта̄ вели:

„Она што го проникнува целото тело е неуништливо. Никој не може да ја уништи таа неуништлива душа“.

Потоа, овој текст е објаснет:

„Секое тело е втеловение на лична душа, а симптомот на присуство на душата е присуството на лична свесност“.

Затоа, додека Библијата наведува дека човекот е душа, хиндуистичкото учење наведува дека тој има душа. И тоа е голема разлика која длабоко влијае врз учењата кои се последица од ова гледиште (Левит 24:17, 18, NW).

43. а) Од каде потекнува учењето за бесмртна душа? б) Кои се последиците од него?

⁴³ Во основа, учењето за бесмртна душа е извлечено од древната вавилонска застојана бара на религиозно спознание. Тоа логично води до последиците од ‚животот после смртта‘ кои се прикажани во учењата на толку многу религии — реинкарнација, небо, пекол, чистилиште, лимб итн. За хиндусот, небото и пеколот се преодни места каде што се чека пред душата да ја добие својата следна реинкарнација. Посебно е интересен хиндуистичкиот концепт за пеколот.

Хиндуистичкото учење за пеколот

44. Од каде знаеме дека хиндуизмот учи дека постои пекол на свесно мачење?

⁴⁴ Еден текст од Бхагавад-гѝта̄ вели:

„Кога семејните закони се нарушени тогаш за луѓето кои престојуваат во пекол сигурно претстои Јана̄рдана“ (I.44, Harvard Oriental Series, Том 38, 1952).

Еден коментар вели: „Оние кои се многу грешни во својот земен живот, мораат да се подложат на различни казни на пеколните планети“. Меѓутоа, ова за нијанса се разликува од вечното мачење во пеколен оган во христијанскиот свет: „Оваа казна . . . не е вечна“. Тогаш, што точно претставува хиндуистичкиот пекол?

45. Како се опишани маките во хиндуистичкиот пекол?

⁴⁵ Ова што следува е опис на судбината на еден грешник, а земено е од Маркандеја Пурана:

„Тогаш пратениците на Јама [богот на мртвите] брзо го врзуваат со страшни јажиња и го влечат на југ, додека трепери при ударот со стапот. Потоа, додека испуштаат страшни злокобни врисоци тие го влечат низ тешко проодните подрачја со [растението] Кус, трња, мравјалници, шилци и камења, подрачја низ кои на некои места гори пламен, полни со дупки, вжарени од сончевата топлина и кои горат од неговите зраци. Одвлечкано од страшните пратеници и изедено од стотици чакали, грешното лице оди во куќата на Јама низ еден страшен премин . . .

Кога неговото тело гори, тој доживува силно чувство на жештина; а кога неговото тело е тепано или сечено — чувствува огромна болка.

Кога на тој начин неговото тело е уништено, суштеството, иако оди во друго тело, доживува вечна беда поради своите непријателски постапки . . .

Потоа, за да биде измиен од гревовите, го водат во еден друг таков пекол. Откако поминал низ секој вид пекол, грешникот добива животински живот. Потоа, поминувајќи низ живот на црви, инсекти и муви, грабливци, мушички, слонови, дрвја, коњи, крави и разни други грешни и бедни животи, тој доаѓа во човечкиот род и се раѓа како грбавко или како одвратно лице или, пак, како џуџе или како Кандала Пукаса“.

46, 47. Што вели Библијата за состојбата на мртвите, и до кои заклучоци можеме да дојдеме?

⁴⁶ Спореди го ова со она што го вели Библијата за мртвите:

„Живите барем знаат дека ќе умрат, а мртвите не знаат ништо, ниту имаат веќе награда, зашто се заборава и споменот за нив. Одамна ги снема: нивната љубов и нивната омраза и зависта, и веќе немаат учество во нешто што станува под сонцето. Што и да имаш намера да правиш, направи го додека можеш, зашто нема ни дела, ни умување, ни сознавање, ни мудрост во Подземјето [гробот, NW] во кое одиш“ (Проповедник 9:5, 6, 10).

