Luqa—Ħaddiem u Sieħeb Maħbub

KIENET is-​sena 65 E.K. Il-​post kien Ruma. Luqa kien jaf bir-​riskji marbutin mal-​fatt li jidentifika lilu nnifsu bħala ħabib taʼ l-​appostlu Pawlu li dak iż-​żmien kien għaddej ġuri minħabba t-​twemmin tiegħu. Kien jidher li x’aktarx Pawlu kien se jirċievi s-​sentenza tal-​mewt. Imma f’dak iż-​żmien kritiku, Luqa biss—u ħadd iktar ħliefu—kien maʼ l-​appostlu.—2 Timotju 4:​6, 11.

L-isem Luqa huwa familjari maʼ dawk li jaqraw il-​Bibbja għaliex l-​Evanġelju li kiteb hu jġib ismu. Luqa vvjaġġa distanzi twal maʼ Pawlu, li sejjaħlu “tabib maħbub” u ‘ħaddiem sieħbi.’ (Kolossin 4:14; Filemon 24) L-​Iskrittura tipprovdi ftit informazzjoni dwar Luqa, billi ssemmi ismu tliet darbiet biss. Madankollu, hekk kif teżamina dak li nafu dwar Luqa, x’aktarx li int se tħoss l-​istess apprezzament taʼ l-​appostlu Pawlu lejn dan il-​Kristjan leali.

Kittieb u Missjunarju

L-​Evanġelju taʼ Luqa u l-​ktieb taʼ l-​Atti taʼ l-​Appostli huma indirizzati lil Teofilu, u dan jindika li kien Luqa li kiteb dawn iż-​żewġ dokumenti ispirati minn Alla. (Luqa 1:3; Atti 1:1) Luqa ma jgħidx li hu xehed għall-​ministeru taʼ Ġesù Kristu. Minflok, Luqa jgħid li hu rċieva l-​informazzjoni minn uħud li raw dan kollu b’għajnejhom stess u li hu ‘fittex kollox mill-​bidu b’eżattezza.’ (Luqa 1:​1-3) Għalhekk, x’aktarx li Luqa sar segwaċi taʼ Kristu f’xi żmien wara Pentekoste tas-​sena 33 E.K.

Xi wħud jaħsbu li Luqa trabba f’Antjokja tas-​Sirja. Huma jinnotaw li l-​ktieb taʼ l-​Atti jagħti dettalji dwar ġrajjiet li seħħew f’din il-​belt u li l-​ktieb isemmi wieħed mis-​sebaʼ “rġiel kwalifikati” bħala “proselita minn Antjokja,” filwaqt li l-​bliet tas-​sitta l-​oħrajn ma jsemmihomx b’mod speċifiku. M’għandniex xi ngħidu, ma nistgħux inkunu ċerti li dan jindika interess speċjali f’Antjokja bħala l-​belt fejn trabba Luqa.—Atti 6:​3-6.

Għalkemm Luqa ma jissemmiex fl-​Atti, ċerti siltiet jużaw il-​pronomi “aħna,” u “tagħna,” u dan jindika li hu ħa sehem f’xi ġrajjiet deskritti fil-​ktieb. Meta Luqa kiteb dwar ir-​rotta li ħadu Pawlu u sħabu mill-​Asja Minuri, hu qal: “Qabżu l-​Misja u niżlu Troas.” Kien fi Troas li Pawlu kellu viżjoni taʼ raġel mill-​Maċedonja li talbu bil-​ħrara: “Għaddi l-​Maċedonja u għinna.” Luqa żied jgħid: “U malli ra l-​viżjoni, fittixna mmorru l-​Maċedonja.” (Atti 16:​8-10) Minħabba li l-​ewwel qal li huma “qabżu” mbagħad aħna “fittixna” mmorru, hu jindika li Luqa ngħaqad mal-​grupp taʼ Pawlu fi Troas. Imbagħad, Luqa ddeskriva l-​attività taʼ l-​ippridkar ġo Filippi fl-​ewwel persuna fil-​plural, billi indika li ħa sehem fiha. Hu kiteb: “F’jum is-​Sabat ħriġna mill-​bieb tal-​belt u morna ħdejn xmara, fejn ħsibna li kien hemm post tat-​talb; u qgħadna bil-​qiegħda u bdejna nkellmu lin-​nisa li kienu nġemgħu.” B’riżultat taʼ dan, Lidja u n-​nies kollha taʼ darha aċċettaw l-​aħbar tajba u tgħammdu.—Atti 16:​11-15.

Ġo Filippi, fejn Pawlu fejjaq qaddejja li kienet teħber taħt l-​influwenza taʼ “demonju tat-​teħbir,” huma ffaċċjaw xi oppożizzjoni. Meta s-​sidien tagħha raw li l-​mezz tal-​qligħ tagħhom kien spiċċa fix-​xejn, huma ħatfu lil Pawlu u lil Sila, li mbagħad ġew imsawtin u mitfugħin il-​ħabs. Milli jidher, Luqa ma ġiex arrestat, għaliex hu jiddeskrivi s-​sitwazzjoni diffiċli taʼ sħabu fit-​tielet persuna. Malli nħelsu, Pawlu u Sila ‘raw lill-​aħwa, inkuraġġewhom u telqu.’ Kien biss meta iktar tard Pawlu rritorna Filippi li Luqa reġaʼ beda jikteb fl-​ewwel persuna. (Atti 16:​16-40; 20:​5, 6) Jistaʼ jkun li Luqa baqaʼ Filippi biex jindokra x-​xogħol f’dan il-​post.

