Octubre

Kemej titajtakouanij amo senkis ueli tikmatij tein oksekin kimachiliaj kemej Jiova uan Jesús kichiuaj, sayoj ke kemaj uelis timochikauaskej tikajsikamatiskej tein kimachiliaj uan tein kinpoloua (2 Cor. 11:29). Amo tikchiuaj kemej akin sayoj kitemouaj yejuan mopaleuiskej, ta tikchiuaj tein Pablo kijtoj: “Amo xiktemojtinemikan de keniu nanmopaleuijtinemiske namejuan san. Ta, kachi ok xiktemojtinemikan de keniu xikinpaleuijtiyakan oksekin” (Filip. 2:4). Tayekananij itech nechikol okachi moneki kinextiskej ke teajsikamatij. Kimatij ke Jiova kintajtanis ox kinyekpiaj ichkamej tein yejuatsin iaxkauan (Heb. 13:17). Komo kinekij tapaleuiskej moneki kinajsikamatiskej oksekin. ¿Keniuj uelis kichiuaskej? Tayekananij akin teajsikamatij kikuij inintiempo uan kinpaleuiaj tokniuan. Kichiuaj netajtanilmej uan kikakij ika nejmachkayot tein kiniluiaj. Nejin okachi moneki komo semej iichkauan Jiova kineki kintapouis tein kimachilia sayoj ke amo kimati keniuj kichiuas (Prov. 20:5). Keman tayekananij ijkon kichiuaj, tokniuan okachi iniuan takuaujtamatij, okachi kuali mouikaj uan motasojtaj se iuan okse (Hech. 20:37). w19.03 17 § 14-17

Keman oksekin techtasojkamatiliaj tein ininka tikchiuaj, tiyolpakij. Sayoj ke keman tikintasojkamatiliaj oksekin tein toka kichiuaj, tikinyolpaktiaj. ¿Keyej? Porin kiitaj ke tein toka kichiujkej oso tein techmakakej yekmelauj techpaleuij. Nejon kichiua maj okachi kuali iniuan timouikakan. Keman timotasojkamatij semi tapaleuia ijkon kemej moijtoua itech tajkuilol tein axkan timomachtiaj. ¿Melauj ke semi kualtsin yeskia se manzana tachijchiuj ika oro tein no kipiaskia plata? Semi patiyoj yeskia. ¿Keniuj timomachiliskiaj komo aksa techtayokoliskia nejon? No ijkon, tajtolmej tein ika tiktasojkamatiliaj aksa tein toka kichiua semi kipatiuitas. Uan ijkon kemej tikpatiuitaskiaj miak xiujmej nejon manzana tachijchiuj ika oro, tajtolmej tein ika tiktasojkamatiliskej aksa tein toka kichiua uelis kitelpatiuitas nochi inemilis. w19.02 15 § 5, 6

Keman Adán uan Eva kikuajkej koujtakilot, kinextijkej ke amo takuaujtamatiaj iuan Jiova nion no itech itanauatiluan. Yejuan kiixpejpenkej tein kuali uan tein amo. ¿Toni kiualkuik nejon? Amo kuali mouikakejok iuan Jiova uan amo nemiskiajok nochipaya. Uan no, kinpanoltilijkej ininkoneuan tajtakol uan mikilis (Rom. 5:12). Keman Felipe kinojnotsak ueyichiujkej etíope, yejua amo kichiuak tein Adán uan Eva kichiujkej. Yejua niman moauij porin semi kitasojkamatia tein Jiova uan Jesús ika kichiujkej (Hech. 8:34-38). No ijkon, keman timotemaktiaj iuan Dios uan timoauiaj kemej kichiuak etíope, tiknextiaj ke tiktasojkamatij nochi tein Jiova uan Jesús toka kichiuanij. Uan no tiknextiaj ke titakuaujtamatij iuan Jiova uan ke tikmatij ke sayoj yejuatsin kinamiki kiixtalis tein kuali uan tein amo. w19.03 2 § 1, 2

Amo se kikauas Dios kijtosneki senkis se kitasojtas uan se kiueyichiuas uan nochipa se kichiuas tein kiyolpaktia. Itech Biblia, tajtol hebreo tein motajtolkepa “amo se kikauas Dios oso maj toyolo ajsito iuan”, mokui keman ika motajtoua teisa tein ajsitok oso amo teyi kipoloua. Kemej neskayot, israelitas kimakayaj Jiova se tapial tein monekia amo kipias se kokolis (Lev. 22:21, 22). Itekitikauan Dios amo monekia kitemakaskej se tapial tein kipoloskia se imets, se inakas, se iixtololo oso se tein mokokouaya. Jiova kiitaya ke motelnekia maj se tapial ajsitoni uan maj amo kipiani se kokolis (Mal. 1:6-9). ¿Keyej kineki Jiova maj ajsito nochi tein tikmakaskej? Nejin neskayot techpaleuis maj tikajsikamatikan. Keman tikouaj teisa kemej se takilot, tiknekij maj ajsitok, amo maj kojkoyoktik nion maj palaktik. No ijkon, Jiova kineki maj senkis tiktasojtakan uan maj amo keman tikauakan. w19.02 2 § 3

