Ix-​Xizjani Poplu Misterjuż taʼ l-​Imgħoddi

ARA ġejja l-​kavallerija taʼ ġens nomadu, għaddejja bil-​galopp, ittajjar it-​trab, u bl-​ixkejjer fuq kull naħa tas-​sarġ tagħhom imborġati bil-​priża. Dan il-​poplu misterjuż kien jiddomina l-​witat bla siġar taʼ l-​Ewrasja minn madwar is-​sena 700 sas-​sena 300 Q.E.K. Imbagħad għabu, imma mhux qabel ma ħallew il-​marka tagħhom fl-​istorja tal-​bniedem. Hemm ħjiel tagħhom saħansitra fil-​Bibbja. Dawn kienu x-​Xizjani.

Għal sekli sħaħ, in-​nomadi flimkien maʼ qtajjaʼ taʼ żwiemel salvaġġi kienu jiġġerrew f’artijiet iħaddru bejn il-​Muntanji Karpazji taʼ l-​Ewropa tal-​lvant u dik li llum hija x-​xlokk tar-​Russja. Mat-​tmien seklu Q.E.K., l-​azzjoni militari taʼ l-​Imperatur Ċiniż Hsüan ġagħlithom jitilqu lejn il-​punent. Waqt li kienu fi triqithom lejn il-​punent, ix-​Xizjani ġġieldu u keċċew liċ-​Ċimmerji, li kienu jikkontrollaw il-​Kawkasu u l-​inħawi fit-​tramuntana tal-​Baħar l-​Iswed.

Fit-tfittxija għal iktar rikkezzi, ix-​Xizjani ġarrew kulma sabu fil-​kapitali Assirjana, Ninwè. Iktar tard huma ngħaqdu maʼ l-​Assirja kontra l-​Medja, il-​Babilonja, u ġnus oħra. Saħansitra waslu biex attakkaw it-​tramuntana taʼ l-​Eġittu. Il-​fatt li l-​belt taʼ Betsan fil-​grigal taʼ Iżrael iktar tard bdiet tissejjaħ Xitopoli għandu mnejn jindika li dik il-​belt għamlet xi żmien maħkuma mix-​Xizjani.—1 Samwel 31:​11, 12.

Maż-żmien, ix-​Xizjani ssetiljaw fil-​witat li llum huma magħrufin bħala r-​Rumanija, il-​Moldova, l-​Ukraina, u n-​nofsinhar tar-​Russja. Hemmhekk huma stagħnew għax kienu jinnegozjaw mal-​Griegi u maʼ dawk li kienu jkabbru l-​qamħ f’artijiet fejn illum hemm l-​Ukraina u n-​nofsinhar tar-​Russja. Ix-​Xizjani kienu jinnegozjaw mal-​Griegi billi jpartu l-​qamħ, l-​għasel, il-​ġlud, u l-​bhejjem maʼ l-​inbid, id-​drappijiet, l-​armi, u xogħlijiet artistiċi. B’hekk huma kellhom ġid bir-​radam.

Rikkieba taż-​Żwiemel Impressjonanti

Għal dawn il-​gwerriera tal-​wita, iż-​żiemel kien importanti daqskemm kien importanti l-​ġemel għan-​nies tad-​deżert. Ix-​Xizjani kienu rikkieba eċċellenti u kienu fost l-​ewwel nies li użaw is-​sarġ u l-​istaffa. Kienu jieklu l-​laħam taż-​żiemel u jixorbu l-​ħalib tad-​debba. Fil-​fatt, iż-​żwiemel kienu joffruhom bħala sagrifiċċji maħruqa. Meta kien imut xi gwerrier Xizjan, iż-​żiemel tiegħu kien jiġi maqtul u kien jingħata difna bl-​unuri kollha—komplut bix-​xedd, u l-​ornamenti l-​oħra kollha.

Bħalma juri l-​kittieb taʼ l-​istorja, Erodotu, ix-​Xizjani kellhom drawwiet krudili għall-​aħħar. Waħda minnhom kienet li jużaw l-​iskutella tar-​ras taʼ xi wieħed mill-​vittmi tagħhom biex jixorbu minnha. Fl-​attakki tagħhom, huma kienu jeqirdu lill-​għedewwa tagħhom bi xwabel tal-​ħadid, imnanar tal-​ġlied, lanez, u vleġeġ bil-​ponta li jċarrtu l-​laħam.