Jiġbor l-​Informazzjoni

Luqa kif kiseb il-​materjal biex jikteb l-​Evanġelju tiegħu u l-​ktieb taʼ l-​Atti? Is-​sessjonijiet miktubin fl-​ewwel persuna fil-​ktieb taʼ l-​Atti—dawk li fihom Luqa inkluda lilu nnifsu fl-​istorja—jindikaw li hu akkumpanja lil Pawlu minn Filippi sa Ġerusalemm, fejn l-​appostlu reġaʼ ġie arrestat. Huma u sejrin, il-​ħbieb taʼ Pawlu baqgħu maʼ Filippu, li kien evanġelizzatur, fiċ-​Ċesarija. (Atti 20:6; 21:​1-17) Luqa setaʼ jiġbor l-​informazzjoni għar-​rakkont tiegħu dwar l-​ewwel attivitajiet missjunarji fis-​Samarija mingħand Filippu, li kien minn taʼ quddiem fix-​xogħol taʼ l-​ippridkar f’dan il-​post. (Atti 8:​4-25) Imma mingħand min iktar setaʼ Luqa jikseb l-​informazzjoni?

Is-sentejn li Pawlu qattaʼ l-​ħabs f’Ċesarija x’aktarx li taw l-​opportunità lil Luqa biex jagħmel ir-​riċerka għar-​rakkont tiegħu taʼ l-​Evanġelju. Ġerusalemm ma kinitx ’il bogħod, u minn hemm hu setaʼ jfittex fid-​dokumenti dwar il-​ġenealoġija taʼ Ġesù. Luqa niżżel bil-​miktub ħafna ġrajjiet li seħħew fil-​ħajja u fil-​ministeru taʼ Ġesù li jinsabu biss fl-​Evanġelju tiegħu. Wieħed studjuż innota li hemm xi 82 silta li jinsabu biss fl-​evanġelju li jġib ismu.

X’aktarx li Luqa sar jaf affarijiet dwar it-​twelid taʼ Ġwanni mingħand Eliżabetta, omm Ġwanni l-​Għammied. Jistaʼ jkun li kiseb id-​dettalji dwar it-​twelid taʼ Ġesù u t-​tfulija tiegħu mingħand omm Ġesù, Marija. (Luqa 1:​5-80) Setgħu kienu Pietru, Ġakbu, u Ġwanni li qalu lil Luqa dwar il-​qabda ħut mirakoluża. (Luqa 5:​4-10) Huwa fl-​Evanġelju taʼ Luqa biss li nitgħallmu dwar xi wħud mill-​parabboli taʼ Ġesù, bħal dawk tas-​Samaritan it-​tajjeb, il-​bieb id-​dejjaq, il-​munita tad-​drakma li ntilfet, l-​iben il-​ħali, u r-​raġel għani u Lazzru.​—Luqa 10:​29-​37; 13:​23, 24; 15:​8-​32; 16:​19-​31.

Luqa wera interess kbir fin-​nies. Hu kiteb dwar l-​offerta taʼ purifikazzjoni taʼ Marija, l-​irxoxt taʼ bin l-​armla, u dwar il-​mara li dilket saqajn Ġesù. Luqa jsemmi lin-​nisa li daru b’Ġesù u jgħidilna li Marta u Marija laqgħuh għandhom. L-​Evanġelju taʼ Luqa jgħidilna dwar il-​fejqan taʼ mara li kienet mgħawġa ganċ u taʼ raġel li kien marid bl-​idropsija kif ukoll dwar il-​fejqan t’għaxar imġiddmin. Luqa jgħidilna dwar ir-​raġel qasir Żakkew, li telaʼ maʼ siġra biex jara lil Ġesù, u jinnota l-​attitudni niedma tal-​wieħed ħażin li kien imdendel maġenb Ġesù.—Luqa 2:​24; 7:​11-​17, 36-​50; 8:​2, 3; 10:​38-​42; 13:​10-​17; 14:​1-6; 17:​11-​19; 19:​1-​10; 23:​39-​43.

Taʼ min jinnota wkoll li l-​Evanġelju taʼ Luqa jsemmi l-​kura taʼ ferita mis-​Samaritan it-​tajjeb fit-​tixbiha taʼ Ġesù. Minħabba li jidher ċar l-​interess tiegħu bħala tabib, Luqa kiteb dwar id-​deskrizzjoni taʼ Ġesù tal-​kura li ngħatat, inkluż l-​użu taʼ l-​inbid bħala antisettiku, iż-​żejt minħabba li jserraħ, u l-​infaxxar.—Luqa 10:​30-37.