⁴⁷ Секако, доколку, како што вели Библијата, човекот нема душа туку е душа, тогаш нема свесно постоење после смртта. Нема блаженство и нема страдање. Сите нелогични компликации на „задгробниот живот“ исчезнуваат.d

Соперник на хиндуизмот

48, 49. а) Како повторување, кои се некои хиндуистички учења? б) Зошто некои ја довеле во прашање полноважноста на хиндуизмот? в) Кој е тој што се појавил и ја оспорил хиндуистичката мисла?

⁴⁸ Овој неминовно краток осврт на хиндуизмот покажа дека тоа е религија на политеизам темелена на монотеизам — верување во Брахман, Врховно битие, извор т.е. суштина, а симболизиран со слоговите ОМ или АУМ, и со многу фасети или манифестации. Исто така, тоа е религија која учи на толеранција и охрабрува на љубезност кон животните.

⁴⁹ Од друга страна, пак, некои елементи на хиндуистичкото учење, како што се кармата и неправдите во кастинскиот систем, заедно со идолопоклонството и конфликтите во митовите, навеле некои луѓе кои размислуваат да ја доведат во прашање полноважноста на оваа вера. Еден таков човек со сомненија се појавил околу 560 пр.н.е. во североисточна Индија. Тоа бил Сидха̄рта Гаутама. Тој основал една нова вера која не успеала да просперира во Индија, но сепак напредувала на други места, како што ќе објасни следното поглавје. Таа нова вера била будизмот.

[Фусноти]

[Рамка/слики на страници 100 и 101]

Сикизам — реформаторска религија

Сикизмот, симболизиран со три меча и еден круг, е религија на над 17 милиони луѓе. Повеќето живеат во Пенџаб. Златниот храм на Сиките, кој се наоѓа во средината на едно вештачко езеро, е сместен во Амрицар, светиот град на Сиките. Мажите кај Сиките се лесно препознатливи по својот син, бел или црн турбан, чие носење, како и пуштањето долга коса, станало битен дел од нивната религиозна практика.

Хиндискиот збор сик значи „ученик“. Сиките се ученици на нивниот основач гуру На̄нак и следбеници на учењата на десетте гуруа (На̄нак и девет наследници), чии записи се наоѓаат во светата книга на Сиките — Guru Granth Sahib. Таа религија се појавила во почетокот на 16 век кога гуру На̄нак сакал да го земе најдоброто од хиндуизмот и од исламот за да формира една обединета религија.

Мисијата на На̄нак може да се сведе во една реченица: „Со оглед на тоа што постои само еден Бог, и Тој е наш Татко; затоа, сите мораме да бидеме браќа“. Слично на муслиманите, Сиките веруваат во еден Бог и забрануваат користење идоли (Псалм 115:4—9; Матеј 23:8, 9). Тие ја следат хиндуистичката традиција на верување во бесмртна душа, реинкарнација и карма. Нивното место на обожавање се нарекува гурдвара. (Спореди Псалм 103:12, 13; Дела 24:15.)

Една од големите заповеди на гуру На̄нак била оваа: „Секогаш сеќавај се на Бог, повторувај го Неговото име“. За Бог се зборува како за „Вистинскиот“, но не му е дадено име (Псалм 83:16—18, NW). Една друга заповед била: „Она што ќе го спечалиш, подели го со оние кои имаат помалку“. Во склад со ова, во секој храм на Сиките постои лангар, односно бесплатна кујна, каде што сите видови луѓе може да јадат бесплатно. Има дури и бесплатни соби каде што патниците можат да преноќат (Јаков 2:14—17).

