“Kampa tejua tiyas nejua niyas”

1, 2. 1) ¿Keniuj yetok ojti kampa nejnemij Rut uan Noemí? ¿Toni tataman tayokol kipiaj sejsemej? 2) ¿Keyej tataman tein kinpanoua Rut uan Noemí?

RUT uan Noemí nejnemij itech se ojti tein panoua itech talmej tein amo tepeyoj tein poui Moab. Axkan yetokej ininselti. Yejuan tepitsin mouejkaitaj itech nejon ueyi tal kampa taejekatok. Rut kiita ke tapoyauitiya. Yejua kiixita imonan uan kinemilia: “Xa monekisya maj tiktemokan kani timokauaskej nejin youak”. Rut kiteltasojta imonan uan motemaka kichiuas nochi tein monekis uan ijkon kiyekpias.

² Rut uan Noemí tayokoxtokej. Miak xiujmej achto Noemí momikilij itakauj uan axkan kinchokilia ikoneuan akin no momikilijkej, Mahlón uan Kilión. Rut no tayokoxtok, porin Mahlón katka itakauj. Axkan omen youij xolal Belén tein poui Israel. Sayoj ke tataman tein kinpanoua. Noemí mokepa kampa yolik, sayoj ke Rut youi kampa amo ixmati, kinkauak ichankauan, ialtepeuj uan nemilis tein kipiaya ompa, uan no itiotsitsin (xikonixtajtolti Rut 1:3-6).

3. ¿Toni netajtanilmej moneki tiknankiliskej komo tiknekij tikpiaskej totakuaujtamatilis kemej tein kipiak Rut?

³ ¿Keyej se ichpoch kemej Rut kitelpataskia inemilis? ¿Toni kimakak chikaualis tein kipaleuij maj oksepa yolpaki uan maj kiyekpia Noemí? Rut akin katka kayot Moab techkauilia se kuali neskayot ika takuaujtamatilis, uan keman tiknankiliskej nejin netajtanilmej tikajsiskej miak taman tein techpaleuis maj tikchiuakan ijkon kemej yejua. (No xikonita recuadro “Se tel kuali amatajkuilol tein tsikitsin”.) Sayoj ke achto, maj tikitakan keyej nejin ome siuamej peuak youij itech ojti tein kinajxitiskia Belén tein semi uejka.

Kalyetouanij kipanokej se ueyi tayokol

4, 5. 1) ¿Keyej Noemí uan ichankauan mokaltalitoj Moab? 2) ¿Toni tayejyekolis kipiak Noemí ompa Moab?

⁴ Rut moskaltij Moab se tsikitsin altepet, tein moajsia itonalkisayampa mar Muerto. Ompakauin onkayaj tsikitsitsin tepemej kampa panouayaj ataujmej tein uejkatan. Maski amo semi onkayaj koujmej “itech talmej tein pouiaj Moab” semi tatakia, hasta itech tonalmej keman onkaya mayan ompa Israel. Tein melauj, yejua ika Mahlón uan ichankauan kiixmatkej Rut (Rut 1:1).

⁵ Kemej ompa Israel amo onkaya toni kikuaskej, Elimélec, itakauj Noemí, kinemilij kikauas ixolal uan mokaltalitiuj Moab iuan inamik uan omen ikoneuan. Nejon xa kichiuak maj moyejyeko inintakuaujtamatilis nochin kalyetouanij, porin israelitas monekia yaskej expa xiuit kampa Jiova kiixpejpenka uan ompa kiueyichiuaskiaj (Deut. 16:16, 17). Uan maski Noemí amo keman kipoloj itakuaujtamatilis, moteltayokoltij keman momikilij itakauj (Rut 1:2, 3).

6, 7. 1) ¿Keyej xa kitekipachoj Noemí maj ikoneuan monamiktianij iniuan siuamej akin kayomej Moab? 2) ¿Keyej tel kuali katka kemej Noemí kinitak isiuamouan?

⁶ Noemí xa oksepa tajyouij keman ikoneuan monamiktijkej iniuan siuamej kayomej Moab (Rut 1:4). Yejua kimatia ke Abrahán, ininuejkaujtat israelitas, mochikauak kitemolis ikonetsin Isaac se inamik akin pouiskia iniuan ichankauan, porin yejuan kiueyichiuayaj Jiova (Gén. 24:3, 4). Uan no, Tanauatil tein kiselij Moisés kinnejmachtiaya israelitas maj amo kinkauanij ininkoneuan maj monamiktikan iniuan akin amo katkaj israelitas porin ueliskiaj kichiuaskej maj kinueyichiuakan tiotsitsin (Deut. 7:3, 4).