Oqbra Mgħammrin b’Kollox għall-​Eternità

Ix-​Xizjani kienu jipprattikaw is-​seħer u kienu jgħidu li jitkellmu maʼ l-​allat. Huma kienu jqimu n-​nar u alla omm. (Dewteronomju 18:​10-12) Għalihom, il-​qabar kien id-​dar tal-​mejtin. L-​ilsiera u l-​annimali kienu jiġu sagrifikati biex jaqdu lil sidhom mejjet wara mewtu. Jingħad li t-​teżor u l-​qaddejja taʼ daru kienu jakkumpanjaw lill-​mejjet lejn id-​“dinja l-​oħra.” F’wieħed mill-​oqbra rjali, instabu ħames qaddejja rġiel mixħutin b’riġlejhom lejn sidhom, lesti biex iqumu u jkomplu jaqdu dmirhom.

Il-ħakkiema kienu jindifnu flimkien maʼ ħafna offerti, u matul il-​perijodu tal-​vistu, ix-​Xizjani kienu jxerrdu d-​demm tagħhom u jaqtgħu xagħarhom. Erodotu kiteb: “Kienu jaqtgħu parti minn widnejhom, iqaxxru xagħarhom, jagħmlu farretti madwar dirgħajhom, iċarrtu ġbinhom u mneħirhom, u jtaqqbu idhom ix-​xellugija bil-​vleġeġ.” B’kuntrast, il-​liġi li Alla ta lill-​Iżraelin li kienu jgħixu fl-​istess żmien tax-​Xizjani kienet tikkmanda: “Tqattgħux ġisimkom għall-​mejjet.”—Levitiku 19:28.

Ix-Xizjani ħallew warajhom eluf taʼ kurgans (munzelli li kienu jgħattu l-​oqbra). Bosta ornamenti li nstabu fil-​kurgans jiddeskrivu l-​ħajja taʼ kuljum tax-​Xizjani. Fl-​1715, il-​Kżar Russu Pietru l-​Kbir beda jġemmaʼ fdalijiet bħal dawn, u llum, wieħed jistaʼ jara dawn l-​oġġetti jlellxu f’mużewijiet fir-​Russja u fl-​Ukraina. Din l-​arti “annimaleska” tinkludi żwiemel, ajkli, falkuni, qtates, panteri, ċriev kbar u żgħar, għasafar grifuni, u ljuni grifuni (ħlejjaq tal-​mitoloġija li jkollhom il-​ġisem t’annimal bil-​ġwienaħ jew mingħajr ġwienaħ u r-​ras t’annimal ieħor).

Ix-​Xizjani u l-​Bibbja

Il-​Bibbja ssemmi lix-​Xizjani darba biss direttament. F’Kolossin 3:11 naqraw: “Fih ma hemmx Grieg jew Lhudi, ċirkonċiż jew mhux, Barbaru jew Skita [jew, Xizjan], lsir jew ħieles, iżda Kristu f’kollox u f’kulħadd.” Meta l-​appostlu Kristjan Pawlu kiteb dan il-​kliem, it-​terminu Grieg għal “Skita,” jew Xizjan, ma kienx jindika ġens speċifiku, imma l-​agħar fost il-​popli mhux ċivilizzati. Pawlu kien qed jenfasizza li taħt l-​influwenza taʼ l-​ispirtu qaddis taʼ Jehovah, jew il-​forza attiva tiegħu, saħansitra individwi bħal dawn setgħu jilbsu personalità li togħġob lil Alla.​—Kolossin 3:​9, 10.

Xi arkeoloġi jaħsbu li l-​isem Askenaż li jinsab f’Ġeremija 51:27 hu l-​istess isem Ashguzai bl-​Assirjan, terminu li kien japplika għax-​Xizjani. Xi twavel kunejformi jgħidu dwar kif dan il-​poplu u n-​nies taʼ Minni ngħaqdu flimkien f’rewwixta kontra l-​Assirja fis-​sebaʼ seklu Q.E.K. Preċiż qabel ma Ġeremija beda jipprofetizza, ix-​Xizjani baqgħu għaddejjin bla m’għamlu ebda ħsara minn ħdejn l-​art taʼ Ġuda fi triqithom lejn l-​Eġittu u lura. Minħabba f’hekk, ħafna min-​nies li semgħu lil Ġeremija jbassar attakk fuq Ġuda min-​naħa tat-​tramuntana bdew jiddubitaw jekk il-​profezija tiegħu kinitx eżatta.​—Ġeremija 1:​13-​15.