Amo sayoj moneki tikixtopeuaskej amo kuali tanemililmej uan ijkon tikyekpiaskej toyolo, ta no moneki tikseliskej tein kuali. Ne uejkauj, itech altepet tein kiyoualouaya uejueyi tepamit. Akin tajpiaya kaltenoj tatsakuaya uan ijkon taixnamikkej amo kalakiskia. Sayoj ke kemansa monekia tatapos uan ijkon ueliskiaj kikalakiskej takual uan okseki taman tein ika ixpanoskiaj. Komo amo, ueliskiaj mayanmikiskej. No ijkon, moneki kemej yeskia tiktaposkej toyolo uan tikauaskej maj kalaki itamachtilis Jiova. Itech Biblia, tikajsij itanemililuan Dios. Yejua ika, nochipa keman tikixtajtoltiaj, kemej titanemiliaj, tein tikmachiliaj uan kemej timonejnemiltiaj mouika ika itanemililuan. Techpaleuis tein tikixtajtoltiaj komo tikchiuaj ome taman. Yekinika, moneki tiktataujtiskej Jiova maj techpaleui maj tikitakan ‘kualtsitsin taman’ tein kipia iTajtol” (Sal. 119:18). Ojpatika, moneki titanemiliskej itech tein tikixtajtoltiaj. Keman tikchiuaj nochi nejin, iTajtol Dios techyololinia uan peua tikpatiuitaj itanemilil Jiova (Prov. 4:20-22). w19.01 18 § 14, 15

Jiova kimati ke tinochin titatamamej uan tataman tein tikpanouaj, uan semi kipatiuita nochi tein ika tikueyichiuaj. Maj titanemilikan itech nemaktilmej tein kimakayaj israelitas. Sekin uelia kimakayaj se cordera oso se cabrita. Akin amo kipiayaj tomin ueliskia kimakaskej “ome tórtolas oso ome pichones”. Uan komo aksa tel amo kipiaya tein ika kitemakaskia ome totomej, Jiova kiseliaya tepitsin harina tein okachi kuali (Lev. 5:7, 11). Maski harina okachi amo patiyoj katka, Dios kipatiuitaya maj kimaktilianij nejon, sayoj ke monekia yeski tein okachi kuali harina. ToDios kisentoka ijkon tanemilia axkan. Keman titanankiliaj, amo kichia maj tinochin tel kuali titajtokan kemej Apolos oso maj titetanemililpatakan kemej Pablo (Hech. 18:24; 26:28). Sayoj techtajtania maj titanankilikan kemej okachi kuali tiueliskej. Maj tikelnamikikan siuatsin akin kitemakak ome tomintsin. Jiova kipatiuitak porin kimakak nochi tein kipiaya (Luc. 21:1-4). w19.01 8, 9 § 3-5

Tikmattokejya ke taltikpakneminij techtauelitaskej. Jesús kijtoj ke itatojtokakauan kinteltauelitaskej itech nejin itamian tonalmej (Mat. 24:9; Juan 15:20). Tein Isaías kijkuiloj technejmachtia ke akin techixnamikij amo sayoj techtauelitaskej, ta no kikuiskej miak taman tein ika kinekiskej techijtakoskej, kemej techijtouiliskej teisa tein uelis nesis ke melauak, senkis techtakajkayauiliskej uan techteltajyouiltiskej (Mat. 5:11). Jiova amo kintsakuilis akin techtauelitaj maj kichiuakan nejon (Efes. 6:12; Apoc. 12:17). Sayoj ke moneki amo timouiskej. Jiova kijtoua ke “amo kualtias” nion se taman tein ika kinekiskej techijtakoskej (Is. 54:17). Jiova techmatampauis ijkon kemej se tepamit techmatampauia keman chikauak kiouaejeka (Is. 25:4, 5). Akin techtauelitaj amo keman uelis kichiuaskej maj titajyouikan nochipaya (Is. 65:17). Nochin akin techtauelitaj sayoj se yeski inintamilis: “Ixpoliuiskej” (Is. 41:11, 12). w19.01 6, 7 § 13-16

Telpochmej uan ichpochmej, Jiova kitelyolpaktia maj nochin ininselti taixpejpenakan, uan techchijchiuak kemej no techyolpaktis. Sayoj ke no, kineki kuali xitaixpejpena, porin nejon mitstelpaleuia. Xa tikinixmati oksekin telpochmej akin kiitaj auilnemilis, auilnemij, mauiltiaj seki taman tein ika uelis mikiskej, kikuij drogas oso tauanaj. Xa uelis moitas ke moyolpaktiaj, sayoj ke nejon kiualkui miak taman tein amo kuali: amo ueli kikauajok tein kichiuaj, kokolispeuaj oso hasta momikiliaj (Gál. 6:7, 8). Kinemiliaj ke uelis kichiuaskej nochi tein kinekiskej, sayoj ke mokajkayauaj (Tito 3:3). Sayoj ke no, tiktakamatiskej Jiova techpaleuia, porin amo semi tikokolispeuaj uan yekmelauj tiyolpakij (Sal. 19:7-11). Uan keman titaixpejpena ika tamatilis, tein kijtosneki ke tikixpejpena tiktakamatis itanauatiluan Dios tein yektikej, tikinnextilia Jiova uan motatuan ke uelis mouan takuaujtamatiskej (Rom. 8:21). w18.12 22, 23 § 16, 17

