Ħarsa Lejn id-Dinja
Te Kontra l-Virus
Studji preliminari f’laboratorju juru li l-“varjetà kbira taʼ tejiet li hawn fis-suq itaffu jew joqtlu tipi differenti taʼ virus,” tirrapporta Reuters Health Information. Bosta tipi taʼ te aħdar u iswed, te normali u dak kiesaħ, ġew testjati fuq tessuti t’annimali infettati bil-virus taʼ l-erpete (herpes simplex) 1 u 2 u t-T1 virus (tal-batterji). Skond ir-riċerkatur Dr. Milton Schiffenbauer taʼ l-Università taʼ Pace fi New York, “it-te kiesaħ jew te normali veru jeqred jew imewwet il-virus [taʼ l-erpete] fi ftit minuti.” L-istess tip taʼ riżultati nkisbu mal-virus T1. Għalkemm għadhom ma fehmux sew kif it-te jtellef lil dawn it-tipi taʼ virus milli jibqgħu ħajjin, ir-riċerkaturi sabu li anki wara li ħalltu l-ilma mat-te, dan xorta baqaʼ effettiv. Huma sabu li t-te iswed huwa xi daqsxejn iktar b’saħħtu biex joqtol il-virus milli hu t-te aħdar.
Dejn Minħabba t-Telefonati
Skond il-gazzetta The Sunday Telegraph, iż-żgħażagħ Awstraljani “li għad għandhom 18-il sena ddikjaraw lilhom infushom falluti minħabba l-kontijiet enormi tat-telefon ċellulari.” Influwenzati mir-reklami insistenti, kif ukoll mill-fatt li jistgħu faċilment jiddejnu biex jagħmlu t-telefonati, xi żgħażagħ spiċċaw biex il-kontijiet tat-telefon ċellulari tagħhom telgħulhom għal eluf taʼ dollari. Filwaqt li kkummenta dwar din ix-xejra li dejjem qed tiżdied fost iż-żgħażagħ, il-Ministru tal-Fair Trading Awstraljan John Watkins qal: “Xi żgħażagħ qegħdin issa jitilqu mill-iskola mimlijin dejn, u ma tantx hemm ċans li se jħallsuh malajr. Dan hu tabilħaqq mod traġiku kif tibda l-ħajja.” Il-gazzetta tagħti dawn is-suġġerimenti li ġejjin biex tgħin liż-żgħażagħ jevitaw in-nassa tad-dejn: Kun ċert li tifhem eżatt kemm se jkunu jiswew it-telefonati li tagħmel. Ikkunsidra li tixtri telefon ċellulari li jkollu l-card imħallsa biex b’hekk ma tispiċċax b’xi kont kbir tat-telefon. Ipprova uża t-telefon fil-ħinijiet meta t-telefonati jkunu jiswew inqas.
Ilma għat-Turisti?
The Guardian taʼ Londra tgħid li ħafna mill-postijiet turistiċi madwar id-dinja qed jitħabtu biex ilaħħqu maʼ mewġa kbira taʼ turisti, li minħabba fihom hemm domanda għal iktar u iktar swimming pools u postijiet fejn jintlagħab il-golf. Dan qed joħolqilhom il-problema taʼ nuqqas taʼ ilma. “Din il-kwistjoni hija kbira ħafna u globali,” tgħid Tricia Barnett tat-Tourism Concern. “Xi kultant tara raħal [fl-Afrika] li għandu biss vit wieħed, meta fil-kmamar kollha taʼ kull lukanda hemm il-vitijiet u d-doċċa.” Organizzazzjoni globali għall-ħarsien tikkalkula li turist fi Spanja juża 880 litru ilma kuljum, waqt li resident lokali juża 250 litru biss. Post fejn jintlagħab il-golf li fih tmintax il-ħofra, f’pajjiż niexef qoxqox jistaʼ jaħlilek ilma daqs belt t’10,000 ruħ. L-Organizzazzjoni tal-Ġnus Magħquda għall-Ikel u l-Biedja kkalkulat li l-ilma li jużaw 100 turist f’55 ġurnata jistaʼ jintuża biex ikabbar biżżejjed ross biex jitmaʼ 100 persuna għal 15-il sena
Il-Periklu tat-Tipjip
