Noviembre

Keman tiktekitiliaj Jiova, yejuatsin uelis techmakas nochi tein Adán uan Eva kipolojkej, kemej tinemiskej nochipaya. Adán uan Eva kiixpejpenkej amo kitekitiliskej Jiova porin amo senkis kitasojtakej. Maski ijkon, yejuatsin kinkauak maj nemikan, maj kinpianij konemej uan maj kiixpejpenanij keniuj kiniskaltiskej. Adán uan Eva semi tajyouijkej porin amo kikaujkej maj Jiova kinixyekana uan nejon kinextij ke amo kuali taixpejpenkej. Ininkoneuj akin tayekanaya kimiktij iikniuj uan satepan, okachi momiakilij tateuilis uan taltikpakneminij kitayekanaltiayaj inintanejnekilis (Gén. 4:8; 6:11-13). Sayoj ke, Jiova kiixtalijtoya se taman tein ika kinmakixtiskia ininkoneuan akin kinekiskiaj kitekitiliskej (Juan 6:38-40, 57). Nejin technextilia ke Jiova semi tetasojta uan amo yolijsiui. Ijkon kemej okachi tikixmattiyas, okachi tiktasojtatiyas. Amo tiknekis tikchiuas kemej Adán uan Eva, ta tiknekis iuan timotemaktis. w19.03 2 § 3; 4 § 9

Tinochin uelis tiknextiskej ke titeajsikamatij, yejua ika maj timochikauakan tikajsikamatiskej ouijkayomej tein kipanouaj tokalyetouanij uan okseki tokniuan. Maj ininka timotekipachokan telpochmej, ichpochmej, akin mokokouaj, akin xiuejkejya uan akin tajyouijtokej porin momikiliani se akin kitasojtayaj. Maj tikintajtanikan keniuj yetokej uan maj tikakikan ika nejmachkayot tein techiluiskej. Maj tiknextikan ke yekmelauj tikajsikamatij tein kipanotokej. Maj tikinpaleuikan ika tein tiueliskej. Keman ijkon tikchiuaj tiknextiaj ke yekmelauj titetasojtaj (1 Juan 3:18). Keman tiktemoskej tikinpaleuiskej oksekin, maj tikpatakan tein monekis porin tataman kemej kiixnamikij kuejmolmej. Sekin amo kinouijmaka ika tajtoskej, sayoj ke oksekin kemaj. Yejua ika, maski tiktemouaj tikinpaleuiskej, amo tikintajtaniskej teisa tein ika mopinaujmatiskej (1 Tes. 4:11). Uelis panos ke keman aksa techtapouis tein kimachilia, amo tikuelitaskej tein techiluis. Sayoj ke moneki tikajsikamatiskej ke yejua ijkon momachilia. Yejua ika, moneki tikakiskej ika nejmachkayot uan amo niman titajtoskej (Mat. 7:1; Sant. 1:19). w19.03 19 § 18, 19

¿Tionmoui tikonteixmatiltis tein melauak? Maj ika titajtokan Nehemías, akin kitekitiliaya se ueyi tekiuaj. Keman kikakik ke tepamit tein kiyoualouaya Jerusalén uan ipuertas uejueliujtoyaj, tayokoyak (Neh. 1:1-4). Maj tiknemilikan keniuj semi mouik keman tekiuaj kitajtanij keyej tel tayokoxtoya. Achto ke kinankiliskia, Nehemías ijsiujka kichiuak se netataujtil. Yejua ika, tekiuaj semi kipaleuij ixolal Dios (Neh. 2:1-8). Tein kichiuak Nehemías techmachtia ke motelneki se kichiuas netataujtil achto ke se tanankilis. Maj no titanemilikan itech tein kipanok Jonás. Keman Jiova kinauatij maj kinnojnotsati akin nemiaj Nínive, motelmoujtij uan yajki oksekopa (Jon. 1:1-3). Sayoj ke ika inepaleuil Dios, kichiuak tein kinauatij uan itajtoluan kintelpaleuij akin ompa nemiaj (Jon. 3:5-10). Tein kipanok Jonás techmachtia ke Jiova uelis techpaleuis maj tiktekitilikan maski titelmouiskej. w19.01 11 § 12

Keman peua tikchiuaj tein kijtoua Biblia, uelis mopatas kemej timouikaj iniuan totasojikniuan uan tochankauan. Jesús techpaleuij maj tikajsikamatikan keyej, keman kiluij Jiova: “Motajtolis yejua ne yek melau tajtolis. Uan ika motajtolis ten yek melau xikinyolchijchipaua uan ximoinaxkatili” (Juan 17:17). Keman peua tikchiuaj tein kijtoua Biblia, tiiaxkauanya Dios uan amo tipouijok iniuan akin amo kitekitiliaj porin amo timonejnemiltiajok kemej yejuan. Maski timochikauaj tiksentokaskej kuali timouikaskej iniuan totasojikniuan uan tochankauan, xa sekin amo techyekitajok oso techixnamikij. Nejin amo tikmoujkaitaj, porin Jesús kijtoj: “Kuak se tagat takuautamatis nouan, ijkuakon yejua kitauelitaske ichankauan” (Mat. 10:36). Sayoj ke Jesús no motenkauak ke komo tikouaj tein melauak tikseliskej okachi ke tein tikauaskej. w18.11 6 § 11

