Konferma tal-​Kanoni tal-​Bibbja

“KULL linja qisha ġiet miktuba speċifikament biex tqajjem il-​kurżità taʼ dawk li tinteressahom l-​istorja tal-​Kristjanità tal-​bidu.” Dan hu kif ġie deskritt dokument antik. Taf liema dokument kien?

Jistaʼ jkun li dan id-​dokument ġieli smajt bih u jistaʼ jkun li le—il-​Framment Muratorjan. Hu x’inhu l-​każ, int għandek mnejn tistaqsi, ‘X’inhu dak li jagħmel il-​Framment Muratorjan daqshekk speċjali?’ Dan huwa l-​eqdem lista li teżisti taʼ kotba taʼ l-​Iskrittura Griega Kristjana.

Għandu mnejn li qatt ma ddubitajt li ċerti kotba għandhom ikunu fil-​Bibbja. Madankollu, kont int tkun sorpriż li kieku sirt taf li kien hemm żmien meta kien hemm xi wħud li ma kinux jafu liema kotba individwali kellhom ikunu inklużi? Il-​Framment Muratorjan, jew il-​lista taʼ kotba mqaddsa, hija lista taʼ kitbiet meqjusin bħala li huma ispirati. Forsi diġà tirrikonoxxi li dak kollu li hemm fil-​Bibbja huwa importanti ħafna. Allura, dan id-​dokument xi rrivela dwar il-​kotba li issa huma parti mill-​Iskrittura Griega Kristjana? L-​ewwel ikkunsidra ftit l-​istorja taʼ dan id-​dokument.

Is-​Sejba Tiegħu

Il-​Framment Muratorjan huwa parti minn manuskritt kodiċi li fih 76 folja tal-​parċmina, kull waħda twila 27 ċentimetru u wiesgħa 17-il ċentimetru. Ludovico Antonio Muratori (1672-​1750), storjografu Taljan magħruf, sabu fil-​Librerija Ambrosjana, f’Milan, l-​Italja. Muratori ppubblika s-​sejba tiegħu fl-​1740, u minn hemm ġie l-​isem—il-​Framment Muratorjan. Milli jidher il-​kodiċi ġie prodott fit-​tmien seklu fil-​monasterju tal-​qedem f’Bobbio, viċin Piacenza, fit-​tramuntana taʼ l-​Italja. Imbagħad, fis-​17-il seklu ttieħed fil-​Librerija Ambrosjana.

Il-Framment Muratorjan jikkonsisti f’85 linja taʼ kitba li tinsab fuq l-​10 u l-​11-il folja tal-​kodiċi. It-​test hu bil-​Latin, li milli jidher kien ikkopjat minn skriba li ma tantx qagħad attent. Imma xi ftit mill-​iżbalji tiegħu ġew identifikati meta dan it-​test tqabbel maʼ l-​istess test li kien inkluż fil-​manuskritti tal-​11 u t-​12-il seklu.

Meta Nkiteb?

Madankollu, għandek mnejn tistaqsi dwar meta nkitbet l-​informazzjoni oriġinali fil-​Framment Muratorjan. Milli jidher, l-​oriġinal inkiteb bil-​Grieg ħafna sekli qabel it-​test tal-​Framment, li huwa traduzzjoni bil-​Latin tat-​test Grieg. Dan li ġej se jgħinek tagħraf id-​data taʼ l-​oriġinal. Il-​Framment isemmi ktieb li ma jinsabx fil-​Bibbja, ir-​Ragħaj, u jgħid li raġel jismu Erma kitbu “reċentement, fi żmienna, fil-​belt taʼ Ruma.” L-​istudjużi jgħidu li l-​aħħar kitba t’Erma, ir-​Ragħaj, saret bejn is-​sena 140 u s-​sena 155 E.K. B’hekk, tistaʼ tara għala t-​test oriġinali bil-​Grieg, li iktar tard inqaleb għal-​Latin u sar magħruf bħala l-​Framment Muratorjan, huwa datat bejn is-​sena 170 u s-​sena 200 E.K.

Ir-referenzi kemm diretti u kemm indiretti li saru għal Ruma juru li dan it-​test setaʼ nkiteb f’din il-​belt. Imma hemm dibattitu dwar min jistaʼ jkun l-​awtur. Hemm min jgħid li l-​awtur setaʼ kien Klement taʼ Lixandra, Melito taʼ Sardi, jew Polikrates t’Efesu. Madankollu, ħafna studjużi jgħidu li kien Ippolitu, awtur li pproduċa ħafna xogħlijiet bil-​Grieg u li kien jgħix Ruma matul il-​perijodu li x’aktarx kien qed jinkiteb il-​Framment Muratorjan. Forsi dan kollu ma tantx issibu taʼ interess, imma wisq probabbli tixtieq tkun taf iktar dwar il-​kontenut tiegħu li jagħmlu tant imprezzabbli.