“Il-mewt taʼ wieħed minn kull tmienja taʼ dawk li ma jpejpux li mietu bil-kanċer fil-pulmun kienet kaġunata minn oħrajn li jpejpu,” isostni Naohito Yamaguchi taʼ l-Istitut tar-Riċerka taċ-Ċentru Nazzjonali tal-Kanċer fil-Ġappun. Ix-xjenzati bbażaw ir-riċerka tagħhom fuq studju li sar fuq 52,000 persuna li mietu bil-kanċer fil-pulmun. Barra minn hekk, “riċerka li ilha ħafna li saret turi li l-monossidu tal-karbonju (carbon monoxide) tossiku u s-sustanzi li jikkaġunaw il-kanċer jinstabu iktar fid-duħħan li jitfaʼ ’l barra min ikun qed ipejjep milli fid-duħħan tas-sigarett li jkun qed jiblaʼ direttament min ipejjep,” tgħid il-gazzetta Asahi Shimbun. Fl-1999, f’riċerka li saret mill-gvern fil-Ġappun li fiha kienu involuti 14,000 persuna nstab li 35 fil-mija taʼ dawk li jaħdmu jew imorru l-iskola u 28 fil-mija taʼ dawk li jkunu d-dar ġew esposti għad-duħħan mit-tipjip taʼ ħaddieħor. “Dawk li jpejpu għandhom ikunu konxji dwar kemm ħsara qed jikkaġunaw lil dawk li ma jpejpux, u hu għalhekk li għandu jsir sforz kbir biex jisseparaw lil dawn iż-żewġ gruppi,” jgħid Yamaguchi.
L-Eżerċizzju Jistaʼ Jnaqqas id-Dipressjoni
“Għal xi pazjenti, l-eżerċizzju fiżiku jistaʼ jkun iktar effettiv mill-pilloli li jintużaw biex ifejqu d-dipressjoni,” tgħid The Harvard Mental Health Letter, waqt li kkummentat dwar ir-riċerka li saret fiċ-Ċentru Mediku tad-Duke University fl-Istati Uniti. Tliet gruppi taʼ 50 persuna li jsofru minn dipressjoni qawwija ngħataw terapija differenti għal erbaʼ xhur. Lil dawk fi grupp wieħed tawhom pillola anti-dipressant, dawk fi grupp ieħor għamlu eżerċizzju biss, u dawk fit-tielet grupp għamlu t-tnejn. Wara erbaʼ xhur, bejn 60 u 70 fil-mija tal-pazjenti mit-tliet gruppi “ma baqgħux isofru minn dipressjoni klinika,” tgħid il-Health Letter. Madankollu, matul is-sitt xhur taʼ wara, il-pazjenti li kellhom jagħmlu l-eżerċizzju biss bħala terapija “kienu f’kundizzjoni aħjar, kemm emozzjonalment u kemm fiżikament; fil-fatt, ir-rata taʼ dawk li reġgħu waqgħu fid-dipressjoni kienet biss taʼ tmienja fil-mija.” Dan jitqabbel tajjeb mat-38 fil-mija taʼ dawk li ħadu l-pilloli u l-31 fil-mija taʼ dawk li għamlu l-eżerċizzju u ħadu l-pilloli.
Kemm Hu Premjanti li Taqra lit-Tfal
“Meta [t-tfal] jaraw li ommhom u missierhom iħobbu jaqraw, huma jipprovaw jimitawhom,” tinnota Przyjaciółka, rivista Pollakka li toħroġ kull ġimgħa. F’era li fiha t-tfal qed iqattgħu dejjem iktar ħin quddiem it-TV, jgħid l-artiklu, kemm hu taʼ benefiċċju li taqra lit-tfal saħansitra mindu jkollhom sentejn. Dan tistaʼ tagħmlu billi turihom l-istampi u tispjegalhom dwarhom. Il-ġenituri jistgħu jistaqsu lit-tfal dwar dak li jkunu għadhom kif qraw biex jaraw jekk humiex qed jifhmu l-informazzjoni. ‘U jekk it-tfal f’daqqa waħda jibdew jiddejqu . . . , ipprova żejjen il-qari billi tagħmlu iktar interessanti permezz tal-ġesti u billi toqgħod tbiddel leħnek.’ Il-ġenituri huma mħeġġin biex isiru jafu xi jħobbu t-tfal tagħhom u jitkellmu magħhom dwar dan. “Tkellem dwar dawk il-kotba li kienu jogħġbuk meta kont żgħir, semmi xi ftit titli interessanti . . . Taqtax qalbek, imma kompli aqralhom lil uliedek, anki meta jsiru jafu jaqraw waħedhom,” tgħid Przyjaciółka. ‘Xi kultant, biex tinkuraġġihom, ikun biżżejjed li taqra ftit mill-paġni tal-bidu, imbagħad it-tfal jieħdu gost ikomplu jaqraw huma.’
