Kif Tnaqqas il-​Perikli fit-​Tqala

MINN KITTIEB GĦAL STENBAĦ! FIL-​MESSIKU

SKOND il-​Fond tal-​Ġnus Magħquda għall-​Popolazzjoni (UNFPA), kull sena iktar minn nofs miljun mara jmutu minħabba problemi relatati mat-​tqala. Xi ħaġ’oħra li l-​Fond tal-​Ġnus Magħquda għat-​Tfal (UNICEF) jinnota hi, li kull sena iktar minn 60 miljun mara jbatu minn komplikazzjonijiet serji minħabba t-​tqala u li kważi terz minnhom jaqbduhom infezzjonijiet jew iġarrbu ħsara li jibqgħu jbatu biha għal għomorhom. F’pajjiżi li għadhom qed jiżviluppaw, ħafna nisa jinqabdu f’ċiklu taʼ tqala wara l-​oħra, u ħlas wara l-​ieħor. Dan kollu ma jagħtihomx ċans jieħdu ħsieb tagħhom infushom, u b’hekk jispiċċaw mifluġin u morda. Iva, it-​tqala tistaʼ tagħmel il-​ħsara—saħansitra tkun taʼ periklu. Hemm xi ħaġa li mara tistaʼ tagħmel biex tnaqqas il-​perikli fit-​tqala?

Kura tas-​Saħħa Qabel it-​Tqala

Ippjanar. Għandu mnejn li raġel u mara miżżewġin ikollhom bżonn jiddiskutu kemm jixtiequ jkollhom tfal. F’pajjiżi li għadhom qed jiżviluppaw huwa komuni li tara nisa bi tfal żgħar maʼ djulhom, ireddgħu xi tarbija, u fl-​istess ħin b’oħra ġejja fid-​dinja. Bi ftit ħsieb u ppjanar bil-​għaqal, ikun possibbli li bejn twelid taʼ tarbija u oħra jitħalla ftit taż-​żmien jgħaddi biex b’hekk il-​mara tilħaq tistrieħ u tieħu saħħitha.

Dieta tajba. Skond il-​Koalizzjoni għal Riżultati Pożittivi fit-​Tqala, qabel ma mara toħroġ tqila din teħtieġ minn taʼ l-​inqas erbaʼ xhur biex tirkupra mill-​effetti taʼ sustanzi li jagħmlu l-​ħsara u biex terġaʼ tieħu saħħitha permezz taʼ dieta tajba. Per eżempju, ir-​riskju tal-​marda spina bifida, li ġġiegħel is-​sinsla tad-​dahar ma tagħlaqx sew u tiżviluppa ħażin, jistaʼ jonqos ħafna jekk l-​omm li tkun qed tistenna tarbija jkollha ħażna adegwata taʼ folic acid. Peress li s-​sinsla tad-​dahar tat-​tarbija fil-​ġuf tkun żviluppat u għalqet bejn l-​24 u t-​28 jum wara l-​konċepiment—ferm qabel ma ħafna nisa jindunaw li huma tqal—xi nisa li qed jippjanaw li joħorġu tqal jieħdu l-​folic acid.

Nutriment kruċjali ieħor huwa l-​ħadid. Tabilħaqq, il-​bżonn li mara jkollha għall-​ħadid jirdoppja meta din tkun tqila. Jekk dan l-​ammont ikun diġà baxx​—bħalma hu l-​każ f’ħafna nisa f’pajjiżi li għadhom qed jiżviluppaw—il-​mara tistaʼ taqaʼ f’anemija minħabba nuqqas taʼ ħadid. Din il-​kundizzjoni tistaʼ tiggrava meta jkun hemm tqala wara l-​oħra, għax imbagħad il-​mara ma jkollhiex ċans li ġisimha jaħżen biżżejjed ħadid bejn twelid u ieħor.a

Età. Ir-​riskju taʼ mewt fost tfajliet tqal taħt is-​16-il sena huwa 60 fil-​mija akbar minn taʼ dawk ’il fuq minn 20 sena. Min-​naħa l-​oħra, nisa ’l fuq minn 35 sena għandhom iktar ċans li jildu trabi b’ċerti difetti, bħad-​Down’s syndrome. Ommijiet li għadhom żgħar ħafna jew dawk li jildu tfal meta jkunu qabżu ċerta età għandhom iktar ċans li jbatu bil-​pre-eklampsja. Din il-​marda żżid ir-​riskju taʼ mewt kemm għat-​tarbija kif ukoll għall-​omm. L-​effetti tagħha jinkludu pressjoni għolja wara l-​20 ġimgħa tat-​tqala, flimkien maʼ nefħa bl-​ilma li jkun trabba u ammont miżjud taʼ proteina fl-​awrina.

Infezzjonijiet. Infezzjonijiet urinarji, infezzjonijiet fl-​għonq taʼ l-​utru, u dawk fl-​istonku u l-​imsaren jistgħu jiggravaw matul it-​tqala u jżidu r-​riskju taʼ twelid qabel iż-​żmien u pre-eklampsja. L-​aħjar huwa li kwalunkwe infezzjoni tiġi kkurata qabel it-​tqala.

