Stili Taʼ Ħajja Li Jmarrdu Kemm Hi Għolja L-​ispiża?

“IL-​MARD sid kull bniedem,” jgħid qawl Daniż. Kulmin waqaʼ vittma taʼ xi marda kronika malajr se jixhed li dan is-​“sid” jaf ikun kiefer tabilħaqq! Iżda, forsi tinħasad meta ssir taf li l-​mard huwa iktar bħal wieħed li mistieden milli xi sid. Iċ-​Ċentru Amerikan għall-​Kontroll u l-​Prevenzjoni tal-​Mard jgħid li 30 fil-​mija tal-​ġranet li pazjenti jqattgħu fl-​isptar huma minħabba mardiet u korrimenti li setgħu jiġu evitati. Il-​kaġun? Stili taʼ ħajja li jmarrdu u perikolużi. Qis xi ftit eżempji.

IT-TIPJIP. Ira, li għandu 53 sena, ibati bl-​emfisema​—riżultat taʼ kważi erbgħin sena jpejjep. Bħala kura għall-​qagħda tiegħu jeħtieġ provista regulari taʼ ċilindri taʼ l-​ossiġnu, li jiswewh maʼ l-​$400 fix-​xahar. Fl-​1994, il-​kura għall-​marda taʼ Ira swietlu ’l fuq minn $20,000, li $18,000 minnhom kienu biex setaʼ jqattaʼ disat ijiem l-​isptar minħabba l-​kundizzjoni tiegħu. Xorta waħda, Ira ma jħoss l-​ebda urġenza biex jaqtaʼ t-​tipjip. “Ma temminx x’leblieba għandi,” jgħidlek.

Il-każ taʼ Ira mhux xi wieħed uniku. Minkejja l-​perikli magħrufin sewwa li jiġu mit-​tipjip, mad-​dinja kollha n-​nies ipejpu mal-​15-il biljun sigarett kuljum. Fl-​Istati Uniti, l-​ispiża annwali għall-​kura taʼ mard li għandu x’jaqsam mat-​tipjip hija stmata li tlaħħaq mal-​$50 biljun. Dan ifisser li fl-​1993, bħala medja, għal kull pakkett sigaretti li nxtara, intefqu bejn wieħed u ieħor $2.06 fi spejjeż mediċi relatati mat-​tipjip.

Meta titwieled tarbija, l-​ispejjeż mediċi relatati mat-​tipjip jistgħu jibdew jakkumulaw. Biex insemmu eżempju wieħed, studju li sar fl-​Istati Uniti sab li t-​trabi li jitwieldu lil ommijiet li jpejpu għandhom riskju doppju li jiżviluppaw qsim fix-​xofftejn jew fis-​saqaf tal-​ħalq, kundizzjoni li għandha mnejn teħtieġ sa erbaʼ operazzjonijiet fl-​ewwel sentejn. In-​nefqa medja għal kura medika u spejjeż oħra relatati maʼ din il-​kundizzjoni tul ħajja taʼ bniedem tlaħħaq mal-​$100,000 kull persuna. M’għandniex xi ngħidu, il-​flus ma jistgħu lanqas biss jibdew ikejlu l-​ispiża emozzjonali li tiġi minn difett strutturali mat-​twelid.

Xi wħud jgħidu li l-​ispiża medika għolja minħabba t-​tipjip titpatta mill-​fatt li ħafna nies li jpejpu ma jdumux jgħixu biżżejjed biex jiġbru l-​benefiċċji tas-​Sigurtà Soċjali. Madankollu, bħalma jinnota The New England Journal of Medicine, “din il-​konklużjoni hija kontroversjali; iktar minn hekk, ħafna jaqblu li l-​imwiet qabel il-​waqt m’humiex mod ħanin taʼ kif tikkontrolla n-​nefqa tal-​kura tas-​saħħa.”