Последниот гуру, Гобинд Синг (1666—1708), основал едно братство на Сиките, наречено Кхалса, кое го следи она што е познато како пет К, а тоа се: кеш, непотстрижена коса, што ја симболизира духовноста; канга, чешел во косата, што симболизира ред и дисциплина; кирпан, меч, кој симболизира достоинство, храброст и самопожртвуваност; кара, челична гривна, која симболизира единство со Бог; кач, шорцеви како долна облека, што значи скромност, а нивното носење симболизира морално воздржување. (Види Енциклопедија на светските вери, страница 269.)

[Слика]

Златниот храм на Сиките, Амрицар (Пенџаб, Индија)

[Слики]

Синиот турбан означува ум кој е широк како небото, во кој нема место за предрасуди

Белиот турбан значи побожно лице кое води примерен живот

Црниот турбан е потсетник на британското прогонство на Сиките во 1919 година

Другите бои се работа на вкус

[Слика]

При церемонијалното изложување свештеникот на Сиките ја раскажува историјата на светото оружје

[Рамка/слики на страница 104]

Џаинизам — самоодрекување и ненасилство

Оваа религија, со својот древен индиски симбол свастика, била основана во шестиот век пр.н.е. од страна на богатиот индиски принц Натапута Вардхама̄на, подобро познат како Вардхамана Маха̄вӣра (титула што значи „Голем човек“ или „Голем херој“). Тој се свртел кон живот на самоодрекување и аскетизам. Пошол гол во потрага по спознание „низ селата и низините на централна Индија, во потрага по ослободување од циклусот на раѓање, смрт и повторно раѓање“ (Религиите на човекот, од Џон Б. Нос). Верувал дека спасението на душата би можело да се постигне само преку крајно самоодрекување и самодисциплина, како и строго применување на ахимсата — ненасилство кон сите суштества. Тој ја спроведувал ахимсата до толкава крајност што носел една мека метла со која можел нежно да ги измете кои и да било инсекти што можеби ќе му се нашле на патот. Неговото почитување кон животот служело и за да ја заштити чистотата и интегритетот на неговата душа.

Неговите денешни следбеници, во обид да ја подобрат својата карма, водат сличен живот на самоодрекување и почитување кон сите други суштества. Повторно гледаме колку верувањето во бесмртноста на човечката душа има силен ефект врз човечкиот живот.

Денес постојат помалку од четири милиони верници од оваа вера и повеќето од нив живеат во подрачјата на Бомбај и Гуџарат во Индија.

[Слика]

Еден Џаин врши обожавање пред стапалата на статуата на светецот Гоматесвара која е висока 17 метри, во Карнатака (Индија)

[Рамка/слики на страници 106 и 107]

Едноставен водич за хиндуистичките термини

аватара — манифестација или инкарнација на некое хиндуистичко божество

а̄тман — дух; се поврзува со она што е бесмртно. Честопати погрешно се преведува со душа. Види џива

ахимса (санскритски, ахинса) — ненасилство; одбивање да се повреди или убие што и да било. Темел за хиндуистичкото вегетаријанство и почит кон животните

ашрам — светилиште или место каде што поучува гуру (духовниот водач)

бинди — црвена точка која мажените жени ја носат на челото

брахман — свештенички и највисок степен во кастинскиот систем; исто така Конечна Реалност. Види страница 116

бхакти — оддаденост на божество која води до спасение

ваишја — класа на трговци и земјоделци; трета група во кастинскиот систем

Веди — најрани свети поетски списи во хиндуизмот

дхарма — конечниот закон за сите работи; оној што одредува дали постапките се исправни или погрешни

гуру — учител или духовен водач

гхат — скали или платформа покрај некоја река

Јама — богот на смртта; ја следи кармата на секој човек за да го одреди квалитетот на идниот живот

Јога — од коренот југ што значи да се спои или впрегне; вклучува спојување на поединецот со универзалното божествено битие. Општопозната како дисциплина на медитација која вклучува контрола на положбата на телото и на дишењето. Хиндуизмот признава барем четири главни јоги, т.е. патишта. Види страница 110

