Dak in-​Nhar li Ġġarrfu t-​Twin Towers

DAK li ġara fil-​11 taʼ Settembru, 2001, fil-​Belt taʼ New York, f’Washington, D.C., u f’Pennsylvania se jibqaʼ stampat għal dejjem f’moħħ miljuni, jekk mhux biljuni, taʼ nies fid-​dinja. Fejn kont int meta rajt jew smajt bl-​aħbar taʼ l-​attakk fuq il-​World Trade Center fi New York u fuq il-​Pentagon f’Washington?

Il-qerda inkredibbli u fi ftit ħin taʼ tant propjetà u, bil-​wisq iktar importanti, taʼ dawk il-​ħajjiet kollha tat lil kulħadd raġuni biex jieqaf u jaħseb.

X’tgħallimna dwar il-​prijoritajiet u l-​għażliet tagħna fil-​ħajja? Dawk il-​ġrajjiet traġiċi, kif enfasizzaw ftit mill-​aħjar kwalitajiet li għandna bħala bnedmin—is-​sagrifiċċju, il-​mogħdrija, is-​sabar, u n-​nuqqas t’egoiżmu? Dan l-​artiklu u l-​ieħor taʼ warajh se jipprovaw iwieġbu din l-​aħħar mistoqsija.

Dawk li Baqgħu Ħajjin Jirrakkontaw l-​Istorja Tagħhom

Eżatt wara d-​diżastru fi New York, is-​sistema tas-​subway għalqet, u folol kbar taʼ nies ħarġu mill-​parti taʼ isfel taʼ Manhattan bil-​mixi. Ħafna minnhom qasmu l-​pontijiet taʼ Brooklyn u Manhattan. Dawn setgħu jaraw ċar l-​uffiċini u l-​fabbriki tal-​kwartieri ġenerali tax-​Xhieda taʼ Jehovah. Xi refuġjati mid-​diżastru malajr irħewlha lejn dan il-​bini.

Alisha (lemin), bint waħda Xhud, kienet fost l-​ewwel uħud li waslu. Kienet miksija minn rasha sa saqajha bit-​trab u l-​irmied.a Hi spjegat: “Waqt li kont fuq il-​ferrovija sejra x-​xogħol, stajt nara d-​duħħan ħiereġ mill-​World Trade Center. Meta wasalt ħdejn il-​post tad-​diżastru, l-​art kienet kollha ħġieġ, u stajt inħoss is-​sħana li kienet ħierġa. In-​nies kienu qed jiġru ’l hemm u ’l hawn, waqt li l-​uffiċjali tal-​pulizija kienu qed jipprovaw jevakwaw il-​post. Kienet qisha żona taʼ gwerra.

“Mort niġri nistkenn ġo bini fil-​viċin. Imbagħad smajt splużjoni hekk kif it-​tieni ajruplan daħal ġot-​tieni torri. Ma nistax niddeskrivi x-​xena li kien hemm, kollox kien miksi b’duħħan iswed. Ordnawlna biex noħorġu miż-​żona tal-​periklu. Bagħtuni fuq dgħajsa u qsamna l-​East River għal Brooklyn. Meta wasalt in-​naħa l-​oħra, ħarist ’il fuq u rajt tabella kbira, ‘WATCHTOWER.’ Il-​kwartieri ġenerali tar-​reliġjon t’ommi! Minnufih qbadt it-​triq lejn dawn l-​uffiċini. Kont naf li ma stajtx inkun f’post aħjar biex nirċievi l-​għajnuna. Irnexxieli nitnaddaf u nċempel lill-​ġenituri tiegħi.”

Wendell (fuq il-​lemin) kien bewwieb li jilqaʼ n-​nies fil-​Marriott Hotel li kienet tinsab bejn iż-​żewġ torrijiet. Hu spjega: “Kont xogħol fis-​sala hekk kif tidħol fil-​lukanda meta saret l-​ewwel splużjoni. Rajt ħafna tifrik nieżel maʼ kullimkien. Ħarist in-​naħa l-​oħra tat-​triq, u kien hemm raġel jinħaraq stendut maʼ l-​art. Ċarratt il-​ġakketta u l-​qmis minn fuqi u ġrejt lejh biex nipprova nitfilu n-​nar. Persuna oħra li kienet għaddejja pprovat tgħin ukoll. Il-​ħwejjeġ li kien liebes ir-​raġel inħarqu kollha minbarra l-​kalzetti u ż-​żarbun. Imbagħad ġew il-​pompiera u ħaduh biex jingħata għajnuna medika.

“Ftit wara, Bryant Gumbel mill-​aħbarijiet tas-​CBS TV ċempilli u talabni nirrakkonta x’kien qed jiġri bħala wieħed li rajt b’għajnejja kulma ġara. Il-​familja tiegħi fil-​Virgin Islands semgħuni fuq it-​televixin u, għalhekk, saru jafu li kont ħaj.”

Donald, li huwa twil kważi żewġ metri u fih raġel, kien jaħdem fil-​World Financial Center. Hu kien fil-​31 sular taʼ dan il-​bini u kien qed jittawwal eżatt faċċata tat-​Twin Towers u l-​Marriott Hotel. Qal: “Bqajt iċċassat u mwerwer b’dak li rajt. In-​nies kienu qed jaqgħu u jaqbżu mit-​twieqi taʼ l-​ewwel torri. Tani l-​isteriżmu u ġrejt kemm flaħt ’il barra mill-​bini fejn kont.”

Esperjenza oħra kienet dik taʼ waħda omm fuq is-​sittin sena u taż-​żewġ uliedha bniet li għandhom fuq l-​erbgħin sena. Ruth u oħtha Joni kienu qed joqogħdu f’lukanda ħdejn it-​Twin Towers m’ommhom Janice. Ruth, li għandha l-​liċenzja taʼ infermiera, tgħid l-​istorja: “Kont qed ninħasel. F’daqqa waħda ommi u oħti għajtuli biex noħroġ. Konna fis-​16-il sular, u huma setgħu jaraw it-​tifrik nieżel minn quddiem it-​tieqa. Ommi fil-​fatt rat ġisem taʼ raġel itir fuq bejt fil-​viċin bħallikieku nbeżaq minn xi mkien.

“Ilbist malajr, u bdejna neżlin it-​taraġ. Kien hemm ħafna twerżiq. Ħriġna fit-​triq. Smajna splużjonijiet u rajna ħafna xrar tan-​nar. Ordnawlna nħaffu lejn il-​parti taʼ isfel għal Battery Park, fejn ikun hemm id-​dgħajsa għall-​Gżira taʼ Staten. Aħna u sejrin tlifna lil mamà, li tbati mill-​ażżma kronika. Kif kienet se ssalva f’dak id-​duħħan, l-​irmied, u t-​trab kollu? Għamilna nofs siegħa nfittxuha imma kollu għalxejn. Madankollu, ma inkwetajniex iżżejjed għax konna nafu li hi bniedma kapaċi u taf iżżomm ruħha kontrollata.

“Imbagħad bagħtuna lejn Brooklyn Bridge u qalulna biex naqsmu għan-​naħa l-​oħra. Tistgħu timmaġinaw x’serħan ħassejna meta wasalna fuq in-​naħa l-​oħra tal-​pont fi Brooklyn u rajna t-​tabella daqsiex ‘WATCHTOWER’! Konna nafu li ħlisna mill-​periklu.

“Laqgħuna ħafna u tawna post fejn noqogħdu. Tawna wkoll xi ħwejjeġ, peress li ma kellna xejn magħna. Imma fejn kienet il-​mamà? Qattajna l-​lejl kollu nipprovaw infittxuha fl-​isptarijiet imma għalxejn. L-​għada, għall-​ħabta tal-​ħdax u nofs taʼ fil-​għodu rċivejna messaġġ. Il-​mamà kienet isfel fl-​intrata! X’kien ġralha?”

Min-naħa tagħha Janice, l-​omm, tkompli tirrakkonta: “Meta ħriġna bil-​ġiri mil-​lukanda, ħsibt f’ħabiba tiegħi anzjana li ma kienx irnexxielha titlaq magħna. Ridt immur lura għaliha u nġorrha ’l barra jien stess. Imma kien perikoluż wisq. Sadattant fil-​konfużjoni ntlift minn mat-​tfal. Madankollu, ma kontx ansjuża żżejjed, għax huma sensibbli u Ruth hija infermiera kwalifikata.

