Sejħulun Divertiment

L-​ANFITEATRU kien ikkargat bl-​eċċitament. Għaxriet t’eluf kienu miġburin għal wieħed mill-​iktar spettakli eċċitanti f’Ruma tal-​qedem. Bnadar, ward, u damask ikkulurit żejnu l-​arena u tawha dehra ferriħija. Funtani żbokkaw ilma jfuħ, u mlew l-​arja b’aromi pjaċevoli. L-​għonja mdandnin bl-​iktar ilbies ilellex li kellhom. Maʼ l-​istorbju tal-​folla kultant kienet tinstemaʼ xi tfaqqigħa taʼ daħk, imma l-​bluha taʼ din il-​kotra kkontradiet l-​orrur taʼ dak li appik kellu jiġri.

F’qasir żmien id-​daqq waħxi tat-​trombi sejjaħ lil żewġ gladjaturi għat-​taqbida. Il-​folla kienet f’dillirju hekk kif il-​kontestanti bdew ifajru lejn xulxin b’kefrija li ma tafx x’inhi ħniena. Il-​ħoss metalliku tax-​xwabel jaħbtu maʼ xulxin bil-​kemm setaʼ jinstemaʼ ’l fuq mill-​agħjat li jtarrax taʼ l-​ispettaturi. F’salt wieħed, b’mossa mħeffa, wieħed mill-​ġellieda waqqaʼ lill-​avversarju tiegħu maʼ l-​art. Id-​destin tal-​gladjatur imwaqqaʼ kien issa f’idejn dawk li kienu qegħdin jaraw it-​taqbida. Jekk ixejru l-​imkatar tagħhom, kien jgħix. B’mossa waħda taʼ subgħajhom il-​kbir, il-​miġemgħa​—nisa u xebbiet inklużi—​kienet tordna d-​daqqa tal-​mewt. F’temp taʼ ftit mumenti l-​ġisem bla ħajja kien jiġi mkaxkar ’il barra mill-​arena, il-​ħamrija mgħarrqa fid-​demm kienet tiġi mqallba bil-​pali, kien jiġi mxerred ramel ġdid, u l-​folla kienet tħejji ruħha għall-​kumplament tal-​massakru mdemmi.

Għal ħafna nies li kienu jgħixu f’Ruma tal-​qedem, dak kien divertiment. “Anki l-​iktar moralisti stretti ma kienu jqajmu ebda oġġezzjoni għal dan il-​pjaċir bit-​tixrid tad-​demm,” jgħid il-​ktieb Rome: The First Thousand Years (Ruma: L-​Ewwel Elf Sena). U l-​logħba tal-​gladjaturi kienet biss għamla waħda taʼ divertiment dekadenti li kellha x’toffri Ruma. Kienu wkoll jiġu organizzati battalji navali taʼ vera għall-​pjaċir taʼ spettaturi għatxana għad-​demm. Saħansitra kienu jinżammu esekuzzjonijiet fil-​pubbliku, li fihom il-​kriminal ikkundannat kien jintrabat maʼ zokk u jittiekel minn bhejjem salvaġġi mġewħin.

Għal dawk li l-​gosti tagħhom ma kinux daqshekk sangwinarji, Ruma kienet toffri assortiment taʼ teatrini fuq il-​palk. F’dawn il-​mimi​—reċti qosra dwar il-​ħajja taʼ kuljum—​“l-​adulterju u ġrajjiet taʼ mħabba kienu t-​temi prinċipali,” kiteb Ludwig Friedländer f’Roman Life and Manners Under the Early Empire (Il-Ħajja u L-​Manjieri Taʼ Ruma Taħt L-​Imperu Bikri). “Il-​lingwaġġ kien ikun mimli kliem doppju sens u vulgari, u ċ-​ċajt kien ikun pastaż, b’ruxxmata mutetti, ġesti offensivi, u, fuq kollox, żfin grottesk għad-​daqq tal-​flawt.” Skond The New Encyclopædia Britannica, “teżisti evidenza li atti t’adulterju kienu jitwettqu attwalment fuq il-​palk tat-​teatrin fi żmien l-​Imperu Ruman.” Bir-​raġun kollu, Friedländer sejjaħ lill-​mima “l-​iktar farsa sfaċċata u offensiva f’dik li hi immoralità u oxxenità,” u żied: “L-​iktar xeni faħxin kienu jaqilgħu l-​iktar ċapċip.”a

Xi ngħidu għal-​lum? Inbidlu l-​gosti tal-​bniedem f’dak li hu divertiment? Ikkunsidra l-​evidenza, bħalma se niddiskutu fl-​artiklu li jmiss.

[Noti taʼ taħt]

[Sors tal-Istampa fʼpaġna 3]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck