Il-​Kelb il-​Baħar l-​Abjad—Attakkat

Il-​kelb il-​baħar l-​abjad, l-​akbar ħuta karnivora fid-​dinja, forsi huwa l-​iktar wieħed li jbeżżaʼ lill-​bniedem minn kwalunkwe ħlejqa ħajja oħra. Madankollu, issa huwa speċi protetta f’partijiet mill-​ibħra jew fl-​ibħra kollha taʼ madwar l-​Awstralja, il-​Brażil, in-​Namibja, l-​Afrika t’Isfel, u l-​Istati Uniti kif ukoll fil-​Baħar Mediterran. Pajjiżi u stati oħrajn ukoll qed jikkunsidraw jekk jestendux il-​protezzjoni. Imma għala għandu jiġi protett qattiel magħruf? Bħalma se naraw, il-​kwistjoni m’hijiex daqshekk sempliċi. U l-​fehmiet tan-​nies dwar il-​kelb il-​baħar l-​abjad mhux dejjem ikunu bbażati fuq il-​fatti.

IL-​KELB il-​baħar l-​abjad,a flimkien maʼ l-​orka (killer whale) u l-​gabdoll (sperm whale), jiddomina l-​katina taʼ l-​ikel tal-​ħlejjaq tal-​baħar. Fil-​familja tal-​klieb il-​baħar, huwa s-​sultan, l-​aqwa kelb il-​baħar fosthom kollha. Jiekol minn kollox—ħut, dniefel, saħansitra klieb il-​baħar oħrajn. Imma hekk kif jibda jikber fiż-​żmien u fid-​daqs, u jnaqqas mill-​veloċità, dan jibda jippreferi l-​bumerini, il-​pingwini, u l-​laħam mejjet—speċjalment il-​balieni mejtin.

Biex isibu l-​ikel, il-​biċċa l-​kbira tal-​klieb il-​baħar jużaw is-​sensi kollha tagħhom, inkluż il-​vista eċċellenti li għandhom. Inkwantu għas-​sens tax-​xamm tagħhom, nistgħu ngħidu li verament tixirqilhom il-​metafora taʼ mnieħer li jgħum! U barra minn hekk, dawn kapaċi jisimgħu sa l-​inqas ħoss—tant li l-​klieb il-​baħar jistgħu jissejħu wkoll widnejn li jgħumu.

Widnejn il-​kelb il-​baħar huma megħjunin minn ċelluli li huma sensittivi għall-​pressjoni, u li jinsabu fuq kull naħa taʼ ġismu. Xejn ma jiskappalha din is-​sistema li biha l-​kelb il-​baħar kapaċi jissammaʼ kollox. Din hi sensittiva b’mod speċjali għall-​vibrazzjonijiet taʼ xi ħaġa li tkun qed tissielet—bħal per eżempju, xi ħuta tferfer fit-​tarf taʼ foxxna. B’hekk, is-​sajjieda li jogħdsu biex jaqbdu l-​ħut bil-​foxxna jagħmlu tajjeb jekk il-​ħut li jaqbdu, li jkun ħiereġ id-​demm minnu u li jkun għadu jferfer, joħorġuh ’il barra mill-​ilma malajr kemm jistaʼ jkun.

Il-klieb il-​baħar għandhom ukoll is-​sitt sens. Grazzi għall-​ampullae taʼ Lorenzini—kanali ċkejknin ħafna mferrxin madwar imneħirhom—dawn jistgħu jindunaw bil-​forza elettrika dgħajfa li toħroġ mill-​qalb tħabbat, miċ-​ċaqliq tal-​garġi, jew mill-​movimenti muskolari taʼ xi ħaġa tgħum li tistaʼ tkun priża għalihom. Fil-​fatt, dan is-​sitt sens tant hu sensittiv li permezz tiegħu l-​klieb il-​baħar jistgħu saħansitra jkunu sensittivi għall-​azzjoni bejn il-​forza manjetika taʼ l-​art u l-​oċean. B’riżultat taʼ dan, il-​klieb il-​baħar jistgħu jkunu jafu fejn hi t-​tramuntana u fejn hu n-​nofsinhar.

