Светлината става крај на едно време на темнина

СВЕТОТ во времето на Исус Христос и неговите апостоли бил многу поинаков од светот во времето на Хебрејските списи. Читателите на Библијата кои не го знаат тоа можеби си замислуваат еден општествен и религиозен континуитет, од пророкот Малахија па сѐ до писателот на едно од евангелијата, Матеј, само нејасно насетувајќи што се случувало во текот на 400-те години помеѓу нив.

Малахија, последната книга од Хебрејските списи во повеќето современи Библии, завршува со остатокот од Израелци кои повторно се населиле во својата татковина откако биле ослободени од вавилонското ропство (Јеремија 23:3). Оддадените Евреи биле охрабрени да го чекаат Божјиот ден на суд кој ќе го отстрани злобниот свет и ќе ја воведе Месијанската ера (Малахија 4:1, 2). Во меѓувреме владеела Персија. Персиските трупи кои биле распоредени во Јуда, го одржувале мирот и ги поддржувале кралските едикти со силата на оружјето. (Спореди 1. Ездра 4:23.)

Меѓутоа, библиските земји не останале така стабилни во текот на следните четири столетија. Почнала да се шири духовна темнина и збунетост. Блискиот исток бил потресен со насилство, тероризам, угнетување, радикални религиозни размислувања, шпекулативна филозофија и културен шок.

Матеј, првата книга од Христијанските грчки списи, била напишана во едно поинакво време. Римските легии спроведувале Pax Romana, односно Римски мир. Побожните луѓе желно го очекувале доаѓањето на Месијата за да стави крај на страдањето, тиранијата и сиромаштијата и за да фрли светлина врз животот, благосостојбата и спокојството. (Спореди Лука 1:67-79; 24:21; 2. Тимотеј 1:10.) Да ги разгледаме одблизу движечките сили што го преобликувале еврејското општество во текот на столетијата кои му претходеле на Исусовото раѓање.

Животот на Евреите во времето на Персија

После прогласот на Кир со кој Евреите биле ослободени од вавилонското ропство, во 537 пр.н.е. една група Евреи и не-Евреи кои се придружиле, заминале од Вавилонија. Овој остаток кој духовно се оѕвал, се вратил во подрачје на разрушени градови и опустошена земја. Едомците, Феничаните, Самарјаните, арапските племиња и други, го разграбале некогаш пространото подрачје. Она што останало од Јуда и од Венијамин станало провинција Јудеја во персиското намесништво наречено Абар Нахара (Од онаа страна на реката) (1. Ездра 1:1-4; 2:64, 65).

Под власта на Персија, во Јудеја настапил „период на проширување и на пораст на населението“, вели The Cambridge History of Judaism. Во врска со Ерусалим, во делото понатаму се вели: „Селаните и поклониците носеле подароци, храмот и градот станале богати, а нивното богатство ги привлекувало странските трговци и занаетчии“. Иако Персијците биле многу толерантни спрема локалната влада и религија, оданочувањето било строго и можело да се плаќа само со благородни метали. (Спореди Неемија 5:1-5, 15; 9:36, 37; 13:15, 16, 20.)

Последните години на Персиската империја биле многу бурни времиња, одбележани со побуни од страна на намесниците. Многу Евреи се вмешале во востанието крај медитеранскиот брег и биле протерани далеку на север, во Хирканија на Каспиското Езеро. Меѓутоа, се чини дека поголемиот дел од Јудеја не бил зафатен со казнените мерки на Персија.

Времето на Грција

Александар Велики настапил како леопард во Средниот исток во 332 пр.н.е., но склоноста кон грчката увозна роба веќе постоела и пред него (Даниил 7:6). Увидувајќи дека грчката култура има политичка вредност, тој промислено започнал да ја хеленизира неговата империја што се ширела. Грчкиот јазик станал меѓународен јазик. Краткото владеење на Александар ја потхранувало љубовта кон софистиката, воодушевувањето за спортот и ценењето на естетиката. Постепено, дури и еврејското наследство се повлекло пред хеленизмот.

По смртта на Александар, во 323 пр.н.е., неговите наследници во Сирија и во Египет биле првите кои ги одиграле улогите на ‚северен цар‘ и на ‚јужен цар‘, што ги прорекол Даниил (Даниил 11:1-19). За време на владеењето на египетскиот ‚јужен цар‘, Птоломеј II Филаделфиј (285-246 пр.н.е.), Хебрејските списи почнале да се преведуваат на коине, општиот грчки јазик. Оваа верзија била наречена Септуагинта. Многу стихови од ова дело биле цитирани и во Христијанските грчки списи. Се покажало дека грчкиот јазик е одличен за да му ги пренесе на духовно збрканиот и затемнет свет просветлувачките нијанси на значењето.