Tatitanil Pablo kinpatiuitaya iikniuan uan kinextiaya ika tein ininka kijtouaya. Kemej neskayot, nochipa motasojkamatia ininka tokniuan itech inetataujtiluan. Uan itech amatajkuilolmej tein kintitanilij kiniluij ke semi kintasojtaya. Maj tikitakan se neskayot. Itech Romanos 16:1-15, kintokaytij 27 tokniuan; ompa kielnamikik ke Prisca uan Áquila, ueliskiaj “kinmiktiske” porin kipaleuijkaj uan no kijtoj ke Febe “kinpaleuijtinemi ya” miakej tokniuan kampa no pouia yejua. Kemej tikitaj, Pablo kiniluij nejon tokniuan ke kintasojkamatiliaya porin semi mochikauayaj tapaleuiskej. Pablo kimatia ke iikniuan katkaj tajtakouanij. Maski ijkon, okachi ika tajtoj kualneskayomej tein kinextiayaj. Yejua ika, keman moixtajtoltij itech nechikol, nejon tokniuan xa semi yolpakkej keman kikakkej tein Pablo kiniluiaya. Uan senkis tikmatij ke okachi kuali iuan mouikakej. ¿Tikchiuaj kemej Pablo uan nochipa tikintasojkamatiliaj tein kijtouaj oso kichiuaj tokniuan itech nechikol? w19.02 16 § 8, 9

Kemej titajtakouanij uan miakpa timopolouaj, ¿uelis tikpiaskej ajsitok toyolo iuan Dios? Kemaj, porin Jiova amo sayoj kiitstok tonepololuan. ITajtol techiluia: “Jiova, komo nepololmej tikitaskia, ¿akoni Jiova ueliskia ijkatos moixpan?” (Sal. 130:3). Yejuatsin kimati ke titajtakouanij uan techtapojpoluia (Sal. 86:5). Uan no, porin Jiova kimati tein ueli tikchiuaj uan amo kichia maj tikchiuakan tein amo tiuelij (Sal. 103:12-14). Netasojtalis techpaleuis maj amo tikauakan Dios. Moneki maj senkis tiktasojtakan toTajtsin Jiova uan maj amo keman tikauakan maski tikpiaskej tayejyekolismej. Komo ijkon tikchiuaj, tiknextiskej ke toyolo ajsitok iuan (1 Crón. 28:9; Mat. 22:37). Tejuan tikixmatij itanauatiluan Dios melaujkej uan tiknekij tikyolpaktiskej toTajtsin. Kemej tiktasojtaj Jiova, tiktayekanaltiaj itanauatiluan keman moneki tikixtaliskej tikchiuaskej teisa uan ijkon tiknextiaj ke amo tikauaj Dios. w19.02 3 § 4, 5

Keman tikitaj ke semi techpaleuia tikchiuaskej tein kuali, totakuaujtamatilis mochikaua (Sant. 1:2, 3). Kuali timomachiliaj porin tikchiuaj maj Jiova kiyolpakti kijtos ke tiikoneuan, uan okachi tiknekij tikyolpaktiskej (Prov. 27:11). Keman tikpanouaj se ouijkayot ueli tiknextiaj ke senkis tikixtalijtokej tiktekitiliskej (Sal. 119:113). Tiknextiaj ke tikteltasojtaj Jiova uan ke senkis tikixtalijtokej tiktakamatiskej itanauatiluan uan tikchiuaskej tein kineki (1 Rey. 8:61). Melauak ke tinochin timopolouaj porin titajtakouanij. Keman timopoloskej, maj tikelnamikikan tein kipanok tekiuaj Ezequías. Yejua mopoloj, sayoj ke moyolnonotsak uan kisentokak kitekitilij Jiova “ika se yolo ajsitok” (Is. 38:3-6; 2 Crón. 29:1, 2; 32:25, 26). Yejua ika, maj amo tikauakan maj Satanás kipitsotili totanemilil. Maj tiktajtanikan Jiova maj techpaleui maj tikpiakan “se yolo tatakamatkej” uan ijkon tiksentokaskej tiktakamatiskej (1 Rey. 3:9; Sal. 139:23, 24). w19.01 18, 19 § 17, 18

