വിദ്വേ​ഷം എന്നെങ്കി​ലും അവസാ​നി​ക്കു​മോ?

നിങ്ങൾ ടെലി​വി​ഷൻ വാർത്താ​പ്ര​ക്ഷേ​പണം കുറ​ച്ചെ​ങ്കി​ലും വീക്ഷി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടെ​ങ്കിൽ വിദ്വേ​ഷം എന്തെന്ന്‌ അറിയാ​തി​രി​ക്കാൻ വഴിയില്ല. ഈ ലോകത്തു മിക്കവാ​റും ദിവസേന നടക്കുന്ന കൂട്ട​ക്കൊ​ല​യ്‌ക്കു രക്തപങ്കി​ല​മായ വഴിച്ചാ​ലി​ടുന്ന പൊതു സ്വഭാ​വ​വി​ശേ​ഷ​മാ​ണു വിദ്വേ​ഷം. ബൽഫാസ്റ്റു മുതൽ ബോസ്‌നിയ വരെയും യെരു​ശ​ലേം മുതൽ ജോഹാ​ന​സ്‌ബർഗ്‌ വരെയും ഭാഗ്യ​ഹീ​ന​രായ കാണി​ക​ളാ​ണു കൊല​ചെ​യ്യ​പ്പെ​ടു​ന്നത്‌.

മിക്ക​പ്പോ​ഴും അക്രമി​കൾക്കു തങ്ങളുടെ ഇരകളെ പരിച​യ​മില്ല. അവർ ഒരുപക്ഷേ “എതിർ പാർട്ടി”യിൽ പെട്ടവ​രാണ്‌ എന്നതാണ്‌ അവരുടെ ഏക “കുറ്റം.” ഒരു ഭീകര മാറ്റക്ക​ച്ച​വ​ട​ത്തിൽ നടക്കുന്ന അത്തരം മരണങ്ങൾ ഏതെങ്കി​ലും മുൻകാല അക്രമ​ത്തി​ന്റെ പ്രതി​കാ​ര​ന​ട​പ​ടി​യോ ഒരുതരം “വർഗീയ വെടി​പ്പാ​ക്ക​ലോ” ആണെന്നു​വ​രാം. ഓരോ തവണ കുറ്റകൃ​ത്യം നടക്കു​മ്പോ​ഴും അത്‌ എതിർക​ക്ഷി​കൾ തമ്മിലുള്ള വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​ന്റെ തീ ആളിക്ക​ത്താൻ ഇടയാ​ക്കുക മാത്ര​മാ​ണു ചെയ്യു​ന്നത്‌.

വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​ന്റെ ഈ ഭീകര വലയങ്ങൾ വർധി​ച്ചു​വ​രു​ന്ന​താ​യി തോന്നു​ന്നു. രക്തബന്ധ​മുള്ള ഗോ​ത്രങ്ങൾ, വംശങ്ങൾ, വർഗങ്ങൾ അല്ലെങ്കിൽ മത വിഭാ​ഗങ്ങൾ എന്നിവ​യ്‌ക്കി​ട​യിൽ രക്തപ്പു​ഴ​യൊ​ഴു​കു​ന്നു. വിദ്വേ​ഷം എന്നെങ്കി​ലും ഇല്ലായ്‌മ ചെയ്യാ​നാ​വു​മോ? നാം വിദ്വേ​ഷം പ്രകടി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നുള്ള സ്വാഭാ​വിക പ്രവണത സഹിതം ജനിക്കാ​ത്ത​തി​നാൽ അതിന്‌ ഉത്തരം നൽകേ​ണ്ട​തി​നു വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​ന്റെ കാരണങ്ങൾ മനസ്സി​ലാ​ക്കേണ്ട ആവശ്യ​മുണ്ട്‌.

വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​ന്റെ വിത്തു പാകൽ

സാര​യെ​വോ​യിൽനി​ന്നുള്ള ഒരു യുവ പെൺകു​ട്ടി, സ്ലാറ്റാ ഫീലീ​പോ​വിക്‌ ഇതുവ​രെ​യും ദ്വേഷി​ക്കാൻ പഠിച്ചി​ട്ടില്ല. തന്റെ ഡയറി​യിൽ വർഗീയ അക്രമ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ അവൾ വാചാ​ല​മാ​യി എഴുതു​ന്നു: “ഞാൻ വീണ്ടും ചോദി​ക്കു​ന്നു, എന്തു​കൊണ്ട്‌? എന്തിന്‌? ആരെ പഴിചാ​രണം? എന്റെ ചോദ്യ​ത്തിന്‌ ഉത്തരമില്ല. . . . എന്റെ കൂട്ടു​കാ​രി​ക​ളി​ലും ഞങ്ങളുടെ സുഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളി​ലും ഞങ്ങളുടെ കുടും​ബാം​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലും സെർബി​യ​രും ക്രൊ​യേ​ഷ്യ​രും മുസ്ലീ​ങ്ങ​ളു​മൊ​ക്കെ​യുണ്ട്‌. . . . ഞങ്ങൾ നല്ലയാ​ളു​ക​ളു​മാ​യി കൂട്ടു​കൂ​ടു​ന്നു, ചീത്തയാ​ളു​ക​ളു​മാ​യല്ല. കൂടാതെ, ചീത്തയാ​ളു​ക​ളു​ടെ ഇടയി​ലെ​ന്ന​പോ​ലെ നല്ലയാ​ളു​ക​ളു​ടെ ഇടയി​ലു​മു​ണ്ടു സെർബി​യ​രും ക്രൊ​യേ​ഷ്യ​രും മുസ്ലീ​ങ്ങ​ളും.”

നേരേ​മ​റിച്ച്‌ പ്രായ​മായ അനേക​രു​ടെ​യും അഭി​പ്രാ​യം മറിച്ചാണ്‌. വെറു​ക്കു​ന്ന​തി​നു തങ്ങൾക്ക്‌ അനേക കാരണങ്ങൾ ഉണ്ട്‌ എന്ന്‌ അവർ വിശ്വ​സി​ക്കു​ന്നു. എന്തു​കൊണ്ട്‌?

അനീതി. ഒരുപക്ഷേ വിദ്വേ​ഷം ആളിക്ക​ത്തി​ക്കാൻ ഉപയോ​ഗി​ക്കുന്ന പ്രമുഖ ഇന്ധനം അനീതി​യും മർദന​വു​മാണ്‌. “മർദനം ജ്ഞാനിയെ ഭ്രാന്തു​പി​ടി​പ്പി​ച്ചേ​ക്കും” എന്നു ബൈബിൾ പറയുന്നു. (സഭാ​പ്ര​സം​ഗി 7:7, NW) ആളുകൾ ബലിയാ​ടാ​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യോ മൃഗീ​യ​മായ പെരു​മാ​റ്റ​ത്തി​നി​ര​യാ​വു​ക​യോ ചെയ്യു​മ്പോൾ മർദക​രു​ടെ​നേരെ വിദ്വേ​ഷം വളർത്തി​യെ​ടു​ക്കുക അവർക്ക്‌ എളുപ്പ​മാ​യി​രി​ക്കും. ഒരുപക്ഷേ അനീതി​യോ ‘ഭ്രാന്ത​മോ’ എന്തുത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നാ​ലും പലപ്പോ​ഴും ഒരു മൊത്തം വിഭാ​ഗ​ത്തി​നു നേരെ​യാ​ണു വിദ്വേ​ഷം തിരി​ച്ചു​വി​ടു​ന്നത്‌.

യഥാർഥ​മോ സാങ്കൽപ്പി​ക​മോ ആയ അനീതി​യാ​ണു വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​നു പ്രധാന കാരണ​മെ​ന്നി​രി​ക്കെ അതു മാത്രമല്ല കാരണം. മുൻവി​ധി​യാ​ണു മറ്റൊന്ന്‌.

