L-​Idea Tidħol fir-​Reliġjonijiet tal-​Lvant

“Minn dejjem ħsibt li l-​immortalità tar-​ruħ kienet verità universali li kulħadd kien jaċċettaha. Għalhekk tassew issorprendejt ruħi meta sirt naf li xi nies intellettwali kemm fil-​Lvant u kemm fil-​Punent argumentaw b’saħħa kontra dan it-​twemmin. Issa niskanta kif l-​idea taʼ l-​immortalità daħlet fil-​mentalità Ħindu.”—STUDENT UNIVERSITARJU LI KIEN IMROBBI BĦALA ĦINDU.

1. Għarfien dwar kif żviluppat u nfirxet id-​duttrina taʼ l-​immortalità umana fid-​diversi reliġjonijiet għala huwa taʼ interess għalina?

L-​IDEA li l-​bniedem għandu ruħ li hija immortali kif daħlet fil-​Ħinduiżmu u reliġjonijiet oħrajn tal-​Lvant? Il-​mistoqsija hi taʼ interess anki għal dawk fil-​Punent li forsi m’humiex familjari maʼ dawn ir-​reliġjonijiet, ladarba dan it-​twemmin jeffettwa l-​ħarsa taʼ kull individwu dwar il-​futur. Peress li t-​tagħlim taʼ l-​immortalità umana huwa tema komuni fil-​biċċa l-​kbira mir-​reliġjonijiet illum, li nkunu nafu kif żviluppa l-​konċett jistaʼ tabilħaqq jippromwovi fehma u komunikazzjoni aħjar.

2. L-​Indja għala kienet sors notevoli taʼ influwenza reliġjuża fl-​Asja?

² Ninian Smart, professur taʼ l-​istudji reliġjużi fl-​Università taʼ Lancaster fil-​Gran Britannja, josserva: “L-​Indja kienet u għadha l-​iktar ċentru importanti taʼ influwenza reliġjuża fl-​Asja. Dan m’huwiex sempliċement minħabba li l-​Indja nfisha welldet għadd kbir taʼ reliġjonijiet​—il-​Ħinduiżmu, il-​Buddiżmu, il-​Ġajniżmu, is-​Sikhiżmu, eċċ.—​imma għaliex waħda minnhom, il-​Buddiżmu, saret tinfluwenza b’mod profond il-​kultura taʼ kważi l-​Asja tal-​Lvant kollha.” Ħafna kulturi li ġew influwenzati b’dan il-​mod “għadhom iqisu l-​Indja bħala art twelidhom spiritwali,” jgħid l-​istudjuż Ħindu Nikhilananda. Allura, dan it-​tagħlim taʼ l-​immortalità kif ippenetra fl-​Indja u f’partijiet oħrajn taʼ l-​Asja?

It-​Tagħlim tal-​Ħinduiżmu dwar ir-​Riinkarnazzjoni

3. Skond wieħed storjografu, l-​idea tat-​trasmigrazzjoni taʼ l-​erwieħ minn min x’aktarx li ttieħdet fl-​Indja?

³ Fis-​sitt seklu Q.E.K., waqt li Pitagora u s-​segwaċi tiegħu fil-​Greċja kienu qed javanzaw it-​teorija tat-​trasmigrazzjoni taʼ l-​erwieħ, għorrief Ħindu li kienu jgħixu max-​xtut tax-​xmajjar Indus u Ganġes fl-​Indja kienu qed jiżviluppaw l-​istess konċett. Id-​dehra simultanja taʼ dan it-​twemmin “fid-​dinja Griega u fl-​Indja ma tantx setgħet kienet xi koinċidenza,” jgħid l-​istorjografu Arnold Toynbee. “Sors [taʼ influwenza] wieħed komuni possibbli,” jiġbed l-​attenzjoni Toynbee, “hu s-​soċjetà nomada Ewrasjana, li, fit-​tmien u s-​sebaʼ sekli Q.K., kienet niżlet għal fuq l-​Indja, l-​Asja tal-​Lbiċ, ir-​reġjun taʼ l-​isteppa max-​xatt tat-​Tramuntana tal-​Baħar l-​Iswed, u l-​peniżoli Balkani u Anatoljani.” It-​tribujiet Ewrasjani, waqt li kienu jivvjaġġaw minn post għall-​ieħor, milli jidher ġarrew magħhom lejn l-​Indja l-​idea tat-​trasmigrazzjoni.

