Kif Jintgħarfu s-​Sinjali

“Id-​dwejjaq huma emozzjonijiet normali, li juru li wieħed hu f’saħħtu; id-​dipressjoni hija marda. L-​isfida tinsab f’li wieħed jifhem u jagħraf id-​differenza.”  ​— Dr. David G. Fassler.

BĦALL-​BIĊĊA l-​kbira tal-​mard l-​ieħor, id-​dipressjoni għandha sintomi ċari. Imma m’huwiex daqshekk faċli li wieħed jagħraf is-​sinjali. Għala? Għax kważi l-​adolexxenti kollha jkollhom burdata ħażina minn żmien għall-​ieħor, bħalma jkollhom il-​kbar. X’inhi d-​differenza bejn sempliċi burdata taʼ dwejjaq u d-​dipressjoni? Ħafna minn dan ikollu x’jaqsam maʼ kemm tkun intensa din il-​kundizzjoni u kemm iddum.

L-intensità tinvolvi sa liema punt iż-​żagħżugħ ikun milqut b’sentimenti negattivi. Id-​dipressjoni hija iktar qawwija minn perijodu qasir taʼ disprament, għax din hija marda li toħnoq l-​emozzjonijiet taʼ l-​adolexxent u tfixkillu serjament l-​abbiltà li jgħix ħajja normali. It-​Tabib Andrew Slaby jiddeskrivi kemm din hija marda qalila billi jgħid: “Immaġina l-​akbar uġigħ fiżiku li qatt ħassejt—għadma miksura, uġigħ taʼ dras, jew l-​uġigħ tal-​ħlas—immoltiplikah b’għaxar darbiet u immaġina li ma tafx għala għandek dan l-​uġigħ kollu; imbagħad tkun tistaʼ forsi tifhem bejn wieħed u ieħor l-​uġigħ tad-​dipressjoni.”

Id-dewmien jirreferi għal kemm wieħed idum juri nuqqas taʼ interess f’kollox. Skond it-​Tabib Leon Cytryn u t-​Tabib Donald H. McKnew, Jr., tifel li ma juri l-​ebda sinjal li jrid jiġi mfarraġ jew li se jiġi lura għan-​normal fi żmien ġimgħa minn mindu jkun waqaʼ fid-​dwejjaq (tkun xi tkun ir-​raġuni)—jew fi żmien sitt xhur wara li għalih ikun ġarrab telfa kbira—jinsab f’riskju li jiżviluppa xi għamla taʼ dipressjoni.”

Sintomi Komuni

Żagħżugħ jintqal li jkollu l-​marda tad-​dipressjoni biss meta dan juri diversi sintomi kuljum, matul il-​biċċa l-​kbira tal-​ġurnata, u minn taʼ l-​inqas għal ġimagħtejn sħaħ. Perijodu kemxejn qasir taʼ swied il-​qalb jissejjaħ episodju taʼ dipressjoni. Imbagħad teżisti għamla iktar kronika taʼ dipressjoni ħafifa jew moderata, u wieħed ikollu lilha meta s-​sintomi jdumu jinħassu għal minn taʼ l-​inqas sena u ma jagħmilx iktar minn xahrejn mingħajrha. Fiż-​żewġ każi, x’inhuma xi sintomi komuni taʼ dipressjoni?a

Bdil f’daqqa fil-​burdata u fl-​imġiba. Adolexxent li qabel kien jobdi, f’daqqa waħda jibda jisfida. Huwa komuni għal adolexxenti dipressi li jirribellaw u saħansitra jaħarbu mid-​dar.

Jinqataʼ għalih waħdu soċjalment. L-​adolexxent dipress jinqataʼ minn maʼ ħbiebu. Jew jistaʼ jkun li l-​ħbieb jinqatgħu minn maʼ żagħżugħ dipress, għax jinnotaw bidla kerha fl-​attitudni u fl-​imġiba tiegħu.

Jonqoslu l-​interess kważi f’kull attività. L-​adolexxent ikun passiv b’mod mhux tas-​soltu. Il-​passatempi li m’ilux wisq kien iqishom interessanti issa jibdew idejquh.