Titanankiliskej itech nechikolmej techpaleuia (Is. 48:17). ¿Keniuj? Yekinika, komo tikixtaliaj timomaajokuiskej, okachi kuali timomachtiskej tein moitas itech nechikol, okachi kuali tikajsikamatiskej iTajtol Dios uan okachi tikchiuaskej tein tikajsikamatij. Ojpatika, xa okachi techyolpaktis nechikolmej, porin amo sayoj titakaktoskej. Uan expatika, kemej moneki timochikauaskej keman titanankiliaj, okachi amo tikelkauaskej tanemililmej tein tikijtoskej. Uan no, Jiova kiyolpaktia maj ika titajtokan tein tikneltokaj. Uelis tikyekmatiskej ke yejuatsin techkaki uan semi kipatiuita keman timochikauaj titanankiliskej itech nechikolmej (Mal. 3:16). Uan no, kinextia ke kipatiuita keman techtatiochiuia porin timochikauaj tikyolpaktiskej (Mal. 3:10). Tikitakejya keyej moneki titanankiliskej. w19.01 8 § 3; 9, 10 § 7-9

Itamatilis Jiova moita itech tein kichiua touan. Amo kiixtalia tel miak tanauatilmej, okachi kuali, technextilia ika nejmachkayot maj tiktakamatikan tanauatil tein kinextia netasojtalis. Techmachtia maj tinemikan kemej techyolmajxitia uan maj tiktauelitakan tein amo kuali. Itech tanojnots tein Jesús kitemakak itech se tepet techpaleuij maj tikajsikamatikan keyej taltikpakneminij kichiuaj tein amo kuali (Mat. 5:27, 28). Uan itech yankuik taltikpak, kemej Tekiuaj itech iTekiuajyo Dios, kisentokas techmachtis maj tikitakan tein kuali uan tein amo kuali kemej yejua kiita (Heb. 1:9). Jesús no kichiuas maj tiyektikej itech tonakayo uan totanemilil. Sayoj xiknemili: amo tiknekisok tikchiuas tein amo kuali nion titajyouisok porin titajtakolej. Ijkuak, yekmelauj tiyolpakis ijkon kemej Jiova motenkaua (Rom. 8:21). Sayoj ke, amo keman uelis tikchiuaskej nochi tein tiknekiskej. Taixejekol maj sayoj tiuelikan yekmelauj tiyolpakikan komo tikchiuaj kemej Dios (1 Juan 4:7, 8). w18.12 23 § 19, 20

Se israelita ueliskia kikauas inamik komo kiitaya ke kichiujka “se taman tein tel tepinaujtij”. Tanauatil amo kijtouaya toni katka, sayoj ke xa katka teisa tein tel amo kuali uan amo sayoj teisa tein amo motelnekia (Deut. 23:14). Sayoj ke, itech itonaluan Jesús, miakej judíos kikauayaj ininnamik ika tein yeski taman (Mat. 19:3). Tejuan amo tiknekij tiyeskij kemej yejuan. Itech itonaluan tanauatijkej Malaquías, semi moitaya maj takamej kikauanij ininnamik, xa porin kinekiaj monamiktiskej iuan se akin ayamo xiuej uan amo kiueyichiuaya Jiova. Sayoj ke yejuatsin kiyeknextij keniuj kiitaya nejon keman kijtoj: “Niktauelita maj namikuanij mokauakan” (Mal. 2:14-16). Nejin mouikaya ika tein kijtoua iTajtol Dios ika yekinika namikuanij: ke takat “mosentilis iuan inamik, uan mochiuaskej sayoj se” (Gén. 2:24). Jesús kinextij ke no tanemiliaya kemej iTajtsin keman kijtoj: “Tagat uan in siuat ten Dios kinsentalis namikuani ya, yejuan nojonkes ma amo se tagat kinxexelos” (Mat. 19:6). w18.12 11 § 7, 8

Seki tokniuan kemaj ueli tapaleuitij kampa monekij okachi tanojnotsanij. Yejuan tanemiliaj kemej tanauatijkej Isaías. Jiova tajtanik: “¿Akoni niktitanis, uan akoni techixnextitiuj?”, uan Isaías tanankilij: “¡Nikan niyetok nejua! Xinechtitani nejua” (Is. 6:8). ¿No ijkon tiknekij titanankiliskej keman monekis uan keman uelis tikchiuaskej? Keman Jesús ika tajtoj tanojnotsalis uan se kinpaleuis oksekin maj mochiuakan itatojtokakauan, kijtoj: “Ika ya nojon xiktajtanilikan Namoueyitajtsin Dios ten niaxka in tapixkalis, ma Yejuatsin kinualtitani miak tekitini para ma kisentilikan nochi nijin takilome” (Mat. 9:38). ¿Uelis titapaleuiskej kemej precursores kampa monekij okachi tanojnotsanij? Oso ¿uelis tikpaleuiskej se tokniuj maj ueli kichiua nejon? Miakej tokniuan kiitaj ke okachi kinextiaj ke kitasojtaj Dios uan oksekin keman tapaleuitij kemej precursores kampa monekij okachi tanojnotsanij. ¿Onkak okseki taman kemej uelis okachi tiktekitiliskej Dios? Komo tikchiuaj, semi tiyolpakiskej. w18.08 27 § 14, 15