L-ABBUŻ MILL-​ALKOĦOL. L-​abbuż mill-​alkoħol ġie marbut maʼ għadd taʼ problemi tas-​saħħa, inklużi ċ-​ċirrosi tal-​fwied, mard tal-​qalb, gastrite, ulċeri u wġigħ fil-​pankreas. Wieħed jistaʼ wkoll isir iktar suxxettibbli għal mard li jittieħed bħalma hi l-​pulmonite. Fl-​Istati Uniti, kull sena “maʼ l-​$10 biljun jintużaw biex jiġu kkurati nies li ma jafux jikkontrollaw ix-​xorb,” skond Dr. Stanton Peele.

L-alkoħol taʼ spiss jeffettwa lill-​fetus fil-​ġuf. Kull sena għaxriet t’eluf taʼ tfal fl-​Istati Uniti biss jitwieldu b’xi difett għaliex ommijiethom kienu jixorbu waqt it-​tqâla. Xi wħud minn dawn it-​trabi jinstab li jkollhom is-​sindromu taʼ l-​alkoħol fil-​fetus (FAS), u spiss isofru minn difetti fiżiċi u mentali. L-​ispiża medika medja għal kull tarbija li tbati bil-​FAS ġiet stmata li tlaħħaq il-​$1.4 miljun tul il-​ħajja taʼ dak li jkun.

Peress li l-​alkoħol inaqqas il-​kontroll tal-​impuls, ix-​xorb żejjed iwassal taʼ spiss għal tfaqqigħ taʼ vjolenza, li jistaʼ jwassal għal korrimenti li jkunu jinħtieġu attenzjoni medika. Hemm ukoll il-​ħsara kbira ferm ikkaġunata minn dawk li jsuqu xi vettura waqt li jkunu xurbana. Ikkunsidra ftit l-​effetti fuq Lindsey, tifla taʼ tmien snin li kellha tinqalaʼ b’diffikultà mis-​sit taʼ wara tal-​karozza t’ommha wara li sewwieqa fis-​sakra baqgħet dieħla fihom. Lindsey qattgħet sebaʼ ġimgħat l-​isptar u kellha tagħmel diversi operazzjonijiet. L-​ispiża medika tagħha qabżet it-​$300,000. Kienet tassew iffortunata li baqgħet ħajja.

L-ABBUŻ BID-​DROGI. Waħda riċerkatriċi tagħti stima taʼ $67 biljun bħala l-​ispiża annwali mill-​abbuż bid-​drogi fl-​Amerka. Joseph A. Califano, Jr., president taċ-​Ċentru dwar l-​Abbuż b’Sustanzi li Jivvizzjaw fl-​Università taʼ Columbia f’New York, jiġbed l-​attenzjoni lejn aspett ieħor tal-​problema li jiswa l-​flus: “Is-​swali taʼ wara t-​twelid fejn wieħed irid iħallas maʼ l-​$2,000 kuljum huma miżgħudin bi trabi t’ommijiet li ħadu d-​droga crack, ħaġa rari sa għaxar snin ilu. . . . Jaf jiswielek mal-​$1 miljun biex lil tarbija minn dawn li tibqaʼ ħajja trabbiha sakemm tikber.” Iktar minn hekk, jinnota Califano, “il-​fatt li ommijiet fit-​tqâla naqsu li jfittxu kura taʼ qabel it-​twelid u ma waqfux milli jabbużaw bid-​drogi kien il-​kaġun tal-​kważi $3 biljun li ntefqu mill-​Medicaid fl-​1994 għal kura taʼ pazjenti fl-​isptarijiet relatata maʼ l-​użu tad-​drogi.”

It-traġedja tas-​sitwazzjoni tkompli tiħrax meta nqisu l-​ispiża umana inkalkulabbli taʼ dan il-​vizzju. Inkwiet fiż-​żwieġ, tfal abbandunati u riżorsi finanzjarji moħlijin huma fost il-​problemi komuni li jeffettwaw lill-​familji mkissrin mill-​abbuż bid-​drogi.

