In-​Natura Eċċezzjonali tax-​Xemx Tagħna

WAQT li qed taqra dan l-​artiklu, ix-​xemx tkun telgħet jew int taf li se titlaʼ ma ddumx. Importanti dan? Iva, għaliex mingħajr ir-​raġġi tax-​xemx, il-​biljuni taʼ biljuni t’affarijiet ħajjin li hawn fuq l-​art, inkluż int, ma kinux ikunu hawn. Ma kienx ikun hawn iktar dik il-​varjetà taʼ ħajja mqassma fost il-​miljuni taʼ speċi li hawn, li jvarjaw minn batterji b’ċellola waħda sa balieni immensi.

Huwa minnu li l-​pjaneta tagħna tintlaħaq biss minn madwar nofs wieħed minn kull biljun taʼ l-​enerġija li toħroġ mix-​xemx. Xorta waħda, anki dawk il-​ftit “loqom” mill-​“mejda” solari huma biżżejjed biex ifornu u jsostnu l-​ħajja fuq l-​art. Mhux hekk biss, imma kieku din il-​qatra żgħira li tasal għandna kellha tintuża b’mod effiċjenti, tkun tistaʼ tipprovdi faċilment l-​enerġija kollha li hi meħtieġa mis-​soċjetà moderna, u jkun hemm ferm iktar minn biżżejjed.

Il-biċċa l-​kbira tal-​kotba fuq l-​astronomija jgħidu li x-​xemx tagħna hija kewkba ordinarja, “oġġett ċelestjali li hu xi ftit jew wisq komuni.” Imma hija x-​xemx ‘oġġett ċelestjali komuni’ minn kull aspett? Guillermo Gonzalez, astronomu fl-​Università taʼ Washington f’Seattle, issuġġerixxa li x-​xemx tagħna hija eċċezzjonali. Għandu dan jeffettwa t-​tfittxija għall-​ħajja fuq pjaneti oħrajn? Gonzalez iwieġeb: “Hemm inqas kwiekeb li kapaċi jsostnu l-​ħajja intelliġenti minn kemm jaħsbu ħafna nies.” Iżid: “Jekk l-​astronomi ma jillimitawx it-​tfittxija tagħhom għal kwiekeb li huma eċċezzjonali daqskemm hi x-​Xemx, allura jkunu qed jaħlu ħafna mill-​ħin tagħhom.”

X’inhuma xi wħud mill-​karatteristiċi li lix-​xemx jagħmluha addattata biex issostni l-​ħajja? Hekk kif neżaminaw dawn il-​fatturi, għandna nżommu f’moħħna li ħafna mill-​istqarrijiet li jsiru dwar il-​fiżika taʼ l-​univers huma bbażati fuq it-​teorija fin-​natura tagħhom.

Karatteristiċi Interessanti Ferm

● Kewkba waħedha: L-​astronomi jikkalkulaw li 85 fil-​mija mill-​kwiekeb li jinsabu ġirien tax-​xemx qegħdin fi gruppi taʼ tnejn jew iktar kwiekeb li jduru madwar xulxin. Kwiekeb bħal dawn jintrabtu flimkien b’forzi tal-​gravità.

Madankollu, ix-​xemx hija kewkba waħedha. “Il-​każ tax-​xemx bħala kewkba waħedha jidher, allura, li hu kemxejn mhux tas-​soltu,” jikteb l-​astronomu Kenneth J. H. Phillips fil-​ktieb tiegħu Guide to the Sun. Il-​fatt li x-​xemx hija kewkba waħedha lill-​art jagħtiha orbita iktar stabbli u din, imbagħad, toħloq kundizzjonijiet li jikkontribwixxu għall-​ħajja fuq dan il-​globu, jgħid Gonzalez.

● Kewkba massiva: Stramberija oħra li għandha x’taqsam max-​xemx, skond Gonzalez, hi li “hija fost l-​10 fil-​mija mill-​kwiekeb l-​iktar massivi fl-​inħawi taʼ madwarha,” tirrapporta r-​rivista New Scientist. Phillips jinnota: “Ix-​xemx fiha 99.87 fil-​mija mill-​massa tas-​sistema solari u minħabba f’hekk, permezz tal-​gravità, tikkontrolla l-​pjaneti, il-​qmura u l-​kwiekeb kollha fis-​sistema solari.”

Din il-​karatteristika tippermetti li l-​art tkun relattivament ’il bogħod mix-​xemx, b’150 miljun kilometru, u xorta waħda ma titbigħedx minnha. Din id-​distanza komparattivament kbira, mill-​banda l-​oħra, tipproteġi l-​ħajja fuq l-​art milli tkun mikwija bix-​xemx.