карма — начело дека секоја постапка си има свои позитивни или негативни последици во наредниот живот на преселената душа

кшатрија — професионалната, владејачка и воена класа, и втор степен во кастинскиот систем

маја — светот како илузија

мантра — света формула, се верувало дека има магична моќ, се користела при воведувањето во некоја секта и се повторувала во молитви и при вражање

махант — свет човек или учител

махатма — хиндуистички светец; од маха, висок или голем, и а̄тман, дух

мокша, т.е. мукти — ослободување од циклусот на повторно раѓање; крајот на патувањето на душата. Познато и како нирвана, обединување на поединецот со Врховното битие, Брахман

ОМ, АУМ — збор-симбол кој го претставува Брахман и се користи при медитација; звук кој се смета за мистична вибрација; се користи како света мантра

парама̄тма̄ — Светски дух, универзалниот а̄тман, т.е. Брахман

пуџа — обожавање

садху — свет човек; аскет или јогин

самсара — селење на некоја вечна, нераспадлива душа

сва̄мѝ — учител или духовен водач од повисок ранг

тилак — знак на челото кој симболизира дека лицето го има Господ во мислите во сите свои активности

Тримурти — хиндуистичка тријада од Брахма, Вишну и Шива

Упанишади — рани свети поетски списи во хиндуизмот. Познати и како Веданта, крајот на Ведите

Харијан — член на кастата парии; значи „Божји народ“, сочувствително име кое им го дал Махатма Ганди

џапа — обожавање на Бог со повторување на едно од неговите имиња; за броење се користи мала, т.е. броеница од 108 мониста

џива (или пра̄н, пра̄ни) — лична душа или битие

Шакти — женска сила или жена на бог, особено придружничка на Шива

шрада — важни обреди кои се вршат за да им се искаже чест на предците и да им се помогне на починатите души да постигнат мокша

шӯдра — работник, најниската од четирите главни касти

[Слики]

Од лево: хиндуистички махант; садху, медитира стоејќи; гуру од Непал

[Рамка на страница 110]

Четири начини до мокша

Хиндуистичката вера нуди најмалку четири начини да се постигне мокша, односно ослободување на душата. Тие се познати како јоги или марги, патишта до мокша.

1. Карма јога — „Патот на дејствувањето, т.е. карма јога, дисциплина на дејствувањето. Во основа, карма марга значи некој да извршува дхарма според своето место во животот. Од сите луѓе се бараат извесни должности како, на пример, ахимса и воздржување од алкохол и месо, но специфичната дхарма на секој поединец зависи од неговата каста и од фазата во животот“ (Great Asian Religions — Големите религии во Азија).

Оваа карма се изведува строго во рамките на кастинските ограничувања. Чистотата на кастата се сочувува така што ниту се венчаваат ниту јадат надвор од својата каста која била одредена со кармата во претходното постоење. Затоа, на кастата не се гледа како на неправда туку како на наследство од некоја претходна инкарнација. Според хиндуистичката филозофија мажите и жените не се еднакви. Тие се поделени според кастата и полот, и всушност, според бојата. Обично, колку што кожата е посветла, толку кастата е повисока.

2. Џнана јога — „Патот на спознанието, односно џнана јога, дисциплина на спознанието. За разлика од патот на дејствувањето, карма марга, со неговите пропишани должности за секоја прилика во животот, џнана марга обезбедува филозофски и психолошки пат на спознавање на себеси и на универзумот. Клучот за џнана марга е постоењето, а не дејствувањето. [Курзивот е од нас.] Што е најважно, на оние што го практикуваат, овој пат им овозможува мокша уште во овој живот“ (Големите религии во Азија). Тој вклучува интроспективна јога, повлекување од светот и практикување воздржливост. Тоа е израз на самоконтрола и самоодрекување.