“Kulfejn ħarist kien hemm nies li kellhom bżonn l-​għajnuna—speċjalment tfal u trabi. Għent lil kemm nies stajt. Mort fil-​post fejn kienu qed jittieħdu l-​vittmi u hemmhekk kienu qed iqassmuhom fi gruppi u jagħtuhom kura skond kemm kienu gravi l-​ġrieħi tagħhom. Tajthom daqqa t’id billi qgħadt naħsel idejn u wiċċ il-​pulizija u l-​pompiera, li kienu miksijin trab u nugrufun. Qgħadt hemmhekk sa xi t-​tlieta taʼ fil-​għodu. Imbagħad qbadt l-​aħħar dgħajsa għall-​Gżira taʼ Staten. Ħsibt li forsi t-​tfal kienu marru jistkennu hemmhekk. Imma ma sibthomx.

“Fil-​għodu pprovajt naqbad l-​ewwel dgħajsa lura lejn Manhattan, imma ma stajtx peress li ma kontx waħda mill-​ħaddiema t’emerġenza. Imbagħad rajt lil wieħed mill-​uffiċjali tal-​pulizija li kont għentu. Sejjaħtlu: ‘John! Għandi bżonn nerġaʼ mmur Manhattan.’ Weġibni: ‘Ejja miegħi.’

“Meta wasalt Manhattan, mort lura lejn il-​Marriott Hotel. Forsi kien għad kelli ċans li ngħin lil ħabibti l-​anzjana. Lanqas qatt! Il-​lukanda kienet munzell tifrik. Dik il-​parti ċentrali tal-​belt kienet mejta—imkien ma kien hemm ħajja. Kien hemm biss il-​pulizija u l-​pompiera għajjenin mejta, b’wiċċhom mimli dwejjaq jidher minn sebaʼ mili ’l bogħod.

“Irħejtilha lejn Brooklyn Bridge. Malli wasalt fit-​tarf nett, stajt nara tabella familjari, ‘WATCHTOWER.’ Forsi stajt insib lil uliedi hemmhekk. U hekk kien. Dawn ġew jiġru jilqgħuni fl-​intrata. Kemm għannaqna lil xulxin u bkejna flimkien!

“Ħaġa taʼ l-​għaġeb kienet li lanqas tani attakk wieħed taʼ l-​ażżma, minkejja dak id-​duħħan, it-​trab, u l-​irmied kollu. Bqajt nitlob biex inkun utli u mhux taʼ piż.”

“M’Għandux Fejn Jinżel!”

Rachel, mara li għandha ftit iktar minn 20 sena, qalet lil kittieb taʼ Stenbaħ!: “Kont miexja ħdejn il-​blokk tiegħi fil-​parti taʼ isfel taʼ Manhattan meta smajt il-​ħoss t’ajruplan għaddej fuq rasi. Tant kien qawwi li kelli bilfors inħares ’il fuq. Ma stajtx nemmen lil għajnejja—kien hemm ġett enormi li deher ovvju li kien nieżel. Bejni u bejn ruħi tħassibt għala kien għaddej daqshekk fil-​baxx u b’veloċità daqstant qawwija. M’għandux fejn jinżel! Forsi l-​pilota tilef il-​kontroll. Imbagħad smajt lil waħda mara tgħajjat, ‘Dak l-​ajruplan għadu kemm laqat il-​bini!’ Mill-​ewwel torri ħareġ ballun kbir tan-​nar. Stajt nara toqba sewda ġganteska fit-​torri.

“Kienet l-​iktar ħaġa orribbli li qatt rajt f’ħajti. Kienet donnha xi ħaġa mhix reali. Bqajt wieqfa hemm b’ħalqi miftuħ. Fi żmien qasir, it-​tieni torri ntlaqat minn ajruplan ieħor, u wara ftit iż-​żewġ torrijiet iġġarrfu. Tani l-​isteriżmu. Ma flaħtx nara dan kollu!”

“Jekk Ikolli Ngħum, Ngħum”

Denise, li għandha 16-il sena, kienet għadha kemm tasal l-​iskola ħdejn l-​istabbilimenti tal-​Borża Amerikana, li jinsabu tliet blokkijiet ’l isfel mill-​World Trade Center. “Kienu għadhom kemm daqqew id-​9:00 a.m. Ħassejt li kien ġara xi ħaġa, imma ma kontx naf xiex. Kont fil-​11-il sular taʼ l-​iskola għal-​lezzjoni taʼ l-​istorja. L-​istudenti kollha kienu jidhru mwerwrin. L-​għalliema xorta riditna nagħmlu test. Aħna ridna nitilqu ’l barra u mmorru d-​dar.