മുൻവി​ധി. ഒരു പ്രത്യേക വർഗീയ-രാഷ്ട്രീയ വിഭാ​ഗത്തെ സംബന്ധി​ച്ചുള്ള അജ്ഞതയിൽനി​ന്നാ​ണു മിക്ക​പ്പോ​ഴും മുൻവി​ധി ഉരുത്തി​രി​യു​ന്നത്‌. കേട്ടു​കേൾവി​യോ പാരമ്പര്യ വിദ്വേ​ഷ​മോ ഒന്നോ രണ്ടോ വ്യക്തി​ക​ളു​മാ​യു​ണ്ടായ മോശ​മായ അനുഭ​വ​മോ നിമിത്തം ചിലർ മുഴു വർഗത്തെ അല്ലെങ്കിൽ രാഷ്ട്രത്തെ മോശ​മായ ഗുണങ്ങ​ളു​ള്ള​താ​യി മുദ്ര​യ​ടി​ക്കു​ന്നു. ഒരിക്കൽ മുൻവി​ധി വേരൂ​ന്നി​യാൽ അതിന്‌ ആളുകളെ സത്യത്തി​നു​നേരെ അന്ധരാ​ക്കാൻ കഴിയും. “ചിലയാ​ളു​കളെ നമുക്കു പരിച​യ​മി​ല്ലാ​ത്ത​തി​നാൽ നാം അവരെ വെറു​ക്കു​ന്നു; നാം അവരെ വെറു​ക്കു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ നാം അവരെ പരിച​യ​പ്പെ​ടു​ന്നില്ല” എന്ന്‌ ആംഗലേയ എഴുത്തു​കാ​ര​നായ ചാൾസ്‌ കേലബ്‌ കോൾട്ടൺ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു.

നേരേ​മ​റിച്ച്‌, രാഷ്ട്രീ​യ​ക്കാ​രും ചരി​ത്ര​കാ​രൻമാ​രും രാഷ്ട്രീ​യ​മോ ദേശീ​യ​വാ​ദ​പ​ര​മോ ആയ ലക്ഷ്യങ്ങൾക്കു​വേണ്ടി മനഃപൂർവം മുൻവി​ധി​യെ പ്രോ​ത്സാ​ഹി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. അതിനു പ്രഥമ ദൃഷ്ടാ​ന്ത​മാ​യി​രു​ന്നു ഹിറ്റ്‌ലർ. ഹിറ്റ്‌ലർ യൂത്ത്‌ മൂവ്‌മെ​ന്റി​ന്റെ ഒരു മുൻ അംഗമായ ഗേഓർഗ്‌ ഇങ്ങനെ പറയുന്നു: “നാസി പ്രചരണം ആദ്യം യഹൂദൻമാ​രെ​യും പിന്നീട്‌ റഷ്യാ​ക്ക​രെ​യും അതിനു​ശേഷം ‘ഭരണകൂ​ട​ത്തി​നെ​തി​രെ​യുള്ള’ സകല​രെ​യും വെറു​ക്കാൻ ഞങ്ങളെ പഠിപ്പി​ച്ചു. ഒരു കൗമാ​ര​പ്രാ​യ​ക്കാ​ര​നെന്ന നിലയിൽ എന്നോടു പറഞ്ഞ സംഗതി ഞാൻ വിശ്വ​സി​ച്ചു. എന്നാൽ ഞാൻ വഞ്ചിക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു​വെന്നു പിന്നീടു മനസ്സി​ലാ​ക്കി.” നാസി ജർമനി​യി​ലെ​യും മറ്റിട​ങ്ങ​ളി​ലെ​യും പോലെ വർഗീ​യ​വും വംശീ​യ​വു​മായ മുൻവി​ധി​യെ വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​ന്റെ മറ്റൊരു ഉറവായ ദേശീ​യ​വാ​ദ​വു​മാ​യി കൂട്ടി​ക്ക​ലർത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു ന്യായീ​ക​രി​ച്ചി​രി​ക്ക​യാണ്‌.