Itech Evangelios senkis monextia keniuj Jiova kiita tomin uan okseki taman. Yejuatsin kinixpejpenak José uan María maj kiiskaltianij iKonetsin, maski amo kipiayaj miak tomin (Lev. 12:8; Luc. 2:24). Keman Jesús yolik, María “kikuategak tech in pesebre [...] porin amo kana takautoya tech mesón para ompa moseuiske” (Luc. 2:7). Komo kinekiskia, Jiova ueliskia kichiuas maj Jesús yolini itech se okachi kuali kali. Sayoj ke tein melauj okachi kinekia maj moskaltiani iniuan kalyetouanij akin kitayekanaltiayaj kiueyichiuaskej Dios. Keman tikitaj nejin, tikajsikamatij keniuj kiita Jiova tomin. Seki tetatmej mochikauaj kinmakaskej ininkoneuan tein okachi kuali, maski moijtakos kuali uikalis tein konemej kipiaj iuan Jiova. Sayoj ke, moyekita ke Jiova kiita ke okachi tayekantok tokuali uikalis iuan. ¿Uan tejuan? ¿No titanemiliaj kemej yejuatsin? ¿Toni kinextia tein tikchiuaj? w18.11 24 § 7, 8

Itech yejuatsin ualeua yolpakilis, yejua ika kineki maj tiyolpakikan uan techmaka miak taman tein kichiua maj tiyolpakikan (Deut. 12:7; Ecl. 3:12, 13). Sayoj ke, itech nejin tonalmej uelis yeski ouij se yolpakis. ¿Keyej? Onkak miak taman tein uelis kichiuas maj amo tiyolpakikan, kemej ijkuak momikilia aksa akin tiktasojtayaj oso kikalankixtiaj itech nechikol, tikpolouaj totekiuj oso keman namikuanij mokakauaj. No keman onkak kuejmolmej kalijtik, techkejkelouaj akin iniuan titekitij oso akin iniuan timomachtiaj uan keman techtajyouiltiaj oso techtsakuaj porin tiktekitiliaj Jiova. Uan no keman okachi titanauij oso tikpiaj se kokolis tein ika tinemijya oso tein kichiua maj titeltayokoyakan. Sayoj ke Jesucristo kineki kinyolseuis taltikpakneminij uan kichiuas maj yolpakikan (Mat. 11:28-30). Itech tanojnots tein kitemakak itech se tepet, Jesús ika tajtoj miak taman tein uelis techpaleuis maj tiyolpakikan maski tikpiaskej miak kuejmolmej itech nejin taltikpak kampa taixyekantok Satanás. w18.09 17, 18 § 1-3

Sekin amo ouij kinkisa kikauaskej seki tachiualismej keman kimatij ke amo kiyolpaktia Jiova (Prov. 23:23). Sayoj ke oksekin, maski kiajsikamatij keniuj kiita nejin tachiualismej, ouij kinkisa kikauaskej. Xa kintekipachoua keniuj momachiliskej ininchankauan, akin iniuan tekitij oso inintasojikniuan. Yejuan kimatij ke taltikpakneminij kitelpatiuitaj seki tachiualismej, kemej tein kinemiliaj ke ika kinpaleuiaj ininchankauan akin momikilijkejya. Ininneskayo seki tokniuan akin kinextijkej yolchikaualis techpaleuis maj tikpatakan tein monekis. ¿Toni kichiujkej akin mochiujkej itatojtokakauan Cristo akin nemiaj Éfeso? Biblia kimelaua: “Miakke ualayaj ten tekititinemiaj ika naualot. Uan yejuan kualkuikke ninlibros tenika momachtiayaj uan ompa kitatijke senteixteno. Uan [...] kixejekoaya nipatiu yeskia keme omepoal uan majtakti mil den platajtomin. Ika ya nojon in Tajtoltsin de Dios momoyautiaya nouiyampa” (Hech. 19:19, 20). Nejon itatojtokakauan Cristo amo omeyolouakej kinchichinoskej ininamaixuan tein tel patiyojkej katkaj uan yejua ika Jiova kintatiochiuij. w18.11 7 § 15, 16

Tepitsin satepan keman israelitas kipanauijkej ueyiat Jordán, Josué kiitak se takat akin maktoya se espada. Josué kimoujkakakik keman takat kiluij ke katka “inintaixyekankauj itateuijkauan Jiova”, uan yaya kipaleuiti ixolal Dios (Jos. 5:13-15 uan nota). Jiova senkis kiluijkaya Josué keniuj monekia moaxkatilis xolal Jericó. Yekinika xa moitaya ke seki taman tein kinauatij amo taixejekol katka. Kemej neskayot, kiluij maj kinneskayotianij itech ininnakayo nochin takamej. Nejon kijtosnekia ke miak tonalmej tateuianij amo ueliskiaj tateuiskej (Gén. 34:24, 25; Jos. 5:2). Tateuianij xa motajtaniayaj keniuj kinyekpiaskiaj ininchankauan komo taixnamikinij yayaj kinteuitij. ¡Sayoj ke panok se taman tein amo kichiayaj! Akin nemiaj Jericó amo kinteuitoj porin kintelmouiliayaj. Biblia kijtoua: “Itech xolal Jericó tel kuali tatsaktoya porin amo kinekiaj maj kalakinij israelitas; amo akin kisaya uan amo akin kalakia” (Jos. 6:1). Senkis tikmatij ke nejin kichikauak inintakuaujtamatilis israelitas itech itaixyekanalis Jiova. w18.10 23 § 5-7

