L-Annimali—Għotja Mingħand Alla
QATT żort xi ġnien żooloġiku jew ċirklu? Xtaqt iżżomm jew tmelles xi wieħed mill-annimali sbieħ—forsi xi ljun maestuż jew tigra Siberjana kbira? Forsi ħassejtek titgħaxxaq meta rajt lil dak li jħarreġ jew jieħu ħsieb l-annimali jagħmel dan. Tabilħaqq, kważi 2,000 sena ilu kittieb tal-Bibbja qal: “Kull xorta taʼ bhejjem u għasafar, kull xorta taʼ bhejjem li jitkaxkru maʼ l-art u taʼ ħut, dawn kienu u huma mmansati mill-bniedem.”—Ġakbu 3:7.
Kull tip taʼ annimal iwieġeb għall-imħabba u l-attenzjoni. Tabilħaqq, tistaʼ tkun xi ħaġa taʼ ferħ li tarahom jikkooperaw maʼ bnedmin li jieħdu ħsiebhom u li jimmansawhom. Plinju, il-kittieb Ruman li kien kontemporanju tal-kittieb tal-Bibbja Ġakbu, tkellem dwar l-iljunfanti, l-iljuni, it-tigri, l-ajkli, il-kukkudrilli, is-sriep, u saħansitra l-ħut li jiġu mmansati.
Fil-fatt, l-annimali ilhom mill-imgħoddi jiġu mmansati biex isiru domestiċi. Ħafna qabel ma bdew jiktbu Ġakbu u Plinju, l-Eġizzjani kienu jimmansaw l-annimali salvaġġi u jżommuhom bħala annimali domestiċi. Illum, f’xi pajjiżi, ħafna annimali li s-soltu ssibhom fil-ġnien żooloġiku tistaʼ ssibhom ukoll fid-djar.
Relazzjoni fil-Bidu mal-Bnedmin
Il-Bibbja, l-ewwel dokument imniżżel bil-miktub dwar l-istorja tal-bniedem, tgħid li l-ewwel bniedem Adam semmaʼ lill-annimali. “Ġiebhom quddiem il-bniedem biex jara xi jsemmihom” tgħid il-Bibbja, “il-bniedem semma lil kull ħliqa ħajja, dak ikun isimha. U l-bniedem ta isem lil kull bhima u ’l kull tajra taʼ l-ajru, u ’l kull annimal selvaġġ.” (Ġenesi 2:19, 20) Jidher ċar li Adam sar familjari sew maʼ l-annimali sabiex ikun jistaʼ jagħtihom isem addattat. Iżda ma kellux bżonn protezzjoni—lanqas mill-bhejjem salvaġġi. Kienu fil-paċi miegħu, u min jaf kemm ħa gost bil-kumpanija tagħhom!
Alla ta kemm lil Adam u kemm lil martu Eva r-responsabbiltà li jieħdu ħsieb l-annimali. Skond l-iskop t’Alla kif inhu dikjarat fil-Bibbja, il-bnedmin kellhom “jaħkmu fuq il-ħut tal-baħar u fuq it-tajr taʼ l-ajru, fuq il-bhejjem tad-dar u fuq il-bhejjem selvaġġi, u fuq il-ħlejjaq li jitkaxkru fuq l-art.”—Ġenesi 1:26.
Relazzjoni mill-Qrib u Dejjiema
Meta n-nies jaħkmu l-annimali kif suppost, ir-riżultat jistaʼ jqawwi l-qalb. Annimal maħbub jistaʼ jitqies bħala ħabib għażiż, saħansitra bħala parti mill-familja. Nistgħu naraw kemm dan kien minnu eluf taʼ snin ilu fir-rakkont tal-Bibbja dwar “ħarufa żgħira” taʼ raġel fqir. Il-profeta Natan kellem lis-Sultan David dwar il-ħarufa, billi qallu dwar ir-raġel fqir: “Kienet tiekol [il-ħarufa] mill-ftiet tiegħu, tixrob mill-kus tiegħu, u torqod fi ħdanu; għalih kienet qisha bintu.”—2 Samwel 12:1-3.