ദേശീ​യ​വാ​ദം, ഗോ​ത്ര​വാ​ദം, വർഗീ​യ​വാ​ദം. ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ പീറ്റർ ഗേ വിദ്വേ​ഷം നട്ടുവ​ളർത്തൽ (ഇംഗ്ലീഷ്‌) എന്ന തന്റെ ഗ്രന്ഥത്തിൽ ഒന്നാം ലോക​മ​ഹാ​യു​ദ്ധം പൊട്ടി​പ്പു​റ​പ്പെ​ട്ട​പ്പോൾ എന്തു സംഭവി​ച്ചു​വെന്നു വിശദീ​ക​രി​ക്കു​ന്നു. “രാജ്യ​സ്‌നേ​ഹി​ക​ളു​ടെ യുദ്ധത്തിൽ ദേശീ​യ​വാ​ദം മറ്റു സകലതി​നെ​ക്കാ​ളും ശക്തിയു​ള്ള​താ​യി തെളിഞ്ഞു. ഒരുവന്റെ രാജ്യ​ത്തോ​ടുള്ള സ്‌നേ​ഹ​വും അതിന്റെ ശത്രു​ക്ക​ളോ​ടുള്ള വിദ്വേ​ഷ​വു​മാണ്‌ നീണ്ട പത്തൊ​മ്പ​താം നൂറ്റാണ്ട്‌ ഉത്‌പാ​ദി​പ്പി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ഏറ്റവും ശക്തമായ സയുക്തി​കീ​ക​രണം (rationalization).” ജർമൻകാ​രു​ടെ ദേശീ​യത്വ മനോ​വി​കാ​രം, “വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​ന്റെ കീർത്തനം” എന്ന ആയോധന സംഗീതം പ്രസി​ദ്ധ​മാ​ക്കി. ബ്രിട്ട​നി​ലും ഫ്രാൻസി​ലു​മുള്ള വിദ്വേ​ഷി​കൾ, ജർമൻ പടയാ​ളി​കൾ സ്‌ത്രീ​കളെ ബലാത്സം​ഗം ചെയ്യു​ന്ന​താ​യും കുട്ടി​കളെ കൊല​ചെ​യ്യു​ന്ന​താ​യും കഥകൾ നെയ്‌തെ​ടു​ത്തു​വെന്നു ഗേ വിശദീ​ക​രി​ക്കു​ന്നു. ബ്രിട്ടീഷ്‌ യുദ്ധ പ്രചാ​ര​ണ​ത്തി​ന്റെ രത്‌ന​ച്ചു​രു​ക്കം ഒരു ആംഗലേയ പട്ടാള​ക്കാ​ര​നായ സിഗ്‌​ഫ്രെഡ്‌ സാസൂൺ ഇങ്ങനെ വിശദീ​ക​രി​ക്കു​ന്നു: “ജർമൻകാ​രു​ടെ ജീവൻ ഒടുക്കാ​നാ​യി​ട്ടാ​ണു മനുഷ്യൻ പിറന്ന​തെന്നു തോന്നി.”

ദേശീ​യ​വാ​ദം പോ​ലെ​തന്നെ വർഗവി​ഭാ​ഗ​ത്തെ​യോ വംശ​ത്തെ​യോ അമിത​മാ​യി ഉയർത്തു​ന്നത്‌ മറ്റു വർഗങ്ങ​ളു​ടെ​യോ വംശങ്ങ​ളു​ടെ​യോ നേർക്കു വിദ്വേ​ഷം ഇളക്കി​വി​ടു​ന്ന​തി​നു കാരണ​മാ​യേ​ക്കാം. അനേകം ആഫ്രിക്കൻ രാജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലും ഗോ​ത്ര​വാ​ദം ആക്രമ​ണ​ത്തി​നു തിരി​കൊ​ളു​ത്തു​ന്ന​തിൽ തുടരു​മ്പോൾ വർഗീ​യ​വാ​ദം ഇപ്പോ​ഴും പശ്ചിമ യൂറോ​പ്പി​നെ​യും വടക്കേ അമേരി​ക്ക​യെ​യും ബാധി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു. ദേശീ​യ​വാ​ദ​വു​മാ​യി കൂടി​ക്ക​ല​രാ​നി​ട​യുള്ള മറ്റൊരു വിഭാജ്യ ഘടകമാ​ണു മതം.

മതം. ലോക​ത്തി​ലെ നിയ​ന്ത്ര​ണാ​തീ​ത​മായ മിക്ക യുദ്ധങ്ങൾക്കു പിന്നി​ലും ശക്തമായ മത സ്വാധീ​ന​മുണ്ട്‌. ഉത്തര അയർല​ണ്ടി​ലും മധ്യപൂർവ​ദേ​ശ​ത്തും മറ്റിട​ങ്ങ​ളി​ലും തങ്ങൾ വിശ്വ​സി​ക്കുന്ന മതത്തെ​പ്രതി ആളുകൾ വെറു​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യാണ്‌. ഇരുന്നൂ​റി​ല​ധി​കം വർഷങ്ങൾക്കു​മുമ്പ്‌ ആംഗലേയ എഴുത്തു​കാ​ര​നായ ജോനഥൻ സിഫ്‌റ്റ്‌ ഇങ്ങനെ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെട്ടു: “വിദ്വേ​ഷ​മി​ള​ക്കി​വി​ടുന്ന ധാരാളം മതങ്ങൾ നമുക്കുണ്ട്‌, എന്നാൽ നമ്മെ പരസ്‌പരം സ്‌നേ​ഹി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​താ​യിട്ട്‌ അധിക​മൊ​ന്നു​മില്ല.”