“Imbagħad il-​bini theżżeż hekk kif it-​tieni ajruplan laqat it-​tieni torri. Imma xorta konna għadna ma nafux x’ġara. F’daqqa waħda smajt ir-​radju żgħir taʼ l-​għalliema: ‘Żewġ ajruplani daħlu ġot-​Twin Towers!’ Jien ħsibt, ‘Ma jagħmilx sens li nibqgħu hawn. Dan terroriżmu, u issa jmiss lill-​Borża.’ Għalhekk ħriġna ’l barra.

“Tlaqna niġru lejn Battery Park. Ħarist lura biex nara x’kien qed jiġri. Stajt nara li t-​tieni torri kien se jinżel dalwaqt. Imbagħad għaddieli l-​ħsieb li l-​bini għoli kollu setaʼ jaqaʼ wieħed wara l-​ieħor. Tħabatt biex nieħu n-​nifs, għax imnieħri u griżmejja kienu imblokkati bl-​irmied u t-​trab. Ġrejt kemm flaħt lejn East River, u ħsibt, ‘Jekk ikolli ngħum, ngħum.’ Waqt li kont qed naħrab, tlabt lil Jehovah biex isalvani.

“Fl-​aħħar poġġewni fuq dgħajsa lejn New Jersey. Ommi damet ħames sigħat biex sabitni, imma għallinqas kont qawwija u sħiħa!”

“Tgħid Din l-​Aħħar Ġurnata taʼ Ħajti?”

Joshua, li għandu 28 sena, minn Princeton, New Jersey, kien qed jgħallem lil klassi fl-​40 sular taʼ l-​ewwel torri. Hu jiftakar: “Ħabta u sabta, inħasset qisha bomba tisplodi. Kien hemm it-​theżżiż, u mbagħad ħsibt, ‘Le, naħseb terremot.’ Ħarist barra, u ma temminx x’kien hemm—duħħan u biċċiet t’affarijiet kienu qed iduru madwar il-​bini. Għedt lill-​klassi, ‘Kulħadd jitlaq kollox. Ejja ħa mmorru!’

“Bdejna neżlin it-​taraġ, li kien qed jimtela bid-​duħħan, u l-​ilma kien ħiereġ mill-​apparat taʼ mas-​soqfa li jintuża biex jintefa n-​nar. Imma ma kienx hemm paniku. Il-​ħin kollu bdejt nitlob li konna għażilna t-​taraġ it-​tajjeb biex ma niġux wiċċ imbwiċċ man-​nar.

“Jien u nieżel niġri, bdejt naħseb, ‘Tgħid din l-​aħħar ġurnata taʼ ħajti?’ Bqajt nitlob lil Jehovah, u ħassejt sens taʼ paċi mhux tas-​soltu. Qatt ma ħassejt dan it-​tip taʼ paċi ġewwinija. Qatt ma se ninsa dak il-​mument.

“Meta fl-​aħħar ħriġt mill-​bini, il-​pulizija bdiet tmexxi lil kulħadd. Ħarist ’il fuq lejn it-​torrijiet u stajt nara li t-​tnejn li huma kienu nfetħu fi tnejn. Kienet qisha xi ħolma.

“Imbagħad smajt ħoss li jkexkxek—silenzju tal-​biżaʼ bħallikieku eluf taʼ nies kienu qed iżommu nifishom ’il ġewwa. New York kienet donnha waqfet. Eżatt wara nstemaʼ twerżiq kbir. It-​tieni torri kien nieżel kollu f’daqqa! Imbagħad ħarġet mewġa kbira taʼ duħħan, irmied, u trab li kienet qed tikber u ġejja lejna b’ħeffa kbira. Kien qisu l-​effett speċjali taʼ xi film. Imma dan kien taʼ veru. Hekk kif is-​sħaba laħqitna, bilkemm stajna nieħdu nifs.

“Irnexxieli nasal Manhattan Bridge, fejn dort lura u rajt l-​ewwel torri bl-​antenna tat-​TV kbira tiegħu jisfronda. Jien u naqsam il-​pont, bdejt sempliċement nitlob li nasal sa Betel, il-​kwartieri ġenerali tax-​Xhieda taʼ Jehovah. Qatt ma ħassejtni daqshekk ferħan li nara dan il-​post f’għomri kollu. U hemmhekk fuq il-​ħajt tal-​fabbrika kien hemm it-​tabella kbira li eluf jistgħu jarawha kuljum, ‘Read God’s Word the Holy Bible Daily’ (Aqra l-​Kelma t’Alla l-​Bibbja Mqaddsa Kuljum)! Bdejt naħseb, ‘Kważi wasalt. Ibqaʼ miexi.’