Xi studjużi tal-​Bibbja jaħsbu li Ġeremija 50:42 qed jalludi għax-​Xizjani, meta jgħid: “Il-​qaws u l-​vleġeġ jaqbdu; kiefra, nies bla ħniena, għajathom ikarwat bħall-​baħar, u ż-​żwiemel jirkbu. Lesti bħal bniedem wieħed għat-​taqtigħa, għalik, bint Babilonja!” Imma dan il-​vers japplika primarjament għall-​Medi u l-​Persjani, li ħadu lil Babilonja taħt idejhom fis-​sena 539 Q.E.K.

Ġie suġġerit li “l-​art taʼ Magog” li tissemma f’kapitli 38 u 39 taʼ Eżekjel tirreferi għat-​tribujiet Xizjani. Iżda, “l-​art taʼ Magog” għandha sinifikat simboliku. Jidher ċar li din tirreferi għall-​viċinanza taʼ l-​art, fejn ġew imwaddbin Satana u l-​anġli tiegħu wara l-​gwerra li saret fis-​sema.—Apokalissi 12:​7-17.

Ix-​Xizjani kienu involuti fit-​twettiq tal-​profezija taʼ Naħum li kienet tbassar il-​qerda taʼ Ninwè. (Naħum 1:​1, 14) Il-​Kaldin, ix-​Xizjani, u l-​Medi ġarrew kulma sabu f’Ninwè fis-​sena 632 Q.E.K., u kkaġunaw il-​waqgħa taʼ l-​Imperu Assirjan.

Għejbien Misterjuż

Ix-​Xizjani għabu, imma għala? “Il-​verità hi li aħna sempliċement ma nafux x’ġara,” jgħid arkeologu famuż mill-​Ukraina. Xi wħud jemmnu li l-​kilba għall-​ġid materjali dgħajfithom, u b’hekk fl-​ewwel u t-​tieni seklu Q.E.K. ċedew għal grupp ġdid taʼ nomadi mill-​Asja—is-​Sarmazjani.

Oħrajn jaħsbu li kien il-​ġlied bejn il-​gruppi Xizjani li wassal għall-​għejbien tagħhom. Jerġaʼ oħrajn jgħidu li baqaʼ ftit Xizjani fost l-​Ossetjani tal-​Kawkasu. Kien x’kien il-​każ, dan il-​poplu misterjuż taʼ l-​imgħoddi ħalla l-​marka tiegħu fl-​istorja tal-​bniedem, storja li għamlet l-​isem Xizjan sinonimu mal-​krudeltà.

[Mappa f’paġna 24]

(Għall-formazzjoni sħiħa tat-test, ara pubblikazzjoni)

◻ Belt Antika

• Belt Moderna

Danubju

XIZJA ← ROTTA TAʼ EMIGRAZZJONI

• Kiev

Dnieper

Dniester

Il-​Baħar l-​Iswed

OSSETJA

Il-​Muntanji Kawkasu

Il-​Baħar Kaspju

ASSIRJA ← ROTOT TAʼ L-​INVAŻJONIJIET

◻ Ninwè

Tigri

MEDJA ← ROTOT TAʼ L-​INVAŻJONIJIET

MESOPOTAMJA

BABILONJA

◻ Babilon

Ewfrat

L-​IMPERU PERSJAN

◻ Susa

Il-​Golf Persjan

PALESTINA

• Betsan (Xitopoli)

EĠITTU ← ROTOT TAʼ L-​INVAŻJONIJIET

Nil

Il-​Baħar Mediterran

GREĊJA

[Stampi f’paġna 25]

Ix-​Xizjani kienu poplu gwerrier

[Sors]

The State Hermitage Museum, St. Petersburg

[Stampi f’paġna 26]

Ix-​Xizjani nnegozjaw mal-​Griegi billi partu oġġetti maʼ xogħlijiet artistiċi, u b’hekk saru għonja ħafna

[Sors]

Bil-​korteżija taʼ l-​Ukraine Historic Treasures Museum, Kiev