1933-ൽ ഹിറ്റ്‌ലർ ഓസ്‌നാ​ബ്രൂ​ക്കി​ലെ ബിഷപ്പി​നെ ഇപ്രകാ​രം അറിയി​ച്ചു: ‘യഹൂദൻമാ​രു​ടെ കാര്യ​ത്തിൽ കത്തോ​ലി​ക്കാ സഭ കഴിഞ്ഞ 1,500-ഓളം വർഷമാ​യി സ്വീക​രി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന അതേ നയം തുടരുക മാത്ര​മാ​ണു ഞാൻ.’ അയാളു​ടെ വിദ്വേ​ഷ​പ​ര​മായ ആസൂ​ത്രിത കൂട്ട​ക്കൊ​ലയെ ജർമനി​യു​ടെ മിക്ക സഭാ നേതാ​ക്കൻമാ​രും ഒരിക്ക​ലും കുറ്റം വിധി​ച്ചില്ല. ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​ത്വ​ത്തി​ന്റെ ചരിത്രം (ഇംഗ്ലീഷ്‌) എന്ന തന്റെ പുസ്‌ത​ക​ത്തിൽ പോൾ ജോൺസൻ ഇപ്രകാ​രം രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നു: “തങ്ങളെ ദഹിപ്പി​ക്ക​ണ​മെന്നു വിൽപ​ത്ര​ങ്ങ​ളിൽ പ്രസ്‌താ​വിച്ച കത്തോ​ലി​ക്കരെ സഭ പുറത്താ​ക്കി, . . . എന്നാൽ തടങ്കൽ അഥവാ മരണ പാളയ​ങ്ങ​ളിൽ വേല ചെയ്യു​ന്ന​തിൽനിന്ന്‌ അവരെ വിലക്കാൻ അത്‌ ഒന്നും ചെയ്‌തില്ല.”

ചില മതനേ​താ​ക്കൻമാർ വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​നു​നേരെ കണ്ണടച്ചു​ക​ള​യു​ന്ന​തി​ലും ഒരുപടി മുന്നോ​ട്ടു​പോ​യി​രി​ക്കു​ന്നു—അവർ അതിനെ വിശു​ദ്ധീ​ക​രി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു. 1936-ൽ സ്‌പാ​നിഷ്‌ ആഭ്യന്തര യുദ്ധം പൊട്ടി​പ്പു​റ​പ്പെ​ട്ട​പ്പോൾ റിപ്പബ്ലി​ക്കൻ പാർട്ടി​യെ ‘ദൈവത്തെ യഥാർഥ​ത്തിൽ സാത്താ​ന്യ​മാ​യി വെറു​ക്കുന്ന’വരായി പയസ്‌ XI-ാമൻ പാപ്പാ കുറ്റം​വി​ധി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും റിപ്പബ്ലി​ക്കൻ പാർട്ടി​യു​ടെ പക്ഷത്ത്‌ കത്തോ​ലി​ക്കാ പുരോ​ഹി​തൻമാ​രും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. സമാന​മാ​യി, ആഭ്യന്തര യുദ്ധകാ​ലത്ത്‌ സ്‌പെ​യി​നി​ന്റെ ശ്രേഷ്‌ഠാ​ധ്യ​ക്ഷ​നായ കർദി​നാൾ ഗോമ, ‘ആയുധ യുദ്ധം കൂടാതെ അനുന​യ​ത്തി​ലേർപ്പെ​ടുക അസാധ്യ​മാ​ണെന്ന്‌ അവകാ​ശ​പ്പെട്ടു.’