⁷ Maski ijkon, Mahlón uan Kilión kinixpejpenkej ome siuamej kayomej Moab kemej ininnamik. Maski Noemí xa motekipachouaya oso moyolkokouaya, mochikauak yeski kualtakat uan kintasojtas isiuamouan, Rut uan Orpá. Xa kichiaya maj se tonal no kiueyichiuakan Jiova. Sayoj ke tikmatij ke yejuan kiteltasojtayaj Noemí. Kuali uikalis tein nejin eyi siuamej kipiakej, kinpaleuij keman Mahlón uan Kilión, inintakauan Rut uan Orpá, momikilijkej uan nion kipiakej konemej (Rut 1:5).

8. ¿Toni ikualneskayouan Jiova xa kitelyololinij Rut?

⁸ Keman Rut kipanok nejin tayokol, ¿kipaleuij itaneltokalis maj yolseui? Tein melauj, xa amo. Ompa Moab kinueyichiuayaj miakej tiotsitsin, uan okachiok tein motokaytiaya Kemós (Núm. 21:29). Kemej momati, moabitas kinmiktiayaj konemej uan kinmaktiliayaj inintiotsitsin, nejon kinextia ke itech inintaneltokalis semi amo teikneliayaj uan semi tamojmoujtiayaj. Keman Mahlón oso Noemí kimachtiayaj Rut ke ininDios israelitas semi tetasojta uan teiknelia, xa kitelyololinij. Jiova taixyekana ika netasojtalis uan amo kichiua maj itekitikauan kimouilikan (xikonixtajtolti Deuteronomio 6:5). Keman Rut kipanok nejon tayokol, xa kichiuak maj okachi kuali mouika iuan Noemí. Ueli timonemiliaj keniuj kikaktok imonan akin xiuejya keman yejua kitapouijtok keniuj tamati Dios akin kipia nochi uelilis, uejueyi taman tein kichiua uan keniuj kinyekpia itekitikauan ika netasojtalis uan teiknelilis.

9-11. 1) ¿Toni kiixpejpenkej kichiuaskej Noemí, Rut uan Orpá? 2) ¿Toni uelis techmachtis ouijkayomej tein kipanokej?

⁹ Noemí kitemouaya kimatis keniuj moajsia ialtepeuj. Se tonal, xa itenkopa se tanamakakej, kimatik ke amo onkayaok mayan ompa Israel porin Jiova oksepa peuak kipaleuia ixolal. Ompa Belén oksepa peuak onka miak takual, ijkon kemej kijtosneki nejon tokayit: “Kali kampa onkak Pantsin”. Yejua ika, Noemí kinemilij mokepas ixolal (Rut 1:6).

¹⁰ ¿Toni kichiuaskiaj Rut uan Orpá? (Rut 1:7.) Kemej momikilijkej inintakauan, nejon kichiuak maj okachi kuali mouikakan iuan ininmonan. Moita ke Rut okachi kitelyolpaktiaya teiknelilis tein Noemí kinextiaya uan ueyi takuaujtamatilis tein kipialiaya Jiova. Satepan, nejin eyi siuamej peujkej youij Judá.

¹¹ Tein moajsi itech amatajkuilol Rut techmachtia miak taman. Kemej neskayot, ke tayokol kinpanoua nochin taltikpakneminij, yeskij yolkualmej oso amo yolkualmej (Ecl. 9:2, 11). Uan no techmachtia okse taman: keman momikilia se akin tiktasojtaj, semi kuali komo tiktemouaj maj techyolseuikan oksekin, uan okachi akin mopaleuiaj iuan Jiova, Dios akin Noemí kiueyichiuaya (Prov. 17:17).

Iueyi netasojtalis Rut

12, 13. ¿Keyej Noemí kintataujtia Rut uan Orpá maj mokepakan ininkalijtik, uan keniuj tanankiliaj yejuan?

¹² Ijkon kemej nejin eyi siuamej nejnemij itech ojti, okse taman kitekipachoua Noemí. Tanemilijtok itech ome ichpochmej akin iuan youij uan kiteltasojtanij yejua uan ikoneuan. Yejua amo kineki maj tajyouikanok. Kiyekmati ke amo kipias nion teyi tein uelis kinmakas komo kikauaj nochi uan youij iuan ompa Belén.

¹³ Noemí kintataujtia: “Ximokepakan nanmochajchan kampa moajsij nanmomomauan. Maj Jiova namechnextili ueyi netasojtalis, ijkon kemej namejuan nankinnextilijkej takamej akin momikilijkejya uan ijkon kemej nejua”. Noemí kiniluia ke kineki maj Jiova kintatiochiui ika se inintakauj uan maj oksepa yolpakikan. Tajkuilol kisentoka kijtoua: “Ompa, monauatij iniuan uan yejuan peujkej chokaj chikauak”. Amo ouij se kiajsikamatis keyej Rut uan Orpá kiteltasojtayaj ininmonan akin katka teiknelijkej uan kinmakaya tein kuali. Tein melauj, nejin ome ichpochmej kisentokaj kiiluiaj: “Amo, ta mouan timokepaskej itech moxolal” (Rut 1:8-10).

14, 15. 1) ¿Toni kiixtalia oksepa kichiuas Orpá? 2) ¿Keniuj kitemoua kichiuas Noemí maj mokepa Rut?

¹⁴ Sayoj ke Noemí amo ijkon mokaua. Kisentoka kitemoua keniuj kinajsikamatiltis ke semi amo uelis kinpaleuis ompa Israel, porin amo kipia itakauj akin kiyekpias nion ikoneuan akin uelis monamiktiskej iniuan. Uan no, kinemilia ke nejon amo mopatas. Uan kijtoua ke kiyolkokoua maj amo ueli kinyekpia. Orpá kiita ke melauak tein kijtoua Noemí: moneki mokepas Moab kampa moajsi imomaj uan okseki ichankauan. Kiita ke okachi kuali maj ompa mokaua. Yejua ika, maski kitayokoltia kichiuas nejon, monauatia iuan imonan uan mokepa (Rut 1:11-14).

¹⁵ ¿Kinemilia Rut ke melauak tein kijtoua Noemí? Amo. Tajkuilol kisentoka kijtoua: “Sayoj ke Rut amo kikauak”. Noemí xa oksepa peujkaya nejnemi. Sayoj ke, keman kiita ke Rut kitojtokatok, kiiluia: “¡Xikita! Mosiuamompoy akin amo nemiok itakauj mokepak itech ixolal uan iuan itiotsitsin. Ximokepa iuan mosiuamompoy” (Rut 1:15). Itajtoluan Noemí techmatiltia se taman tein motelneki: Orpá amo sayoj mokepaya ixolal, ta no “iuan itiotsitsin”. Amo kikuejmolouaya kisentokas kiueyichiuas Kemós uan okseki tiotsitsin tein amo melaujkej. ¿No ijkon tanemiliaya Rut?

16-18. 1) ¿Toni kijtoj Rut tein ika kinextia ke kipia ueyi netasojtalis? 2) ¿Toni kichiua Rut porin kiteltasojta imonan? (No xikonita taixkopimej kampa yetokej Rut uan Noemí).

¹⁶ Rut kiteltasojta Noemí uan iDios. Yejua kuali kimati tein kineki kichiuas. Itech ojti kampa tel talnextaj moajsi iselti iuan Noemí, kiixita uan kiiluia: “Amo xiksentoka xinechtataujti maj nimitskaua uan maj amo mouan niyouj; porin kampa tejua tiyas nejua niyas, uan kampa tikpanos youal nejua no ompa nikpanos youal. Moxolal yeski noxolal uan moDios, noDios. Kampa tejua timomikilis nejua nimomikilis, uan ompa nechpachoskej. Maj Jiova nechtatsakuilti komo amo mikilis techxeloua tejua uan nejua” (Rut 1:16, 17).

¹⁷ ¡Nejin tajtolmej kisentoka moelnamiki hasta axkan! Maski panokya kemej eyi mil xiuit keman Rut kijtoj nejon, kisentoka moelnamiki. Kinextia se taman tein tel kualtsin: ueyi netasojtalis. Nejin netasojtalis tein Rut kipialia Noemí semi ueyi, yejua ika kineki yas iuan imonan kampa yejua yas. Sayoj mikilis ueliskia kinxelos. Ika miak pakilis Rut kineki pouis iuan ixolal Noemí uan kikauas nochi tein onkak Moab, hasta itiotsitsin. Rut amo kichiuak kemej Orpá, ta yejua kineki ika nochi iyolo kitekitilis iDios Noemí, Jiova.a

¹⁸ Yejua ika, nejin ome siuamej kisentokaj youij itech ojti tein kinajxitis Belén tein semi uejka. Se taixejekolis tein kichiujkej kinextij ke kinuikilij kemej se semana. Sayoj ke, senyaskej kinpaleuia maj amo semi kimachilikan tayokol.