● Elementi tqal: Gonzalez jinnota li l-​elementi tax-​xemx—il-​karbonju, in-​nitroġenu, l-​ossiġnu, il-​manjesju, is-​silikon, u l-​ħadid—huma 50 fil-​mija itqal minn dawk taʼ stilel oħrajn li huma taʼ età u tip simili. F’din il-​ħaġa, ix-​xemx tagħna tispikka fuq dawk kollha taʼ mparha. “L-​abbundanzi taʼ l-​elementi tqal fix-​xemx huma ftit ferm,” jgħid Phillips, “imma xi stilel . . . għandhom saħansitra inqas abbundanzi taʼ elementi tqal.” Fil-​fatt, il-​kwiekeb li għandhom abbundanzi taʼ elementi tqal bħal dik tax-​xemx huma parti minn kategorija speċifika msejħa l-​istilel taʼ l-​Ewwel Popolazzjoni.

Dan x’għandu x’jaqsam maʼ l-​eżistenza tal-​ħajja fuq l-​art? Sewwa, l-​elementi tqal huma neċessarji biex isostnu l-​ħajja. Imma dawn huma rari, u jagħmlu inqas minn wieħed fil-​mija mill-​univers. L-​art tagħna, iżda, tikkonsisti kważi għalkollox fl-​elementi li huma itqal. Għala? Għaliex, skond ma jgħidu l-​astronomi, l-​art iddur madwar kewkba li hi tant mhix tas-​soltu—ix-​xemx tagħna.

● Orbita inqas ovali: Vantaġġ ieħor joħroġ mill-​fatt li x-​xemx hija stilla taʼ l-​Ewwel Popolazzjoni. “Stilel taʼ l-​Ewwel Popolazzjoni ġeneralment iwettqu orbiti kważi tondi madwar iċ-​ċentru tal-​galassja,” jgħid il-​ktieb Guide to the Sun. L-​orbita tax-​xemx hija inqas ovali minn dik taʼ stilel oħrajn taʼ l-​istess tip u età. Dan għala jeffettwa l-​eżistenza tal-​ħajja fuq l-​art? Għaliex il-​fatt li x-​xemx iddur fit-​tond iżommha milli tidħol fil-​ġewwieni tal-​galassja fejn hemm is-​supernovi (kwiekeb li jisplodu).

● Varjazzjoni fid-​dija: Hawn insibu fatt interessanti ieħor rigward l-​istilla tas-​sistema solari tagħna. Meta mqabbla maʼ stilel simili, huwa sinifikanti li x-​xemx tvarja ferm inqas fid-​dija tagħha. Fi kliem ieħor, id-​dawl li tixħet huwa iktar stabbli u kostanti.

Huwa indispensabbli għall-​ħajja fuq l-​art li t-​tfigħ taʼ dawl ikun daqshekk relattivament stabbli. “Il-​preżenza nfisha tagħna fuq il-​pjaneta,” jgħid il-​kittieb taʼ l-​istorja tax-​xjenza Karl Hufbauer, “hija evidenza li d-​dawl tax-​xemx huwa wieħed mill-​fatturi iktar stabbli taʼ l-​ambjent.”

● Ix-​Xaqliba taʼ l-​orbita: L-​orbita tax-​xemx hija biss inklinata kemm kemm lejn il-​pjan galattiku tat-​Triq tal-​Ħalib. Dan ifisser li l-​angolu bejn il-​pjan taʼ l-​orbita tax-​xemx u l-​pjan tal-​galassja tagħna hu żgħir ħafna. Dan kif jikkontribwixxi għall-​ġid tal-​ħajja fuq l-​art?

Ferm ’il bogħod minn tarf is-​sistema solari tagħna, hemm madwarna bħal ħażna sferika vasta mimlija kometi, imsejħa s-​sħaba Oort.a Aħseb ftit x’kien jiġri kieku l-​orbita tax-​xemx kienet imxaqilba iktar lejn il-​pjan galattiku. Kieku kien hekk, ix-​xemx kienet taqsam ħesrem il-​pjan tal-​galassja tagħna u dan kien jiddisturba s-​sħaba Oort. X’kien ikun ir-​riżultat? L-​art kienet tiġi bombardjata b’xita katastrofika taʼ kometi, jgħidu l-​astronomi.

L-​Eklissijiet Solari X’Jistgħu Jgħidulna?

Hemm minn taʼ l-​inqas 60 qamar fis-​sistema solari tagħna. Dawn iduru madwar sebgħa mid-​disaʼ pjaneti tas-​sistema. Madankollu, l-​art milli jidher hija l-​unika pjaneta fis-​sistema solari li tgawdi l-​ispettaklu taʼ eklissijiet totali. Dan għala jiġri?