¿Keniuj uelis tiyeskij tiyolyemankej kemej Pablo? Se taman, moneki amo tiknekiskej maj techueyitalikan ika tein tiuelij tikchiuaj ika inepaleuil Jiova. Moneki timotajtaniskej: “¿Keniuj nikinita akin nikinnojnotsa ika Biblia? ¿Nikinchikoita sekin?”. Semanauak taltikpak, itaixpantijkauan Jiova kisentokaj kintemouaj akin kinekiskej kikakiskej kuali tanauatilmej. Sekin hasta mochikauaj momachtiskej inintajtol oso nemiskej kemej taltikpakneminij akin kinitaj ke amo teyi chiuanimej. Nejin tokniuan amo kinemiliaj ke okachi ueyichiuanimej, ta mochikauaj kiajsikamatiskej sejse taltikpaknenkej uan ijkon kimatiskej keniuj uelis kipaleuiskej maj kikaki kuali tanauatilmej. w18.09 5 § 9, 11

Romanos kimiktijkej Judas. Judas uan miakej judíos kitelnekiaj maj ejkoni Mesías, porin kinemiliayaj ke yejua kichiuaskia maj romanos amo kinixyekananijok uan maj Israel oksepa yeskia se ueyi altepet (Luc. 2:38; 3:15). Miakej kinemiliayaj ke Mesías kiixtaliskia se tekiuajyot ompa Israel. Ijkon, nochin judíos akin momoyaujkaj itech tataman altepemej mokepaskiaj ininaltepeuj. Tein melauj, se tonal Juan Taauijkej kitajtanij Jesús: “¿Kox melau Tejuatsin ya ti Cristo [...] ten ualaskia? Oso, ¿kox tikchiaske ok ma uiki okse[?]” (Mat. 11:2, 3). Xa motajtaniaya ox yeskia okse taltikpaknenkej akin kinmakixtiskia judíos. Satepan ke Jesús moajokuik, ome imomachtijkauan moajsikej iuan keman yajtoyaj Emaús uan kiluijkej ke Mesías amo kichiujka tein yejuan kichiayaj (Luc. 24:21). Uan tepitsin satepan, tatitanilmej kitajtanijkej: “Totekotsin, ¿xe axkan ya tikintekauilia ke oksepa in pueblojuani de Israel ma yejuan moyekantiyakan san?” (Hech. 1:6). w18.06 4 § 3, 4

Okachiok moneki timoyekpiaskej keman tiktekakiliaj tein amo kuali tein kinijtouiliaj itaixpantijkauan Jiova. Maj amo tikelkauakan ke Satanás ‘kinteiluilijtinemi’ itekitikauan Dios (Apoc. 12:10). Yejua ika, Jesús technejmachtij ke akin techtauelitaj miak taman techtakajkayauiliskiaj (Mat. 5:11). Komo tikakij nejin tanejmachtilis, amo tikmoujkakakiskej tein kijtouiliskej ixolal Dios. ¿Tikuelitaj tikintapouiskej totasojikniuan teisa tein mochiuak, tikintitaniliskej correos electrónicos uan tikintajkuilouiliskej ika celular? Keman tikitaj ke kitematiltiaj teisa oso tikakij tein aksa kipanok uan teyolnotsa, ¿tiknekij tejuan niman tiktematiltiskej? Achto ke titetapouiskej teisa, tiktitaniskej se correo electrónico oso tiktajkuilouiliskej aksa ika celular, moneki timotajtaniskej: “¿Nikyekmati ke melauak nejin? ¿Nikpia nochi tein kinextia ke melauak?”. Komo amo tikyekmatij, uelis tiktematiltijtoskej teisa tein amo melauak. Yejua ika, komo amo tikyekmatij, okachi kuali maj amo tiktitanikan uan maj tikixpolokan. w18.08 3 § 3; 4 § 6, 7

Jesús kineki maj tiyolpakikan. Keman tikualtakamej, amo nochin motasojkamatij. Sayoj ke maski amo motasojkamatiskej, maj tiksentokakan tikualtakamej. Amo tikmatij keniuj semi tapaleuis komo tikualtakamej. Akin yekmelauj kualtakat amo kichia maj no kimakakan teisa. Jesús kijtoj: “Kuak tiknekis tikintatamakas aksame, ijkuakon xikinnotsa nekes ten amo teyi kipiaj uan nekes ten makotoltijke. Uan no xikinnotsa nekes ten koxojme uan ixpojpoyome. Uan [...] Dios mitsmaktilis yolpakilis porin yejuan amo ueliske mitsnotsaske no xitatakuaki tech ninchan” (Luc. 14:13, 14). Biblia kijtoua ke akin kualtakat kitatiochiuiskej uan ke “yolpaki akin kinextia ke kiajsikamati akin amo kuali moajsi” (Sal. 41:1; Prov. 22:9). Moneki tiyeskij tikualtakamej porin yekmelauj tiknekij tikinpaleuiskej oksekin. w18.08 21 § 15, 16