3. Бхакти јога — „Најпопуларниот облик на хиндуистичка традиција денес. Тоа е патот на оддаденост, бхакти марга. За разлика од карма марга . . . овој пат е полесен, поспонтан и може да го следат лица од секоја каста, пол или возраст . . . [Тој] дозволува човечките емоции и желби слободно да надоаѓаат наместо да бидат совладувани од јогиниот аскетизам . . . [Тој] се состои исклучително од оддаденост на божествените битија“. А традиционално ги има 330 милиони кои може да се почитуваат. Според оваа традиција, да се познава е да се сака. Всушност, бхакти значи „емоционална приврзаност кон избраниот бог“ (Големите религии во Азија).

4. Раџа јога — метода на „посебни држења на телото, методи на дишење и ритмичко повторување на одредени формули за размислување“ (Религиите на човекот). Се состои од осум чекори.

[Рамка/слика на страница 113]

Махатма Ганди и кастинскиот систем

„Ненасилството е првата одредба на мојата вера. Таа е и последна во моето кредо“ (Махатма Ганди, 23 март 1922).

Махатма Ганди, прочуен по своето водство со методи на ненасилство во помагањето Индија да постигне независност од Британија (дадена во 1947), бил поборник и за подобрување на положбата на милиони други хиндуси. Индискиот професор М. П. Реџе објаснува: „Тој ја прогласи ахимсата (ненасилството) за основна морална вредност која ја толкуваше како грижа за достоинството и благосостојбата на секој човек. Го оспоруваше авторитетот на хиндуистичките списи кога нивното учење беше спротивно на ахимсата, смело настојуваше да го искорени паријанството и хиерархискиот кастински систем, и унапредуваше еднаквост на жените во сите сфери од животот“.

Какво било гледиштето на Ганди за положбата на париите? Во едно писмо до Џавахарлал Нехру, со датум од 2 мај 1933, тој напишал: „Харијанското движење е премногу големо за да се вложи само интелектуален напор. На светот нема ништо полошо од тоа. Но сепак, не можам да ја напуштам религијата, а со тоа и хиндуизмот. Животот ќе ми беше товар ако хиндуизмот ме изневереше. Ги сакам христијанството, исламот и многу други вери преку хиндуизмот . . . Но, никако не можам да го толерирам паријанството во него“ (The Essential Gandhi).

[Слика]

Махатма Ганди (1869—1948), почитуван хиндуистички водач и учител на ахимса

[Рамка/слики на страници 116 и 117]

Хиндуизам — некои богови и божици

Агни — бог на огнот

Адити — мајка на боговите; божица на небото; Бескрајна

Брахма — Бог Творец, начелото на создавање во универзумот. Еден од боговите на Тримурти (тријадата)

Брахман, т.е. Брахм — Врховно битие во универзумот кое продира насекаде, претставено со звукот ОМ или АУМ. (Види го горниот симбол.) Наречен и Атман. Некои хиндуси го сметаат Брахман за безлично Божествено начело или Конечна Реалност

Буда — Гаутама, основач на будизмот; хиндусите го сметаат за инкарнација (аватара) на Вишну

Вишну — бог одржувач на животот; трет член на Тримурти

Ганга — божица, една од сопругите на Шива и персонификација на реката Ганг

Ганеса (Ганеша) — син-бог на Шива со глава на слон, Господ на препреките, бог на добрата среќа. Наречен и Ганапати и Гајанана

Дурга — сопруга или Шакти на Шива и се поистоветува со Кали

Кали — црна придружничка (Шакти) на Шива и крвожедна божица на уништувањето. Честопати прикажувана со голем исплазен црвен јазик

Кришна — разиграна осма инкарнација на Вишну и божеството од Бхагавад—гѝта̄. Неговите љубовници биле гопи, односно краварки

Лакшми — божица на убавината и среќата; придружничка на Вишну

Манаша — божица на змиите

Ману — предок на човечкиот род; една голема риба го спасила од уништување во потопот