Bidla mhux ħażin fid-​drawwiet taʼ l-​ikel. Ħafna esperti jħossu li problemi bħalma huma l-​anoreksja, il-​bulimja, u li wieħed jiekol iżżejjed u bla kontroll, taʼ spiss ikunu jeżistu flimkien mad-​dipressjoni (u ħafna drabi jiġu kaġunati minnha).

Problemi fl-​irqad. L-​adolexxent jew jorqod ftit wisq jew jorqod iżżejjed. Xi wħud jiżviluppaw taħwid fid-​drawwiet taʼ l-​irqad, għax jibdew jibqgħu mqajmin il-​lejl kollu u jorqdu matul il-​ġurnata.

Imur ħażin fl-​iskola. L-​adolexxent dipress isibha diffiċli biex jingwalaha maʼ l-​għalliema u maʼ sħabu, u l-​marki jibdew neżlin kemm jifilħu. L-​adolexxent malajr ma jkun irid imur xejn l-​iskola.

Jieħu sogri u jaġixxi b’mod li jweġġaʼ lilu nnifsu. Imġiba li biha wieħed ‘jisfida l-​mewt’ tistaʼ turi li żagħżugħ ftit jinteressah li jgħix. Qtugħ fuqu nnifsu (bħal li jqattaʼ l-​ġilda) jistaʼ jkun sintomu ieħor.

Iħossu ma jiswa għal xejn jew iħossu ħati għal affarijiet li m’għamilx. L-​adolexxent jibda jikkritika żżejjed lilu nnifsu, iħossu li m’hu kapaċi għal xejn, anki jekk il-​fatti juru l-​kontra.

Mard fiżiku kaġunat minn problema mentali. Meta ma tkun tistaʼ tinstab ebda raġuni fiżika għall-​uġigħ taʼ ras, uġigħ fid-​dahar, uġigħ taʼ stonku, u mard simili, dan jistaʼ jindika li hemm dipressjoni moħbija.

Ħsibijiet kontinwi dwar mewt jew suwiċidju. Meta wieħed ikun ħsiebu f’suġġetti tal-​waħx dan jistaʼ jindika li għandu dipressjoni. It-​theddid taʼ suwiċidju wkoll jistaʼ jindika dan.—Ara l-​kaxxa t’hawn taħt.

Il-​Marda Bipolari

Xi wħud minn dawn l-​istess sintomi jistgħu jkunu preżenti f’marda oħra li tikkonfondi l-​moħħ—il-​marda bipolari. Skond Dr. Barbara D. Ingersoll u Dr. Sam Goldstein, il-​marda bipolari (li tissejjaħ ukoll il-​marda manijaka-dipressiva) hija kundizzjoni li fiha bniedem jgħaddi minn fażijiet taʼ dipressjoni b’intervalli taʼ perijodi fejn il-​burdata titjieb ferm u l-​enerġija tiżdied ħafna. U dan isir f’livell ħafna ogħla mil-​livell normali taʼ burdata tajba.

Din il-​fażi taʼ eċċitament tissejjaħ manija. Is-​sintomi tagħha jistgħu jinkludu ħsibijiet bla kontroll, tpaċpiċ estrem, u bżonn inqas taʼ rqad. Fil-​fatt, min ikun qed ibati minnha jistaʼ jagħmel jiem sħaħ bla rqad mingħajr ma jidher li jkun qed jitlef l-​enerġija. Sintomu ieħor tal-​marda bipolari hu li wieħed jagħmel skond ma jfettillu mingħajr ma jqis il-​konsegwenzi. Rapport mill-​Istitut Nazzjonali Amerikan għas-​Saħħa Mentali jgħid kif taʼ spiss il-​manija teffettwa l-​mod kif wieħed jaħseb, kif jifforma l-​opinjonijiet tiegħu, u kif iġib ruħu soċjalment, b’tali mod li jinqalgħulu problemi serji u jġagħluh jistħi. Din il-​fażi taʼ manija kemm iddum sejra? Xi drabi ddum ftit jiem u f’każi oħrajn il-​manija tieħu xhur sħaħ qabel ma ċċedi postha lil seħbitha, id-​dipressjoni.

