It-​Trasfużjonijiet tad-​Demm—Ġrajja Twila taʼ Kontroversji

‘Kieku llum iċ-​ċelluli ħomor tad-​demm kienu xi mediċina ġdida, kien ikun diffiċli ħafna li tiġi awtorizzata.’—Dr. Jeffrey McCullough.

FIX-​XITWA taʼ l-​1667, raġel miġnun u vjolenti jismu Antoine Mauroy ittieħed għand Jean-Baptiste Denis, tabib magħruf tas-​Sultan Lwiġi XIV taʼ Franza. Denis kellu l-​“kura” ideali għall-​ġenn taʼ Mauroy—trasfużjoni tad-​demm t’għoġol, li hu ħaseb li kienet se tikkalma lill-​pazjent. Imma l-​affarijiet ma tantx irnexxew għal Mauroy. Veru, wara t-​tieni trasfużjoni, il-​qagħda tiegħu tjiebet. Imma l-​ġenn malajr reġaʼ ħakem lil dan il-​Franċiż, u fi żmien qasir miet.

Avolja iktar tard kien ġie determinat li Mauroy fil-​fatt kien miet minn avvelenament bl-​arseniku, l-​esperimenti taʼ Denis bid-​demm taʼ l-​annimali qajmu kontroversja taħraq fi Franza. Fl-​aħħar, fl-​1670 il-​proċedura ġiet projbita. Maż-​żmien, il-​Parlament Ingliż u saħansitra l-​Papa għamlu l-​istess. It-​trasfużjonijiet tad-​demm ma ssemmewx iktar għall-​150 sena taʼ wara.

Perikli tal-​Bidu

Fis-​seklu 19, it-​trasfużjonijiet tad-​demm tfaċċaw mill-​ġdid. Dak li kien minn taʼ quddiem f’li jintroduċihom mill-​ġdid kien l-​ostetriku Ingliż bl-​isem taʼ James Blundell. Bil-​metodi mtejbin u l-​istrumenti avanzati tiegħu—u l-​fatt li insista li kellu jintuża demm uman biss—Blundell reġaʼ daħħal fix-​xena t-​trasfużjonijiet tad-​demm.

Imma fl-​1873, F. Gesellius, tabib Pollakk, reġaʼ tefaʼ lura l-​popolarità tat-​trasfużjonijiet permezz taʼ skoperta tal-​biżaʼ: Iktar minn nofs it-​trasfużjonijiet li saru kienu spiċċaw fi mwiet. Malli saru jafu b’dan, tobba prominenti bdew jikkritikaw din il-​proċedura. Il-​popolarità tat-​trasfużjonijiet battiet għal darb’oħra.

Imbagħad, fl-​1878, it-​tabib Franċiż Georges Hayem lesta taħlita taʼ likwidu mielaħ (saline solution), li sostna li din kienet se sservi bħala sostitut għat-​trasfużjonijiet tad-​demm. Kuntrarju għad-​demm, dan il-​likwidu mielaħ ma kellux effetti negattivi, ma kienx jagħqad, u kien faċli biex jinġarr. Bir-​raġun, dan il-​likwidu mielaħ taʼ Hayem beda jintuża minn ħafna. Madankollu, l-​istramberija kienet li l-​opinjoni malajr reġgħet iffavoriet id-​demm. Għala?

Fl-1900, il-​patologu Awstrijak Karl Landsteiner skopra l-​eżistenza tat-​tipi taʼ demm, u sab li ċertu tip taʼ demm mhux dejjem ikun jaqbel maʼ tip ieħor. Mhux taʼ b’xejn li dawk it-​trasfużjonijiet kollha fil-​passat kienu spiċċaw fi traġedji! Issa dan setaʼ jinbidel, sempliċement billi jintgħamel ċert li t-​tip taʼ demm tad-​donatur ikun jaqbel maʼ taʼ min ikun se jieħdu. B’dan l-​għarfien, it-​tobba ġeddu l-​fiduċja tagħhom fit-​trasfużjonijiet—eżatt fil-​ħin għall-​Ewwel Gwerra Dinjija.

