ലുദിയ—അതിഥി​പ്രി​യ​മുള്ള ദൈവഭക്ത

പുരാതന കാലം മുതൽ സത്യ​ദൈ​വ​ത്തി​ന്റെ ദാസരു​ടെ ഒരു സവി​ശേ​ഷ​ത​യാ​യി​രു​ന്നു അതിഥി​സ​ത്‌കാ​രം. (ഉല്‌പത്തി 18:1-8; 19:1-3) “അപരി​ചി​ത​രോ​ടുള്ള സ്‌നേഹം, താത്‌പ​ര്യം അല്ലെങ്കിൽ ദയ” എന്നിങ്ങനെ നിർവ​ചി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കുന്ന, ആത്മാർഥ ഹൃദയ​ത്തിൽനിന്ന്‌ ഉരുത്തി​രി​യുന്ന അതിഥി​സ​ത്‌കാ​രം ഇന്നു​പോ​ലും സത്യ​ക്രി​സ്‌ത്യാ​നി​ത്വ​ത്തി​ന്റെ അടയാ​ള​മാണ്‌. ദൈവത്തെ സ്വീകാ​ര്യ​യോ​ഗ്യ​മാ​യി ആരാധി​ക്കുന്ന ഏവർക്കു​മുള്ള ഒരു നിബന്ധ​ന​യാ​ണത്‌.—എബ്രായർ 13:2; 1 പത്രൊസ്‌ 4:9.

മാതൃ​കാ​യോ​ഗ്യ​മായ വിധത്തിൽ അതിഥി​സ​ത്‌കാ​രം കാണിച്ച ഒരുവ​ളാ​യി​രു​ന്നു ലുദിയ. ഫിലിപ്പി സന്ദർശിച്ച ക്രിസ്‌തീയ മിഷന​റി​മാ​രെ അവൾ തന്റെ വീട്ടിൽ താമസി​ക്കാൻ “നിർബ​ന്ധി​ച്ചു.” (പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 16:15) ലുദി​യ​യെ​ക്കു​റി​ച്ചു തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ചുരു​ക്ക​മാ​യേ പറയു​ന്നു​ള്ളു​വെ​ങ്കി​ലും, പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന ആ ചുരുക്കം കാര്യങ്ങൾ നമുക്കു പ്രോ​ത്സാ​ഹ​ജ​ന​ക​മാ​യി​രി​ക്കാൻ കഴിയും. ഏതുവി​ധ​ത്തിൽ? ലുദിയ ആരായി​രു​ന്നു? അവളെ​ക്കു​റി​ച്ചു നമുക്ക്‌ എന്തറി​യാം?

‘രക്താം​ബരം വില്‌ക്കു​ന്നവൾ’

മക്കെ​ദോ​ന്യ​യി​ലെ പ്രമുഖ നഗരമായ ഫിലി​പ്പി​യി​ലാ​ണു ലുദിയ താമസി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌. എന്നാൽ, അവൾ പശ്ചിമ ഏഷ്യാ​മൈ​ന​റി​ലെ ലിഡി​യ​പ്ര​ദേ​ശത്തെ ഒരു നഗരമായ തുയ​ത്തൈ​ര​യിൽനി​ന്നു​ള്ള​വ​ളാ​യി​രു​ന്നു. അക്കാര​ണ​ത്താൽ അവൾക്കു ഫിലി​പ്പി​യിൽവെച്ചു നൽകപ്പെട്ട ഇരട്ട​പ്പേ​രാ​യി​രു​ന്നു “ലുദിയ” (Lydia) എന്നു ചിലർ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. മറ്റു വാക്കു​ക​ളിൽ പറഞ്ഞാൽ, യേശു​ക്രി​സ്‌തു സാക്ഷ്യം നൽകിയ സ്‌ത്രീ​യെ “ശമര്യാ​ക്കാ​രി” എന്നു വിളി​ക്കാൻ കഴിഞ്ഞ സ്ഥിതിക്ക്‌ ലുദിയ “ലിഡി​യാ​ക്കാ​രി” ആണ്‌. (യോഹ​ന്നാൻ 4:9, ഓശാന ബൈബിൾ) ലുദിയ “രക്താം​ബരം” അല്ലെങ്കിൽ രക്തവർണ​ത്തി​ലുള്ള ചായത്തിൽ മുക്കിയ വസ്‌തു​ക്കൾ വിറ്റി​രു​ന്നു. (പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 16:12, 14) തുയ​ത്തൈ​ര​യി​ലും ഫിലി​പ്പി​യി​ലും ചായനിർമാ​താ​ക്കൾ ജീവി​ച്ചി​രു​ന്നു​വെ​ന്ന​തി​നു തെളിവു നൽകുന്ന ആലേഖ​നങ്ങൾ പുരാ​വ​സ്‌തു​ശാ​സ്‌ത്ര​ജ്ഞ​ന്മാർ കുഴി​ച്ചെ​ടു​ത്തി​ട്ടുണ്ട്‌. ലുദിയ തന്റെ തൊഴിൽ നിമിത്തം, സ്വന്തമാ​യി ബിസി​നസ്‌ നടത്താ​നോ ചായം പിടി​പ്പി​ക്കുന്ന ഒരു തുയ​ത്തൈര കമ്പനി​യു​ടെ പ്രതി​നി​ധി​യാ​യോ അങ്ങോട്ടു വന്നിരി​ക്കാ​നാ​ണു സാധ്യത.

