Il-​Bliet Għala Jinsabu fi Kriżi?

“Ejjew nibnu belt għalina, u torri, bil-​quċċata tiegħu tilħaq is-​smewwiet, . . . ħalli ma nixterdux mal-​wiċċ kollu taʼ l-​art.”—Ġenesi 11:4.

DAN il-​kliem, li ntqal iktar minn 4,000 sena ilu, ħabbar il-​bini tal-​belt il-​kbira taʼ Babel.

Babel, li iktar tard bdiet tissejjaħ Babilonja, kienet tinsab fil-​pjanuri taʼ Singħar fil-​Mesopotamja li darba kienu fertili ħafna. Kuntrarju għal dak li jaħsbu ħafna, din ma kinitx l-​ewwel belt li hija mniżżla fil-​Bibbja. Il-​bliet fil-​fatt kellhom il-​bidu tagħhom qabel id-​Dilluvju taʼ żmien Noè. L-​ewwel belt li tissemma hija dik li waqqaf il-​qattiel Kajjin. (Ġenesi 4:17) Din il-​belt, imsejħa Ħenok, x’aktarx li ma kienet xejn ħlief post jew raħal fortifikat. Babel, mill-​banda l-​oħra, kienet belt kbira—ċentru magħruf għall-​qima falza li kellu torri reliġjuż taʼ l-​għaġeb. Madankollu, Babel u t-​torri tagħha li kellu fama ħażina ħaduha totalment kontra Alla. (Ġenesi 9:7) Mela skond il-​Bibbja, Alla ndaħal u ħawwad il-​lingwa tal-​bennejja, u ġab fi tmiem il-​pjan reliġjuż u ambizzjuż li kellhom. Alla “xerridhom minn hemm għal fuq wiċċ l-​art kollha,” jgħid Ġenesi 11:5-9.

Mhux taʼ b’xejn li dan wassal biex jinbnew iktar bliet. Wara kollox, il-​bliet kienu jipprovdu protezzjoni mill-​attakki taʼ l-​għadu. Il-​bliet ipprovdew postijiet fejn il-​bdiewa setgħu jaħżnu u jqassmu l-​prodotti tagħhom. Meta ġie introdott is-​suq, ħafna minn dawk li kienu joqogħdu fil-​bliet setgħu jaqilgħu l-​għajxien tagħhom b’modi oħra barra l-​biedja. The Rise of Cities jgħid li malli dawk li kienu joqogħdu fil-​bliet ma baqgħux jgħixu ħajja ristretta u nieqsa mis-​sigurtà, huma setgħu jintefgħu fuq viżibilju taʼ snajjaʼ speċjalizzati. Fosthom kien hemm ix-​xogħol tal-​basktijiet, ix-​xogħol tal-​fuħħar, l-​għażil, l-​insiġ, ix-​xogħol fuq il-​ġilda, u x-​xogħol tal-​mastrudaxxa u l-​bini, skond kemm kien jiflaħ is-​suq.

Il-bliet servew bħala ċentru fejn prodotti bħal dawn setgħu jitqassmu b’mod effiċjenti. Ikkunsidra r-​rakkont Bibliku dwar il-​ġuħ kbir li kien hemm fl-​Eġittu. Il-​prim ministru, Ġużeppi, sab li kien jaqbel li n-​nies jitqassmu fi bliet. Għala? Milli jidher, ir-​raġuni kienet li permezz t’hekk il-​provvisti taʼ l-​ikel li kien baqaʼ setgħu jitqassmu b’mod iktar effiċjenti.—Ġenesi 47:21, Karm Żammit.

Il-bliet tejbu wkoll il-​komunikazzjoni u t-​taħlit tan-​nies fi żmien meta t-​trasport kien bil-​mod u limitat. Min-​naħa tiegħu, dan ħaffef ir-​rata tal-​bidla soċjali u kulturali. Il-​bliet saru ċentri fejn jitwieldu ideat ġodda u fejn l-​iżvilupp teknoloġiku kien jimxi ’l quddiem. Hekk kif l-​ideat bdew jixterdu faċilment, beda jkun hemm tiġdid fil-​ħsieb xjentifiku, reliġjuż, u filosofiku.