IT-TAĦLIT SESSWALI. Fl-​Istati Uniti hemm iktar minn 12-il miljun ruħ li jieħdu xi mard li jiġi trasmess sesswalment (STD) kull sena, tant li l-​Istati Uniti għandha l-​ogħla rata taʼ STD fost il-​pajjiżi żviluppati kollha. David Celentano, taʼ l-​Iskola Universitarja taʼ l-​Iġjene u s-​Saħħa Pubblika Johns Hopkins, din isejħilha “mistħija nazzjonali.” L-​ispiża diretta taʼ dan il-​mard, bla ma ninkludu l-​AIDS, hi taʼ madwar $10 biljun kull sena. Iż-​żgħażagħ qegħdin f’riskju speċjali. U mhux taʼ b’xejn! Skond rapport wieħed, sa qabel ma kellhom 16-il sena, xi 70 fil-​mija minnhom kellhom x’jaqsmu sesswalment u qrib l-​40 fil-​mija minnhom kellhom x’jaqsmu maʼ minn taʼ l-​inqas erbaʼ persuni differenti.

L-AIDS hija katastrofi fiha nfisha għall-​kura tas-​saħħa. Kmieni fl-​1996 l-​iktar terapija effettiva li setgħet tinkiseb kienet tiswa bejn it-​$12,000 u t-​$18,000 fis-​sena għal kull persuna. Imma din biss frazzjoni taʼl-ispiża moħbija taʼ l-​AIDS, li tinkludi t-​telf tal-​produttività taʼ dak li jkun sar vittma u taʼ dawk li jridu jieħdu l-​ħin mix-​xogħol jew mill-​iskola biex jieħdu ħsiebu. Huwa stmat li sas-​sena 2000, l-​HIV u l-​AIDS se jkunu xorbu bejn $356 u $516 biljun mad-​dinja kollha​—ekwivalenti għal li tiknes l-​ekonomija kollha kemm hi taʼ l-​Awstralja jew taʼ l-​Indja.

IL-VJOLENZA. Meta kellha kariga taʼ kirurga ġenerali taʼ l-​Istati Uniti, Joycelyn Elders irrapportat li l-​ispiża medika tal-​vjolenza kienet taʼ $13.5 biljun fl-​1992. Il-​President Amerikan Bill Clinton osserva: “Waħda mir-​raġunijiet għala l-​kura tas-​saħħa fl-​Amerka hi tant għalja hi li l-​isptarijiet tagħna u s-​swali taʼ l-​emerġenza tagħna huma mimlijin b’nies li qalgħu xi tir jew xi daqqa taʼ sikkina.” Mhux taʼ b’xejn li The Journal of the American Medical Association isejjaħ il-​vjolenza fl-​Istati Uniti bħala “emerġenza tas-​saħħa pubblika.” Ir-​rapport jissokta: “Għalkemm il-​vjolenza mhix marda fis-​sens ‘klassiku,’ l-​impatt tagħha fuq is-​saħħa persunali u dik pubblika huwa profond daqs dak taʼ bosta mardiet fiżjoloġiċi​—jekk mhux iktar.”

Rapport minn 40 sptar f’Colorado jgħid li l-​ispiża medja għal kull vittma tal-​vjolenza matul l-​ewwel disaʼ xhur taʼ l-​1993 kienet taʼ $9,600. Iktar minn nofs dawk li ttieħdu l-​isptar ma kinux inxurjati, u ħafna minnhom ma setgħux jew ma ridux iħallsu l-​ispiża tagħhom. Sitwazzjonijiet bħal dawn iwasslu għal taxxi iktar għoljin, poloz tas-​sigurtà iktar għoljin, u kontijiet taʼ l-​isptar iktar għoljin. Il-​Colorado Hospital Association tirrapporta: “Ilkoll kemm aħna nħallsu.”

