Дали обожавањето на мајка-божица сѐ уште постои?

ОБОЖАВАЊЕТО на мајка-божица сѐ уште се обичавало во времето на првите христијани. Апостол Павле се сретнал со тоа во Ефес во Мала Азија. Како и во Атина, град во кој се обожавале божици, и овде дал сведоштво за ’Бог, Творецот на светот‘, живиот Творец, кој ”не е сличен на златен, сребрен или камен предмет — творба на човечка вештина и фантазија‘. За Ефесјаните, од кои повеќето ја обожавале мајката-божица Артемида, тоа било премногу. Затоа оние кои живееле од изработката на сребрени храмови на божицата, подбуцнале побуна. Во рок од околу два часа, мноштвото извикувало: ”Велика е Артемида Ефеска!“ (Дела 17:24, 29; 19:26, 34, Стварност).

Ефеската Артемида

И Грците ја обожавале Артемида, но Артемида која била обожавана во Ефес не може потполно да се изедначи со неа. Грчката Артемида била девствена божица на ловот и породот. Ефеската Артемида била божица на плодноста. Нејзиниот огромен храм во Ефес бил сметан за едно од седумте светски чуда. Нејзиниот кип, за кој се мислело дека паднал од небото, ја претставувал како персонификација на плодноста, а градите ѝ биле покриени со редови од дојки во вид на јајца. Чудниот облик на дојките бил повод за разни толкувања, на пр. дека претставуваат венци од јајца или дури тестиси на бик. Без оглед на објаснувањето, симболот на плодноста е јасен.

Интересно е дека според The New Encyclopædia Britannica, првобитниот кип на оваа божица ”бил направен од злато, абонос, сребро и црн камен“. Добро познатиот кип на ефеската Артемида од вториот век н.е. ја покажува со црно лице, раце и стапала.

Ликот на Артемида бил носен низ улиците. Библичарот Р. Б Ракман пишува: ”Во храмот [на Артемида биле] сместени нејзините (...) ликови, светилишта и посветени садови од злато и сребро кои на големите празници со величествена поворка биле носени во градот и назад.“ Овие празници привлекувале стотици илјадници аџии од цела Мала Азија. Тие купувале минијатурни храмови на божицата и ја нарекувале величествена, своја госпоѓа, кралица, девица, ”онаа која ги слуша и прима молитвите“. Во таква средина Павле и раните христијани требало да покажат голема храброст за да го величаат ’Бог, Творецот на светот‘, а не боговите и божиците направени од ’злато, сребро или камен‘.

Од мајка-божица до ”Мајка Божја“

На старешините од христијанското собрание во Ефес, апостол Павле им прорекол отпадништво. Предупредил дека ќе се појават отпадници и ќе зборуваат ”изопачено“ (Дела 20:17, 28-30). Меѓу опасностите кои постојано демнееле во Ефес било и враќањето на обожавањето на мајката-божица. Дали тоа навистина се случило?

Во New Catholic Encyclopedia читаме: ”Ефес, како центар на аџилак, го сметале за погребно место на [апостол] Јован. (...) Една друга традиција, потврдена од концилот во Ефес (431), ја поврзува Блажената Дева Марија со Свети Јован. Базиликата во која бил одржан советот е наречена Мариина Црква.“ Во едно друго католичко дело (Théo—Nouvelle encyclopédie catholique) се зборува за ”уверливата традиција“ дека Марија го придружувала Јован во Ефес каде го поминала остатокот од својот живот. Зошто оваа претпоставена врска помеѓу Ефес и Марија е важна за нас денес?

Да дозволиме на тоа да ни одговори The New Encyclopædia Britannica: ”Обожавањето на Божјата мајка зело замав кога христијанската Црква под Константин станала државна црква и кога паганските маси се слеале во црквата. (...) Нивната побожност и верска свест се обликувала низ илјадници години преку култот на ’големата мајка‘ божица и ’божествена девица‘, кое започнало уште во старите популарни религии на Вавилон и Асирија.“ Зарем би можело да постои подобро место од Ефес за ”христијанизирање“ на обожавањето на мајката-божица?

Така, во Ефес во 431 н.е, таканаречениот трет екуменски концил ја прогласил Марија за ”Теотокос“, грчки збор што значи ”Богородица“ или ”Мајка Божја“. Во New Catholic Encyclopedia стои: ”Употребата на оваа титула од страна на црквата без сомнение била пресудна во подоцнежните векови за порастот на доктрината за Марија и нејзе посветената богослужба.“

Урнатините на ”Црквата на Девица Марија“, во која се одржал тој концил, можат да се видат и денес на подрачјето на стариот Ефес. Може исто така да се посети и една капела, која според традицијата, била куќата во која Марија живеела и умрела. Папата Павле VI во 1967 ги посетил овие светилишта во Ефес.