4. Il-​konċett tat-​trasmigrazzjoni taʼ l-​erwieħ għala ntgħoġob mill-​għorrief Ħindu?

⁴ Il-​Ħinduiżmu kien beda fl-​Indja ferm qabel, bil-​wasla taʼ l-​Arjani madwar l-​1500 Q.E.K. Mill-​bidunett, il-​Ħinduiżmu kien iħaddan it-​twemmin li r-​ruħ kienet differenti mill-​ġisem u li r-​ruħ kienet tibqaʼ ħajja wara l-​mewt. B’hekk, il-​Ħindu kienu jipprattikaw il-​qima lill-​antenati u kienu jpoġġu l-​ikel biex jikluh l-​erwieħ tal-​mejtin tagħhom. Sekli wara meta l-​idea tat-​trasmigrazzjoni taʼ l-​erwieħ waslet fl-​Indja, milli jidher intgħoġbot mill-​għorrief Ħindu li kienu qed jissaraw mal-​problema universali tal-​ħażen u s-​sofferenza fost il-​bnedmin. Billi lil din seħbuha maʼ dik li tissejjaħ il-​liġi tal-​Karma, il-​liġi tal-​kawża u l-​effett, l-​għorrief Ħindu żviluppaw it-​teorija tar-​riinkarnazzjoni fejn kwalitajiet taʼ mertu u dawk bla mertu f’ħajja waħda jiġu ppremjati jew ikkastigati fil-​ħajja li jkun imiss.

5. Skond il-​Ħinduiżmu, x’inhi l-​mira aħħarija tar-​ruħ?

⁵ Imma kien hemm konċett ieħor li influwenza t-​tagħlim tal-​Ħinduiżmu dwar ir-​ruħ. “Donnu li huwa veru li fl-​istess żmien meta ġiet ifformata t-​teorija tat-​trasmigrazzjoni u l-​karma, jew saħansitra qabel,” tgħid l-​Encyclopædia of Religion and Ethics, “konċett ieħor . . . kien qed jiżviluppa bil-​mod il-​mod f’ċirku intellettwali żgħir fit-​Tramuntana taʼ l-​Indja​—il-​konċett filosofiku tal-​Brahman-Ātman [il-Bramin suprem u etern, ir-​realtà aħħarija].” Din l-​idea ġiet imsieħba mat-​teorija tar-​riinkarnazzjoni biex tiddefinixxi l-​mira aħħarija tal-​Ħindu​—il-​liberazzjoni mill-​katina tat-​trasmigrazzjoni sabiex issir ħaġa waħda mar-​realtà aħħarija. Il-​Ħindu jemmnu li dan jinkiseb billi wieħed jistinka għal imġiba aċċettabbli soċjalment u għarfien Ħindu speċjali.

6, 7. X’inhu t-​twemmin preżenti tal-​Ħinduiżmu dwar id-​Dinja l-​oħra?

⁶ B’hekk, irġiel għorrief Ħindu sawru l-​idea tat-​trasmigrazzjoni taʼ l-​erwieħ fid-​duttrina tar-​riinkarnazzjoni billi seħbuha mal-​liġi tal-​Karma u l-​konċett tal-​Bramin. Octavio Paz, poeta li rebaħ il-​Premju Nobel u ex-ambaxxatur Messikan għall-​Indja, jikteb: “Hekk kif infirex il-​Ħinduiżmu, infirxet ukoll idea . . . li hija kruċjali għall-​Braminiżmu, il-​Buddiżmu, u reliġjonijiet Asjatiċi oħrajn: il-​metempsikosi, it-​trasmigrazzjoni taʼ l-​erwieħ matul eżistenzi suċċessivi.”

⁷ Id-​duttrina tar-​riinkarnazzjoni hija l-​pilastru tal-​Ħinduiżmu tal-​lum. Il-​filosfu Ħindu Nikhilananda jgħid: “Li l-​ksib taʼ l-​immortalità m’huwiex il-​privileġġ esklussiv taʼ ftit magħżulin biss, imma huwa dritt li jitwieled bih kulħadd, hija l-​konvinzjoni taʼ kull Ħindu tajjeb.”