രക്തവർണ​ത്തി​ലു​ള്ള ചായം വ്യത്യസ്‌ത ഉറവി​ട​ങ്ങ​ളിൽനി​ന്നു വ്യുത്‌പാ​ദി​പ്പി​ക്കാ​നാ​കു​മാ​യി​രു​ന്നു. ഏറ്റവും വിലകൂ​ടി​യത്‌ സമു​ദ്ര​ത്തി​ലുള്ള ഒരുതരം ശ്ലേഷ്‌മോ​ദ​ര​പ്രാ​ണി​യിൽനി​ന്നാ​ണു വേർതി​രി​ച്ചെ​ടു​ത്തി​രു​ന്നത്‌. ഒന്നാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലെ റോമാ കവിയാ​യി​രുന്ന മാർഷ്യൽ പറയു​ന്ന​ത​നു​സ​രിച്ച്‌, സോറി​ലെ (ഈ വസ്‌തു ഉത്‌പാ​ദി​പ്പി​ച്ചി​രുന്ന മറ്റൊ​രി​ടം) ഏറ്റവും നല്ല രക്താം​ബ​രം​കൊ​ണ്ടുള്ള ഒരു മേലങ്കി​ക്കു 10,000 സെസ്റ്റർസു​കൾ അല്ലെങ്കിൽ 2,500 ദിനാറ വിലവ​രു​മാ​യി​രു​ന്നു. അത്‌ ഒരു തൊഴി​ലാ​ളി​യു​ടെ 2,500 ദിവസത്തെ വേതന​മാണ്‌. അത്തരം വസ്‌ത്രങ്ങൾ ചുരുക്കം ചിലർക്കു​മാ​ത്രം വാങ്ങാൻ സാധി​ക്കു​മാ​യി​രുന്ന ആഡംബര വസ്‌തു​ക്ക​ളാ​യി​രു​ന്നു​വെന്നു സ്‌പഷ്ടം. തന്മൂലം, ലുദിയ സാമ്പത്തി​ക​മാ​യി സമ്പന്നയാ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കണം. എന്തുത​ന്നെ​യാ​ണെ​ങ്കി​ലും, അവൾക്ക്‌ പൗലോസ്‌ അപ്പോ​സ്‌ത​ല​നും അവന്റെ സുഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളാ​യി​രുന്ന ലൂക്കൊസ്‌, ശീലാസ്‌, തിമൊ​ഥെ​യൊസ്‌ എന്നിവർക്കും ഒരുപക്ഷേ മറ്റുചി​ലർക്കും ആതിഥ്യം വാഗ്‌ദാ​നം ചെയ്യാൻ കഴിഞ്ഞു.