“Meta naħseb fuq dak li ġara, l-​effett li kellu fuqi kien li verament għandi bżonn nara li l-​prijoritajiet tiegħi huma tajbin—li l-​iktar affarijiet importanti fil-​ħajja għandhom jiġu l-​ewwel.”

“Rajt lin-​Nies Jaqbżu għal Isfel mit-​Torri”

Jessica, li għandha 22 sena, rat dan kollu jiġri meta ħarġet mill-​istazzjon tas-​subway viċin t’hemmhekk. “Ħarist ’il fuq u rajt irmied, ġebel, u kull tip taʼ biċċiet tal-​metall neżlin ’l isfel. In-​nies bdew jistennew biex jużaw it-​telefon pubbliku u kienu qed isiru iktar isteriċi minħabba d-​dewmien. Jien tlabt li nibqaʼ kalma. Imbagħad kien hemm splużjoni oħra. Il-​ħadid u l-​ħġieġ beda jaqaʼ mis-​sema. Smajt lil xi ħadd jgħajjat, ‘Ajruplan ieħor!’

“Ħarist ’il fuq, u l-​affarijiet li rajt kienu tal-​waħx—nies jaqbżu mis-​sulari taʼ fuq minfejn kienu ħerġin id-​duħħan u l-​fjammi. Għadni nġib din l-​istampa quddiem għajnejja—raġel flimkien maʼ mara. Kienu qed iżommu maʼ tieqa għal ftit. Imbagħad kellhom jitilqu idejhom, u baqgħu neżlin ’l isfel u ’l isfel u ’l isfel. Ma flaħtx naraha din ix-​xena.

“Fl-​aħħar, wasalt ħdejn Brooklyn Bridge fejn neħħejt iż-​żarbun li ma kien komdu xejn u ġrejt lejn in-​naħa tax-​xmara li kienet tagħmel maʼ Brooklyn. Dħalt ġewwa l-​uffiċini tal-​Watchtower, fejn mill-​ewwel għenuni nikkalma.

“Dak il-​lejl, id-​dar, qrajt fl-​Awake! tat-​22 t’Awissu, 2001, is-​serje t’artikli ‘Coping With Post-traumatic Stress’ (Kif Tkampa maʼ l-​Istress Wara Xi Ġrajja Trawmatika). Kemm kelli bżonnha din l-​informazzjoni!”

Il-kobor tad-​diżastru qanqal lin-​nies biex jgħinu b’kull mezz li setgħu. L-​artiklu li jmiss jispjega dik il-​parti taʼ l-​istorja.

[Nota taʼ taħt]

[Dijagramma/Stampi f’paġna 8, 9]

(Ghall-formazzjoni shiha tat-​test, ara pubblikazzjoni)

MEQRUDIN

1 L-​EWWEL TORRI 1 World Trade Center

2 IT-​TIENI TORRI 2 World Trade Center

3 MARRIOTT HOTEL 3 World Trade Center

7 7 WORLD TRADE CENTER

ĦSARA KBIRA

4 4 WORLD TRADE CENTER

5 5 WORLD TRADE CENTER

L ONE LIBERTY PLAZA

D DEUTSCHE BANK 130 Liberty St.

6 U.S. CUSTOMS HOUSE 6 World Trade Center

T N PONTIJIET TAL-​PEDESTRIANI TAT-​TRAMUNTANA U TAN-​NOFSINHAR

ĦSARA F’ĊERTI PARTIJIET

2F 2 WORLD FINANCIAL CENTER

3F 3 WORLD FINANCIAL CENTER

W WINTER GARDEN

[Sors]

As of October 4, 2001 3D Map of Lower Manhattan by Urban Data Solutions, Inc.

[Stampi]

Fuqnett: It-​tieni torri waqaʼ l-​ewwel

Fuq: Xi wħud ġrew lejn il-​bini tal-​Watchtower għall-​kenn

Lemin: Mijiet taʼ ħaddiema tat-​tifi tan-​nar u tas-​salvataġġ ħadmu bla heda fi Ground Zero

[Sorsi]

AP Photo/Jerry Torrens

Andrea Booher/FEMA News Photo

[Sors taʼ l-​Istampa f’paġna 3]

AP Photo/Marty Lederhandler

[Sors taʼ l-​Istampa f’paġna 4]

AP Photo/Suzanne Plunkett