Il-​Katina taʼ Twelid mill-​Ġdid fil-​Buddiżmu

8-10. (a) Il-​Buddiżmu kif jiddefinixxi l-​eżistenza? (b) Studjuż Buddist kif jispjega t-​twelid mill-​ġdid?

⁸ Il-​Buddiżmu kien twaqqaf fl-​Indja madwar is-​sena 500 Q.E.K. Skond it-​tradizzjoni Buddista, prinċep Indjan bl-​isem taʼ Siddhārtha Gautama, li sar magħruf bħala Budda wara li rċieva tidwil, waqqaf il-​Buddiżmu. Peress li dan oriġina mill-​Ħinduiżmu, it-​tagħlim tiegħu huwa f’xi modi simili għal dak tal-​Ħinduiżmu. Skond il-​Buddiżmu, l-​eżistenza hija katina kontinwa taʼ twelid mill-​ġdid u mewt, u bħal fil-​Ħinduiżmu, l-​istat taʼ kull individwu fil-​ħajja kurrenti tiegħu jiġi ddeterminat minn dak li jkun għamel fil-​ħajja tiegħu taʼ qabel.

⁹ Imma l-​Buddiżmu ma jispjegax l-​eżistenza f’termini taʼ ruħ persunali li tibqaʼ ħajja wara l-​mewt. “[Budda], fil-​psike umana, ra biss serje mumentanja taʼ stati psikoloġiċi mhux kontinwi, li jinżammu flimkien biss bix-​xewqa,” osserva Arnold Toynbee. Iżda, Budda kien jemmen li xi ħaġa​—xi stat jew forza—​tiġi trasmessa minn ħajja għall-​oħra. Dr. Walpola Rahula, studjuż Buddist, jispjega:

¹⁰ “Esseri m’huwa xejn ħlief taħlita taʼ forzi u enerġiji fiżiċi u mentali. Dik li niddefinixxu bħala l-​mewt hija l-​waqfa totali tal-​ġisem fiżiku milli jiffunzjona. Jieqfu għalkollox dawn il-​forzi u l-​enerġiji kollha meta l-​ġisem ma jibqax jiffunzjona? Il-​Buddiżmu jgħid ‘Le.’ Ir-​rieda, il-​volontà, ix-​xewqa, l-​għatx biex wieħed jeżisti, biex ikompli, biex isir iżjed u iżjed, huwa qawwa tremenda li tqanqal ħajjiet sħaħ, eżistenzi sħaħ, li saħansitra tqanqal id-​dinja kollha. Din hija l-​akbar forza, l-​akbar enerġija fid-​dinja. Skond il-​Buddiżmu, din il-​forza ma tiqafx meta l-​ġisem ma jibqax jiffunzjona, li hija l-​mewt; imma tkompli turi lilha nfisha f’għamla oħra, billi tipproduċi eżistenza mill-​ġdid li tissejjaħ twelid mill-​ġdid.”

11. X’inhi l-​ħarsa Buddista dwar id-​Dinja l-​oħra?

¹¹ Il-​ħarsa Buddista dwar id-​Dinja l-​oħra hija din: L-​eżistenza tibqaʼ għal dejjem sakemm l-​individwu ma jiksibx il-​mira finali tan-​Nirvana, il-​liberazzjoni mill-​katina taʼ twelid mill-​ġdid. In-​Nirvana hija stat li la jikkonsisti f’hena etern u lanqas f’li wieħed isir ħaġa waħda mar-​realtà aħħarija. Hija sempliċement stat taʼ nuqqas taʼ eżistenza​—il-​“post bla mewt” lil hinn mill-​eżistenza individwali. Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary jiddefinixxi “Nirvana” bħala “post jew stat fejn ma jeżistux it-​tħassib, l-​uġigħ, jew ir-​realtà esterna.” Minflok ma jfittxu l-​immortalità, il-​Buddisti huma inkuraġġiti jissuperawha billi jilħqu n-​Nirvana.

12-14. Diversi għamliet taʼ Buddiżmu kif iġorru l-​idea taʼ l-​immortalità?