ഫിലി​പ്പി​യിൽ പൗലോ​സി​ന്റെ പ്രസം​ഗ​വേല

പൊ.യു. ഏതാണ്ട്‌ 50-ൽ പൗലോസ്‌ ആദ്യമാ​യി യൂറോ​പ്പിൽ കാലു​കു​ത്തു​ക​യും ഫിലി​പ്പി​യിൽ പ്രസം​ഗ​വേല തുടങ്ങു​ക​യും ചെയ്‌തു.a ഒരു പുതിയ നഗരത്തിൽ എത്തു​മ്പോൾ, സിന​ഗോ​ഗു​കൾ സന്ദർശിച്ച്‌ ആദ്യം അവിടെ കൂടി​യി​രുന്ന യഹൂദ​രോ​ടും മതപരി​വർത്തി​ത​രോ​ടും പ്രസം​ഗി​ക്കു​ന്നതു പൗലോസ്‌ പതിവാ​ക്കി​യി​രു​ന്നു. (പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 13:4, 5, 13, 14; 14:1 എന്നിവ താരത​മ്യം ചെയ്യുക.) എന്നുവ​രി​കി​ലും ചിലർ പറയു​ന്ന​പ്ര​കാ​രം, ഫിലി​പ്പി​യു​ടെ “വിശുദ്ധ പരിസര”ത്തുവെച്ചു തങ്ങളുടെ മതം ആചരി​ക്കു​ന്ന​തിൽനി​ന്നു യഹൂദരെ റോമാ നിയമം വിലക്കി. അതു​കൊണ്ട്‌, അവിടെ “ചിലദി​വസം” ചെലവ​ഴി​ച്ച​ശേഷം ഒരു ശബത്തു ദിവസം ആ മിഷന​റി​മാർ നഗരത്തി​നു​വെ​ളി​യിൽ നദീതീ​രത്ത്‌ ഒരു സ്ഥലം കണ്ടെത്തി. അവിടെ ഒരു ‘പ്രാർത്ഥ​നാ​സ്ഥലം ഉണ്ടായി​രി​ക്കും എന്നു അവർ വിചാ​രി​ച്ചു.’ (പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 16:12, 13) പ്രത്യ​ക്ഷ​ത്തിൽ, ആ നദി ഗാങ്കി​റ്റിസ്‌ ആയിരു​ന്നു. അവിടെ ആ മിഷന​റി​മാർ സ്‌ത്രീ​കളെ മാത്രമേ കണ്ടുള്ളൂ. അവരി​ലൊ​രാ​ളാ​യി​രു​ന്നു ലുദിയ.

‘ഒരു ദൈവഭക്ത’

ലുദിയ “ദൈവഭക്ത”യായി​രു​ന്നു. എന്നാൽ അവൾ മതപര​മായ സത്യാ​ന്വേ​ഷ​ണ​ത്തെ​ത്തു​ടർന്ന്‌ ഒരു യഹൂദ മതപരി​വർത്തിത ആയിത്തീർന്നി​രി​ക്കാ​നാ​ണു സാധ്യത. ലുദി​യക്ക്‌ ഒരു നല്ല തൊഴി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും അവൾ ഭൗതി​ക​ത്വ​ചി​ന്ത​യു​ള്ളവൾ ആയിരു​ന്നില്ല. മറിച്ച്‌, അവൾ ആത്മീയ കാര്യ​ങ്ങൾക്കു​വേണ്ടി സമയം മാറ്റി​വെച്ചു. “പൌ​ലൊസ്‌ സംസാ​രി​ച്ചതു ശ്രദ്ധി​ക്കേ​ണ്ട​തി​ന്നു കർത്താവു അവളുടെ ഹൃദയം തുറന്നു,” അങ്ങനെ ലുദിയ സത്യം സ്വീക​രി​ച്ചു. വാസ്‌ത​വ​ത്തിൽ, ‘അവളും കടും​ബ​വും സ്‌നാനം ഏററു.’—പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 16:14, 15.