Nidentifikaw lill-​Kelb il-​Baħar l-​Abjad

Għalkemm hu msejjaħ il-​kelb il-​baħar l-​abjad, żaqqu biss hija bajda jew taʼ lewn ċar. Dahru normalment ikun taʼ lewn griż skur. Iż-​żewġ kuluri jiltaqgħu mal-​ġenb tal-​ħuta, u jifformaw linja kemxejn mgħawġa li tkun differenti minn kelb il-​baħar għall-​ieħor. Din il-​karatteristika tgħin biex mad-​daqqa t’għajn il-​kelb il-​baħar ma jkunx jidher fl-​ambjent li jkun fih, imma hi t’għajnuna wkoll għax-​xjenzati biex jagħrfu lil klieb il-​baħar individwali.

Kemm jikbru l-​klieb il-​baħar il-​bojod? “L-​akbar klieb il-​baħar bojod li tkejlu b’mod eżatt,” jgħid il-​ktieb Great White Shark, “ivarjaw minn 5.8 metri sa 6.4 metri.” Ħut taʼ dan id-​daqs jistaʼ jiżen iktar minn 2,000 kilo. Madankollu, grazzi għall-​pinen trijangulari mgħawġin lura li huma mqabbdin maʼ ġisem donnu torpedo, dawn il-​mostri jgħumu bil-​ħeffa qishom missili. Denbhom, li tistaʼ tgħid hu simetriku u li hu b’saħħtu ħafna, huwa rarità oħra fid-​dinja tal-​klieb il-​baħar, peress li l-​biċċa l-​kbira taʼ l-​ispeċi l-​oħrajn taʼ klieb il-​baħar għandhom denb li jidher sew illi m’huwiex simetriku.

L-iktar karatteristiċi vantaġġużi li jiddistingwu lill-​kelb il-​baħar l-​abjad huma wkoll l-​iktar karatteristiċi li jqanqlu l-​biżaʼ. Dawn huma r-​ras enormi tiegħu li ġejja għall-​ponta imma m’hijiex ċatta bħal taʼ klieb il-​baħar oħrajn, għajnejh suwed u bla espressjoni, u ħalqu mimli snien trijangulari donnhom serrieq, li jaqtgħu daqs xafra. Meta dawn is-​“skieken” b’żewġt ixfar jixxellfu jew jaqgħu, ‘conveyor belt’ dentali jimbotta ’l quddiem snien oħrajn li jiħdulhom posthom.

B’Saħħithom Minħabba Demm Iktar Sħun

Is-​sistema ċirkulatorja tal-​klieb il-​baħar tal-​familja Lamnidae, li tinkludi l-​pixxitondu (mako shark), il-​pixxiplamtu (porbeagle shark), u l-​kelb il-​baħar l-​abjad, hija ferm differenti minn dik tal-​biċċa l-​kbira tal-​klieb il-​baħar l-​oħrajn. It-​temperatura tad-​demm tagħhom hija madwar 3 jew 5 gradi Celsius ogħla mit-​temperatura taʼ l-​ilma. Id-​demm iktar sħun tagħhom jgħinhom biex jiddiġerixxu l-​ikel iktar malajr, u jżid is-​saħħa u r-​reżistenza tagħhom. Il-​pixxitondu, li jiekol ħut veloċi li jgħix f’baħar miftuħ, bħat-​tonn, kapaċi jgħum b’ħeffa taʼ 100 kilometru fis-​siegħa għal perijodi qosra taʼ ħin!

Waqt li jkunu qed jgħumu, il-​pinen pettorali tal-​klieb il-​baħar jgħinuhom jagħtu spinta ’l fuq. Jekk jgħumu bil-​mod wisq, dawn jieqfu u jegħrqu l-​istess bħalma jiġri fil-​każ taʼ l-​inġenji taʼ l-​ajru, u dan minkejja li għandhom ħażna taʼ żejt proprju biex tgħinhom ma jegħrqux. Dan iż-​żejt qiegħed ġol-​fwied, li tant hu kbir li jistaʼ jkun jiżen daqs kwart mill-​piż totali tal-​kelb il-​baħar! Iktar minn hekk, ħafna speċi taʼ klieb il-​baħar iridu jibqgħu jgħumu l-​ħin kollu biex ikunu jistgħu jieħdu n-​nifs, għaliex b’dan il-​mod iġagħlu l-​ilma, li fih ħafna ossiġnu, jgħaddi minn ġo ħalqhom u l-​garġi tagħhom. Huwa għalhekk li dejjem tarahom b’dik in-​nofs tbissima bierda!