19. ¿Keniuj tejuatsin no uelis tikonnextis ueyi netasojtalis iniuan mochankauan, motasojikniuan uan nechikol, ijkon kemej Rut?

¹⁹ Axkan semi onkak tajyouilis kampa tinemij. Biblia kijtoua ke kemej tinemij itamian tonalmej semi onkak “ueyi tajyouilis”, uan tikpanouaj miak taman tein amo kuali (2 Tim. 3:1). Yejua ika, okachi moneki maj tiknextikan ueyi netasojtalis. ¿Toni nejin kualneskayot? Nejin se chikaualis tein tapaleuia itech nejin taltikpak kampa semi amo teikneliaj. Taltikpaknenkej akin kinextia amo kikaua tein kitasojta ta kisentoka moajsi iuan, uan amo mosenkaua. Nejin se kualneskayot tein motelneki kinextiskej namikuanij, kalyetouanij, iniuan totasojikniuan uan itech nechikol (xikonixtajtolti 1 Juan 4:7, 8, 20). Komo tiknextiaj nejin netasojtalis, tikchiujtoskej ijkon kemej Rut.

Rut uan Noemí ompa Belén

20-22. 1) ¿Toni panok iuan Noemí itech xiujmej tein nemik Moab? 2) ¿Toni tanemilil tein amo melauak kipia Noemí ika tajyouilis tein kipanoua? (No xikonita Santiago 1:13.)

²⁰ Tein melauj, semi taman se kijtos ke se kipialia aksa ueyi netasojtalis uan no semi taman maj se kinexti. Sayoj ke Rut kinextij ika tein kichiuak ke kiteltasojtaya Noemí uan Jiova, Dios akin kiixpejpenka kiueyichiuas. Maj tikitakan keniuj.

²¹ Satepan, nejin ome siuamej ajsij Belén, tein moajsi uejka kampa altepet Jerusalén kemej 10 kilómetros kampa ika sur. Miakej ika tajtouaj ke Noemí mokepak. Nejon kinextia ke yejua uan ichankauan kintelixmatiaj itech nejon xolal. Siuamej kiyekitaj uan motajtaniaj: “¿Yejua ne Noemí?”. Moajsikamati ke nochi tein amo kuali tein kipanok keman moajsia Moab kichiuak maj amo moitaok kemej ijkuak kisak Belén (Rut 1:19).

²² Noemí kintapouia ichankauan uan akin ompakauin nemij nochi tayokol tein kipanouani. Hasta kintataujtia maj kipatilikan itokay tein kijtosneki “Noyolpakilis” ika Mará, tein kijtosneki “Chichik”. ¡Tel tayokoxtok! Ijkon kemej Job, yejua kinemilia ke Jiova kiualkuilij nochi nejon tajyouilis (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

23. ¿Itech toni tanemilia Rut, uan toni kijtoua Tanauatil tein ika kinpaleuia akin amo semi kipiaj tein ika moixpanoltiskej? (No xikonita nota.)

²³ Nejin ome siuamej yolik momattiyouij ompa Belén, uan Rut kinemilia keniuj moixpanoltis yejua uan Noemí. Kimatik ke Tanauatil tein Jiova kimakak xolal Israel kijtoua se taman tein kinpaleuia akin amo semi kipiaj tein ika moixpanoltiskej. Keman tekitinij kitekij tatok, yejuan ueli kalakij ompa uan kisentiliaj tatok tein tekitinij kikaujtiyouij. No uelis kitekiskej tein moskaltij tatenoj uan tanakastan kampa tatokalaj (Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21).b

24, 25. ¿Toni kichiua Rut keman ajsi italpan Boaz, uan keniuj mochiuaya tekit keman kiololouayaj tein kikaujtiyayaj tekitinij?

²⁴ Ajsikya tonalmej keman uelisya kitekiskej cebada (tein itech tocalendario yeskia kemej itech metsti abril). Rut youi kitemoti akoni kitakauilis itech italpan maj kisentili tatok tein mokaujtiuj. Maski amo kimatia, ajsik italpan se takat akin monotsa Boaz, akin kipia miak talmej uan no ichankauj Elimélec, akin katka itakauj Noemí. Maski Tanauatil kijtoua ke uelis kisentiliskej tatok tein mokaujtiuj, Rut amo sayoj ijkon kalaki, ta kitajtania telpoch akin kinyekana tekitinij maj kikaua maj taololo. Yejua kikaua uan Rut niman peua tekiti (Rut 1:22–2:3, 7).