Откако Антиох IV Епифан станал цар на Сирија и владетел на Палестина (175-164 пр.н.е.), јудаизмот речиси бил збришан поради прогонувањето што се вршело под покровителство на власта. Со смртна закана, Евреите биле присилени да се одречат од Јехова Бог и да принесуваат жртви само на грчките божества. Во декември 168 пр.н.е. бил изграден пагански олтар врз големиот олтар на Јехова во храмот во Ерусалим, врз кој му се принесувале жртви на Зевс од Олимп. Шокираните но храбри мажи од тој предел се здружиле под водството на Јуда Макавеј и жестоко се бореле сѐ додека не го освоиле Ерусалим. Храмот повторно му бил посветен на Бог, а токму три години од денот на неговото осквернување биле обновени секојдневните жртви.

Во текот на преостанатиот период на Грција, луѓето од еврејското општество агресивно се стремеле да ја прошират својата територија до нејзините некогашни граници. Своето новооткриено воено мајсторство го употребиле на безбожен начин, со закана со меч да ги присилат своите пагански соседи да се преобратат. Па сепак, грчката политичка теорија и понатаму владеела со градовите и со гратчињата.

За време на тој период, кандидатите за високото свештенство честопати биле корумпирани. Нивната служба била извалкана со сплетки, атентати и политички интриги. Колку побезбожен станувал духот помеѓу Евреите толку попопуларни станувале грчките спортови. Колку било зашеметувачки да се види како младите свештеници ги запоставуваат своите должности за да учествуваат во игрите! Еврејските атлетичари се подложувале дури и на болни хируршки зафати за да станат „необрезани“, со цел да го избегнат срамот кога ќе се натпреваруваат голи со паганите. (Спореди 1. Коринтјаните 7:18.)

Религиозни промени

Во раните постегзилни години, верните Евреи не дозволиле да се помешаат паганските сфаќања и филозофии со вистинската религија што е откриена во Хебрејските списи. Книгата Естир, напишана повеќе од 60 години после блиската поврзаност со Персија, не содржи никаква трага од зороастријанизам. Освен тоа, во библиските книги Ездра, Неемија или Малахија не може да се најде никакво влијание од оваа персиска религија, иако сите биле напишани во текот на раниот дел од периодот на Персија (537-443 пр.н.е.).

Меѓутоа, стручњаците сметаат дека во текот на подоцниот дел од периодот на Персија, многу Евреи почнале да прифаќаат некои гледишта од обожавателите на Ахура Мазда, главното персиско божество. Ова се појавува во популарните суеверија и во верувањата на Есените. Вообичаените хебрејски зборови за чакал, за некои други пустински суштества и за ноќните птици, во мислите на Евреите станале поврзани со злите духови и ноќните чудовишта од вавилонските и од персиските народни верувања.

Евреите почнале да ги гледаат паганските замисли во поинакво светло. Сфаќањата за небото, пеколот, душата, Речта (Логос) и мудроста добиле нови значења. Доколку Бог е толку оддалечен од луѓето што повеќе не комуницира со нив, како што се учело во тоа време, тогаш нему му се потребни посредници. Ваквите посреднички и заштитнички духови, Грците ги нарекувале даимони. Со тоа што ја прифатиле замислата дека даимоните (демоните) можат да бидат добри или лоши, Евреите станале лесен плен за демонското влијание.

Една разумна промена била направена во тамошното обожавање. Синагогите се појавувале како места каде што околните собранија од Евреи се собирале заради религиозно образование и служби. Не е точно познато кога, каде и како се појавиле еврејските синагоги. Со оглед на тоа што тие ги исполнувале потребите за обожавање на Евреите од далечните места кога тие не можеле да одат во храмот, општоприфатено е верувањето дека синагогите биле основани во егзилните или во постегзилните времиња. Значајно е тоа што тие се покажале како добри форуми за Исус и за неговите ученици ‚за да ги возвестат совршенствата на Оној кој ги повикал од темнината во својата чудна светлина‘ (1. Петрово 2:9).

Јудаизмот прифаќа различни школи на мислења

Во вториот век пр.н.е., почнале да се појавуваат различни школи на мислења. Тие не биле одвоени религиозни организации. Наместо тоа, тие биле мали здруженија од еврејски свештеници, филозофи и политички активисти кои се обидувале да влијаат врз луѓето и да ја контролираат нацијата, а сето тоа под закрилата на јудаизмот.