ലുദി​യ​യു​ടെ കുടും​ബ​ത്തി​ലെ മറ്റംഗങ്ങൾ ആരെല്ലാ​മാ​യി​രു​ന്നു​വെന്നു ബൈബിൾ വ്യക്തമാ​ക്കു​ന്നില്ല. ഭർത്താ​വി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു സൂചി​പ്പാ​ക്കാ​ത്ത​തി​നാൽ അവൾ ഏകാകി​യോ വിധവ​യോ ആയിരു​ന്നി​രി​ക്കാ​നാ​ണു സാധ്യത. ഒരുപക്ഷേ, അവളുടെ ‘കുടും​ബം’ ബന്ധുക്കൾ ഉൾപ്പെ​ട്ട​താ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കാം. കൂടാതെ, അടിമ​ക​ളെ​യോ ദാസ​രെ​യോ ആ പദപ്ര​യോ​ഗം​കൊണ്ട്‌ അർഥമാ​ക്കാൻ കഴിയും. എന്തുത​ന്നെ​യാ​ണെ​ങ്കി​ലും, ലുദിയ തന്നോ​ടൊ​പ്പം കഴിഞ്ഞ​വ​രോ​ടു താൻ പഠിച്ച കാര്യങ്ങൾ സോത്സാ​ഹം പങ്കിട്ടു. അവർ വിശ്വ​സി​ച്ചു സത്യമതം സ്വീക​രി​ച്ച​പ്പോൾ അവൾക്ക്‌ എത്ര സന്തോഷം തോന്നി​യി​രി​ക്കണം!

‘അവൾ ഞങ്ങളെ നിർബ​ന്ധി​ച്ചു’

ലുദി​യയെ കണ്ടുമു​ട്ടു​ന്ന​തി​നു​മുമ്പ്‌ ആ മിഷന​റി​മാർക്കു തങ്ങളുടെ സ്വന്തം ചെലവി​ലുള്ള താമസ​സൗ​ക​ര്യ​ങ്ങൾകൊ​ണ്ടു തൃപ്‌തി​പ്പെ​ടേണ്ടി വന്നിരി​ക്കാം. എന്നാൽ വേറെ താമസ​സൗ​ക​ര്യ​ങ്ങൾ വാഗ്‌ദാ​നം ചെയ്യാൻ അവൾക്കു സന്തോ​ഷ​മാ​യി​രു​ന്നു. എങ്കിലും, അവൾക്കു നിർബ​ന്ധി​ക്കേ​ണ്ടി​വന്നു എന്ന വസ്‌തുത, പൗലോ​സും അവന്റെ സുഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളും ചില തടസ്സം പറഞ്ഞതാ​യി അർഥമാ​ക്കു​ന്നു. എന്തു​കൊണ്ട്‌? ‘അധികാ​രം മുഴു​വ​നും ഉപയോ​ഗി​ക്കാ​തെ [“ദുർവി​നി​യോ​ഗം ചെയ്യാതെ,” NW] സുവി​ശേ​ഷ​ഘോ​ഷണം ചെലവു​കൂ​ടാ​തെ നടത്താ​നും’ ആർക്കെ​ങ്കി​ലും ഭാരമാ​യി​ത്തീ​രാ​തി​രി​ക്കാ​നും പൗലോസ്‌ ആഗ്രഹി​ച്ചു. (1 കൊരി​ന്ത്യർ 9:18; 2 കൊരി​ന്ത്യർ 12:14) എന്നാൽ ലൂക്കൊസ്‌ ഇങ്ങനെ കൂട്ടി​ച്ചേർക്കു​ന്നു: “അവളും കുടും​ബ​വും സ്‌നാനം ഏററ​ശേഷം: നിങ്ങൾ എന്നെ കർത്താ​വിൽ വിശ്വസ്‌ത എന്നു എണ്ണിയി​രി​ക്കു​ന്നു​വെ​ങ്കിൽ എന്റെ വീട്ടിൽ വന്നു പാർപ്പിൻ എന്നു അപേക്ഷി​ച്ചു ഞങ്ങളെ നിർബ്ബ​ന്ധി​ച്ചു.” (പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 16:15) യഹോ​വ​യോ​ടു വിശ്വ​സ്‌ത​യാ​യി​രി​ക്കുന്ന കാര്യ​ത്തിൽ ലുദിയ അങ്ങേയറ്റം തത്‌പ​ര​യാ​യി​രു​ന്നു, ആതിഥ്യം വാഗ്‌ദാ​നം ചെയ്‌തതു വ്യക്തമാ​യും അവളുടെ വിശ്വാ​സ​ത്തി​ന്റെ തെളി​വു​മാ​യി​രു​ന്നു. (1 പത്രൊസ്‌ 4:9 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.) എന്തൊരു വിശിഷ്ട മാതൃക! സുവാർത്താ താത്‌പ​ര്യ​ങ്ങളെ ഉന്നമി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നു നാമും നമ്മുടെ സ്വത്തുക്കൾ ഉപയോ​ഗി​ക്കാ​റു​ണ്ടോ?