Veru li Jiekol lin-​Nies?

Mit-​368 speċi taʼ klieb il-​baħar li nafu bihom s’issa, madwar 20 biss huma perikolużi. U minn dawn erbgħa biss huma responsabbli għall-​biċċa l-​kbira taʼ xi 100 attakk fuq il-​bnedmin li jiġu rapportati mad-​dinja kollha kull sena. Madwar 30 minn dawn l-​attakki jkunu fatali. L-​erbaʼ speċi li jaħtu għal dan huma l-​bull shark, li għandu mnejn qatel iktar nies minn kwalunkwe kelb il-​baħar ieħor, it-​tiger shark, l-​oceanic whitetip shark, u l-​kelb il-​baħar l-​abjad.

Ħaġa taʼ l-​iskantament, mill-​inqas 55 fil-​mija—u f’xi partijiet tad-​dinja, madwar 80 fil-​mija—taʼ dawk li jiġu attakkati mill-​kelb il-​baħar l-​abjad baqgħu ħajjin. Għala kien hemm daqstant nies li baqgħu ħajjin wara attakk minn kaċċatur daqshekk tal-​biżaʼ?

Jigdem u Jobżoq

Hu magħruf li l-​kelb il-​baħar l-​abjad jobżoq il-​priża midruba tiegħu wara l-​ewwel gidma kbira. Imbagħad jistenna lill-​vittma tmut qabel ma jikolha. Meta l-​vittmi jkunu bnedmin, din l-​imġiba tipprovdi opportunità biex il-​vittma tiġi salvata. Xi drabi, dan sar minn għawwiema kuraġġużi li jkunu mal-​vittma, u b’hekk dan juri kemm hu għaqli li qatt ma tgħum waħdek.

Madankollu, dawn l-​attentati taʼ salvataġġ tistaʼ tgħid li jkunu suwiċidi kieku ma kienx għal aspett ieħor fl-​imġiba tal-​kelb il-​baħar l-​abjad. Ir-​riħa tad-​demm ma tqanqalx fih ferneżija biex jaqbad jiekol bħalma tagħmel lil ċerti klieb il-​baħar oħrajn. Imma l-​kelb il-​baħar l-​abjad għala juża strateġija li jigdem u jobżoq?

Huwa minħabba għajnejh, jispekula wieħed xjenzat. Kuntrarju għal klieb il-​baħar oħrajn, il-​kelb il-​baħar l-​abjad m’għandux dik ir-​rita li sservi bħala kappell taʼ l-​għajn biex tipproteġilu għajnejh; minflok, dan idawwar għajnejh fil-​ħofra tagħhom eżatt meta jkun se jaħbat maʼ xi ħaġa. F’dak il-​mument li jaħbat, l-​għajn tkun esposta, forsi għad-​dwiefer taʼ xi bumerin, li jistgħu jisolħuha. Għalhekk, hi xi ħaġa normali għall-​kelb il-​baħar l-​abjad li jagħmel assalt mortali b’ħeffa kbira fuq il-​vittma tiegħu u jerħiha.

Żomm f’moħħok, ukoll, li l-​imġiba tal-​klieb il-​baħar il-​bojod tixbah ħafna lil dik tat-​trabi—ipoġġu kollox ġo ħalqhom biex iduquh! “Sfortunatament, meta kelb il-​baħar abjad kbir jigdem [biex iduq] jistaʼ jkun hemm konsegwenzi diżastrużi,” jispjega John West, bijologu minn Sydney li jistudja l-​ħajja taʼ taħt il-​baħar.

Għalkemm il-​kelb il-​baħar l-​abjad hu annimal perikoluż, dan m’huwiex xi demonju bil-​ġuħ għal-​laħam uman. Wieħed għaddas li jogħdos għal ċertu tip taʼ molluski, u li qattaʼ 6,000 siegħa taħt l-​ilma, ra biss żewġt iklieb il-​baħar bojod, u l-​ebda wieħed minnhom m’attakkah. Fil-​fatt, f’ħafna każi l-​kelb il-​baħar l-​abjad ħarab mill-​bnedmin.