L-​Informazzjoni li Fih

It-​test m’huwiex sempliċement lista tal-​kotba li nsibu fl-​Iskrittura Griega Kristjana. Hemm ukoll kummenti dwar il-​kotba u l-​kittieba rispettivi tagħhom. Li kieku kellek taqra t-​test kont tistaʼ tara li l-​ewwel linji tal-​manuskritt huma neqsin, u wkoll it-​test qisu jieqaf f’daqqa. Dan jibda billi jsemmi l-​Evanġelju taʼ Luqa, u d-​dokument jgħid li l-​kittieb taʼ dan il-​ktieb tal-​Bibbja kien tabib. (Kolossin 4:14) Jgħid li l-​evanġelju taʼ Luqa huwa t-​tielet Evanġelju, u b’hekk tistaʼ tirrealizza li l-​ewwel biċċa li hi nieqsa wisq probabbli kienet tirreferi għall-​Evanġelji taʼ Mattew u Marku. Jekk int wasalt għal din il-​konklużjoni se ssib li l-​Framment Muratorjan jappoġġa dan il-​ħsieb għax jgħid li r-​rabaʼ Evanġelju huwa taʼ Ġwanni.

Il-Framment jikkonferma li l-​ktieb taʼ l-​Atti taʼ l-​Appostli nkiteb minn Luqa għall-​“wisq eċċellenti Teofilu.” (Luqa 1:3; Atti 1:1) Imbagħad il-​lista tkompli billi ssemmi l-​ittri taʼ l-​appostlu Pawlu lill-​Korintin (tnejn), lill-​Efesin, lill-​Filippin, lill-​Kolossin, lill-​Galatin, lit-​Tessalonikin (tnejn), lir-​Rumani, lil Filemon, lil Titu, u lil Timotju (tnejn). L-​ittra taʼ Ġuda u żewġ ittri taʼ Ġwanni huma msemmijin ukoll bħala li huma kotba ispirati. L-​ewwel ittra taʼ l-​appostlu Ġwanni kienet diġà ssemmiet flimkien maʼ l-​Evanġelju tiegħu. Il-​ktieb taʼ l-​Apokalissi, jew taʼ Rivelazzjoni, jikkonkludi l-​lista tal-​kotba meqjusin bħala li huma ispirati.

Taʼ min jinnota li lFramment isemmi Apokalissi taʼ Pietru imma jgħid li xi wħud iħossu li dan m’għandux jinqara mill-​Kristjani. Il-​kittieb tal-​Framment Muratorjan iwissi li fi żmienu diġà kienu qed jinfirxu xi kitbiet foloz. Il-​Framment Muratorjan jispjega li dawn il-​kitbiet m’għandhomx jiġu aċċettati, “għax m’huwiex xieraq li tħallat xi ħaġa qarsa maʼ l-​għasel.” Id-​dokument isemmi wkoll xi testi oħra li ma kellhomx jiġu inklużi fost il-​kitbiet imqaddsin. Dan kien jew minħabba li nkitbu wara l-​perijodu taʼ l-​appostli, bħalma hu l-​każ tar-​Ragħaj t’Erma, jew inkella minħabba li nkitbu biex jappoġġaw l-​ereżijiet.

Minn dan kollu għandek mnejn osservajt li l-​ittra lill-​Ebrej, iż-​żewġ ittri taʼ Pietru, u dik taʼ Ġakbu m’humiex imsemmijin f’din il-​lista taʼ kotba awtentiċi tal-​Bibbja. Madankollu, wara li rrefera għax-​xogħol taʼ skriba li kkopja l-​manuskritt, Dr. Geoffrey Mark Hahneman innota li huwa “raġunevoli li jiġi suġġerit li l-​Framment għandu mnejn kellu xi referenzi oħra li issa huma mitlufin, u li Ġakbu u Ebrej (u l-​1 Pietru) setgħu kienu fosthom.”​—The Muratorian Fragment and the Development of the Canon.

Għalhekk, il-​Framment Muratorjan jikkonferma li fit-​tieni seklu E.K. ħafna mill-​kotba li issa jinsabu fl-​Iskrittura Griega Kristjana diġà kienu kunsidrati bħala li huma kanoniċi. M’għandniex xi ngħidu, il-​kanoniċità tal-​kotba tal-​Bibbja—jiġifieri, id-​dritt li għandhom biex jiġu inklużi fil-​Bibbja—ma tiddependix mill-​fatt li huma msemmijin f’xi lista antika. Dak li jagħti evidenza li l-​kotba tal-​Bibbja huma ispirati mill-​ispirtu qaddis huwa l-​kontenut tagħhom. Il-​kotba kollha tal-​Bibbja jikkonfermaw li Alla Ġeħova huwa l-​awtur u li lkoll kemm huma jaqblu kompletament. Is-​66 ktieb kanoniku tal-​Bibbja tant jaqblu u għandhom bilanċ bejniethom li jixhdu għal kemm huma magħqudin u kompluti. Għalhekk, tagħmel tajjeb li taċċettahom bħala dak li huma verament, il-​Kelma taʼ Ġeħova bil-​verità ispirata li ġiet preservata sal-​ġurnata taʼ llum.—1 Tessalonikin 2:13; 2 Timotju 3:​16, 17.

[Stampa f’paġna 13]

Ludovico Antonio Muratori

[Stampa f’paġna 14]

Il-​Librerija Ambrosjana

[Stampa f’paġna 15]

Il-​Framment Muratorjan

[Sors]

Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157 / 05

[Sorsi tal-​Istampi f’paġna 13]

Frammenti: Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157 / 05; Muratori, based on line art: © 2005 Brown Brothers