Il-​Vandaliżmu—Għala?

“M’GĦANDI xejn x’ngħid.” Dal-kliem inkiteb b’ittri kbar fuq ħajt li kien għadu kemm jinżebagħ f’parti sabiħa tal-​belt taʼ São Paulo. Att vandalu, int għandek mnejn tirraġuna. U t-​tħażżiż fuq il-​ħitan huwa biss tip wieħed taʼ vandaliżmu.

Immaġina li xi vandali bla kuxjenza għamlu ħsara lill-​karozza ġdida tiegħek. Jew forsi tinnota li xi propjetà pubblika​—li tkun użata minn ħafna nies—​ġarrbet ħsarat jew inqerdet mill-​vandali. Għala? Tabilħaqq, għala? Ġieli ħsibt għala jsiru tant atti taʼ vandaliżmu? F’ħafna postijiet, il-​vandali donnhom jaraw xi gost f’li jkerrhu jew iħassru għalkollox il-​kabini tal-​telefon. It-​trasport pubbliku, bħalma huma l-​ferroviji u l-​karozzi tal-​linja, taʼ spiss ikun il-​mira tagħhom. Donnu li l-​vandali ma jimpurtahom minn xejn. Imma x’hemm moħbi wara ħafna mill-​vandaliżmu li naraw jew li nsofru minnu?

Marco,a żagħżugħ minn Rio de Janeiro, ħadha bi kbira meta t-​tim tiegħu tilef logħba futbol​—tant ħadha bi kbira li beda jissotta l-​ġebel lejn karozza tal-​linja mgħobbija bil-​partitarji tat-​tim rebbieħ. Jew ikkunsidra lil Claus. Meta ma tantx mar tajjeb fl-​iskola, tant ħadha bi kbira li beda jwaddab il-​ġebel u jkisser it-​twieqi. Madankollu, il-​“gost” malajr marlu meta missieru ntalab iħallas tad-​danni. Żagħżugħ ieħor, Erwin, kien imur l-​iskola u jaħdem. Hu u sħabu kienu meqjusin bħala żgħażagħ mill-​aħjar. Madankollu, id-​delizzju tagħhom kien li jagħmlu atti taʼ vandaliżmu fl-​inħawi fejn joqogħdu. Il-​ġenituri taʼ Erwin ma kienu jafu xejn dwar dan. Valter kien orfni li ma kellu l-​ebda għażla ħlief li jgħix fit-​toroq taʼ São Paulo. Ħbiebu tal-​qalb kienu klikka taʼ vandali, u b’hekk spiċċa jagħmel bħalhom u anki tgħallem l-​arti marzjali. Eżempji bħal dawn juruna li wara l-​għata tal-​vandaliżmu hemm individwi involuti, u li dawk l-​affarijiet u l-​emozzjonijiet li jwassluhom s’hemm ivarjaw minn wieħed għal ieħor.

“Il-​vandaliżmu jistaʼ jkun att taʼ vendikazzjoni jew mod kif wieħed jesprimi opinjoni politika. Xi kultant kemm iż-​żgħażagħ u kemm il-​kbar jikkommettu l-​offiża purament għall-​‘gost,’” tgħid The World Book Encyclopedia. Madankollu, iktar milli huwa mod kif tgħaddi siegħa divertiment, il-​vandaliżmu jistaʼ jkollu konsegwenzi serji, saħansitra fatali. Grupp taʼ żgħażagħ kellhom aptit “jiddevertu ftit,” u meta raw raġel rieqed, dawn xarrbuh b’likwidu li jieħu n-​nar u tawh sulfarina. Il-​vittma, wieħed Indjan, miet iktar tard l-​isptar. Skond rapport, “dawn iż-​żgħażagħ jingħad li qalu li huma ma immaġinawx li dan kien se jagħmel xi differenza għal xi ħadd peress li ħafna tallaba kienu ngħataw in-​nar fit-​toroq, u l-​ebda azzjoni ma kienet ittieħdet.” Iħallix il-​vandaliżmu vittmi jew le, il-​konsegwenzi kemm finanzjarji u kemm emozzjonali, ma jispiċċaw qatt. Mela, x’jistaʼ jikkontrolla jew iwaqqaf il-​vandaliżmu?

Min Jistaʼ Jwaqqaf il-​Vandaliżmu?

Jistgħu l-​pulizija u l-​iskejjel jilqgħulu l-​vandaliżmu? Problema waħda hija li l-​awtoritajiet għandhom mnejn ikunu mgħobbijin b’offiżi iktar serji, bħalma huma t-​traffikar tad-​drogi jew każijiet taʼ qtil, milli b’offiżi “taʼ bla vittmi.” Skond wieħed uffiċjal tal-​pulizija, meta xi żagħżugħ jidħol fl-​inkwiet, il-​ġenituri taʼ spiss “iwaħħlu fil-​ħbieb li jagħmilha magħhom, jew fl-​iskola, jew fil-​pulizija talli jkunu qabduh.” L-​edukazzjoni u l-​inforzar tal-​liġi jistgħu jnaqqsu l-​vandaliżmu; madankollu, x’jiswa jekk l-​attitudni tal-​ġenituri ma tinbidilx? Wieħed probation officer tat-​tfal jgħid: “Il-​kaġun taʼ kollox huwa għax dawn ma jsibux x’jagħmlu u jsibu x-​xoqqa f’moxtha. [It-tfal] idumu barra, u ma jsibu xejn x’jagħmlu. U wisq probabbli li lanqas ikun hemm xi ħadd għassa tagħhom​—għax kieku ma ssibhomx jiġġerrew barra.”

Għalkemm il-​vandaliżmu huwa problema serja f’ħafna postijiet, ikkunsidra kif tistaʼ tinqaleb il-​folja. Il-​vandali żgħażagħ imsemmijin fil-​bidu tbiddlu; issa qed jevitawh għalkollox dak l-​atteġġjament antisoċjali. X’ġiegħel lil dawn in-​nies li qabel kienu delinkwenti jbiddlu l-​istil taʼ ħajja tagħhom? Ħaġ’oħra, tibqaʼ mistagħġeb li kieku l-​vandaliżmu mhux talli jonqos imma talli jiġi eliminat għalkollox? Nistidnuk taqra l-​artiklu li jmiss.

[Nota taʼ taħt]