Ħafna llum jistgħu jifhmu kif annimal jistaʼ jsir ħabib maħbub, bħal membru tal-familja. Ikkunsidra familja li tgħix ħdejn Harare, il-belt kapitali taʼ Żimbabwe. Il-ġenituri xtraw kelb kull wieħed lit-tfal tagħhom biex iżommilhom kumpanija. Meta wieħed mis-subien, li dak iż-żmien kellu xi tmien snin, kien miexi mal-kelb tiegħu, f’daqqa waħda serp kbir velenuż li jissejjaħ mamba, waqaʼ minn siġra quddiemu. Is-serp attakkah, iżda l-kelb ħareġ għalih qisu sajjetta u salva l-ħajja tat-tifel. Tistaʼ timmaġina kemm kien prezzjuż dak il-kelb għall-familja?
Il-klieb li ġew imħarrġin biex jgħinu lit-torox huma partikolarment għeżież għal dawn l-uħud. Waħda mara tgħid: “Twinkie tismaʼ l-qanpiena ċċempel, u tiġi ttaptapli fuq sieqi u tiħodni sal-bieb taʼ barra. Bl-istess mod, meta Twinkie tismaʼ l-allarm tal-forn idoqq, hi tiġi tiġri sa ħdejja, u jien insegwiha. Jekk ikun hemm xi nar jew xi allarm tan-nar, Twinkie hija mħarrġa biex tiġbidli l-attenzjoni u mbagħad timtedd maʼ l-art biex turini li jistaʼ jkun hemm xi periklu.”
Taʼ min jinnota kemm hi utli r-relazzjoni bejn l-għomja u l-klieb tagħhom li jmexxuhom. Michael Tucker, li jħarreġ il-klieb li jmexxu lill-għomja, awtur taʼ The Eyes That Lead, jemmen li kelb li jmexxi l-għomja jistaʼ jbiddel il-ħajja taʼ l-għami għaliex jagħtih “il-libertà, l-indipendenza, l-abbiltà li jmur fejn irid, u l-kumpanija.” Tabilħaqq, spiss tistaʼ titgħaxxaq meta tara r-relazzjoni bejn dawn il-klieb u sidhom!
Is-sitwazzjoni hija simili għal min hu diżabilitat b’xi mod ieħor u jżomm kelb bħala kumpanija. Kelb taʼ mara li ma tistaʼ tmur imkien mingħajr is-siġġu tar-roti, ġie mgħallem jerfaʼ t-telefon u jilgħaq il-bolol għall-posta! Kelb ieħor iwieġeb għal 120 kmand, saħansitra jiġbor il-laned u l-pakketti mill-ixkafef tas-supermarket. Is-sid diżabilitat jipponta bil-laser fuq l-affarijiet li jagħżel, u mbagħad il-kelb tiegħu jġibhomlu.
L-annimali domestiċi jistgħu wkoll ikunu t’għajnuna għax-xjuħ. Tabib veterinarju tal-mediċina qal li l-annimali domestiċi, inkluż il-klieb, “jagħtu skop lix-xjuħ fi żmien meta s-soċjetà spiss tinjorahom.” The Toronto Star tirrapporta: “L-annimali li jitrabbew bħala kumpanija huma konnessi mal-fatt li sidhom ikollu inqas stress, jagħmel inqas visti għand it-tabib, u saħansitra jżidulu ċ-ċans li jibqaʼ ħaj wara attakk tal-qalb.”
The New Encyclopædia Britannica tinnota din l-osservazzjoni interessanti: “Meta trabbi l-annimali domestiċi jkollok l-opportunità tgħallem lit-tfal dwar ir-rabta mill-qrib bejn il-privileġġi u r-responsabbiltà u jitgħallmu wkoll xi ħaġa dwar is-sess. It-tfal malajr jinnotaw li l-annimali jitgħammru, kif ukoll kif wara jiġi l-perijodu tat-tqala u d-diversi problemi involuti fit-twelid u t-trobbija tal-frieħ.