Ħolm li Ma Sarx Realtà

Fiż-​żminijiet moderni, il-​bliet ikomplu joffru l-​istess vantaġġi. Mela mhux taʼ b’xejn li dawn ikomplu jħajru lil miljuni taʼ nies—speċjalment f’pajjiżi fejn il-​ħajja fil-​kampanja saret tant iebsa li ma tkunx tiflaħ għaliha. Madankollu, għal ħafna nies li jmorru joqogħdu fil-​bliet, il-​ħolm li jkollhom dwar ħajja aħjar ma jsirx realtà. Il-​ktieb Vital Signs 1998 jgħid: “Skond studju reċenti mill-​Kunsill tal-​Popolazzjoni, il-​kwalità tal-​ħajja f’ħafna ċentri urbani tad-​dinja li qed tiżviluppa hija agħar illum milli fl-​inħawi rurali.” Dan għala?

F’The Human Face of the Urban Environment Henry G. Cisneros jikteb li meta jkun hemm ħafna nies fqar f’daqqa f’ċerti nħawi speċifiċi, il-​problemi tagħhom jikbru b’mod mgħaġġel ferm. Iżjed ma jkun hemm fqar—li ħafna drabi jkunu nies meqjusin differenti mill-​maġġuranza—jgħixu qrib xulxin, iktar jiżdied il-​qagħad, iktar ikun hemm min jiddependi minn benefiċċji soċjali għal żmien itwal, iktar jinfirxu l-​problemi taʼ saħħa pubblika, u l-​iktar ħaġa taʼ l-​iskantament hi li iktar tiżdied il-​kriminalità. Il-​ktieb Mega-city Growth and the Future b’mod simili jinnota li meta ħafna nies imorru f’post wieħed, taʼ spiss jispiċċa jkun hemm livell għoli taʼ qgħad u l-​ħaddiema ma jkollhomx biżżejjed x’jagħmlu jew ma jsibux xogħol skond il-​kwalifiki li jkollhom. Dan jiġri għax ma jkunx hemm xogħol biżżejjed għal dawk kollha li jkunu qed ifittxu impjieg.

In-numru li qed jiżdied taʼ tfal li jgħixu fit-​toroq juri kemm jeżisti faqar kbir fil-​bliet tad-​dinja li qed tiżviluppa u dan iġiblek għafsa taʼ qalb. Skond xi kalkoli, hemm mat-​30 miljun tifel u tifla jgħixu fit-​toroq mad-​dinja kollha! Il-​ktieb Mega-city Growth and the Future jgħid: “Il-​faqar u problemi oħrajn kissru r-​rabtiet tal-​familja u għalhekk it-​tfal fit-​toroq ġew imġagħlin ifendu għal rashom.” Tfal bħal dawn ikollhom jgħixu ħajja miżerabbli billi jfittxu fiż-​żibel, jittallbu, jew jagħmlu xogħol baxx f’xi suq lokali.

Fatti Koroh Oħra

Mill-​faqar tistaʼ toħroġ il-​kriminalità. F’belt waħda fl-​Amerika t’Isfel, li hija magħrufa għall-​arkitettura moderna u oriġinali, il-​kriminalità tant infirxet li f’daqqa waħda ħlief staneg tal-​ħadid ma jidhrux kulfejn iddawwar wiċċek. Iċ-​ċittadini, sew l-​iktar għonja u sew l-​iktar fqar, qed jagħmlu rixtelli tal-​ħadid biex jipproteġu l-​propjetà u l-​privatezza tagħhom. Fil-​fatt, dawn jgħixu f’gaġeġ. Xi wħud saħansitra jagħmlu r-​rixtelli qabel ma d-​dar tkun lesta.

Ukoll, b’popolazzjonijiet kbar, belt ma tkunx tistaʼ tlaħħaq biex tipprovdi servizzi bażiċi bħal dawk taʼ l-​ilma u s-​sanità. Huwa kalkulat li f’belt waħda fl-​Asja hemm bżonn taʼ 500,000 tojlit pubbliku. Madankollu, stħarriġ reċenti wera li 200 tojlit biss kienu jiffunzjonaw!

