Attent għal dawk in-Niggieża Qattiela!
MINN KITTIEB GĦAL STENBAĦ! FL-AWSTRALJA
KIENET għodwa sajfija u sabiħa fin-naħa taʼ fuq taʼ Queensland, l-Awstralja—ġurnata perfetta biex tgħum fl-ilma rifreskanti u taħrab mis-sħana. Imma dik l-għodwa, l-istazzjon lokali tar-radju taʼ Townsville l-ħin kollu beda jxandar twissijiet li fl-ilmijiet intlemaħ bram perikoluż imsejjaħ box jellyfish u għalhekk kulmin kien se jmur jgħum dakinhar ried joqgħod b’sebaʼ għajnejn.
Koppja żagħżugħa ma semgħetx dawn it-twissijiet. Huma kienu qegħdin bil-qiegħda viċin ix-xatt taʼ l-oċean Paċifiku fl-ilma li kien għoli sa l-irkoppa meta l-mara—bi tmien xhur u nofs tqala—f’daqqa waħda bdiet twerżaq. Qamet tiġri bil-wieqfa u bdiet tipprova taqlaʼ qabda swabaʼ minn maʼ koxxtejha u minn maʼ żaqqha. Wara li għenha titlaʼ mill-baħar bi sforz kbir, żewġha—li kien qed ibati mit-tingiż ukoll—kollu mferfex mar jiġri kemm jiflaħ għall-għajnuna. Sakemm ġie lura xi ftit minuti wara, martu ma kinitx tidher li qed tieħu nifs u wiċċha, idejha, u saqajha kienu suwed. B’ferħ, permezz taʼ l-għajnuna li ngħatat fuq il-post biex terġaʼ tibda tieħu n-nifs, u l-wasla fil-pront taʼ l-ambulanza, il-mara żagħżugħa għexet. It-tarbija tagħha, li twieldet xi ftit ġimgħat wara, għexet ukoll.
Mijiet t’għawwiema jitniggżu kull sena mill-box jellyfish. Xi wħud mietu wara minuta biss li ntmessu mis-swabaʼ taʼ dan il-bram. Mela mhux taʼ b’xejn li meta jintlemaħ dan il-bram, f’ħakka t’għajn jitbattlu xtut sħaħ mill-għawwiema tas-sajf! Ix-xniexel taʼ swabaʼ twal—ġieli minn 40-60 waħda fi bram kbir—jistgħu jkunu taʼ periklu.
Hemm Xi Prekawzjonijiet?
Xi nies jevitaw għalkollox li jgħumu fl-oċean meta jkun hemm dan il-bram fil-viċinanzi. Imma għal dawk li xorta jażżardaw jgħumu f’dawn ix-xhur sħan, libsa sħiħa bħal taʼ bugħaddas tistaʼ tkun l-aħjar mod kif tevita din l-esperjenza taʼ wġigħ.
F’ħafna mix-xtut fl-Awstralja regolarment ikun hemm min joqgħod għassa, u kulmeta jintlemħu l-box jellyfish, il-biċċa l-kbira minnhom jinqabdu bix-xbieki. Ukoll, jibdew jixxandru ħafna twissijiet minn fuq l-istazzjonijiet tar-radju lokali. Minkejja dawn il-prekawzjonijiet, dejjem ikun hemm il-periklu meta dan il-bram ikun idur fil-viċinanzi. Milli jidher, dan ibid f’daħliet li jimtlew bl-ilma li jidħol mal-marea u fix-xmajjar. Meta jsir adult, dan jidher li jippreferi x-xtut tal-baħar.
Fortunatament, it-tingiża mill-box jellyfish normalment ma tkunx fatali. Jiddependi ħafna minn kemm ikun hemm kuntatt mas-swabaʼ, kemm joħroġ velenu, kemm ikollha żmien il-brama, kif ukoll is-saħħa u l-età tal-vittma li titniggeż. Madankollu, jekk ma tingħatax kura immedjata, wara minuta li jkun hemm kuntatt mas-swabaʼ tal-brama, il-vittma tistaʼ tmut b’attakk tal-qalb. Dan jiġri minħabba li s-swabaʼ għandhom ħjut taʼ ċelluli niggieża li jiġu sparati meta jiġu f’kuntatt maʼ ħlejjaq oħra. Ovvjament, dan huwa l-mod kif dan il-bram jikseb l-ikel tiegħu, bħall-gambli.