Itech nejin tonalmej ouij tekisa se kiajsis nochi tein kinextia ke teisa melauak uan maj kuali se kiixejeko porin miakpa amo nochi techmatiltiaj, miak taman amo melauak uan titajtakouanij. ¿Toni uelis techpaleuis? Tayolmajxitilismej tein tikajsij itech iTajtol Dios. Semej kijtoua ke amo se kinextia tamatilis uan se mopinaujtia komo se kijtoua tein se kinemilia achto ke se kikakis nochi (Prov. 18:13). Okse techelnamiktia ke moneki amo tikneltokaskej nochi tein tiktekakiliaj komo amo achto tiktemouaj tikmatiskej ox melauak (Prov. 14:15). Uan no, maski miak xiujmejya tiktekitilijtoskej Jiova, moneki amo tiknemiliskej ke nochi tikajsikamatijya. Tayolmajxitilismej tein kitemaka Biblia techyekpiaj porin techpaleuiaj maj tiktemokan tikmatiskej ox teisa melauak uan maj kuali titaixpejpenakan. w18.08 7 § 19

Keman timoauiaj, nochin ueli kiitaj ke tiiaxkauan uan ke timotemakaj tiktakamatiskej. Jesús kichiuak se taman kemej nejon keman moauij, porin kemej yeskia kiluij iTajtsin: “Nikchiuas motanejnekilis, noDios, nechtelyolpaktia” (Sal. 40:7, 8). ¿Keniuj momachilij Jiova keman Jesús moauij? Biblia kijtoua: “Kuak kiauij ya Jesús, ijkuakon nimantsin Yejuatsin ajkopankisak den ueyiat. Uan ijkon tatapouik tech eluiyak uan Jesús kitak in [y]ektikatsin [e]spíritu de Totajtsin Dios ten ual temoaya keme se tototsin paloma uan kalayik itech Jesús. Uan no ijkon no mokakik se tajtolis den eluiyaktsinko ten Yejuatsin kijtoaya ijkuin: ‘Yejuatsin nijin Notasojkonetsin tenika semi nimoyolpakiltia’” (Mat. 3:16, 17). Jiova semi kiyolpaktij kiitas ke iKonetsin, akin iaxkaya katka, motemakaya kitekitilis sayoj yejuatsin. No ijkon, Jiova semi yolpaki keman timotemaktiaj, uan techtatiochiuis (Sal. 149:4). w18.07 23 § 4, 5

Itajtoluan kinextijkej ke amo kipoujkaitaya Jiova, akin kichiujka nejon ueyi tachiualis. Nejin nesi ke melauak ika tein kijtoj se akin kijkuiloj salmos: “Yejuan kikualantijkej [Jiova] itech at tein onkaya Meribá, uan amo kuali kiyajki Moisés ika tein yejuan kichiujkej. Yejuan kiyolkualantijkej, uan yejua amo kiyeknemilij tein kijtoj ika itenoj” (Sal. 106:32, 33; Núm. 27:14). Moisés amo kiueyichiuak Jiova kemej kinamikia. Jiova kiluij Moisés uan Aarón: “Nanomen nankiixnamikkej notanauatil” (Núm. 20:24). Senkis nesi ke ueyi tajtakojkej. Achto, Jiova amo kinkaujka maj kalakinij itech tal Canaán tel miakej israelitas akin uampoymej katkaj porin taixnamikkej (Núm. 14:26-30, 34). Yejua ika kinamikia uan taixejekol katka maj no ijkon kitatsakuiltiani Moisés porin taixnamikik. Yejua amo kalakiskia itech Tal tein motenkaujka kinmakas. w18.07 14 § 9, 12; 15 § 13

Komo se tokniuj amo tayi tayil tein teuintij porin kikuejmoloua itanemilil, amo titayiskej maski totanemilil amo techkuejmoloua porin amo tiknekij maj amo kuali momachili. Moajsij tokniuan akin achto ke mochiuaskiaj itaixpantijkauan Jiova tel tauanayaj, sayoj ke axkan senkis kiixtalijkej amo tayiskej nion tepitsin. Amo tiknekij tikchiuaskej maj oksepa peuakan tayikan uan maj tajyouikan (1 Cor. 6:9, 10). Yejua ika, komo tiknekij tikmakaskej se tokniuj tayil tein teuintij uan kijtoua ke amo kineki, amo tiknextiliskiaj netasojtalis komo tikteliluiskiaj maj tayi. Keman Timoteo kipiaya kemej 20 xiujmej, mokauak maj kineskayotianij itech inakayo maski semi kikokoskia porin amo kinekia kinyolxokolis judíos akin yaya kinnojnotsati. Yejua kimatia ke yejuan kiitayaj ke takamej motelnekia moneskayotiskej itech ininnakayo. Ijkon, kichiuak kemej tatitanil Pablo (Hech. 16:3; 1 Cor. 9:19-23). ¿Uan tejuan? ¿No timotemakaj tikauaskej seki taman porin tiknekij tikinpaleuiskej oksekin? w18.06 18, 19 § 12, 13