Keman Adán tajtakoj miak taman mopatak. Semej yejua ke taltikpakneminij peuak momikiliaj, uan nejon kinijtakoskia namikuanij. Tatitanil Pablo kiniluij tokniuan ke mikilis kitamia nemilis kemej namikuanij uan ke takat oso siuat akin inamik momikilij uelis oksepa monamiktis (Rom. 7:1-3). Tanauatil tein Jiova kinmakak israelitas kijtouaya seki taman ika nemilis kemej namikuanij. Kemej neskayot, se takat ueliskia kipias amo sayoj se inamik, se taman tein ipa kichiuayajya. Sayoj ke, Tanauatil kinyekpiaya siuamej uan konemej uan ijkon amo ininka mauiltiskiaj. Kemej neskayot, komo se israelita monamiktiaya iuan se siuat akin takeual uan satepan monamiktiaya iuan okse, monekia kisentokas kimakas yekinika inamik tein kikuaskia, tein motaliliskia uan monekia kisentokas iuan motekas. Dios tanauatiaya maj kiyekpiani (Éx. 21:9, 10). Tejuan amo monekiok tiktakamatiskej Tanauatil tein kiselij Moisés. Sayoj ke techmachtia ke Dios kitelpatiuita nemilis kemej namikuanij uan techpaleuia maj no tikpatiuitakan. w18.12 10 § 3; 11 § 5, 6

Habacuc kiluijkaya Jiova nochi tein kitekipachouaya. Sayoj ke xa motajtanij toni kichiuaskia yejuatsin. Kemej Jiova tamati kemej se tepopaj akin kinajsikamati ikoneuan, amo kiajuak Habacuc. Kimatia ke ika tein kiluij kinextiaya ke yekmelauj tajyouijtoya. Jiova kiluij ke amo uejkaua kintatsakuiltiskia judíos akin amo kitakamattoyaj. Habacuc xa yejua yekinika taltikpaknenkej akin Jiova kiluij ke itatsakuiltilis amo uejkaua mochiuaskia. Jiova kimelauilij Habacuc ke yejuatsin yaya kichiuatiya tein kiixtalijka. Nejon taltikpakneminij akin amo yolkualmej uan tateuianij kiseliskiaj tatsakuiltilis. Ika tajtolmej “itech nanmotonaluan”, Jiova kinextij ke kintatsakuiltiskia keman Habacuc uan iuampoyuan yoltoskiajok. Sayoj ke ¿yejua nejin tanankilil kichiaya Habacuc? Amo. Tein Jiova kijtoj okachi kintajyouiltiskia akin nemiaj Judá. w18.11 14, 15 § 7, 8

¿Keniuj tikinitaj akin ayamo kiixmatij tamachtilis tein melauak? Tatitanil Pablo kinnojnotsak judíos akin tepitsin kiixmatiajya Dios. Sayoj ke no kinnojnotsak akin kinueyichiuayaj tiotsitsin. Monekik kinextis yolyemanilis keman kinnojnotsak. ¿Keyej? Keman Pablo yekinika tanojnotsato okseko, akin nemiaj Licaonia kinemilijkej ke yejua uan Bernabé katkaj tiotsitsin Zeus uan Hermes. ¿Mokaujkej maj kinueyitalikan? ¿Kinemilijkej ke kualtsin maj kinpanouani nejon porin kintajyouiltijkaj itech ome xolalmej kampa achto takalpanojkaj? ¿Kinemilijkej ke nejon tapaleuiskia maj taltikpakneminij okachi kikakinij inintanojnotsalis? Amo. Yejuan amo kiuelitakej uan chikauak kiniluijkej: “¿Keye ijkon nankichiuasnekij? Amo xitechmouistilikan porin tejuan no titaka san keme namejuan” (Hech. 14:8-15). w18.09 5 § 8, 9

Keman tikixmatij tein melauak uan peua tikchiuaj, moneki tikpataskej kemej titanemiliaj uan kemej timonejnemiltiaj. Pedro tayolmajxitij: “Ijkon keme koneme ten kintakamatinemij nintatuan [...,] amo xinentinemikan ika ne tanejnekilis den tajtakol ten ne achtopa namejuan nankualkuitoyaj kuak ayamo nankixmatiaj Totajtsin Dios”. Uan no kijtoj: “Xinentinemikan ika ne yolchipaualis tech nochi namonemilispan” (1 Ped. 1:14, 15). Kemej neskayot, itech xolal Corinto miakej auilnemiaj uan akin kiselijkej tein melauak monekik kipataskej miak taman itech ininnemilis. No ijkon, axkan miakej monekini kipataskej miak taman keman kiixmatij tein melauak. Pedro ika tajtoj nejin keman kijtoj: “Amo xikchiutinemikan ok ijkon keme nankichiutiualajke kuak nannentinemiaj tech in tajtakolojpan keme nekes ten amo kixmatij Dios [...]: Nanauilnentinemiaj uan nankichiutinemiaj ijkon keme namotanejnekilis ten kuika tajtakol. Uan nanmouintijtiualayaj uan nantatakuajtiualayaj ika eliuisyot uan nanmosenuintijtiualayaj. Uan nankinmouistilijtiualayaj miak tataman tatadiosme” (1 Ped. 4:3). w18.11 6 § 13