Din il-brama jistaʼ jkollha sa tmien għajnejn, li anki meta jkunu jħarsu ’l ġewwa ġol-ġisem trasparenti tagħha, dawn xorta jkunu kapaċi jaraw xi xkiel bħalma jistaʼ jkun il-bniedem jew anki xi predatur. Dan ma jfissirx li dan il-bram jattakka lill-bniedem minn jeddu. Lanqas xejn, għax il-box jellyfish toqgħod iddur madwar l-ostaklu li ssib quddiemha jekk ikollha ċans biżżejjed. Dan tistaʼ tagħmlu billi tuża l-ġisem tagħha forma taʼ kaxxa biex tiġbed l-ilma ’l ġewwa u mbagħad titfgħu ’l barra.
Il-problema tinqalaʼ meta n-nies ħafna drabi jmorru jiġru fil-baħar jew jaqbżu ġo l-ilma u ma jagħtux ċans lill-brama tevita li taħbat magħhom. U meta s-swabaʼ tal-brama jmissu mal-ġilda tal-bniedem, dawn jirreaġixxu mill-ewwel billi jaqbdu mal-ġilda u jitfgħu l-velenu tagħhom. L-uġigħ li tħoss il-vittma huwa kbir ħafna. Il-velenu jiġi injettat minn ħafna ċelluli li kull waħda minnhom tissejjaħ nematoċiste u dan jiġi assorbit malajr. Jekk il-vittma tiġri jew tibda ċċaqlaq ħafna idejha u saqajha bil-paniku, il-velenu jiġi assorbit iktar malajr. Problema maġġuri oħra hija li għalkemm is-swabaʼ jinqatgħu minn mal-brama, dawn jeħlu mal-laħam tal-vittma, u jekk il-vittma tipprova taqlagħhom joħroġ iktar velenu.
Hemm Xi Ħaġa Kontra l-Velenu?
Iva hemm, u meta ġie applikat mill-ewwel l-antidotu t-tajjeb dan salva ħafna ħajjiet. Għal ħafna snin b’mod żbaljat kien maħsub li l-aħjar kura taʼ emerġenza biex il-velenu ma joħroġx daqshekk malajr kienet li jintefgħu spirti metilizzati fuq is-swabaʼ li jkunu mwaħħla mal-vittma. Però, dan l-aħħar, ir-riċerki wrew li l-ispirti metilizzati fil-fatt jgħinu l-velenu biex joħroġ iktar malajr.
Issa huwa maħsub li l-ħall—likwidu rħis u li huwa pjuttost komuni—huwa l-aħjar likwidu biex ixxarrab is-swabaʼ tal-brama bih. Il-ħall imewwet kompletament in-nematoċiste u jżommhom milli joħorġu l-velenu. Għalhekk, illum il-ġurnata, il-biċċa l-kbira mill-kunsilli lokali taʼ fejn hemm il-periklu taʼ dan il-bram, ipoġġu bottijiet li tagħfashom biex joħroġ il-ħall f’postijiet fejn jidhru—flimkien maʼ tabelli kbar li javżaw dwar dawn in-niggieża tal-baħar.
Mela filwaqt li l-għawm fil-baħar tropikali sħun taʼ l-Awstralja jistaʼ jkun rifreskanti, u anki jagħti s-saħħa, waqt l-istaġun tal-box jellyfish, ħalli kulmin jgħum joqgħod b’sebaʼ għajnejn!
[Kaxxa/Stampa f’paġna 27]
PREKAWZJONIJIET SEMPLIĊI BIEX JIPPROTEĠUK MIN-NIGGIEŻA
• Għum biss f’bajjiet li jkollhom l-għassa
• Ilbes libsa sħiħa bħal taʼ bugħaddas fl-istaġun tal-box jellyfish
• Ara li jkollok tagħmir taʼ l-ewwel għajnuna fil-viċin, inkluż il-ħall
• Jekk titniggeż, tipprovax taqlaʼ s-swabaʼ tal-brama
• Jekk tieqaf il-qalb jew jieqaf in-nifs tal-vittma, agħti r-respirazzjoni artifiċjali jew agħmlilha l-messaġġi tal-qalb mill-ewwel
[Stampa f’paġna 26]
Ħarsa mill-viċin lejn is-swabaʼ tal-box jellyfish
[Sors]
Courtesy of Surf Life Saving Queensland