Djar li Jmarrdu lin-Nies
Ir-rivista New Scientist tgħid li ġo xi djar f’Melbourne [l-Awstralja] li ilhom mibnijin inqas minn sena nstab li kien hemm sustanzi organiċi li jevaporaw malajr (VOCs) 20 darba iktar mil-limitu taʼ sigurezza rikkmandat mill-Kunsill Nazzjonali taʼ Riċerka Medika u tas-Saħħa. Waħda minn dawn is-sustanzi kimiċi hija l-formaldehyde, “li tikkaġuna irritazzjoni fil-ġilda u forsi anki l-kanċer.” Il-formaldehyde jgħaddi fl-arja minn ġo materjal tal-bini bħat-twavel taʼ l-art magħmulin mill-injam u mill-għamara. Tapiti ġodda jarmu l-istirene, sustanza oħra li hija suspettata li ġġib il-kanċer, “filwaqt li ż-żebgħa u s-solventi jarmu varjetà taʼ komposti tossiċi,” jispjega r-rapport. “Il-kimiċi mhux suppost li jagħmlu ħsara serja lis-saħħa tan-nies. Imma dawn jistgħu jqabbdu wġigħ taʼ ras u jeffettwaw b’mod ħażin lil grupp żgħir taʼ nies li huma partikolarment sensittivi għal dawn l-affarijiet.”
L-Infiq Sar Faċli
Il-gazzetta Calgary Herald tirrapporta li minħabba t-teknoloġija avanzata, ix-xiri sar passatemp nazzjonali taʼ 24-siegħa-kuljum u 7-t’ijiem-fil-ġimgħa għal ħafna Kanadiżi. “Il-konsumaturi jistgħu jixtru bla waqfien minn fuq l-Internet, minn The Shopping Channel (Stazzjon Televiżiv tax-Xiri), bil-posta, permezz taʼ katalgi jew jixtru l-affarijiet dak il-ħin stess bil-credit card.” Cards li jkollhom limiti għolja taʼ kemm tistaʼ tiġbed jinkuraġġixxu lin-nies biex jonfqu kemm jifilħu. Xi credit cards ikollhom offerti biex ikomplu jħajru lin-nies jixtru iktar. Larry Wood, professur tal-fakultà tal-finanzi fl-Università taʼ Calgary qal li n-nies ikollhom il-flus biex jixtru l-oġġett imma minflok iħallsu bil-credit card biex b’hekk ikunu jistgħu jieħdu xi rigali jew punti. Huma jkollhom il-ħsieb li fl-aħħar tax-xahar jużaw il-flus biex jiddepożitawhom fil-kont ħalli jkopru dak li jkunu ġibdu bil-card. Imbagħad jonfqu l-flus li jkollhom f’idejhom u jispiċċaw biex ikollhom iħallsu wkoll l-ammonti li jkunu nefqu bil-credit card. Iżda, Wood jemmen li l-problema hija iktar serja. Hu jħoss li, biex jipprovaw iżommu ċertu livell t’għajxien, il-konsumaturi jippreferu jiddejnu milli jnaqqsu x-xiri tagħhom. Skond l-istħarriġ li sar fl-1999 minn Statistics Canada, it-total taʼ dejn bil-credit card Kanadiża jammonta għal iktar minn 14-il biljun dollaru Kanadiż (Lm4.2 biljuni).