¿Keniuj uelis tikinajsiskej akin kinekij kiseliskej nemilis nochipaya? Ijkon kemej itech yekinika siglo, sayoj ika tanojnotsalis. Yejua ika, moneki tikchiuaskej nejin tein Jesús tanauatij: “Itech tein yeski xolal oso xolalkonet kampa nankalakiskej, xiktemokan hasta nankiajsiskej ompa akin kinamiki xikalpanokan” (Mat. 10:11, TNM). Tikmatij ke amo kikakiskej kuali tanauatilmej akin amo kipiaj kuali ininyolo, akin moueyinekij oso akin amo kinekij kiixmatiskej Dios. Tikintemouaj akin kipiaj kuali ininyolo uan yolyemankej, uan yekmelauj kinekij kiixmatiskej tein melauak. Kemej neskayot, keman Jesús tekitia kemej koujxijxinkej, yekinika kitemouaya kuali kouit tein ika kinchijchiuaskia puertas, yugos uan okseki taman. Keman kiajsia, kuali kitekitiltiaya manamikmej. Tejuan no yekinika moneki tikintemoskej akin kipiaj kuali ininyolo uan satepan uelis tiktekitiltiskej tein ika tikinpaleuiskej maj mochiuakan itatojtokakauan Cristo (Mat. 28:19, 20). w18.10 12 § 3, 4

Felipe, akin kiteixmatiltiaya iTajtol Dios, kuali kinextij tein kijtosneki se kitayekanaltis tanojnotsalis maski mopatas seki taman. Felipe kipiaya se yankuik tekit itech nechikol ompa Jerusalén (Hech. 6:1-6). Sayoj ke nochi mopatak. Satepan ke kimiktijkej Esteban, peuak kinteltajyouiltiaj tokniuan. Nejin kichiuak maj cholouanij. Sayoj ke Felipe kinekia kisentokas kitekitilijtos Jiova, yejua ika yajki Samaria, kampa taltikpakneminij monekiaok kikakiskej kuali tanauatilmej (Mat. 10:5; Hech. 8:1). Felipe nochipa yaya kampa iespíritu Dios kioliniaya maj youi. Yejua ika, Jiova kichiuak maj tanojnotsani kampa taltikpakneminij ayamo kikaktoyaj kuali tanauatilmej. Ijkuak, judíos amo kinyekitayaj samaritanos. Sayoj ke kemej Felipe amo kinchikoitak, yejuan kuali momachilijkej iuan. Uan taltikpakneminij kuali kikakkej tein kinmatiltij (Hech. 8:6-8). Felipe kitayekanaltij tanojnotsalis, uan yejua ika Jiova kintatiochiuij yejua uan ichankauan (Hech. 21:8, 9). w18.10 30 § 14-16

Se tonal keman Jesús yetoya kampa motatokaytiaya Decápolis, kiualkuilijkej “se tagat ten amo takakia uan no amo yek tempanuetsia” (Mar. 7:31-35). “Jesús kuiyak ne tagat” okseko uan kipajtij. ¿Keyej amo kipajtij ininixpan oksekin? Xa porin kiitak ke kemej amo takakia, xa amo kuali momachiliaya kampa miakej yetoyaj. Maski tejuan amo ueli tikchiuaj uejueyi tachiualismej, moneki tikitaskej keniuj uelis tikinpaleuiskej tokniuan uan tikitaskej keniuj momachiliaj. Jesús kiajsikamatik keniuj momachiliaya takat akin amo takakia uan kinextilij kualtakayot. Ijkon kemej yejua, moneki inintech titanemiliskej akin xiuejkejya uan akin kipiaj se kokolis. Tein okachi kinixnextia itekitikauan Dios uan tein motelneki yejua netasojtalis, amo ke tel kuali kichiuaj teisa (Juan 13:34, 35). Nejon netasojtalis techolinia maj timochikauakan tikinpaleuiskej akin xiuejkejya uan akin kipiaj se kokolis maj yakan nechikolmej uan maj tanojnotsakan. Uan ijkon tikchiuaj maski yejuan amo ueli kichiuaj miak taman kemej kiuelitaskiaj (Mat. 13:23). w18.09 29, 30 § 7, 8