Lanqas m’għandna ninsew l-​effett taʼ ħsara li tħalli popolazzjoni kbira żżejjed fuq l-​ambjent lokali. Hekk kif truf il-​belt jikbru, l-​art tajba għall-​biedja tintilef. Federico Mayor, l-​ex-kap taʼ l-​Organizzazzjoni Edukattiva, Xjentifika, u Kulturali tal-​Ġnus Magħquda jgħid: “Il-​bliet jaħlu ammonti enormi taʼ enerġija, ibattlu l-​provvista kollha taʼ l-​ilma, u jaħartu l-​ikel u l-​materjali.” Hu jkompli jgħid li l-​ambjent fiżiku jispiċċa eżawrit għax ma jkunx jistaʼ jipprovdi l-​materjal jew jiflaħ għal dak li jintefaʼ ġo fih.

Problemi tal-​Bliet Kbar f’Pajjiżi tal-​Punent

Is-​sitwazzjoni f’pajjiżi tal-​Punent tistaʼ tkun kemxejn inqas gravi, imma xorta teżisti kriżi fil-​bliet. Per eżempju, il-​ktieb The Crisis of America’s Cities jgħid li llum il-​bliet Amerikani huma magħrufin għall-​vjolenza kbira ferm li hemm fihom. Jgħid li din tant kibret li l-​gazzetti tal-​mediċina bdew jiddedikaw ħafna spazju għaliha bħala waħda mill-​iktar kwistjonijiet pubbliċi taʼ saħħa ewlenin fi żmienna. M’għandniex xi ngħidu, il-​vjolenza timpesta lil ħafna bliet ewlenin madwar id-​dinja.

Il-fatt li l-​ħajja marret għall-​agħar fil-​bliet hija raġuni waħda għala ħafna bliet ma baqgħux jiġbdu lil dawk li jimpjegaw in-​nies għax-​xogħol. Il-​ktieb The Human Face of the Urban Environment jgħid li n-​negozji marru lejn in-​naħa taʼ barra tal-​bliet jew barra l-​pajjiż. Ukoll, il-​fabbriki għalqu u ħallew warajhom art irvinata bħal bini vojt f’postijiet imniġġsin, b’materjali tossiċi mirdumin taħt l-​art, u mingħajr ebda ċans li din l-​art tiġi żviluppata b’xi mod. Bħala riżultat, f’ħafna bliet in-​nies fqar jinġabru kollha f’inħawi “fejn il-​problemi taʼ l-​ambjent huma injorati faċilment wisq—fejn is-​sistemi tad-​drenaġġ ma jaħdmux; fejn l-​ilma ma jiġix purifikat biżżejjed; fejn il-​ġrieden u l-​insetti jimpestaw postijiet mimlijin żibel u jinvadu d-​djar; fejn tfal żgħar jieklu ż-​żebgħa taċ-​ċomb minn mal-​ħitan taʼ appartamenti li jkunu qed jaqgħu biċċiet . . . fejn donnu ħadd ma jimpurtah minn ħadd.” F’ambjent bħal dan, il-​kriminalità, il-​vjolenza, u d-​disprament jiffjorixxu.

Iktar minn hekk, il-​bliet tal-​Punent qed isibuha iebsa li jipprovdu servizzi bażiċi. Lura fl-​1981, l-​awturi Pat Choate u Susan Walter kitbu ktieb bit-​titlu drammatiku America in Ruins—The Decaying Infrastructure (L-Amerika Rvinata—L-​Infrastruttura li Qed Titmermer). Fih qalu hekk: “Il-​faċilitajiet pubbliċi fl-​Amerika qed jitmermru b’rata iktar mgħaġġla milli qed jinbidlu.” L-​awturi tal-​ktieb esprimew biżaʼ kbir minħabba pontijiet imsaddin, toroq imħarbtin, u sistemi tad-​drenaġġ li ma jaħdmux sew fi bliet ewlenin.