ഫിലി​പ്പി​യി​ലെ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങൾ

ഭൂതബാ​ധി​ത​യായ അടിമ​പ്പെൺകു​ട്ടി ഉൾപ്പെട്ട സംഭവ​ത്തി​നു​ശേഷം തടവിൽനി​ന്നി​റ​ങ്ങിയ പൗലോ​സും ശീലാ​സും ലുദി​യ​യു​ടെ വീട്ടി​ലേക്കു മടങ്ങി. അവിടെ അവർ ചില സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ കണ്ടുമു​ട്ടി. (പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 16:40) പുതി​യ​താ​യി രൂപീ​ക​രിച്ച ഫിലിപ്പി സഭയിലെ വിശ്വാ​സി​കൾ ലുദി​യ​യു​ടെ വീട്‌ യോഗ​ത്തി​നു ക്രമമാ​യി കൂടി​വ​രാൻ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്നി​രി​ക്കാം. ആ നഗരത്തിൽ അവളുടെ വീട്‌ ദിവ്യാ​ധി​പത്യ പ്രവർത്ത​ന​ത്തി​നുള്ള കേന്ദ്ര​മാ​യി തുടർന്നു​വെന്നു ചിന്തി​ക്കു​ന്നതു യുക്തി​സ​ഹ​മാണ്‌.

പ്രാരം​ഭ​ത്തിൽ ലുദിയ കാട്ടിയ ഊഷ്‌മ​ള​മായ അതിഥി​സ​ത്‌കാ​രം ആ മുഴു സഭയു​ടെ​യും സവി​ശേ​ഷ​ത​യാ​ണെന്നു തെളിഞ്ഞു. ദാരി​ദ്ര്യ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ട്ടും ഫിലി​പ്പി​യർ പല സന്ദർഭ​ങ്ങ​ളി​ലും പൗലോ​സിന്‌ ആവശ്യ​മുള്ള സാധനങ്ങൾ അയച്ചു​കൊ​ടു​ത്തു. അതിൽ ആ അപ്പോ​സ്‌തലൻ കൃതജ്ഞ​നാ​യി​രു​ന്നു.—2 കൊരി​ന്ത്യർ 8:1, 2; 11:9; ഫിലി​പ്പി​യർ 4:10, 15, 16.

പൊ.യു. ഏതാണ്ട്‌ 60-61-ൽ പൗലോസ്‌ ഫിലി​പ്പി​യർക്ക്‌ അയച്ച ലേഖന​ത്തിൽ ലുദി​യ​യെ​ക്കു​റി​ച്ചു പരമാർശി​ക്കു​ന്നില്ല. പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 16-ാം അധ്യാ​യ​ത്തിൽ വിവരി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന സംഭവ​ങ്ങൾക്കു ശേഷം അവൾക്ക്‌ എന്തു സംഭവി​ച്ചു​വെന്നു തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​കൾ വെളി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നില്ല. എന്നുവ​രി​കി​ലും, ഊർജ​സ്വ​ല​യായ ആ സ്‌ത്രീ​യെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള ഹ്രസ്വ വിവരണം, ‘അതിഥി​സ​ല്‌ക്കാ​രം ആചരി​ക്കാൻ’ നമ്മെ പ്രേരി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. (റോമർ 12:13) ലുദി​യ​യെ​പ്പോ​ലുള്ള ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​കൾ നമ്മു​ടെ​യി​ട​യി​ലു​ള്ള​തിൽ നാം എത്ര നന്ദിയു​ള്ള​വ​രാണ്‌! യഹോ​വ​യാം ദൈവ​ത്തി​ന്റെ മഹത്ത്വ​ത്തി​നാ​യി സഭകളെ ഊഷ്‌മ​ള​വും സ്‌നേ​ഹ​നിർഭ​ര​വും ആക്കിത്തീർക്കാൻ അവരുടെ മനോ​ഭാ​വം വളരെ​യ​ധി​കം സംഭാ​വ​ന​ചെ​യ്യു​ന്നു.