Jiova semi kinpatiuita nochin itekitikauan. Uan Jesús no kinpatiuita (Gál. 2:20). Semi tikintasojtaj tokniuan uan tiknekij tikinyekpiaskej. Yejua ika, “ma tiksentokakan ne ojtsin [...] ten kualkui yolseuilis [...] para ijkon timoyekyolmajxitijtiyoue tech totakuautamatilis” (Rom. 14:19). Tiktelnekij tiyetoskejya itech Xochital, kampa amo teyi kichiuasok maj tiknekikan timosenkauaskej. Amo onkasok kokolis, neteuilis, amo timomikiliskejok porin titajtakouanij, amo akin techtajyouiltisok, amo tikpiaskejok kuejmolmej iniuan tochankauan nion tiyolkuetauiskejok. Keman tamis mil xiuit, taltikpakneminij amo kipiaskejok tajtakol. Jiova kinselis kemej ikoneuan nikan taltikpak akin amo kikauaskej keman mochiuas tayejyekolis tein ika tamis, uan ompa “Totajtsin Dios techyankuikatalikiu nochi tejuan tiikoneuan, uan ijkon tikseliske ne iueyikualtsiyo” (Rom. 8:21). Maj tiksentokakan tiknextijtokan netasojtalis tein teyolchikaua uan maj timosenpaleuikan tikalakiskej itech yankuik taltikpak tein kualtsin yeski. w18.09 14 § 10; 16 § 18

Se momachtis iTajtol Dios amo kijtosneki sayoj se kiixtajtoltis se tamachtilis uan se kiajsis tanankililmej. Keman timomachtiaj, tiknemiliaj toni techmachtia nejon tamachtilis kemej tamati Jiova, tein kichiua uan kemej tanemilia. Tiktemouaj tikajsikamatiskej keyej technauatia maj tikchiuakan seki taman uan okseki amo. Uan no, tiknemiliaj keniuj uelis tikpataskej totanemilil uan kemej timonejnemiltiaj. Tein melauj, xa amo uelis titanemiliskej itech nochi nejin nochipa keman timomachtiskej. Sayoj ke semi kuali maj titanemilikan itech tein timomachtiaj. Itech tiempo tein tikixtaliaj timomachtiskej, uelis tikuiskej tajko nejon tiempo uan titanemiliskej (1 Tim. 4:15). Komo nochipa titanemiliaj itech iTajtol Dios, tikyekajsikamatiskej ke itanemililuan Jiova yektikej. Peua tikajsikamatij keniuj kiita teisa uan no ijkon titanemiliaj (Rom. 12:2). Keman tikpataj totanemilil, mochiua yankuik. Yolik peua titanemiliaj kemej Jiova. w18.11 24 § 5, 6

Pablo kijtoj ke yejua uan okseki tokniuan iuan tekitiaj Dios porin tanojnotsayaj uan kinmachtiayaj taltikpakneminij tein melauak (1 Cor. 3:6). Axkan, tejuan no uelis titekitiskej iuan Dios. ¿Keniuj? Komo tiktemakaj totonaluan, tein tikpiaj uan tochikaualis itech tekit tein Dios techmakatok. ¡Se tel ueyi tatiochiualis! Semi techyolpaktia keman tikuij totonaluan uan tochikaualis keman titanojnotsaj uan titamachtiaj. Yejua nejon tein kijtouaj miakej tokniuan akin uelinij tamachtianij ika Biblia. Semi techyolpaktia tikitaskej keniuj yolpakij akin tikinmachtiaj keman kiajsikamatij tein yekmelauj tamachtia Biblia, keman mochikaua inintakuaujtamatilis, keman kipataj kemej monejnemiltiaj uan keman peuaj kintapouiaj oksekin tein momachtijtokej. Jesús semi yolpakik keman 70 imomachtijkauan akin kintitanka maj tanojnotsatij mokepkej “ika ueyi pakilis” porin kinpanok tein kuali (Luc. 10:17-21). w18.08 20 § 11, 12

Komo semi totech titakuaujtamatij uelis kichiuas maj tikpiakan kuejmolmej. Uelis tiknemiliskej ke ueli kuali tikajsikamatij teisa maski amo senkis tikmatij nochi. Uan no, komo amo kuali timouikaj iuan se tokniuj, okachi ouij techkisas tikixejekoskej ox amo melauak teisa tein moijtoua. Komo tiksentokaj itech titanemiliaj tein kichiua maj amo kuali timouikakan, uelis techuikas maj tiknemilikan ke amo kuali tein kiolinia maj kitekitili Dios. Uan komo tiktekakiliaj teisa tein amo kuali uelis niman tikneltokaskej. Nejin techmachtia ke tiyolkualantoskej iniuan tokniuan uelis kichiuas maj tiknemilikan tein amo melauak (1 Tim. 6:4, 5). Yejua ika, maj amo tikauakan maj nexikolot moajsi itech toyolo. Maj tikelnamikikan ke moneki tikintasojtaskej tokniuan uan yekmelauj tikintapojpoluiskej (Efes. 4:2, 32). w18.08 6 § 15; 7 § 18