Bidla Fl-​Istil Taʼ Ħajja

Mil-​lat uman, ma tantx jidher li hemm ċans li tiġi mreġġaʼ lura t-​tendenza lejn stili taʼ ħajja li jmarrdu. “L-​Amerka mhix il-​Ġnien taʼ Għeden u qatt m’aħna se neħilsu għalkollox minn kull abbuż b’xi sustanza,” jgħid rapport mill-​Università taʼ Columbia. “Imma skond kemm jirnexxilna nrażżnu dan l-​abbuż, se naħsdu ħsad għani taʼ trabi iktar b’saħħithom, inqas vjolenza u kriminalità, inqas taxxi, inqas spejjeż mediċi, iktar profitti, studenti mgħallmin aħjar u inqas każi taʼ l-​AIDS.”

Ix-Xhieda taʼ Jehovah sabu li l-​Bibbja hi l-​akbar għajnuna biex jinkiseb dak l-​għan. Il-​Bibbja mhix xi ktieb ordinarju. Hija mnebbħa mill-​Ħallieq tal-​bniedem, Alla Jehovah. (2 Timotju 3:​16, 17) Huwa dak li ‘jgħallmek għall-​ġid tiegħek, li jqabbdek it-​triq fejn għandek timxi.’ (Isaija 48:17) Il-​prinċipji misjubin fil-​Bibbja jagħtu s-​saħħa, u dawk li jimxu fuq il-​pariri tagħha jaħsdu benefiċċji kbar.

Per eżempju, Esther darba kienet tpejjep ħafna.a Wara li bdiet tistudja l-​Bibbja max-​Xhieda taʼ Jehovah, dik li kienet tgħallimha l-​Bibbja stednitha tqattaʼ ġurnata żżur il-​kwartieri ġenerali tax-​Xhieda taʼ Jehovah, fi Brooklyn, New York. Għall-​ewwel, Esther, ħasbitha darbtejn. Billi kienet taf li x-​Xhieda taʼ Jehovah ma jpejpux, ma ħasbitx li setgħet tqattaʼ ġurnata sħiħa magħhom. Allura Esther poġġiet sigarett wieħed fil-​portmoni tagħha billi rraġunat li, jekk tiġiha l-​leblieba biex tpejjep, setgħet tagħmel hekk baxx baxx f’xi toilet. Sewwa sew kif ippjanat, wara wieħed mit-​tours Esther daħlet f’toilet tan-​nisa u ħarġet is-​sigarett. Imma mbagħad innotat xi ħaġa. Il-​kamra kienet nadifa tazza, u l-​arja kienet friska. “Assolutament ma stajtx inħammeġ dak il-​post billi npejjep dak is-​sigarett,” tiftakar Esther, “allura fflaxxjajtu ġot-​toilet. U dak kien l-​aħħar sigarett li qatt missejt!”

Mad-dinja kollha, miljuni bħal Esther qegħdin jitgħallmu jgħixu fi qbil mal-​prinċipji Bibliċi. Dan qed ikun taʼ ġid għalihom, u huma qegħdin isiru iktar taʼ benefiċċju għall-​komunitajiet fejn jgħixu. L-​iktar ħaġa importanti hi li qegħdin iġibu unur lill-​Ħallieq tagħhom, Alla Jehovah.​—Qabbel Proverbji 27:11.

Għalkemm l-​aqwa sforzi tal-​bniedem ma jistgħux jirriproduċu xi “Ġnien taʼ Għeden,” il-​Bibbja tgħid li Alla se jagħmel hekk. It-​Tieni Pietru 3:13 jistqarr: “Aħna, skond il-​wegħda tiegħu [taʼ Alla], nistennew smewwiet ġodda u art ġdida, li fihom tgħammar il-​ġustizzja.” (Qabbel Isaija 51:3.) F’dik l-​art ġdida, il-​kura medika ma tikkonċernaniex iktar, għax il-​bnedmin se jgawdu l-​ħajja b’saħħa perfetta​—kif Alla ried mill-​bidu. (Isaija 33:24) Tixtieq int titgħallem iktar dwar il-​wegħdi t’Alla? Ix-​Xhieda taʼ Jehovah jixtiequ ħafna li jgħinuk.

[Nota taʼ taħt]

[Sors tal-Istampa fʼpaġna 26]

© 1985 P. F. Bentley/Black Star