¹² Hekk kif infirex lejn diversi postijiet fl-​Asja, il-​Buddiżmu mmodifika t-​tagħlim tiegħu biex jakkomoda t-​twemmin lokali. Per eżempju, il-​Buddiżmu Mahayana, l-​għamla [taʼ Buddiżmu] li hija dominanti fiċ-​Ċina u l-​Ġappun, iħaddan twemmin f’esseri ċelestjali msejħin bodhisattva, jew Budda oħrajn futuri. Il-​bodhisattva jipposponu li jilħqu n-​Nirvana tagħhom għal numru bla għadd taʼ ħajjiet sabiex jaqdu lil oħrajn u jgħinuhom jiksbuha. B’hekk wieħed jistaʼ jagħżel li jibqaʼ fil-​katina taʼ twelid mill-​ġdid saħansitra wara li jkun kiseb in-​Nirvana.

¹³ Aġġustament ieħor li sar influwenti partikolarment fiċ-​Ċina u fil-​Ġappun huwa d-​duttrina tal-​Pajjiż Pur tal-​Punent, maħluq minn Budda Amitabha, jew Amida. Dawk li jsejħu isem Budda bil-​fidi jitwieldu mill-​ġdid ġewwa l-​Pajjiż Pur, jew ġenna, fejn il-​kundizzjonijiet huma iżjed favorevoli biex wieħed jikseb it-​tidwil finali. Xi żviluppa minn dan it-​tagħlim? Il-​Professur Smart, li ssemma qabel, jispjega: “Kif mistenni, il-​ġmiel tal-​ġenna, deskritt b’mod vivaċi fl-​iskrittura Mahayana, ħa l-​post tan-​nirvana fl-​immaġinazzjoni popolari bħala l-​mira suprema.”

¹⁴ Il-​Buddiżmu Tibetan jinkorpora elementi lokali oħrajn. Per eżempju, il-​ktieb Tibetan tal-​mejtin jiddeskrivi d-​destin taʼ individwu fl-​istat intermedju qabel ma jitwieled mill-​ġdid. Il-​mejtin jintqal li jiġu esposti għad-​dawl qawwi tar-​realtà aħħarija, u dawk li ma jkunux jistgħu jissaportu d-​dawl ma jiksbux liberazzjoni imma jitwieldu mill-​ġdid. Huwa ċar li l-​Buddiżmu fid-​diversi għamliet tiegħu jagħti l-​idea taʼ immortalità.

Il-​Qima lill-​Antenati fix-​Xintù tal-​Ġappun

15-17. (a) Kif żviluppat il-​qima lill-​ispirti taʼ l-​antenati fix-​Xintù? (b) It-​twemmin dwar l-​immortalità tar-​ruħ kif inhu fundamentali għax-​Xintù?

¹⁵ Ir-​reliġjon eżistiet fil-​Ġappun qabel il-​wasla tal-​Buddiżmu fis-​sitt seklu E.K. Kienet reliġjon mingħajr isem, u kienet tikkonsisti fi twemmin assoċjat mal-​morali u l-​użanzi tan-​nies. Madankollu, bl-​introduzzjoni tal-​Buddiżmu, qamet il-​ħtieġa biex ir-​reliġjon Ġappuniża tintgħaraf mill-​barranija. U b’hekk nibet it-​terminu speċjali “Xintù,” li jfisser “il-​mogħdija taʼ l-​allat.”

¹⁶ Liema twemmin kellu x-​Xintù oriġinali dwar id-​Dinja l-​oħra? Bil-​wasla tal-​kultivazzjoni tar-​ross f’art mgħarrqa bl-​ilma, din it-​tip taʼ “agrikultura kienet tirrikjedi komunitajiet stabbli u organizzati tajjeb,” tispjega l-​Kodansha Encyclopedia of Japan, “u ġew żviluppati riti agrikoli​—li iktar tard tant kellhom irwol importanti fix-​Xintù.” Biżaʼ mill-​erwieħ li kienu ħallewhom wassal lil dawn in-​nies tal-​qedem biex joħolqu riti li kienu jgħinuhom jitħabbu magħhom. Dan żviluppa f’qima lill-​ispirti taʼ l-​antenati.