It-​Trasfużjonijiet tad-​Demm u l-​Gwerer

Matul l-​Ewwel Gwerra Dinjija, is-​suldati feruti ngħataw trasfużjonijiet tad-​demm bir-​radam. M’għandniex xi ngħidu, id-​demm jagħqad malajr, u qabel kien ikun kważi impossibbli li jinġarr lejn il-​kamp tal-​battalja. Imma kmieni fis-​seklu 20, Dr. Richard Lewisohn, mill-​Isptar Mount Sinai fi New York City, irnexxa fl-​esperimenti tiegħu b’sustanza li ma tħallix id-​demm jagħqad, imsejħa ċitrat tas-​sodju (sodium citrate). Dan l-​iżvilupp eċċitanti kien meqjus minn xi tobba bħala miraklu. “Kien kważi bħallikieku x-​xemx ġiet imġagħla tieqaf,” kiteb Dr. Bertram M. Bernheim, tabib distint fi żmienu.

Mat-Tieni Gwerra Dinjija, il-​ħtieġa għad-​demm kibret iktar. Il-​pubbliku kien bombardjat b’kartelluni li kienu jġorru messaġġi bħal “Agħti d-​Demm Issa,” “Demmek Jistaʼ Jsalvah,” u “Hu Ta Demmu. Int se Tagħtih Tiegħek?” Ħafna kienu dawk li rreaġixxew għas-​sejħa tad-​demm. Matul it-​Tieni Gwerra Dinjija nġabru mat-​13,000,000 flixkun demm fl-​Istati Uniti. Huwa stmat li f’Londra nġabru u tqassmu iktar minn 260,000 litru. M’għandniex xi ngħidu, it-​trasfużjonijiet tad-​demm kien fihom għadd taʼ riskji għas-​saħħa, kif malajr intgħamel ċar.

Mard Trasmess mid-​Demm

Wara t-​Tieni Gwerra Dinjija, permezz t’avvanzi kbar fil-​mediċina, xi operazzjonijiet li qabel kienu jidhru impossibbli saru possibbli. Minħabba f’hekk, nibtet industrija globali li kienet iddaħħal ħafna biljuni taʼ dollari fis-​sena, biex tipprovdi d-​demm għat-​trasfużjonijiet li t-​tobba bdew jikkunsidraw bħala proċedura normali fl-​operazzjonijiet.

Madankollu, it-​tħassib dwar mard konness mat-​trasfużjonijiet malajr ħareġ fil-​beraħ. Per eżempju, matul il-​Gwerra fil-​Korea, kważi 22 fil-​mija taʼ dawk li ngħataw it-​trasfużjonijiet tal-​plażma żviluppaw l-​epatite—kważi t-​triplu tar-​rata matul it-​Tieni Gwerra Dinjija. Sas-​snin 70, iċ-​Ċentri Amerikani għall-​Kontroll tal-​Mard ikkalkulaw li n-​numru taʼ mwiet mill-​epatite konnessa mat-​trasfużjonijiet kien taʼ 3,500 kull sena. Oħrajn taw ċifra għaxar darbiet akbar.

Peress li d-​demm beda jiġi eżaminat aħjar u dawk li jagħtu d-​demm bdew jintgħażlu b’iktar attenzjoni, in-​numru taʼ każi taʼ kontaminazzjoni mill-​epatite-B naqas. Imma mbagħad għamla ġdida u xi drabi fatali taʼ dan il-​virus—l-​epatite Ċ—ikkaġunat effetti koroh. Huwa kalkulat li erbaʼ miljun Amerikan laqqat il-​virus, u bosta mijiet t’eluf minnhom laqqtuh mit-​trasfużjonijiet tad-​demm. Ngħiduha kif inhi, b’testijiet stretti l-​epatite Ċ eventwalment saret inqas komuni. Xorta waħda, xi wħud jibżgħu li se jqumu perikli ġodda u se nsiru nafu x’jikkaġunahom meta jkun tard wisq.

