Ħarsa Lejn id-Dinja
Difett li Jqum il-Flus
L-inġinieri tal-kompjuters ħadu r-ruħ meta kważi s-sistemi kollha tal-kompjuter irnexxielhom jgħaddu bla problemi mis-sena 1999 għall-2000. Ċerti analisti kienu bassru li ħafna programmi tal-kompjuter ma kinux se jagħrfu d-differenza bejn l-1900 u l-2000. Dan setaʼ jiġri peress li l-kompjuters ġew programmati b’metodu li jħalli barra l-ewwel żewġ numri mid-data tas-sena. Allura kien hemm il-biżaʼ li ħafna programmi tal-kompjuter setgħu jieqfu jaħdmu f’daqqa u jikkaġunaw kull xorta taʼ taħwid. (Ara l-ħarġa taʼ Stenbaħ! tat-8 taʼ Jannar, 1999, paġni 13-15.) Biex ma jiġrix hekk, dawk li jipprogrammaw il-kompjuters ħadmu fuq is-sistemi li kellhom dan id-difett biex isewwuhom qabel dik id-data deċiżiva. Dan kemm qam flus? Skond artiklu fil-gazzetta Franċiża Le Monde, grupp finanzjarju wieħed jistma li l-figura mad-dinja kollha hi taʼ bejn 115 u 231 elf miljun lira Maltija. L-Istati Uniti nefqet madwar 38 elf miljun lira Maltija; u Franza, 7.7 elef miljun lira Maltija. Meta tqabbel il-Gwerra tal-Golf maʼ dan, il-forzi alleati nefqu bejn 18 u 23 elf miljun lira Maltija. Madankollu, il-gazzetta The Wall Street Journal tgħid li l-istorja se tirrepeti ruħha u se jerġaʼ jkun hemm iktar inkwiet bin-numri fejn għandu x’jaqsam il-kompjuter. Għallinqas, x’aktarx li l-ebda waħda minn dawn il-problemi m’hi se tkun daqshekk gravi daqs il-problemi tas-sena 2000, tgħid il-gazzetta.
Problemi Meta n-Nies Jinsew il-Kodiċi Sigrieta
Kull sena l-kumpaniji fl-Istati Uniti jonfqu miljuni taʼ dollari minħabba li xi wħud jinsew dik il-kelma jew kodiċi sigrieta li ġeneralment tagħtihom awtorizzazzjoni biex jidħlu f’xi post jew f’xi sistema elettronika. Jintefqu dawn il-flus kollha minħabba li x-xogħol imur lura u jkollu jissejjaħ xi ħadd biex jirranġa s-sitwazzjoni teknikament. “Għoxrin sena ilu, in-nies kellhom jiftakru biss in-numru tagħhom tas-Sigurtà Soċjali u forsi xi numru tat-telefon jew tnejn,” tgħid The New York Times. Imma issa, għal ħafna nies sar normali li fuq ix-xogħol jużaw kliem jew kodiċi biex ikunu jistgħu jidħlu fil-kompjuter u fis-servizzi taʼ l-E-mail. Fil-fatt mhux rari li xi nies ikollhom ħafna minn dan il-kliem jew kodiċi t’aċċess, u numri taʼ identifikazzjoni persunali. Jingħad li ċertu amministratur taʼ sistema tal-kompjuters juża xi 129 kodiċi. Allura issa xi kumpaniji qed jibdlu s-sistemi bbażati fuq il-kodiċi u minflokhom qed jużaw sistemi li jidentifikaw il-marki tas-swabaʼ, u apparat sofistikat ieħor tas-sigurtà.
Ir-Rabja u Qalbek
Rapport fil-gazzetta Globe and Mail juri li nies li jitlagħlhom malajr għandhom kważi tliet darbiet iktar ċans li jkollhom attakk tal-qalb minn dawk li jdumu ma jirrabjaw. Kważi 13,000 ruħ ħadu sehem fi stħarriġ li sar dwar ir-riskju taʼ mard tal-qalb u li dam sejjer sitt snin. Dawk kollha li ħadu sehem fih ma kellhomx mard tal-qalb fil-bidu taʼ dan l-istudju. Kull individwu ġie mistoqsi diversi mistoqsijiet u mbagħad ngħata l-marki skond jekk kienx jirrabja ftit, hekk u hekk, jew ħafna. Matul is-sitt snin, 256 minnhom kellhom attakk tal-qalb. L-istudju wera li dawk li kienu jaqgħu fil-kategorija tan-nofs kellhom 35 fil-mija iktar ċans li jkollhom problemi tal-qalb. L-awtriċi prinċipali taʼ dan l-istudju, Dr. Janice Williams taʼ l-Università taʼ North Carolina, tgħid: “Ir-rabja tistaʼ twassal għall-attakki tal-qalb, speċjalment fost irġiel u nisa taʼ mezz’età li jkollhom pressjoni tad-demm normali.” B’hekk, ir-riċerkaturi rrikkmandaw li nies li jitlagħlhom malajr għandhom jikkunsidraw li jużaw xi metodi biex jikkontrollaw l-istress.
L-Aħħar Ċifri tat-Tipjip
Worldwatch Issue Alert jirrapporta li wara li t-tipjip tas-sigaretti ilu seklu sħiħ jiżdied fid-dinja, issa n-nies qed jitbegħdu minnu. Mill-1990 sa l-1999, it-tipjip tas-sigaretti naqas bi 11 fil-mija mad-dinja kollha. It-tipjip ilu sejjer għan-niżla f’dawn l-aħħar kważi 20 sena fl-Istati Uniti, u fl-1999 fl-Istati Uniti stess in-nies pejpu 42 fil-mija inqas sigaretti mill-1980. Bħala raġunijiet għala t-tipjip naqas, ir-rapport isemmi l-kampanji li saru kontra t-tipjip, il-fatt li iżjed nies qed isiru konxji tal-perikli konnessi mat-tipjip, u l-fatt ukoll li l-prezz tas-sigaretti qed jogħla. Ir-rapport iżid jgħid li n-numru taʼ sigaretti li jpejjep kull individwu niżel b’19 fil-mija fi Franza minn meta ġie rapportat l-akbar ammont, jiġifieri fl-1985. Dan l-ammont naqas bi 8 fil-mija fiċ-Ċina mill-1990 ’l hawn, u b’4 fil-mija fil-Ġappun mill-1992 ’l hawn.
Dawk li M’humiex Assigurati Jinjoraw il-Mard
Dan l-aħħar sar studju fl-Istati Uniti li wera li n-nies li m’għandhomx assigurazzjoni medika għandhom iktar ċans li jinjoraw xi sinjali taʼ mard u x’aktarx li inqas ifittxu għajnuna medika, jirrapporta servizz taʼ l-aħbarijiet taʼ Reuters. L-istudju, li oriġinalment ġie pubblikat fir-rivista Archives of Internal Medicine, kien ibbażat fuq informazzjoni miġbura miċ-Ċentru Nazzjonali għall-Istatistiċi tas-Saħħa. Ir-riċerka wriet li anki meta jkun hemm x’juri li teżisti marda serja, bħal vista mċajpra jew xi boċċa fis-sider, dawk li ma kellhomx assigurazzjoni medika x’aktarx li inqas kienu se jfittxu kura medika minn dawk li kellhom l-assigurazzjoni. Ir-rapport qal: “Huwa ironiku li fi żmien meta pajjiżna qed jistabbilixxi ‘Abbozz tad-Drittijiet tal-Pazjent’ għadna ma stabbilejniex id-dritt taʼ li wieħed ikun pazjent.”