Eklissi solari jseħħ meta l-​qamar jiġi bejn ix-​xemx u l-​art. Biex ix-​xemx titgħatta preċiż, id-​daqsijiet tax-​xemx u tal-​qamar skond kif jidhru fl-​għajn iridu jkunu bejn wieħed u ieħor l-​istess, biex il-​qamar ikun jistaʼ jgħatti x-​xemx kważi għalkollox. U hekk preċiż jiġri! Għalkemm ix-​xemx hi 400 darba akbar mill-​qamar fid-​dijametru tagħha, hija wkoll kważi 400 darba iktar ’il bogħod mill-​art milli hu l-​qamar.

Imma d-​distanza taʼ l-​art mix-​xemx, li minħabba fiha x-​xemx tidher id-​daqs li hi, hija ferm iktar minn sempliċi fattur li bis-​saħħa tiegħu jkollna eklissi totali. Hija wkoll kundizzjoni vitali għall-​eżistenza tal-​ħajja fuq l-​art. “Kieku konna xi ftit eqreb jew iktar imbegħdin mix-​Xemx,” jgħid Gonzalez, “il-​pjaneta Art kienet tkun taħraq wisq jew kiesħa wisq, u b’hekk xejn u ħadd ma kien ikun jistaʼ jgħix fuqha.”

Hemm iktar x’ngħidu. Il-​qamar tagħna, li hu kbir mhux ħażin ħdejn l-​oħrajn, jgħin il-​ħajja fuq din il-​pjaneta peress li l-​ġibda tal-​gravità tagħha żżomm l-​art milli tixxengel iżżejjed fuq l-​assi tagħha. Xengil bħal dan kieku kien joħloq bidliet esaġerati u katastrofiċi fil-​klima. Mela biex ikun hemm il-​ħajja fuq l-​art, il-​ħtieġa hi li jkun hemm distanza xierqa bejn ix-​xemx u l-​art flimkien maʼ qamar taʼ daqs xieraq; u dan kollu minbarra l-​konsiderazzjonijiet l-​oħrajn kollha rigward in-​natura tax-​xemx. X’inhuma l-​possibbiltajiet li dan kollu ġara b’kumbinazzjoni?

Kumbinazzjoni?

Ejja ngħidu li int tieħu l-​karozza tiegħek għand xi mekkanik tas-​sengħa u taʼ l-​esperjenza biex jissettjalek il-​magna. Dan jagħmel xogħlu b’reqqa kbira, u int toħroġ sodisfatt b’kulma għamel. Kif taħseb li jħossu jekk iktar tard tmur tgħid li l-​issettjar tal-​magna tal-​karozza tiegħek sar b’ċikka jew b’kumbinazzjoni?

Nagħmlu tajjeb jekk nistaqsu l-​istess mistoqsija dwar in-​natura eċċezzjonali tax-​xemx tagħna. Xi xjenzati jridu jbellgħuhielna li l-​kompożizzjoni tax-​xemx tagħna, l-​orbita tagħha, id-​distanza tagħha mill-​art, u l-​karatteristiċi l-​oħrajn tagħha ġew kollha sempliċement b’kumbinazzjoni u b’xorti tajba. Jagħmel sens dan? Taħseb int li din hija konklużjoni loġika?

Sewwa sew bħalma l-​magna taʼ karozza li tkun kalibrata b’sengħa kbira tgħidilna xi ħaġa dwar it-​taħriġ u l-​esperjenza tal-​mekkanik li jkun ħadem fuqha, hekk ukoll ix-​xemx tagħna, fost pjaneti oħrajn li hemm fis-​sema, qed tgħidilna xi ħaġa. Il-​kwalitajiet eċċezzjonali tal-​kewkba l-​kbira tagħna, li bis-​saħħa tagħhom hawn il-​ħajja fuq l-​art, iwasslu l-​messaġġ ċar li din il-​kewkba hija xogħol idejn Disinjatur u Ħallieq li hu intelliġenti u potenti. L-​appostlu Pawlu poġġieha hekk: “Il-​kobor tiegħu li ma jidhirx, jiġifieri s-​setgħa tiegħu taʼ dejjem, u d-​divinità tiegħu, huma setgħu jagħrfuh sa mill-​ħolqien tad-​dinja, permezz tal-​ħlejjaq.”​—Rumani 1:20.

[Nota taʼ taħt]

[Kumment f’paġna 25]

Huwa biss madwar nofs wieħed minn kull biljun taʼ l-​enerġija li toħroġ mix-​xemx li jasal sal-​pjaneta tagħna

[Stampa f’paġna 24]

Id-​distanza taʼ l-​art mix-​xemx tipproteġiha minn splużjonijiet solari qerrieda bħal din

[Sors]

Paġni 2, 15, u 16: Ritratt tan-​NASA

[Stampa f’paġna 25]

Kumbinazzjoni? Id-​daqs li jaqbel bejn ix-​xemx u l-​qamar joħloq eklissijiet spettakolari

[Stampa f’paġna 26]

Kieku l-​orbita tax-​xemx kienet differenti, xita katastrofika taʼ kometi kienet tkun tistaʼ tibbombardja l-​art