Keman tikixmati aksa akin amo itaixpantijkauj Jiova, ¿yekmelauj tikixmati? Xa sayoj tikmatis keniuj monotsa, keniuj ixtamati uan okseki taman. Sayoj ke amo ijkon keman tikixmati se itaixpantijkauj Jiova. Tikmati ke kitasojta Jiova uan no ke yejuatsin kiitak teisa tein kuali itech iyolo uan kiyoleuak maj poui itech ixolal (Juan 6:44). Uan maski kayot itech okse ueyi altepet oso taman kemej moskaltij, kuali tikixmatiya uan yejua no kuali mitsixmatiya. Niman keman tikixmati okse tokniuj, tikita ke nantajtouaj sayoj se tajtol: “tajtol tein chipauak” ika tein melauak. Nejin kijtosneki ke nankineltokaj Dios, nankitakamatij itanauatiluan uan nantakuaujtamatij itech tein yejuatsin motenkaujtok kichiuas. Nochi nejin mitspaleuia xitakuaujtamati itech nejon tokniuj uan kuali ximouikakan nochipaya. w18.12 21 § 9, 10

Ika itaixyekanalis Cristo, oloch taojtokaltianij senkis kimelaujkej ke tokniuan akin amo katkaj judíos amo monekia moneskayotiskej itech ininnakayo (Hech. 15:19, 20). Sayoj ke xiujmej satepan, miakej tokniuan judíos kisentokayaj kinneskayotiayaj ininkoneuan. Sayoj ke, xa timotajtaniskej: “Komo imikilis Jesús kiixpoloj Tanauatil, ¿keyej kikauak maj nejon kuejmol kisentokani miak xiujmej?” (Col. 2:13, 14). Sekin amo niman kiajsikamatij tein mopata kemej momelauaya se tamachtilis. Monekik panoskej miak tonalmej uan ijkon tokniuan judíos kiajsikamatiskiaj ke amo monekiaok moneskayotiskej itech ininnakayo (Juan 16:12). Sekin ouij kinkisaya kiajsikamatiskej ke nejin amo kinextiayaok ke pouiaj itech ixolal Dios (Gén. 17:9-12). Oksekin kimouiliayaj maj kintajyouiltianij kampa nemiaj porin katkaj tamamej (Gál. 6:12). Sayoj ke satepan Cristo okachi kimelauak nejin itech amamej tein kijkuiloj Pablo (Rom. 2:28, 29; Gál. 3:23-25). w18.10 24, 25 § 10-12

Caifás mochiak hasta maj tayoua uan ompa kintitanik tateuianij maj kikitskitij Jesús. Sayoj ke Jesús kimattoya ke kiixtalijkaj kimiktiskej. Yejua ika, itech nejon youak keman iniuan takuaj itatitaniluan, kiniluij maj kitemouanij seki espadas. Ika ome espadas kinmachtiskia se taman tein motelneki (Luc. 22:36-38). Nejon youak, miakej taltikpakneminij kikitskitoj Jesús, uan Pedro tel kualanik porin ika mauiltiayaj Jesús uan ika se espada kinakaskotonak semej takamej (Juan 18:10). Sayoj ke Jesús kiluij: “Xikyektali momachete kampa tikieua. Porin nochi naken moteuis ika machete, yejua ne no ika machete mikis” (Mat. 26:52, 53). Nejon tein kinmachtij iuan mouikaya tein kijtojka tepitsin achto itech se netataujtil: ke imomachtijkauan monekia amo mokalakiskej itech tein mochiua itech taltikpak (Juan 17:16). Sayoj Dios kinamiki kiyektalis tein amo moyekchiua. Yejua ika, tejuan titapaleuiaj maj onka yolseuilis uan maj amo tixexeliujtokan. Tikyekmatij ke Jiova kiyolpaktia kiitas ke maski taltikpakneminij xexeliujtokej, itech ixolal nochin kuali mouikaj (Sof. 3:17). w18.06 6, 7 § 13, 14; 7 § 16