Devoti Lejn l-Annimali
Il-lealtà taʼ l-għaġeb taʼ l-annimali fil-fatt iġġiegħel lil xi nies iħobbu iktar lill-annimali domestiċi milli lill-membri tal-familja. F’każijiet taʼ divorzju, kultant tingħata l-kustodja taʼ l-annimali domestiċi bħala parti mill-arranġament tat-tqassim tal-proprjetà. U xi nies iniżżlu lill-annimali domestiċi fit-testment tagħhom bħala dawk li jibbenefikaw mill-ġid enormi li jkollhom.
Mhux taʼ b’xejn li llum isir ħafna qligħ minn fuq l-annimali domestiċi! Jeżistu kotba u rivisti li jipprovdu pariri dwar kwalunkwe ħaġa konnessa maʼ l-annimali domestiċi. Billi jirrealizzaw li xi sidien huma lesti li jipprovdu lussu estrem għall-annimali domestiċi tagħhom, in-negozji joffru dak kollu li jistgħu jixtiequ dawn is-sidien.
Per eżempju, huwa possibbli li persuna tikkonsulta maʼ tobba speċjalizzati ferm li jikkuraw kull tip taʼ wġigħ li jeffettwa lill-annimali domestiċi. Hemm psikjatri taʼ dawn l-annimali li jistgħu jagħtu riċetti taʼ kuri kontra d-dipressjoni għall-annimal domestiku. Barra minn hekk, jeżistu avukati u aġenti taʼ l-assigurazzjoni għall-annimali domestiċi, kif ukoll servizzi biex itejbu d-dehra taʼ l-annimali u ċentri li jipprovdu t-taħriġ. Isiru wkoll funerali għall-annimali domestiċi. U hemm min joffri li jipproduċi kopja identika (cloning) taʼ l-annimali domestiċi—naturalment bil-belli liri!
Jidher ċar li l-imħabba lejn l-annimali domestiċi hija xi ħaġa komuni. Fil-ktieb tagħha The Animal Attraction it-tabiba Jonica Newby tikkonkludi: “Meta kelb jiġi jiġri għal fuqna, iferfer denbu u jilqagħna bħallikieku konna l-isbaħ ħaġa li ltaqaʼ magħha tul il-ġurnata kollha, jidher li huwa raġunevoli li ngħajtulu ‘qalbi.’” Żgur li nistgħu nifhmu għala ħafna sidien t’annimali domestiċi jitqanqlu biex juruhom l-istess “imħabba.”
Madankollu, l-isforzi biex l-annimali domestiċi jiġu trattati bħall-bnedmin jistgħu wkoll ikollhom lat negattiv. Wara kollox, annimal domestiku ma jistax jissodisfa l-bżonnijiet taʼ l-individwu bħalma jistgħu jagħmlu l-bnedmin sħabu. Iktar minn hekk, tistaʼ tkun taʼ problema kemm għall-annimali infushom kif ukoll għas-sidien tagħhom jekk l-annimali domestiċi jipprovaw jaddattaw ruħhom għall-ambjent taʼ xi belt. Se neżaminaw dawn l-affarijiet fl-artiklu li jmiss.
[Stampa f’paġna 3]
L-annimali salvaġġi ilhom jiġu mmmansati għal żmien twil
[Sors]
Parti minn The Great King of the Parthians Hunts With His Tame Panthers minn Giovanni Stradanno: © Stapleton Collection/CORBIS
[Stampa f’paġna 4]
Ir-rgħajja Iżraelin kienu jieħdu ħsieb lill-ħrief tagħhom b’mod teneru
[Stampi f’paġna 5]
L-annimali domestiċi jistgħu jgħinu lid-diżabilitati u lix-xjuħ