Kura tas-​Saħħa fit-​Tqala

Kura qabel it-​twelid. Viżti regulari għand it-​tabib matul it-​tqala kollha jnaqqsu r-​riskju taʼ mewt fl-​ommijiet. Anki f’pajjiżi fejn l-​aċċess regulari għall-​kliniċi u l-​isptarijiet huwa limitat, jistaʼ jkun hemm disponibbli majjistri li jkollhom it-​taħriġ meħtieġ.

Permezz tal-​kura qabel it-​twelid, in-​nies mediċi mħarrġa jkunu jistgħu jindunaw b’ċerti sitwazzjonijiet li jirrikjedu kura speċjali. Dawn jinkludu tqala taʼ tewmin jew iktar, pressjoni għolja, problemi tal-​qalb u tal-​kliewi, u dijabete. F’ċerti pajjiżi mara tqila tistaʼ tingħata t-​tilqima tat-​tetnu biex jiġi evitat li t-​tarbija li titwieled jaqbadha t-​tetnu. Tistaʼ wkoll tiġi testjata għall-​marda taʼ l-​istreptokokku grupp B bejn is-​26 u t-​28 ġimgħa tat-​tqala. Dawn il-​batterji, jekk ikunu preżenti fil-​musrana l-​għamja, jistgħu jinfettaw lit-​tarbija waqt il-​ħlas.

L-omm li tkun qed tistenna tarbija għandha tkun lesta li tagħti l-​informazzjoni kollha li tistaʼ lit-​tobba, inkluż l-​istorja medika tagħha. Hi m’għandhiex iżżomm lura milli tistaqsi l-​mistoqsijiet li jkollha bżonn. Persuna għandha tfittex għajnuna medika minnufih f’każ li tara d-​demm, tibda tirremetti kontinwament, ikollha infjammazzjoni f’wiċċha ħabta u sabta, uġigħ taʼ ras qawwi jew kontinwu jew uġigħ fis-​swabaʼ, vista batuta jew imċajpra f’daqqa waħda, uġigħ qawwi taħt żaqqha, deni jew bard, bidla fil-​frekwenza jew fl-​intensità taċ-​ċaqliq tat-​tarbija ġewwa l-​ġuf, ħruġ taʼ likwidu mill-​vaġina, uġigħ meta tgħaddi l-​awrina, jew nuqqas mhux normali taʼ awrina.

Alkoħol u drogi. L-​użu taʼ l-​alkoħol u d-​drogi (inkluż it-​tabakk) mill-​omm iżid ir-​riskju li t-​tarbija tagħha titwieled ritardata mentalment, b’xi difett fiżiku, u anki bi problemi fl-​imġiba. Kien hemm saħansitra trabi t’ommijiet bil-​vizzju tad-​drogi li meta twieldu wrew sintomi taʼ wġigħ li jħossu dawk li jkunu qed jipprovaw jaqtgħu d-​drogi. Għalkemm xi nies jemmnu li tazza nbid kultant ma tagħmilx ħsara, ġeneralment l-​esperti jirrikkmandaw li l-​omm tastjeni għalkollox mix-​xorb matul it-​tqala. L-​ommijiet li qed jistennew tarbija għandhom joqogħdu attenti wkoll mid-​duħħan tas-​sigaretti li jpejpu n-​nies taʼ madwarhom.

Mediċini. L-​ebda mediċina m’għandha tittieħed jekk mhux bir-​riċetta speċifika taʼ tabib li jkun jaf bit-​tqala u li jkun qies ir-​riskji kollha involuti. Xi vitamini jistgħu jagħmlu l-​ħsara wkoll. Per eżempju, ammont żejjed taʼ vitamina A jistaʼ jikkaġuna mankamenti fit-​trabi.

Żjieda fil-​piż. Mara tqila għandha tevita li tmur fl-​estrem. Skond Krause’s Food, Nutrition and Diet Therapy, tarbija li titwieled inqas mill-​piż normali għandha 40 darba iktar ċans li tmut minn tarbija li titwieled b’piż normali. Mill-​banda l-​oħra, li tiekol għal tnejn min-​nies jirriżulta biss fi ħxuna żejda. Meta l-​mara tiżdied fil-​piż kif suppost—u dan jidher l-​iktar mir-​rabaʼ xahar tat-​tqala—ikun jindika li hi qiegħda tiekol l-​ammont eżatt li teħtieġ biex tlaħħaq maż-​żjieda li jkun qed jitlob ġisimha.b