Dawk li l-​iktar jinsabu f’riskju li jiżviluppaw il-​marda bipolari jinkludu lill-​individwi b’membri tal-​familja li jkollhom din il-​marda. L-​aħbar tajba hi li teżisti tama għal min ibati minnha. Il-​ktieb The Bipolar Child jgħid li “jekk din il-​marda tinstab fil-​bidu tagħha u tingħata l-​kura xierqa, dawn it-​tfal u l-​familji tagħhom ikunu jistgħu jgħixu ħajjiet ferm iktar stabbli.”

Importanti li ninnotaw li l-​ebda sintomu waħdu ma jindika li teżisti dipressjoni jew il-​marda bipolari. Fil-​biċċa l-​kbira, biex issir dijanjosi li wieħed ikollu d-​dipressjoni, irid ikun hemm għadd taʼ sintomi f’daqqa u li jintwerew f’perijodu taʼ żmien. Xorta waħda, tibqaʼ l-​mistoqsija, Din il-​marda stramba għala tolqot lill-​adolexxenti?

[Nota taʼ taħt]

[Kaxxa f’paġna 6]

META TIFEL IKUN IRID IMUT

Skond iċ-​Ċentri Amerikani għall-​Kontroll tal-​Mard, f’sena reċenti kien hemm iktar żgħażagħ fl-​Istati Uniti li mietu b’suwiċidju milli bil-​kanċer, bil-​mard tal-​qalb, bl-​AIDS, b’difetti fit-​twelid, bil-​puplesija, bil-​pnewmonja, l-​influwenza, u bil-​mard kroniku fil-​pulmuni kollha f’daqqa. Fatt ikrah ieħor huwa: Kien hemm żjieda kbira f’suwiċidji rapportati fost nies taʼ bejn l-​10 snin u l-​14-il sena.

Jistaʼ s-​suwiċidju fost l-​adolexxenti jiġi evitat? F’ċerti każi, iva. “L-​istatistiċi juru li ħafna suwiċidji fil-​fatt ikun hemm qabilhom attentati jew indikazzjonijiet u twissijiet bil-​kliem,” tikteb Dr. Kathleen McCoy. “Meta l-​adolexxent tiegħek jagħti l-​inqas indikazzjoni dwar ħsibijiet taʼ suwiċidju, ikun il-​waqt li tagħti kas sew taʼ dan u jekk jistaʼ jkun tfittex l-​għajnuna professjonali.”

Il-​fatt li d-​dipressjoni fost iż-​żgħażagħ hija komuni ferm jenfasizza l-​bżonn li l-​ġenituri u adulti oħrajn jiħduha bis-​serjetà meta żagħżugħ jagħti indikazzjoni, tkun xi tkun, li jrid ineħħi ħajtu. “Kważi f’kull każ taʼ suwiċidju li eżaminajt, l-​indikazzjonijiet dwar dak li l-​adolexxent kellu f’moħħu li jagħmel ma ngħatawx attenzjoni jew ġew imċekknin,” jikteb it-​Tabib Andrew Slaby fil-​ktieb tiegħu No One Saw My Pain (Ħadd Ma Induna bl-​Uġigħ Tiegħi). Hu jkompli jgħid kif il-​membri tal-​familja u l-​ħbieb ma jindunawx kemm il-​bidliet li jaraw ikunu enormi. Huma ffokaw fuq il-​konsegwenzi u mhux fuq il-​problema bażika, u għalhekk għalihom it-​tfal kienu qed ibatu minħabba ‘problemi tal-​familja’ jew ‘użu tad-​drogi’ jew ‘anoreksja.’ Xi kultant ipprovaw jipprovdu kura għar-​rabja, il-​konfużjoni, u n-​nervi imma mhux għad-​dipressjoni. B’hekk il-​problema bażika baqgħet hemm, tittortura u tagħmel ħsara kbira lit-​tfal.

Il-​messaġġ hu ċar daqs il-​kristall: Ħu bis-​serjetà kull indikazzjoni taʼ suwiċidju!

[Stampa f’paġna 7]

Xi drabi, l-​imġiba ribelluża tkun sinjal taʼ dipressjoni moħbija

[Stampa f’paġna 7]

L-​adolexxenti dipressi taʼ spiss jitilfu l-​interess f’attivitajiet li darba kienu jinteressawhom ħafna