മതപര​മാ​യ വിദ്വേ​ഷം കുറയുന്ന ലക്ഷണമില്ല. 1992-ൽ അതിർവ​ര​മ്പി​ല്ലാത്ത മനുഷ്യാ​വ​കാ​ശങ്ങൾ (ഇംഗ്ലീഷ്‌) എന്ന മാഗസിൻ, ഗ്രീക്ക്‌ ഓർത്ത​ഡോ​ക്‌സ്‌ സഭ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​കൾക്കെ​തി​രെ വിദ്വേ​ഷം ഇളക്കി​വി​ടു​ന്ന​തി​നെ കുറ്റം​വി​ധി​ച്ചു. ഒരു ഗ്രീക്ക്‌ ഓർത്ത​ഡോ​ക്‌സ്‌ പുരോ​ഹി​തൻ 14 വയസ്സുള്ള രണ്ടു സാക്ഷി​കൾക്കെ​തി​രെ പരാതി സമർപ്പി​ച്ചത്‌ പല ഉദാഹ​ര​ണ​ങ്ങ​ളിൽ ഒന്നായി അത്‌ പരാമർശി​ച്ചു. പരാതി​യോ? ‘തന്റെ മതം മാറ്റാൻ അവർ ശ്രമി​ക്കു​ന്നു’ എന്ന്‌ അദ്ദേഹം അവരെ​പ്പറ്റി പരാതി​പ്പെട്ടു.

വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​ന്റെ പരിണ​ത​ഫ​ല​ങ്ങൾ

വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​ന്റെ വിത്തുകൾ ലോക​വ്യാ​പ​ക​മാ​യി നടുക​യും അനീതി, മുൻവി​ധി, ദേശീ​യ​വാ​ദം, മതം എന്നിവ​യാൽ അതിനു വളം​വെ​ച്ചു​കൊ​ടു​ക്കു​ക​യും ചെയ്യുന്നു. ക്രോധം, കലഹം, യുദ്ധം, വിനാശം എന്നിവ​യാണ്‌ അതിന്റെ ഒഴിച്ചു​കൂ​ടാ​നാ​വാത്ത ഫലങ്ങൾ. 1 യോഹ​ന്നാൻ 3:15-ലെ പിൻവ​രുന്ന പ്രസ്‌താ​വന ഇതിന്റെ ഗൗരവം മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ നമ്മെ സഹായി​ക്കു​ന്നു: “സഹോ​ദ​രനെ പകെക്കു​ന്നവൻ കുലപാ​തകൻ ആകുന്നു.” വിദ്വേ​ഷം പെരു​കു​ന്നി​ടത്ത്‌ സമാധാ​നം—അത്‌ നിലനിൽക്കു​ന്നു​വെ​ങ്കിൽത്തന്നെ—അസ്ഥിര​മാണ്‌.

നോബൽ സമ്മാന ജേതാ​വും കൂട്ട​ക്കൊ​ലയെ അതിജീ​വി​ച്ച​വ​നു​മായ ഏലീ വീസൽ എഴുതു​ന്നു: “അതിജീ​വ​കന്റെ കടമ സംഭവിച്ച കാര്യ​ത്തി​നു സാക്ഷ്യം വഹിക്കു​ക​യാണ്‌ . . . ഇത്തരം കാര്യങ്ങൾ സംഭവി​ക്കാൻ ഇടയുണ്ട്‌ എന്ന്‌, ദുഷ്ടതയെ കെട്ടഴി​ച്ചു​വി​ടാൻ ഇടയുണ്ട്‌ എന്ന്‌ ജനങ്ങൾക്കു മുന്നറി​യി​പ്പു നൽകണം. വർഗവി​ദ്വേ​ഷം, ആക്രമണം, വിഗ്ര​ഹാ​രാ​ധന—അവ ഇപ്പോ​ഴും തഴച്ചു​വ​ള​രു​ക​യാണ്‌.” വിദ്വേ​ഷം താനെ എരിഞ്ഞ​ട​ങ്ങുന്ന തീയ​ല്ലെന്ന്‌ 20-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ന്റെ ചരിത്രം തെളിവു നൽകുന്നു.

മനുഷ്യ ഹൃദയ​ങ്ങ​ളിൽനി​ന്നു വിദ്വേ​ഷം എന്നെങ്കി​ലും പിഴു​തെ​റി​യ​പ്പെ​ടു​മോ? വിദ്വേ​ഷം എല്ലായ്‌പോ​ഴും വിനാ​ശ​ക​ര​മാ​ണോ അതോ അതിന്‌ ഒരു നല്ല വശമു​ണ്ടോ? നമുക്കു കാണാം.