Митра — бог на светлината. Кај Римјаните познат како Митрас

Нанди — бик, возило или средство за превоз на Шива

Натараџа — Шива во положба на танцување опкружен со прстен од пламења

Парвати или Ума — божица, придружничка на Шива. Го има и обликот на божицата Дурга или Кали

Праџапати — Творец на универзумот, Господар на Творештвата, татко на боговите, на демоните и на сите други суштества. Подоцна познат како Брахма

Пуруша — космички човек. Од неговото тело биле направени четирите главни касти

Радха — придружничка на Кришна

Рама, Рамачандра — седмата инкарнација на богот Вишну. Епскиот расказ Рамајана ја раскажува приказната за Рама и за неговата сопруга Сита

Сарасвати — божица на спознанието и придружничка на Брахма Творецот

Сома — и бог и дрога; еликсир на животот

Хануман — бог-мајмун и оддаден следбеник на Рама

Хималаи — живеалиште на снегот, татко на Парвати

Шашти — божица која ги заштитува жените и децата при породувањето

Шива — бог на плодноста, на смртта и на уништувањето; член на Тримурти. Симболизиран со трозабец и со фалус

[Извор на слика]

(На темел на пописот во Митологија — илустрирана енциклопедија)

[Слики]

Одозгора налево, во правец на стрелките на часовникот, Натараџа (Шива кој танцува), Сарасвати, Кришна, Дурга (Кали)

[Рамка на страница 120]

Хиндуистичка легенда за Потопот

„Утрото му донеле на Ману [предокот на човештвото и првиот законодавец] вода за миење . . . Додека се миел, во рацете му дошла една риба [Вишну во неговата инкарнација како Матсија].

Таа му го рекла следново: ‚Одгледај ме, јас ќе те спасам!‘ ‚Од што ќе ме спасиш?‘ ‚Потоп ќе ги однесе сите овие суштества: од него ќе те спасам!‘ ‚Како да те одгледам?‘

Рибата го поучила Ману како да се грижи за неа. „Притоа му рекла: ‚Во таа и таа година ќе дојде тој потоп. Затоа, внимавај на (мојот совет) така што ќе подготвиш брод; и кога ќе настане потопот, ти влези во бродот и јас ќе те спасам од него‘.“

Ману ги следел овие упатства на рибата и за време на потопот рибата го повлекла бродот до една „северна планина. Потоа, рекла: ‚Те спасив. Прицврсти го бродот за едно дрво; но пази водата да не те однесе додека си на планината. Кога водата ќе се повлече, можеш постепено да се симнеш!‘“ (Satapatha-Brahmana; спореди Битие 6:9—8:22).

[Карта/слики на страница 123]

(Види во публикацијата)

Ганг се протега во должина од над 2.400 километри од Хималаите до Калкута и нејзината делта во Бангладеш

ИНДИЈА

Калкута

реката Ганг

[Слики]

Ганга Ма, на главата на Шива, се спушта низ неговата коса

Побожни хиндуси на гхат кои се капат во Ганг во Варанаси, или Бенарес

[Слика на страница 96]

Ганеса, хиндуистички бог на среќата со глава на слон, син на Шива и Парвати

[Слики на страница 99]

Лингами (фалусни симболи) почитувани од страна на хиндусите. Шива (бог на плодноста) е во внатрешноста на еден лингам, а околу другиот има четири глави

[Слика на страница 108]

Џаин калуѓерки носат мука-вастрика, т.е. маска на устата, која ги спречува инсектите да влезат и да бидат убиени

[Слика на страница 115]

Обожавање змии, се практикува главно во Бенгал. Манаса е божица на змиите

[Слика на страница 118]

Вишну и неговата сопруга Лакшми, на замотаната змија Ананта со четвороглавиот Брахма кој се наоѓа на лотос што расте од папокот на Вишну