Kemej Jiova kinchijchiuak taltikpakneminij, tejuan no tiiaxkauan (Sal. 100:3; Apoc. 4:11). Sayoj ke, ijkon kemej panouanij xiujmej, Jiova kinixpejpenani sekin maj mochiuakan iaxkauan kemej amo panouani iniuan oksekin. Kemej neskayot, itech Salmo 135 moijtoua ke itekitikauan Dios akin kitakamatkej uan nenkej itech xolal Israel katkaj iaxkauan akin kintelpatiuitaya (Sal. 135:4). Uan no, Oseas kijtojka ke sekin akin amo katkaj israelitas no pouiskiaj itech ixolal Jiova (Os. 2:23). Nejin mochiuak keman Jiova peuak kinixpejpena akin amo katkaj judíos maj tekiuajtikan iluikak iuan Jesús (Hech. 10:45; Rom. 9:23-26). Nejin taltikpakneminij akin kinixpejpenkej ika espíritu kintokaytiaj ijkon: “Nanpueblojuani nanyolchipauke ten Dios kichiuak ya ke naniaxkauan” (1 Ped. 2:9, 10). Uan miakej tokniuan tatakamatinij itech nejin tonalmej, akin kichiaj nemiskej nikan taltikpak, Dios no kinita kemej ‘ixolal’ uan ‘itaixpejpenaluan’ (Is. 65:22). w18.07 22 § 1, 2

Tejuan no tikchiuaj kemej Jesús, akin senkis kinextij keniuj se taltikpaknenkej uelis yeski kualtakat. Yejua ika moneki timotajtaniskej: “¿Uelis okachi nikchiuas kemej Jesús?” (1 Ped. 2:21). Uelis tikpiaskej itatiochiualis Jiova komo tiktojtokaj tel kuali neskayot tein techkauilianij yejuatsin uan iKonetsin. Yejua ika, moneki ininka timotekipachoskej oksekin uan tiktemoskej keniuj tikinpaleuiskej. Keman Jesús ika tajtoj samaritano akin yolkuali, senkis kinextij ke kichia maj tiitatojtokakauan tikinpaleuikan oksekin, maski taman kemej moskaltijkej oso okseko kayomej (Luc. 10:29-37). Maj tikelnamikikan ke Jesús kitetapouij nejin porin se judío kitajtanij: “¿Akoni [...] moneki niktasojtas?”. Tein kinankilij kinextia ke moneki tiyeskij tikualtakamej kemej nejon samaritano komo tiknekij tikpiaskej itatiochiualis Dios. w18.08 19 § 5, 6

¿Jiova kitatiochiuij María porin kiyekpiak uan kiiskaltij iKonetsin ika nochi iyolo? Kemaj. Yekinika, kichiuak maj itachiualisuan uan itajtoluan moijkuilouanij itech Biblia. Nesi ke María amo uelik iuan yajtinemik Jesús keman tanojnotstinemik eyi xiuit uan tajko. Xa monekik mokauas ompa Nazaret porin momikilijkaya José. Yejua ika amo uelik kiselij miak tatiochiualismej tein kiselijkej oksekin. Sayoj ke kemaj iuan yetoya Jesús keman momikilij (Juan 19:26). Uan no, yetoya iniuan imomachtijkauan Jesús ompa Jerusalén seki tonalmej achto ke mochiuaskia Pentecostés itech xiuit 33, keman kiselijkej yektikatsin espíritu (Hech. 1:13, 14). Yejua xa no kiixpejpenkej iniuan oksekin. Komo ijkon, nejin kijtosneki ke kiselij tatiochiualis yetos iluikak iuan Jesús nochipaya. ¡Tel ueyi tatiochiualis kiselij porin nochipa kitakamatik Jiova! w18.07 9 § 11; 10 § 14

Jesús kitekitiltij tamachtilismej keman kinmachtij itatojtokakauan tein panoskia komo kinemiliayaj oso kichiuayaj seki taman. Kemej neskayot, kiniluij ke kualanyot kichiua maj se tateui uan ke amo kuali tanemililmej teuikaj maj se auilnemi (Mat. 5:21, 22, 27, 28). Komo timoyekanaj ika itamachtilisuan Dios, kuali tikmachtijtoskej totanemilil uan titaixpejpenaskej kemej tikueyitaliskej Dios. ¿Kijtosneki ke tinochin tikixpejpenaskej sayoj se taman? Amo. Xa ome tokniuan akin kimachtianij inintanemilil ika Biblia tataman tein kiixpejpenaskej itech seki taman. Se neskayot yejua keman tikixejekouaj ox titayiskej tayil tein teuintij. Itech Biblia amo moijtoua ke amo kuali yetok maj se tayi tayil tein teuintij, sayoj ke kemaj kijtoua ke moneki amo titeltayiskej nion titauanaskej (Prov. 20:1; 1 Tim. 3:8). Sayoj ke, keman tikixejekoskej ox titayiskej, ¿sayoj moneki itech titanemiliskej amo titeltayiskej? Amo. Maski tejuan totanemilil amo techkuejmoloua, moneki tikitaskej maj oksekin amo kinkuejmolo inintanemilil. w18.06 18 § 10, 11

