X’għandek tkun taf dwar il-malarja
L-Organizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa tikkalkula li fl-2013, iżjed minn 198 miljun ruħ ġew infettati bil-malarja u hu stmat li mietu 584,000 ruħ minħabba fiha. Kważi 4 minn kull 5 li ġew infettati kienu tfal taħt il-ħames snin. Il-marda thedded lil xi 100 pajjiż u territorju madwar id-dinja, u b’hekk 3.2 biljun ruħ huma f’riskju.
1 X’INHI L-MALARJA?
Il-malarja hi marda li tiġi minn parassita (f’dan il-każ annimal li jgħix minn fuq annimal ieħor). Is-sintomi tagħha jinkludu deni, uġigħ fil-ġisem kollu, dardir, rimettar, u tkexkix taʼ bard u għaraq taʼ spiss. Is-sintomi kultant jerġgħu jidhru kull 48 sa 72 siegħa, jiddependi fuq it-tip taʼ parassita li wieħed ikollu u għal kemm żmien ikollu l-marda.
2 IL-MALARJA KIF TINFIREX?
Il-parassiti tal-malarja—organiżmi żgħar imsejħin Plasmodia li jgħixu f’annimali ikbar—jidħlu fid-demm tal-bnedmin permezz taʼ gidma min-nemus Anopheles nisa.
Il-parassiti jaslu fiċ-ċelluli tal-fwied tal-persuna infettata, fejn il-parassiti jimmultiplikaw.
Meta tinfaqaʼ ċellula tal-fwied, joħorġu l-parassiti minnha, li mbagħad jinvadu ċ-ċelluli ħomor tad-demm tal-persuna. Hemmhekk, il-parassiti jkomplu jimmultiplikaw.
Meta tinfaqaʼ ċellula ħamra tad-demm, il-parassiti joħorġu u jinvadu jerġaʼ iżjed ċelluli ħomor tad-demm.
Iċ-ċiklu taʼ li jiġu invaduti u jinfaqgħu ċ-ċelluli ħomor tad-demm jibqaʼ sejjer. Il-persuna infettata tipikament turi s-sintomi tal-malarja kull darba li ċ-ċelluli ħomor jinfaqgħu.
3 KIF TISTAʼ TIPPROTEĠI LILEK INNIFSEK?
Jekk tgħix f’pajjiż fejn il-malarja hi komuni . . .
Uża xibka tan-nemus fuq is-sodda. Għandha tkun
sprejjata b’insettiċida.
ħielsa minn toqob jew tiċrit.
tkun imdaħħla kompletament taħt is-saqqu.
Sprejja insettiċida fid-dar li toqtol in-nemus li jxerred il-malarja.
Jekk ikun possibbli, agħmel xbieki tan-nemus fuq il-bibien u t-twieqi, u uża l-arja kundizzjonata u l-fannijiet, li jistgħu jżommu n-nemus milli jinżel fuqek.
Ilbes ħwejjeġ ċari li jgħattu l-ġilda kollha.
Kull meta jkun possibbli, evita nħawi bis-siġar, fejn ikun hemm ħafna nemus, u nħawi b’ilma qiegħed, fejn ibejjet in-nemus.
Jekk tiġi infettat, sib trattament fil-pront.
Jekk qed tippjana li żżur pajjiż fejn il-malarja hi komuni . . .
Ikseb informazzjoni kurrenti qabel ma tivvjaġġa. It-tip taʼ parassita tal-malarja li jkun komuni f’ċerti nħawi jistaʼ jkun differenti minn dak fi nħawi oħra u dan jeffettwa liema tip taʼ mediċina jkun l-iktar effettiv. Ukoll, ikun għaqli li titkellem mat-tabib tiegħek dwar affarijiet li għandek tkun konxju tagħhom rigward l-istorja tas-saħħa personali tiegħek.
Waqt iż-żjara tiegħek, segwi l-linji gwida li huma preżentati f’dan l-artiklu għal dawk li jgħixu f’pajjiż fejn il-malarja hi komuni.
Jekk tkun infettat, fittex trattament fil-pront. Kun af li s-sintomi jistgħu jidhru sa bejn ġimgħa u erbaʼ ġimgħat wara li tiġi infettat.