Skandlu Ieħor: Demm Kontaminat bl-​HIV

Fis-snin 80 instab li d-​demm jistaʼ jkun kontaminat bl-​HIV, il-​virus li jwassal għall-​AIDS. Għall-​ewwel, dawk li kienu jieħdu ħsieb il-​banek tad-​demm ma kinux jistgħu għaliha l-​idea li l-​provvista tagħhom setgħet kienet kontaminata. Ħafna minnhom għall-​ewwel laqgħu t-​theddida taʼ l-​HIV b’xettiċiżmu. Skond Dr. Bruce Evatt, “kien qisu xi ħadd tfaċċa lura mid-​deżert u qal, ‘Rajt estraterrestrijali.’ Semgħu, imma ma ridux iniżżluha.”

Madankollu, f’pajjiż wara l-​ieħor qamu skandli li kixfu każijiet taʼ demm kontaminat bl-​HIV. Huwa stmat li fi Franza, bejn 6,000 u 8,000 ruħ ġew infettati bl-​HIV minn trasfużjonijiet li ngħataw bejn l-​1982 u l-​1985. It-​trasfużjonijiet tad-​demm jaħtu għal 10 fil-​mija taʼ l-​infezzjonijiet taʼ l-​HIV fl-​Afrika kollha u għal 40 fil-​mija tal-​każijiet taʼ AIDS fil-​Pakistan. Illum, minħabba li d-​demm jiġi eżaminat aħjar, huwa rari li f’pajjiżi żviluppati l-​HIV jiġi trasmess mit-​trasfużjonijiet tad-​demm. Madankollu, f’pajjiżi li qed jiżviluppaw u fejn id-​demm ma jiġix eżaminat b’dawn il-​proċessi, il-​problema taʼ trasmissjoni b’dan il-​mod għadha teżisti.

Nistgħu nifhmu għala f’dawn l-​aħħar snin kiber l-​interess fil-​mediċina u l-​kirurġija mingħajr demm. Imma hija din alternattiva bla periklu?

[Kaxxa f’paġna 6]

It-​Trasfużjonijiet tad-​Demm—L-​Ebda Regoli Mediċi

Kull sena fl-​Istati Uniti biss, iktar minn 11,000,000 flixkun taʼ ċelluli ħomor jingħataw lil 3,000,000 pazjent. Meta tqis dak in-​numru kbir, dak li jkun għandu mnejn jassumi li hemm xi regoli stretti fost it-​tobba meta jiġu biex jagħtu d-​demm. Madankollu, The New England Journal of Medicine jinnota li b’mod sorprendenti teżisti ftit informazzjoni “biex tiggwida d-​deċiżjonijiet dwar it-​trasfużjonijiet.” Fil-​fatt, hemm varjazzjoni kbira f’kif isiru, mhux biss f’dak li jirrigwarda x’għandu u kemm għandu jiġi trasfuż eżattament imma wkoll jekk fuq kollox għandhiex tingħata trasfużjoni. “It-​trasfużjoni tiddependi mit-​tabib, mhux mill-​pazjent,” jgħid il-​ġurnal mediku Acta Anæsthesiologica Belgica. Meta nikkunsidraw dan, m’huwiex sorprendenti li studju pubblikat f’The New England Journal of Medicine sab li “huwa kalkulat li 66 fil-​mija tat-​trasfużjonijiet ma jingħatawx kif u meta suppost.”

[Stampi f’paġna 5]

Mat-​Tieni Gwerra Dinjija, il-​ħtieġa għad-​demm kibret iktar

[Sorsi]

Imperial War Museum, Londra

U.S. National Archives photos