Għoxrin sena wara, bliet bħal New York xorta għad għandhom infrastrutturi mħassra. Artiklu f’The New York Magazine iddeskriva l-​proġett kbir tat-​Tielet Mina taʼ l-​Ilma. Dan issa ilu sejjer għal xi 30 sena u jissejjaħ “l-​akbar u l-​uniku proġett taʼ infrastruttura fl-​Emisferu tal-​Punent.” Dan jinvolvi spiża taʼ xi ħamest elef miljun dollaru [elfejn miljun lira Maltija]. Meta titlesta, il-​mina se tipprovdi elf miljun gallun ilma ħelu kuljum lill-​Belt taʼ New York. Madankollu, il-​kittieb jgħid li għal dak l-​għaġeb kollu li għamlu dwar dan it-​tħaffir, il-​mina hija intenzjonata biss biex tgħin il-​pajpijiet li diġà jeżistu, ħalli jkunu jistgħu jissewwew għall-​ewwel darba minn mindu tqegħdu f’posthom fil-​bidu tas-​seklu l-​ieħor. Skond artiklu f’The New York Times, biex tissewwa l-​bqija taʼ l-​infrastruttura li qed taqaʼ biċċiet f’din il-​belt, jiġifieri s-​subways, il-​katusi taʼ l-​ilma, it-​toroq, u l-​pontijiet tagħha, l-​ispiża se tkun taʼ madwar 90 elf miljun dollaru [Lm41 elf miljun].

New York m’hijiex l-​unika belt li għandha diffikultà biex tipprovdi s-​servizzi meħtieġa. Fil-​fatt, għadd taʼ bliet kbar huma f’riskju li jitkissru minħabba diversi kaġuni. Fi Frar taʼ l-​1998, Auckland, fi New Zealand, spiċċat bħal mejta għal ġimagħtejn minħabba ħsarat kbar fl-​elettriku. Dawk li kienu joqogħdu f’Melbourne, l-​Awstralja, spiċċaw mingħajr misħun għal 13-il ġurnata meta twaqqfu l-​provvisti tal-​gass minħabba inċident industrijali f’impjant tal-​produzzjoni.

Imbagħad hemm il-​problema li kważi l-​bliet kollha għandhom—il-​konġestjoni tat-​traffiku. L-​arkitett Moshe Safdie jgħid li jeżisti konflitt bażiku, xi ħaġa li ma taqbilx, bejn il-​kobor tal-​bliet u s-​servizzi tas-​sistemi tat-​trasport. Jgħid ukoll li l-​bliet iktar qodma kellhom jaddattaw id-​distretti ewlenin tan-​negozju għat-​traffiku kbir li qatt ma kien immaġinat fiż-​żmien li nbnew. Skond The New York Times, fi bliet bħall-​Kajr, Bangkok, u São Paulo, hija ħaġa normali ferm li jkun hemm konġestjoni tat-​traffiku.

Minkejja dawn il-​problemi kollha, ma jidhirx li ċ-​ċaqliq kontinwu lejn il-​bliet se jispiċċa. Bħalma qal artiklu f’The UNESCO Courier, “sew jekk tajjeb jew ħażin, il-​belt tidher li toffri progress u ħelsien, viżjoni t’opportunità, attrazzjoni irreżistibbli.” Imma eżattament x’hemm lest fil-​futur għall-​bliet kbar tad-​dinja? Hemm xi soluzzjonijiet realistiċi għall-​problemi tagħhom?

[Kumment f’paġna 5]

“Meta ħafna nies imorru f’post wieħed,taʼ spiss jispiċċa jkun hemm livell għoli taʼ qgħad, il-​ħaddiema ma jkollhomx biżżejjed x’jagħmlu jew ma jsibux xogħol skond il-​kwalifiki li jkollhom”

[Stampa f’paġna 7]

Ħafna bliet huma mifluġin b’konġestjoni tat-​traffiku

[Stampa f’paġna 7]

Miljuni taʼ tfal fit-​toroq ifendu għal rashom

[Stampa f’paġna 7]

Għal ħafna nies li jgħixu fil-​bliet, il-​ħolm li jkollhom dwar ħajja aħjar ma jsirx realtà