¹⁷ Skond it-​twemmin Xintù, ruħ “li tkun ħalliethom” xorta waħda għandha l-​personalità tagħha imma hija mtebbaʼ minħabba l-​mewt. Meta dawk li jkunu ġarrbu t-​telfa tagħha jwettqu riti b’tifkira, ir-​ruħ tiġi ppurifikata sal-​punt li tneħħi kull malizzja, u tikseb karattru paċifiku u benevolenti. Maż-​żmien, l-​ispirtu taʼ l-​antenat jilħaq il-​pożizzjoni taʼ alla, jew gwardjan, antenat. Peress li kien jeżisti fl-​istess żmien mal-​Buddiżmu, ix-​Xintù inkorpora ċertu tagħlim Buddist, inkluż id-​duttrina tal-​ġenna. B’hekk, insibu li twemmin fl-​immortalità huwa fundamentali għax-​Xintù.

L-​Immortalità fit-​Taoiżmu, Il-​Qima lill-​Antenati fil-​Konfuċjaniżmu

18. X’inhi l-​mentalità Taoista dwar l-​immortalità?

¹⁸ It-​Taoiżmu ġie mwaqqaf minn Lao-tzu, li jintqal li kien jgħix fiċ-​Ċina fis-​sitt seklu Q.E.K. Il-​mira fil-​ħajja, skond it-​Taoiżmu, hija li tgħix l-​attività umana f’armonija maʼ Tao​—il-​mogħdija tan-​natura. Il-​mentalità Taoista rigward l-​immortalità tistaʼ tinġabar b’dan il-​mod: Tao huwa l-​prinċipju li jiggverna fl-​univers. Tao la għandu bidu u lanqas tmiem. Billi jgħix fi qbil maʼ Tao, individwu jipparteċipa fih u jsir etern.

19-21. Spekulazzjonijiet Taoisti wasslu għal liema attentati?

¹⁹ Fl-​attentat tagħhom biex ikunu ħaġa waħda man-​natura, it-​Taoisti maż-​żmien saru interessati b’mod speċjali f’kemm din hija bla limiti fiż-​żmien u fl-​abbiltà tagħha li tirkupra. Huma spekulaw li forsi billi wieħed jgħix f’armonija maʼ Tao, jew il-​mogħdija tan-​natura, dan jistaʼ b’xi mod jiskopri s-​sigrieti tan-​natura u jsir reżistenti għall-​ħsara fiżika, il-​mard, u saħansitra l-​mewt.

²⁰ It-​Taoisti bdew jesperimentaw bil-​meditazzjoni, l-​eżerċizzji tan-​nifs, u d-​dieta, li jistgħu, skond huma, jittardjaw it-​taħsir u l-​mewt tal-​ġisem. Malajr bdew jiċċirkolaw leġġendi dwar nies immortali li setgħu jittajru fuq is-​sħab, jidhru u jisparixxu meta jridu u li kienu jgħixu fuq muntanji sagri jew gżejjer remoti għal snin bla għadd, sostnuti bin-​nida jew frott maġiku. L-​istorja Ċiniża tirrapporta li fis-​sena 219 Q.E.K., l-​imperatur Ch’in Shih Huang Ti bagħat flotta vapuri bi 3,000 tifel u tifla biex isibu l-​gżira leġġendarja taʼ P’eng-lai, id-​dar tan-​nies immortali, sabiex iġibu lura magħhom il-​ħaxixa taʼ l-​immortalità. M’għandniex għalfejn ngħidu, huma ma rritornawx bl-​eliżir.

²¹ It-​tiftix għall-​ħajja eterna wassal lit-​Taoisti biex jesperimentaw bit-​taħlit taʼ pilloli taʼ l-​immortalità bl-​alkemija. Fil-​ħarsa Taoista, il-​ħajja tirriżulta meta jingħaqdu l-​forzi opposti yin u yang (femminili u maskili). B’hekk, billi kienu jdewbu flimkien iċ-​ċomb (skur, jew yin) u l-​merkurju (vivaċi, jew yang), l-​alkemisti kienu qed jimitaw il-​proċess tan-​natura u ħasbu li l-​prodott se jkun pillola taʼ l-​immortalità.