[അടിക്കു​റിപ്പ്‌]

[28-ാം പേജിലെ ചതുരം]

ഫിലിപ്പിയിലെ യഹൂദ ജീവിതം

യഹൂദ​രെ​യും യഹൂദ​മ​ത​പ​രി​വർത്തി​ത​രെ​യും സംബന്ധി​ച്ചി​ട​ത്തോ​ളം ഫിലി​പ്പി​യി​ലെ ജീവിതം അത്ര സുകര​മാ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കില്ല. അവിടെ യഹൂദ​വി​രുദ്ധ മനോ​ഭാ​വം പുലർത്തി​യവർ ഉണ്ടായി​രു​ന്നി​രി​ക്കാം. കാരണം, പൗലോ​സി​ന്റെ സന്ദർശ​ന​ത്തി​നു തൊട്ടു​മുമ്പ്‌ ക്ലൌ​ദ്യൊസ്‌ ചക്രവർത്തി യഹൂദരെ റോമിൽനി​ന്നു നിഷ്‌കാ​സ​നം​ചെ​യ്‌തു.—പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 18:2 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.

ഭാവി​ക​ഥ​ന​ഭൂ​തം ബാധിച്ച അടിമ​പ്പെൺകു​ട്ടി​യെ സൗഖ്യ​മാ​ക്കി​യ​ശേഷം പൗലോ​സി​നെ​യും ശീലാ​സി​നെ​യും പ്രമാ​ണി​മാ​രു​ടെ അടുക്ക​ലേക്കു വലിച്ചി​ഴ​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​പോ​യി എന്നതു ശ്രദ്ധേ​യ​മാണ്‌. ആദായ​ക​ര​മായ വരുമാ​ന​മാർഗം കൈവി​ട്ടു​പോ​യെ​ന്നു​കണ്ട്‌ അവളുടെ യജമാ​ന​ന്മാർ, “യെഹൂ​ദ​ന്മാ​രായ ഈ മനുഷ്യർ നമ്മുടെ പട്ടണത്തെ കലക്കി, റോമ​ക്കാ​രായ നമുക്കു അംഗീ​ക​രി​പ്പാ​നും അനുസ​രി​പ്പാ​നും ന്യായ​മ​ല്ലാത്ത ആചാര​ങ്ങളെ പ്രസം​ഗി​ക്കു​ന്നു” എന്നു വാദി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു തങ്ങളുടെ സഹപൗ​ര​ന്മാ​രു​ടെ മുൻവി​ധി​യെ മുത​ലെ​ടു​ത്തു. (ചെരി​ച്ചെ​ഴു​ത്തു ഞങ്ങളു​ടേത്‌.) തത്‌ഫ​ല​മാ​യി, പൗലോ​സി​നെ​യും ശീലാ​സി​നെ​യും വടി​കൊണ്ട്‌ അടിപ്പി​ച്ച​ശേഷം കാരാ​ഗൃ​ഹ​ത്തി​ല​ടച്ചു. (പ്രവൃ​ത്തി​കൾ 16:16-24) അത്തര​മൊ​രു ചുറ്റു​പാ​ടിൽ യഹൂദ​ന്മാ​രു​ടെ ദൈവ​മായ യഹോ​വയെ പരസ്യ​മാ​യി ആരാധി​ക്കു​ന്ന​തി​നു ധൈര്യം ആവശ്യ​മാ​യി​രു​ന്നു. എന്നാൽ സ്‌പഷ്ട​മാ​യും, വ്യത്യ​സ്‌ത​യാ​യി​രി​ക്കാൻ ലുദിയ മടികാ​ട്ടി​യില്ല.

[27-ാം പേജിലെ ചിത്രങ്ങൾ]

ഫിലിപ്പിയിലെ അവശി​ഷ്ട​ങ്ങൾ