Jesús senkis kinnejmachtij imomachtijkauan maj moyekpianij ika “tamajmaualis”, oso inintamachtilis Fariseos, Saduceos uan akin kitojtokayaj Herodes (Mat. 16:6, 12). Semi kuali maj tikelnamikikan ke Jesús kinnejmachtij nejin tepitsin satepan ke akin nemiaj Galilea kinekkej maj mochiuani inintekiuaj. Keman taneltokalis kipaleuia taltikpaktekiuajyot, miakpa kichiua maj onka tateuilis. Jesús kinmachtij itatojtokakauan maj amo kipaleuikan tekiuajyot nion maj kiixnamikikan. Yejua ika, tayekankatiopixkamej uan fariseos kinekkej kimiktiskej Jesús. Yejuan mouiaj maj taltikpakneminij kitajtolkakinij uan maj amo kintojtokanijok yejuan. Komo panouaya nejon, kipoloskiaj tanauatil tein kipiayaj itech taneltokalis uan itech tekiuajyot. Kijtouayaj: “Tajkon tikauaj nijin tagat Jesús ma tachiutinemi ika miak taman, ijkuakon nochi in tagayot takuautamatiske iuan. Ika ya nojon ne tekiuani romanos yejuan ualaske uan [...] techkuiliske totanauatil uan no techkuiliske nochi totaluan” (Juan 11:48). Yejua ika, tayekankatiopixkat Caifás kinemilij keniuj kimiktiskiaj Jesús (Juan 11:49-53; 18:14). w18.06 6 § 12, 13

Se tamekauilis tein Satanás kitekitiltia yejua maj okachi se kineki se kiixmatis naualot, se tajtos iniuan mikemej uan okseki taman tein kichiuaj amokuali ejekamej. Kichiua maj taltikpakneminij kinyolnotsa nejon amo sayoj ika taneltokalis tein amo melauak, ta no ika neixpetanilis. Películas, neauiltilis itech tepos uan okseki taman neixpetanilis uelis kinextiskej ke semi kualtsin tein kichiuaj amokuali ejekamej. ¿Toni techpaleuis maj amo techuetsilti nejin tamekauilis? Moneki amo tikchiaskej maj itech inechikol Dios techtekpanilikan toni uelis ika timoixpetaniskej uan toni amo. Tisejsemej moneki tikmachtiskej totanemilil tein techpaleuis maj tikchiuakan ijkon kemej Jiova tayolmajxitia (Heb. 5:14). Uan kuali titaixpejpenaskej komo tikchiuaj tein Pablo tajyolmajxitij itech tajkuilol tein axkan moita. Maj timotajtanikan: “Komo se akin nikmachtia Biblia oso nikalpanoua kiita toni ika nimoixpetania, ¿kinemilis ke nikchiua tein nitamachtia, oso ke sayoj nitaixkajkayaua?”. Komo tikchiuaj tein titamachtiaj okachi ouij yeski maj tiuetsikan itech itamekauilis Satanás (1 Juan 3:18). w18.05 25 § 13

¿Keniuj uelis tikchiuaskej kemej Pablo? Yekinika, moneki yekmelauj tiknekiskej tikinajsiskej akin kinekij kiseliskej nemilis nochipaya. Ojpatika, moneki tiktataujtiskej Jiova maj kinyololini maj techkakikan akin kipiaj kuali ininyolo (Hech. 13:48, TNM; 16:14) Silvana, akin kiajxitijtokya 30 xiujmej kemej precursora, kijtoua: “Achto ke nitanotsas, niktajtania Jiova maj nechpaleui maj nikpia se kuali tanemilil”. Maj no tiktajtanikan Dios maj ángeles techpaleuikan maj tikinajsikan akin kinekiskej techkakiskej (Mat. 10:11-13; Apoc. 14:6). Robert, akin kiuika panoua treinta xiujmejya kemej precursor, kijtoua: “Semi teyolpaktia se tekitis iniuan ángeles, akin kimatij tein kinpanoua taltikpakneminij”. Uan expatika, maj timochikauakan tikitaskej tein kuali tein kinextiaj taltikpakneminij. Carl, se tayekankej akin moauij panoua cincuenta xiujmejya, kijtoua: “Niktemoua nikitas tein yeski tein kinextis ke taltikpaknenkej kipia kuali iyolo, kemej ijkuak ixuetska, ixkualtakat oso yekmelauj kineki kimatis teisa”. Komo tikchiuaj nejon, tiksentokaskej tiktemakaskej takilot, ijkon kemej Pablo. w18.05 15 § 13; 16 § 15

Techyolpaktia tikmatiskej ke akin tikinpaleuijkej achto kisentokaj kitekitiliaj Jiova. Tatitanil Juan kijkuiloj: “Amo teyi ongak okse pakilis ten kachi nechpaktia kuak nikaki ke nokoneuan taneltokani de ke chipaukanentinemij itech in yek melauak Tajtoltsin de Dios” (3 Juan 4). Miakej precursores kijtouaj ke semi kinyolchikaua kimatiskej ke akin achto kimachtijkej kisentoka kitekitilijtok Jiova oso hasta no precursor. Yejua ika, komo tikelnamiktiaj se precursor akin yolkuetaujtok keniuj kinpaleuiani oksekin, uelis kiyolchikauas. Miakej takalpanouanij kijtouaj ke semi kinyolchikaua yejuan uan ininnamik keman se tokniuj kinmaka se amatsin kampa kintasojkamatilia porin takalpanojkej itech inechikol. Uan no ijkon panoua iniuan tayekananij, misioneros, precursores uan akin tekitij Betel keman tikintasojkamatiliaj tekit tein kichiuaj maski kipanouaj ouijkayomej. w18.04 23 § 14, 15