²⁵ Ijkon kemej tekitinij kitekij cebada ika ininmanamik, Rut kintojtokatiuj. Moixpiloua uan ijkon ueli kiololoua tein uetsi oso kiixpanauiaj, kiilpijtiuj imakoujyo tatok tein kisentilia uan kitalia kampa satepan uelis kikixtis tatet. Semi yolik kisentilia tatok uan okachi sioui ijkon kemej ajsitiuj tajkotonal. Maski ijkon, Rut kisentoka tekiti uan sayoj motsakuilia keman kiuatsa ineton uan takuati “kalijtik”, nejin xa kampa tekitinij moseuiaj yekauilaj.

26, 27. ¿Keniuj moixmati Boaz, uan keniuj kiita Rut?

²⁶ Rut xa amo kitemoua maj kiitakan. Sayoj ke keman Boaz kiita, kitajtania telpoch akin kinyekana tekitinij akoni yejua. Boaz se takat xiuejya akin kipia ueyi takuaujtamatilis uan kiteltasojta Dios. Keman ajsi kampa yetokej itekitikauan, ijkon kintajpaloua: “Maj Jiova yeto nanmouan”. Uan yejuan, akin ompa moajsij xa itakeualuan oso analtekojkayomej, no ijkon kinankiliaj. Keman Boaz kiita Rut, ika motekipachoua uan kualtakat iuan, kemej yeskia ikonetsin (Rut 2:4-7).

²⁷ Yejua kinotsa “nokonetsin” uan kiiluia maj kisentoka kisentili tatok italpan uan kiyolmajxitia maj amo mouejkatili iniuan ichpochmej akin kitekitiliaj uan ijkon nion se takeual kikuejmolos. Uan no, kiita maj kipia toni kimajseuas nepantaj (xikonixtajtolti Rut 2:8, 9, 14). Uan no kiiluia ke kuali tein kichiua uan kiyolchikaua. ¿Keyej?

28, 29. 1) ¿Keniuj moixmatik Rut? 2) ¿Keniuj uelis timopaleuiskej iuan Jiova?

²⁸ Rut kitajtania Boaz keyej kualtakat iuan, ta yejua se analtekojkayot. Yejua kinankilia ke kimatik keniuj kipaleuiani Noemí. Noemí xa kuali ika tajtoj isiuamon akin kitasojta keman monojnotsak iniuan siuamej akin nemij Belén. Boaz no kimatik ke Rut kiixpejpenak kitekitilis Jiova, ta kiiluia: “Maj Jiova mitstatiochiui ika nochi tein tikchiua, uan xikseli se taxtauil ajsitok tein kitemaka Jiova, iDios Israel, kampa tiktemoko nepaleuil itech iajtapaltampa” (Rut 2:12).

²⁹ ¡Nejin tajtolmej semi kiyolchikaujkej Rut! Tikyekmatij ke kitemoj inepaleuil Jiova, ijkon kemej se piokonet mopaleuia iajtapaltampa piotenan. Satepan ke kitasojkamatilia Boaz itajtoluan tein kiyolchikaujkej, kisentoka tekiti hasta keman tiotaki (Rut 2:13, 17).

30, 31. ¿Keniuj techmachtia ineskayo Rut maj titekitikan, maj timotasojkamatikan uan maj tiknextikan ueyi netasojtalis?

³⁰ Nochi tein kichiuak Rut tein ika kinextij itakuaujtamatilis, techkauilij se kuali neskayot axkan, uan okachiok itech nejin tonalmej keman semi ouij timoixpanoltiaj. Rut amo kinemiliaya ke monekia kipaleuiskej, yejua ika kitasojkamatia nochi tein kimakayaj. Amo mopinaujmatia chikauak tekitis kualkan hasta tiotak keman kichiuaya se tekit kampa amo kuali tatania uan ijkon kiixpanoltis akin yejua kitasojtaya. Uan no, kitasojkamatik uan tatakamatik keman kiyolmajxitijkej keniuj amo kikuejmoloskiaj keman tekitiskia uan moajsiskia iniuan akin kipaleuiskiaj. Sayoj ke amo keman kielkauak kani kiajsiskia nepaleuil: iuan iTajtsin Jiova, akin kimatampauiaya.

³¹ Komo tiknextiaj ueyi netasojtalis uan tiknextiaj ke tiyolyemankej, titeltekitij uan timotasojkamatij ijkon kemej kichiuak Rut, totakuaujtamatilis no kinpaleuis oksekin. Sayoj ke ¿keniuj Jiova kinyekpiak Rut uan Noemí? Tikitaskej itech okse tamachtilis.