Да, Ефес бил жариште на преобразба на паганското обожавање на мајката-божица со кое се соочил Павле во првиот век, во горлива оддаденост кон Марија како ”Мајка Божја“. Обожавањето на мајка-божица во земјите на т.н. христијанство опстанало првенствено преку оддаденоста на Марија.

Обожавањето на мајка-божица сѐ уште живее

Encyclopædia of Religion and Ethics го цитира библичарот В. М. Ремзи, кој тврди дека во ”петтиот век, честа која ѝ се искажувала на Девица Марија во Ефес претставувала [обновен] облик на старото паганско анатолско обожавање на Мајка Девица“. Во изданието The New International Dictionary of New Testament Theology стои: ”Католичките поими за ’мајка Божја‘ и ’кралица на небото‘, иако настанале подоцна од Н[овиот] З[авет], укажуваат на многу постари религиско-историски корени од Исток. (...) Во подоцнежното обожавање на Марија има многу траги од паганскиот култ на божествената мајка.“

Овие траги се премногу бројни и премногу детални за да бидат случајни. Сличноста меѓу киповите на мајка со дете на Девица Марија и киповите на паганските божици, како што е Изида, не може да остане незабележана. Стотиците кипови и икони на Црна Мадона во католичките цркви ширум светот не можат а да не нѐ потсетат на кипот на Артемида. Делото Théo—Nouvelle encyclopédie catholique за овие Црни Девици вели: ”Изгледа дека тие биле средство со кое на Марија било пренесено она што преостанало од популарното обожавање на Дијана [Артемида] (...) или Сибила.“ Процесиите на Денот на вознесување на Девица Марија исто така наоѓаат свој прототип во процесиите во чест на Сибила и Артемида.

Самите титули дадени на Марија нѐ потсетуваат на паганските мајки-божици. Иштар била возвишувана како ”Света девица“, ”моја Госпоѓа“ и ”милостива мајка која ги слуша молитвите“. Изида и Астарта биле нарекувани ”Кралици на Небото“. Сибила била наречена ”Мајка на сите Благословени“. Сите овие титули, со мали варијации, се применуваат на Марија.

Вториот Ватикански концил го поддржал култот на ”Блажената Девица“. Папата Јован Павле II е добро познат по својата страствена оддаденост кон Марија. На своите обемни патувања, никогаш не ја пропушта приликата да ги посети светилиштата на Марија, вклучувајќи го и светилиштето на Црна Богородица во Честохова во Полска. Тој ѝ го доверил на Марија целиот свет. Затоа не е за изненадување што The New Encyclopædia Britannica под насловот ”Мајка Божица“ пишува: ”Тој назив исто така се применувал и за толку разновидни ликови како што се т.н. Венери од каменото доба и Девица Марија.“

Но, римокатоличкото почитување на Марија не е единствениот начин на кој обожавањето на мајка-божица преживеало до денешен ден. Необично е тоа што заговорниците на феминистичкото движење произвеле многу литература за обожавањето на мајки-божици. Тие веруваат дека жените во овој агресивен свет во кој доминираат мажите биле болно угнетувани и дека обожавањето ориентирано кон жената ги одразува стремежите на човештвото кон помалку агресивен свет. Се чини дека тие исто така веруваат дека денес светот би бил подобро и помирно место кога би бил повеќе феминистички ориентиран.

Меѓутоа, обожавањето на мајка-божица не му донело мир на античкиот свет, а нема да донесе мир ниту денес. Освен тоа, денес сѐ повеќе и повеќе луѓе, всушност милиони кои им се придружуваат на Јеховините сведоци, се уверени дека овој свет нема да го спаси Марија, иако ја почитуваат и сакаат како верна жена од првиот век која имала прекрасна предност да го роди и одгледа Исус. Јеховините сведоци исто така не веруваат дека движењето за ослободување на жените може да доведе до мирољубив свет, иако некои од неговите барања можат да бидат оправдани. Затоа тие ја ставаат својата доверба во Богот којшто Павле им го објавил на Атињаните и Ефесјаните, ’Богот, кој го создал светов и сѐ што е во него‘ (Дела 17:24; 19:11, 17, 20). Тој Семоќен Бог, чие име е Јехова, ветил прекрасен нов свет во кој ’живее правдата‘, и можеме да имаме доверба во неговото ветување (2. Петрово 3:13, ДК).

Библиското гледиште за положбата на жената пред Бог и пред мажот ќе биде разгледувано понатаму во ова списание.

[Слика на страница 5]

АСТАРТА — хананска божица на полноста и војната

[Слика на страница 6]

АРТЕМИДА — ефеска Божица на плодноста

[Извор на слика]

Musei dei Conservatori, Rome

[Слика на страница 7]

”МАЈКА БОЖЈА“ во христијанството

[Извор на слика]

Катедралата Шартре, Франција