Satanás no kitemoua maj amo tiktakamatikanok Jiova keman techtajyouiltia uan techmojmoujtia. Kemej neskayot, uelis kichiuas maj tekiuanij kiixtalikan maj amo titanojnotsakanok. Uan no, uelis kichiuas maj akin iniuan titekitij oso timomachtiaj techpijpinaujtikan porin tiktakamatij itanauatiluan Dios (1 Ped. 4:4). No uelis kichiuas maj tochankauan akin amo itaixpantijkauan Jiova techiluikan maj amo tiyakanok nechikolmej, maski yekmelauj kitemouaj techpaleuiskej (Mat. 10:36). ¿Keniuj uelis tikixnamikiskej nejin? Yekinika, maj amo tikmoujkaitakan maj techpano nejon, porin tikmatij ke Satanás techixnamiktok (Apoc. 2:10). Ojpatika, maj amo tikelkauakan tein okachi moneki: ke Satanás kiyekijtoua ke sayoj tiktekitiliaj Dios keman amo ouij techkisa uan ke tikixtopeuaskej komo tikpiaj ouijkayomej (Job 1:9-11; 2:4, 5). Uan expatika, maj tiktajtanikan Jiova maj techmaka chikaualis tein techpaleuis maj titaxikokan. Maj tikelnamikikan ke yejuatsin amo keman techsenkauas (Heb. 13:5). w18.05 26 § 14

Maski kemansa tikitaskej ke tein tikteixmatiltiaj kemej yeskia amo monaluayotia itech ininyolo taltikpakneminij, moneki amo tikelkauaskej ke semi tapaleuia maj tiksentokakan titatokakan. Melauak ke miakej amo techkakij, sayoj ke kemaj techitaj. Kiitaj ke kuali titakentiyouij, ke titapoujkaitaj uan ke tikualtakamej. Uelis yeski ke satepan, kemej timonejnemiltiaj uelis tapaleuis maj sekin kipatakan kemej techitaj. Sergio uan Olinda, akin kichiuaj tekit kemej precursor, kijtouaj ke kemej kokolispeujkej, seki tonalmej amo yajkej kampa tanojnotsayaj. Kijtouaj: “Keman timokepkej, taltikpakneminij techtajtaniayaj toni techpanoka uan techiluiayaj ke techtemouayaj”. Biblia kijtoua: “Amo ximomaseui”. Kemaj, komo tiksentokaj tikteixmatiltiaj iTekiuajyo Dios, titapaleuiskej maj motanojnotsa “tech nochi senmanauak” (Mat. 24:14). Uan tein okachi moneki, semi tiyolpakiskej porin tikmatij ke tikyolpaktijtokej Jiova. Yejuatsin kintasojta nochin akin kisentokaj “kitemakatiyoue uel miak takilome” (Luc. 8:15). w18.05 16 § 16-18

Keman taltikpakneminij tajtakojkej uan mochiujkej tajtakolejkej, Jiova kinextiani ke yejua Dios akin teyolchikaua. Niman keman Adán uan Eva kiixnamikkej, yejuatsin kijtoj seki tajtolmej tein kinyolchikauaskia ikoneuan Adán uan kinmatiltiskia ke ueliskiaj kichiaskej tein kuali. Nejin tajtolmej moajsij itech Génesis 3:15 kampa Dios motenkauak ke kiixpolos Satanás uan nochi tein amo kuali tein kichiua (1 Juan 3:8; Apoc. 12:9). Noé nemik keman taltikpakneminij kikaujkaj Dios, uan sayoj yejua uan ichankauan kiueyichiuayaj. Kemej kiitak ke noyampa onkaya tateuilis uan auilnemilis, ueliskia motayokoltis (Gén. 6:4, 5, 9, 11; Jud. 6). Jiova kimatiltij Noé ke kinixpoloskia akin kichiujtoyaj tein amo kuali uan kiluij toni monekia kichiuas uan ijkon ichankauan ueliskiaj makisaskej (Gén. 6:13-18). Nejon xa semi kiyolchikauak. w18.04 15 § 1, 2

Komo tipinauaj titajtoskej oso amo semi titajtouaj, moneki amo tiknemiliskej ke amo uelis tikinyolchikauaskej oksekin. Tein melauj, amo ouij. Kemej neskayot, keman tiktajpalouaj se tokniuj, uelis tikixuetskiliskej. Komo amo techixuetskilia, xa kipia se kuejmol uan moneki tajtos iuan aksa. Xa okachi kuali momachilis komo tikakij ika nejmachkayot (Sant. 1:19). Tinochin uelis titeyolchikauaskej. Tekiuaj Salomón kijkuiloj: “Se tajtol tein moijtoua keman monektok, ¡tel kuali temachililtia!”. Uan no kijtoj ke “keman kualtsin teixitaj kiyolpaktia se iyolo” uan ke “se kuali tanauatil kichikaua omimej” (Prov. 15:23, 30). Sayoj ke no, Pablo kijkuiloj ke hasta timokuikatiskej iniuan tokniuan se nekuikatil ika iTekiuajyo Dios uelis techyolchikauas (Col. 3:16; Hech. 16:25). Ijkon kemej okachi motokia itonal Jiova, okachi monekis maj timoyolchikauakan se iuan okse (Heb. 10:25). w18.04 23 § 16; 24 § 18, 19