22. X’irriżulta mill-​influwenza Buddista fuq il-​ħajja reliġjuża Ċiniża?

²² Sas-​sebaʼ seklu E.K., il-​Buddiżmu kien ippenetra fil-​ħajja reliġjuża Ċiniża. Ir-​riżultat kien taħlita li kienet tħaddan elementi tal-​Buddiżmu, l-​ispiritiżmu, u l-​qima lill-​antenati. “Kemm il-​Buddiżmu u kemm it-​Taoiżmu,” jgħid il-​Professur Smart, “taw forma u sustanza lit-​twemmin dwar ħajja wara l-​mewt li kien pjuttost xott fil-​qima lill-​antenati Ċiniża tal-​qedem.”

23. X’kienet il-​pożizzjoni taʼ Konfuċju rigward il-​qima lill-​antenati?

²³ Konfuċju, l-​għaref prominenti l-​ieħor taċ-​Ċina tas-​sitt seklu Q.E.K., li l-​filosofija tiegħu saret il-​bażi għall-​Konfuċjaniżmu, ma kkummentax b’mod estensiv dwar id-​Dinja l-​oħra. Minflok, hu saħaq fuq l-​importanza tat-​tjubija morali u l-​imġiba aċċettabbli soċjalment. Imma kellu attitudni favorevoli lejn il-​qima lill-​antenati u poġġa enfasi kbira fuq l-​osservanza tar-​riti u ċ-​ċerimonji rrelatati maʼ l-​ispirti taʼ l-​antenati li kienu ħallewhom.

Reliġjonijiet Oħrajn tal-​Lvant

24. Il-​Ġajniżmu x’jgħallem dwar ir-​ruħ?

²⁴ Il-​Ġajniżmu twaqqaf fl-​Indja fis-​sitt seklu Q.E.K. Il-​fundatur tiegħu, Mahāvīra, għallem li l-​affarijiet ħajjin kollha għandhom erwieħ eterni u li s-​salvazzjoni tar-​ruħ mill-​jasar tal-​Karma hija possibbli biss billi l-​individwu jiċħad u jiddixxiplina lilu nnifsu b’mod estrem u jkun riġidu f’li ma jużax il-​vjolenza mal-​ħlejjaq kollha. Il-​Ġajnisti għadhom iħaddnu dan it-​twemmin sal-​ġurnata tal-​lum.

25, 26. Liema twemmin Ħindu jinsab ukoll fis-​Sikhiżmu?

²⁵ L-​Indja hija wkoll il-​post fejn twieled is-​Sikhiżmu, reliġjon ipprattikata minn 19-il miljun ruħ. Din ir-​reliġjon kellha l-​bidu tagħha fis-​seklu 16 meta Guru Nānak iddeċieda li jgħaqqad flimkien l-​aqwa tal-​Ħinduiżmu u taʼ l-​Islam u jifforma reliġjon magħquda. Is-​Sikhiżmu adotta t-​twemmin Ħindu taʼ l-​immortalità tar-​ruħ, ir-​riinkarnazzjoni, u l-​Karma.

²⁶ Huwa ċar li t-​twemmin li l-​ħajja tkompli wara l-​mewt tal-​ġisem huwa parti integrali mill-​biċċa l-​kbira mir-​reliġjonijiet tal-​Lvant. Iżda, xi ngħidu għall-​Kristjaneżmu, il-​Ġudaiżmu, u l-​Islam?

[Mappa f’paġna 10]

(Għall-formazzjoni sħiħa tat-​test, ara pubblikazzjoni)

ASJA ĊENTRALI

KAXMIR

TIBET

ĊINA

KOREA

ĠAPPUN

Banaras

INDJA

Buddh Gaya

MJANMAR

TAJLANDJA

SRI LANKA

KAMBODJA

ĠAVA

IT-​TIELET SEKLU Q.E.K.

L-​EWWEL SEKLU Q.E.K.

L-​EWWEL SEKLU E.K.

IR-​RABAʼ SEKLU E.K.

IS-​SITT SEKLU E.K.

IS-​SEBAʼ SEKLU E.K.

Il-​Buddiżmu influwenza lill-​Asja tal-​Lvant kollha

[Stampa f’paġna 9]

Ir-​riinkarnazzjoni hija l-​pilastru tal-​Ħinduiżmu

[Stampa f’paġna 11]

Billi jgħix f’armonija man-​natura, Taoist jipprova jsir etern

[Stampa f’paġna 12]

Konfuċju kellu attitudni favorevoli lejn il-​qima lill-​antenati