Политизираните садукеи биле пред сѐ богати аристократи, познати по својата вешта дипломатија уште од Хасмонејското востание во средината на вториот век пр.н.е. Повеќето од нив биле свештеници, иако некои биле бизнисмени и земјопоседници. До времето кога бил роден Исус, повеќето садукеи биле наклонети кон римската власт во Палестина бидејќи сметале дека е постабилна и дека веројатно ќе одржи статус кво. (Спореди Јован 11:47, 48.) Малкумина (Иродовците) сметале дека владеењето на Иродовата фамилија многу подобро ќе одговара на националните погледи. Во секој случај, садукеите не сакале нацијата да биде во рацете на еврејски фанатици или храмот да го контролира некој друг освен свештениците. Верувањата на садукеите биле конзервативни, главно се темелеле на нивното толкување на Мојсеевите списи и го одразувале нивниот отпор против моќната секта на фарисеите (Дела 23:6-8). Садукеите ги отфрлиле пророштвата од Хебрејските списи како шпекулации. Тие научувале дека библиските историски, поетски и пословични книги се неинспирирани и неважни.

Фарисеите се појавиле за време на грчкиот период како жестока реакција на антиеврејскиот хеленизам. Меѓутоа, до времето на Исус тие станале строги, приврзани кон традиции, крути придржувачи кон законот, горди, вообразени прозелитизатори и учители кои се обидувале да ја контролираат нацијата преку поучувањата во синагогите. Тие произлегувале главно од средниот сталеж, а на обичните луѓе гледале со презир. Повеќето фарисеи Исус ги сметал за саможиви, безмилосни љубители на пари, чија лицемерност излегла на површината (Матеј 23. поглавје). Тие ги прифатиле целокупните Хебрејски списи во светло на своите сопствени објаснувања, но им придавале исто толкава или уште поголема важност на сопствените усни традиции. Тие велеле дека нивните традиции се „ограда околу Законот“. Меѓутоа, далеку од тоа да бидат ограда, нивните традиции ја обезвредниле Божјата Реч и го збуниле народот (Матеј 23:2-4; Марко 7:1, 9-13).

Есените биле мистичари кои по сѐ изгледа живееле во неколку изолирани заедници. Себеси се сметале за вистински остаток на Израел, чекајќи во чистота да го добијат ветениот Месија. Есените воделе живот на размислување и на побожен аскетизам, а многу од нивните верувања одразувале персиски и грчки замисли.

Неколку видови религиозно мотивирани, фанатично патриотски зелоти крволочно го гледале како непријател секој оној што ќе стапнел на патот на независната еврејска државност. Тие биле споредени со Хасмонејците и првенствено им биле привлечни на идеалистички, авантуристички млади мажи. Сметани како разбојници или како борци на отпорот, применувале герилски тактики поради кои патиштата во земјата и јавните плоштади станале опасни, што ја зголемувало напнатоста во тоа време.

Во Египет, грчката филозофија цветала меѓу александриските Евреи. Оттаму се проширила до Палестина и до Евреите од дијаспората кои биле нашироко распрснати. Еврејските теоретичари кои ги напишале апокрифите и псевдопиграфите, ги протолкувале Мојсеевите списи како нејасни, неинтересни алегории.

До времето кога настапила ерата на Римјаните, хеленизацијата веќе трајно ја преобразила Палестина во социјален, политички и филозофски поглед. Еврејската библиска религија била заменета со јудаизмот — мешавина од вавилонски, персиски и грчки концепти испреплетени до одреден степен со библиската вистина. Меѓутоа, садукеите, фарисеите и Есените сочинувале сѐ на сѐ помалку од 7 отсто од нацијата. Фатени во вртлогот на овие конфликтни сили, мноштвата од еврејскиот народ биле „изморени и прснати како овци без пастир“ (Матеј 9:36).

Во тој темен свет се појавил Исус Христос. Утешителна била неговата смирувачка покана: „Дојдете при мене сите изморени и обременети и Јас ќе ве успокојам“ (Матеј 11:28). Колку возбудливо е да се слушне како вели: „Јас сум Светлина на светот“! (Јован 8:12). Навистина било прекрасно и неговото ветување кое го развеселува срцето: „Кој врви по Мене, нема да оди во темнина, а ќе има светлина во животот“ (Јован 8:12).

[Слика на страница 26]

Исус покажал дека еврејските религиозни водачи се наоѓале во духовна темнина

[Слика на страница 28]

Монета со изгледот на Антиохиј IV (Епифан)

[Извор на слика]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.