Waqt li kienu qed jogħdsu fl-​ibħra tal-​Gżejjer Cape Verde, l-​esploratur taʼ l-​oċeani Jacques-Yves Cousteau u sieħbu sabu ruħhom wiċċ imbwiċċ maʼ kelb il-​baħar abjad enormi. “Ir-​reazzjoni [tiegħu] kienet l-​inqas waħda li konna qed nistennew,” kiteb Cousteau. “Letteralment imwerwer, il-​mostru ħalla warajh sħaba taʼ ħmieġ u ħarab b’veloċità inkredibbli.” Hu kkonkluda: “Meta kont noqgħod nikkunsidra l-​esperjenzi kollha li kellna mal-​kelb il-​baħar l-​abjad, dejjem bqajt impressjonat bil-​fatt li hemm baħar jaqsam bejn kif in-​nies jimmaġinaw din il-​ħlejqa u kif rajnieha aħna.”

Il-​Kelb il-​Baħar l-​Abjad Bħala Priża

L-​opinjoni pubblika ġiet influwenzata ħafna mill-​ktieb Jaws, li ħareġ fis-​snin sebgħin u li mbagħad inħadem film popolari bbażat fuqu. F’daqqa waħda, il-​kelb il-​baħar l-​abjad sar ix-​xitan inkarnat, u “gzuz taʼ kaċċaturi akkaniti daħlu f’kompetizzjoni ħarxa bejniethom biex jaraw min kien se jkun l-​ewwel wieħed fosthom li jkollu r-​ras jew ix-​xedaq tal-​kelb il-​baħar l-​abjad fuq il-​fireplace,” jgħid il-​ktieb Great White Shark. Maż-​żmien, sinna taʼ kelb il-​baħar abjad saret tiswa sa $1,000 [Lm385] (fl-Awstralja); u xedaq sħiħ sar jiswa ’l fuq minn $20,000 [Lm7,692].

Iżda, bla dubju, il-​biċċa l-​kbira tal-​klieb il-​baħar il-​bojod imutu fix-​xbieki tas-​sajd kummerċjali. Barra minn hekk, kull sena jinqabdu miljuni taʼ klieb il-​baħar oħrajn biex jissodisfaw is-​suq li qed jiffjorixxi tal-​prodotti magħmulin minn partijiet tal-​klieb il-​baħar, speċjalment il-​pinen. Fi snin reċenti, hekk kif naqas l-​għadd taʼ klieb il-​baħar u b’hekk saru jinqabdu ftit, beda jkun hawn tħassib kbir fid-​dinja kollha, speċjalment għall-​klieb il-​baħar il-​bojod.

Iktar Għarfien Dalwaqt

Il-​klieb il-​baħar huma magħrufin bħala ħut li jħufu ġo l-​ibħra għal kwalunkwe ħaġa li tkun marida, qed tmut, dgħajfa, jew mejta. Għalhekk, popolazzjoni b’saħħitha taʼ klieb il-​baħar tfisser oċeani b’saħħithom u nodfa.

Billi rrikonoxxiet li s-​sopravivenza tal-​klieb il-​baħar hija mhedda, il-​Kummissjoni għas-​Sopravivenza taʼ l-​Ispeċi, taʼ l-​Għaqda Internazzjonali għall-​Konservazzjoni tan-​Natura, waqqfet Grupp Speċjalista tal-​Klieb il-​Baħar biex jistudja sewwa l-​problema tal-​klieb il-​baħar. Madankollu, l-​istudju tal-​klieb il-​baħar m’huwiex faċli—dawn ma jirriproduċux ħafna, u meta jinżammu maqbudin, imutu. Għalhekk, iridu jiġu studjati fl-​ambjent naturali tagħhom.

Hekk kif il-​bniedem tgħallem iktar dwar il-​klieb il-​baħar, l-​attitudni tiegħu lejn dawn il-​ħlejjaq affaxxinanti nbidlet. Imma dan ma jbiddilx lill-​kelb il-​baħar l-​abjad. Għalkemm m’huwiex xi demonju, jibqaʼ l-​fatt li hu annimal perikoluż, u għandu jiġi trattat bi prudenza u rispett. Ħafna rispett!

[Nota taʼ taħt]

[Stampa f’paġna 11]

Dawn il-​klieb il-​baħar għandhom ħalq kbir u tal-​biżaʼ

[Sorsi tal-​istampi f’paġna 10]

Ritratti minn Rodney Fox Reflections

South African White Shark Research Institute