L-​iġjene u fatturi oħra. Mara tqila tistaʼ tieħu banju u doċċa bħas-​soltu, imma m’għandhiex taqbad u tuża d-​doċċa jew xi apparat mediku direttament fil-​parti vaġinali. Għandha tevita kuntatt maʼ xi ħadd li għandu infezzjoni minn xi virus, bħalma hi r-​rubella, magħrufa wkoll bħala l-​ħożba Ġermaniża. Barra minn hekk, teżisti marda fl-​annimali, toxoplasmosis, li tittieħed jekk persuna tiekol laħam nofsu msajjar jew tmiss il-​ħmieġ tal-​qtates. Għalhekk, il-​mara għandha toqgħod attenta biex tevita dawn iż-​żewġ affarijiet. Proċeduri bażiċi taʼ iġjene, bħall-​ħasil taʼ l-​idejn u l-​ħasil taʼ ikel nej, huma essenzjali. Ġeneralment, ir-​relazzjonijiet sesswali ma joħolqux riskju, ħlief matul l-​aħħar ġimgħat tat-​tqala jew fil-​każ t’emorraġija, ġbid fil-​muskoli, jew korrimenti fil-​passat.

Ħlas Tajjeb

Mara li tieħu ħsieb tagħha nfisha matul it-​tqala għandha inqas ċans li jkollha komplikazzjonijiet wara l-​ħlas. Naturalment, din tkun diġà ppjanat jekk tippreferix tixtri t-​tarbija d-​dar jew inkella tmur l-​isptar. Tkun taf ukoll, sa ċertu punt, x’għandha tistenna u kif għandha tikkoopera mal-​majjistra taʼ l-​esperjenza jew it-​tabib. Min-​naħa tagħha, din il-​persuna għandha tkun taf bil-​preferenzi tal-​mara bbażati fuq l-​informazzjoni—f’affarijiet li jkun possibbli li tagħmel għażla fihom. Dawn jinkludu l-​pożizzjoni li l-​mara tippreferi waqt il-​ħlas, jekk għandhiex issir qasma fil-​vaġina, u l-​użu taʼ l-​għodda, rimedju għall-​uġigħ tal-​ħlas, u l-​osservar tat-​tarbija permezz t’apparat elettroniku. Irid ikun hemm qbil ukoll fuq kwistjonijiet oħra: F’liema sptar jew klinika se jmorru jekk jinqalgħu xi komplikazzjonijiet f’każ li jkollha t-​tarbija d-​dar? X’se jsir eżattament jekk l-​omm titlef ħafna demm? Peress li ħafna ommijiet imutu minħabba l-​emorraġija, prodotti oħra minflok id-​demm iridu jkunu disponibbli fil-​pront għal dawk il-​pazjenti li ma jaċċettawx trasfużjonijiet. Ukoll, għandu jiġi kunsidrat xi jrid isir f’każ taʼ ċesarja.

Il-Bibbja tgħid li t-​tfal huma barka mingħand Alla, “wirt.” (Salm 127:3) Iktar ma mara tkun taf dwar it-​tqala tagħha, iktar se jkun taʼ ġid għaliha. Jekk il-​mara tieħu ħsieb tagħha nfisha qabel u matul it-​tqala, u taħseb minn qabel dwar id-​diversi aspetti involuti fil-​ħlas, hi tkun qed tagħmel dak kollu li tistaʼ biex tnaqqas il-​perikli waqt it-​tqala.

[Noti taʼ taħt]

[Kaxxa f’paġna 14]

PARIRI GĦAN-​NISA TQAL

● Normalment id-​dieta taʼ kuljum taʼ mara tqila għandha tinkludi frott, ħaxix (speċjalment aħdar skur, oranġjo, u aħmar), legumi (bħal fażola, għads, u ċiċri), ċereali (inkluż qamħ, ħafur [oats], u xgħir—preferibbilment ċereali sħaħ jew inkella miżjudin bil-​vitamini u l-​minerali), ikel li ġej mill-​annimali (ħut, tiġieġ, ċanga, bajd, ġobon, u ħalib, preferibbilment ħalib xkumat). Ix-​xaħmijiet, iz-​zokkor proċessat, u l-​melħ ikun aħjar jekk jittieħdu bil-​qjies. Ixrob ħafna ilma. Evita xarbiet li jkun fihom il-​kafeina, kif ukoll ikel miżjud bil-​preservattivi u l-​addittivi (bħalma huma l-​kuluri u t-​togħmiet artifiċjali). Il-​lamtu, it-​tafal, u sustanzi oħra li ma jistgħux jittieklu jistgħu jikkaġunaw malnutrizzjoni u avvelenament.

● Oqgħod attenta minn xi periklu li jeżisti fl-​ambjent, bħal per eżempju li tkun esposta għal eksrejs u kimiċi li jagħmlu lħsara. Illimita l-​użu taʼ sprejs u sustanzi oħra li jintużaw fid-​dar. Tħallix it-​temperatura taʼ ġismek togħla żżejjed minħabba sħana kbira jew eżerċizzju esaġerat. Evita li toqgħod fuq saqajk għal ħin twil jew li titħabat iżżejjed. Oqgħod attenta kif taqfel is-​seat belt.