Jieħu Ħsieb Ħabsi

Luqa kien konċernat dwar l-​appostlu Pawlu. Meta Pawlu kien arrestat fiċ-​Ċesarija, il-​prokuratur Ruman Feliċ ordna li “ma jżomm lil ħadd minn niesu milli jdur bih.” (Atti 24:23) X’aktarx li Luqa kien fost dawk li ħadu ħsiebu. Ladarba Pawlu mhux dejjem kellu saħħa tajba, jistaʼ jkun li dan kien wieħed mill-​modi kif kien ħa ħsiebu “t-​tabib maħbub.”—Kolossin 4:14; Galatin 4:13.

Meta Pawlu appella lil Ċesari, il-​prokuratur Ruman Festu bagħat lill-​appostlu lejn Ruma. Luqa akkumpanja lill-​ħabsi lealment fil-​vjaġġ twil tiegħu lejn l-​Italja u kiteb ir-​rakkont ħaj tan-​nawfraġju li ġarrbu. (Atti 24:27; 25:​9-12; 27:​1, 9-44) Waqt li kien miżmum arrestat f’daru meta kien Ruma, Pawlu kiteb diversi ittri ispirati, u hu rrefera għal Luqa fi tnejn minnhom. (Atti 28:30; Kolossin 4:14; Filemon 24) X’aktarx li kien matul dan il-​perijodu taʼ sentejn li Luqa kiteb il-​ktieb taʼ l-​Atti.

Il-post fejn kien jgħix Pawlu f’Ruma żgur li kien mimli b’attivitajiet spiritwali. Hemmhekk Luqa kellu kuntatt m’oħrajn li ħadmu maʼ Pawlu—Tikiku, Aristarku, Marku, Ġustu, Epafra, u Oneżimu, biex insemmu ftit minnhom.—Kolossin 4:​7-14.

Matul it-​tieni arrest taʼ Pawlu, meta ħass li l-​mewt kienet fil-​qrib, Luqa b’lealtà u kuraġġ kien maġenbu, avolja oħrajn kienu abbandunaw lill-​appostlu. Luqa setaʼ baqaʼ miegħu minkejja r-​riskju li jitlef il-​libertà tiegħu stess. X’aktarx li minħabba li għamilha taʼ skrib, Luqa setaʼ kiteb il-​kliem taʼ Pawlu: “Luqa biss qiegħed miegħi.” Skond it-​tradizzjoni, ftit wara dan lil Pawlu qatgħulu rasu.—2 Timotju 4:​6-8, 11, 16.

Luqa kellu spirtu taʼ sagrifiċċju persunali u kien modest. Hu ma ftaħarx bit-​tagħlim li ħa u lanqas ma stinka biex jiġbed l-​attenzjoni fuqu nnifsu. Iva, hu setaʼ segwa l-​karriera taʼ tabib, imma minflok għażel li jmexxi ’l quddiem l-​interessi tas-​Saltna. Bħal Luqa, jalla bla egoiżmu niddikjaraw l-​aħbar tajba u naqdu bl-​umiltà sabiex nagħtu glorja lil Ġeħova.—Luqa 12:31.

[Kaxxa f’paġna 19]

MIN KIEN TEOFILU?

Luqa indirizza kemm l-​Evanġelju tiegħu kif ukoll l-​Atti taʼ l-​Appostli lil Teofilu. Fl-​Evanġelju taʼ Luqa, dan ir-​raġel huwa msejjaħ “wisq eċċellenti Teofilu.” (Luqa 1:3) L-​espressjoni “wisq eċċellenti” kienet tintuża biex jiġi indirizzat individwu prominenti li jkollu għana kbir u għal uffiċjali taʼ kariga għolja fil-​gvern Ruman. L-​appostlu Pawlu indirizza lil Festu, il-​prokuratur Ruman tal-​Lhudija, bi kliem simili.—Atti 26:25.

Jidher ċar li Teofilu kien semaʼ l-​messaġġ dwar Ġesù u kien interessat fih. Luqa ttama li r-​rakkont tiegħu taʼ l-​Evanġelju kien se jgħin lil Teofilu jkun ‘jaf bis-​sħiħ iċ-​ċertezza taʼ l-​affarijiet li ġie mgħallem bil-​fomm.’—Luqa 1:4.

Skond Richard Lenski, studjuż tal-​kitbiet Griegi, m’huwiex probabbli li Teofilu kien wieħed li jemmen meta Luqa sejjaħlu “wisq eċċellenti,” għaliex “fil-​letteratura Kristjana kollha, . . . qatt ma ssib li xi ħu Kristjan jiġi indirizzat b’titlu bħal dan li jġib unur.” Meta iktar tard Luqa kiteb il-​ktieb taʼ l-​Atti, hu m’użax it-​titlu “wisq eċċellenti” imma sempliċement qal: “O Teofilu.” (Atti 1:1) Lenski jikkonkludi: “Meta Luqa kiteb l-​Evanġelju tiegħu lil Teofilu, dan ir-​raġel magħruf kien għadu ma sarx Kristjan imma kien interessat ħafna f’affarijiet marbutin mal-​Kristjanità; imma meta Luqa bagħatlu l-​Atti, Teofilu kien ikkonverta.”