Salomón amo tatakamatik uan satepan monamiktij iniuan 700 siuamej uan kinpiak okseki 300 akin amo iniuan monamiktij (1 Rey. 11:3). Miakej amo katkaj israelitas uan kinueyichiuayaj tiotsitsin. Ijkon, Salomón no amo kitakamatik tanauatil tein kijtouaya ke israelitas monekia amo monamiktiskej iniuan siuamej akin okseko kayomej (Deut. 7:3, 4). Salomón yolik peuak amo kipatiuitaok itanauatiluan Dios uan kichiuak miak taman tein tel amo kuali. Kichijchiuak se altar kampa kiueyichiuaskiaj tiotsin siuat Astoret uan okse kampa kiueyichiuaskiaj tiotsin Kemós. Ompa taueyichiuak iniuan inamikuan. Hasta kichijchiuak nejon altares itech se tepet tein moajsia iixpan Jerusalén, kampa kichijchiujka itemplo Jiova (1 Rey. 11:5-8; 2 Rey. 23:13). Xa mokajkayauak keman kinemilij ke Dios kitapojpoluiskia komo kisentokaya kimaktiliaya netetayokolilmej itech templo. Sayoj ke Dios nochipa kimelaua akin tajtakoua. w18.07 18 § 7-9

¿Toni “kuejmololis tenika in Satanás kineki [mits]yolxokolis”? Uelis kitemos xikneltoka ke Jiova amo moka motekipachoua uan ke amo mitstasojta. Ida, se ichpoch akin kipia 19 xiujmej, kijtoua: “Miakpa, nikmachilia ke Jiova uejka yetok, ke amo kineki yeski noTasojikniuj”. ¿Keniuj moijkuanilia nejon tein kimachilia? Yejua kijtoua: “Nechikolmej tamatij kemej se pajti tein kichikaua notakuaujtamatilis. Achto, sayoj nimotaliaya uan amo keman nimomaajokuia. Niknemiliaya ke amo akin kinekia kikakis tein nitanankiliskia. Sayoj ke axkan nimomachtia achto ke niyas nechikolmej uan nimochikaua nitanankilis ojpa oso expa”. Tein kipanok Ida kinextia se taman tein motelneki. Escudo tein kikuiaj tateuianij romanos ixyetoyaya itamachiuj, sayoj ke takuaujtamatilis, tein kemej yeskia se escudo, uelis mochiuas okachi ueyi oso okachi tsikitsin. Tejuan tikixtaliaj itamachiuj (Mat. 14:31; 2 Tes. 1:3). Yejua ika motelneki maj tikchikauakan totakuaujtamatilis. w18.05 29, 30 § 12-14

Takat kipatak itanemilil uan tajtanik nepaleuil satepan ke talolinik (Hech. 16:25-34). No ijkon, xa sekin akin achto amo kinekkej kikakiskej tein Biblia tamachtia mopataskej uan tajtaniskej nepaleuil satepan ke kipanoskej se ouijkayot. Sekin moteltayokoltiaj keman kipolouaj inintekiuj, keman kimatij ke kipiaj se ueyi kokolis oso keman momikilia aksa akin kitasojtayaj. Sekin peua motajtaniaj keyej tinemij. Xa hasta no kijtoskej tein kijtoj takat akin tajpiaya kampa tetsakuayaj: “Xinechilikan toni moneki ma nikchiuas para ijkon nikpias ne nemakixtilis”. Keman tikinajsij itech tanojnotsalis, xa yekinika kinekiskej kikakiskej kuali tanauatilmej tein tikteixmatiltiaj. Yejua ika, komo tiksentokaj titanojnotsaj, uelis tikinyolseuiskej taltikpakneminij keman kinekiskejya techkakiskej (Is. 61:1). w18.05 19, 20 § 10-12

Axkan, Satanás kemej yeskia kinixtsakuani taltikpakneminij uan yejuan amo kiitaj ke moajsij ininmako tekiuajyomej, taneltokalis tein amo melauak uan ke kitayekanaltiaj motomintiskej (2 Cor. 4:4). Ijkon kemej Jesús, tikpiaj tatiochiualis tikinpaleuiskej oksekin maj kiixmatikan uan maj kiueyichiuakan Jiova, Dios akin temakixtia (Mat. 28:19, 20). Uelis yeski ouij se kinnojnotsas oksekin. Miakkan, taltikpakneminij okachi amo kinyolnotsa kiixmatiskej Dios, uan sekin hasta kualanij keman tikinnojnotsaj. Sayoj ke moneki timotajtaniskej ox uelis okachi tikteixmatiltiskej iTekiuajyo Dios. Semi techyolchikaua tikitaskej ke tel miakej itekitikauan Jiova akin kiajsikamatij ke amo uejkaua ixpoliuis tein amo kuali, kikauanij seki taman uan okachi kitekitiliaj yejuatsin (1 Cor. 9:19, 23). Sekin kisentokaj tapaleuiaj itech ininnechikoluan, uan oksekin yanij kampa monekij okachi tanojnotsanij. ¡Tel kualtsin maj miakej kiixpejpenakan ijkon kitekitiliskej Jiova! (Sal. 110:3.) w18.04 11, 12 § 13, 14