TAMACHTILIS 6
Keniuj se kipaleuis telpoch keman moskaltijtok
1, 2. ¿Toni ouijkayomej uan yolpakilis kipanouaj telpochmej uan inintatuan?
KEMAN konet moskaltia uan mochiua telpoch miak taman mopata kalijtik, amo kisentokaok kemej ijkuak kipiaya makuil oso hasta majtakti xiujmej.a Keman telpochmej moskaltijtokej kipanouaj kuejmolmej yejuan uan inintatuan, sayoj ke no uelis kinualkuilis yolpakilis uan seki taman tein kuali. Tein kichiujkej José, David, Josías uan Timoteo kinextia ke telpochmej ueli monejnemiltiaj ika tamatilis uan ueli tel kuali mouikaj iuan Jiova (Génesis 37:2-11; 1 Samuel 16:11-13; 2 Reyes 22:3-7; Hechos 16:1, 2). Itech nejin tonalmej, miakej telpochmej ijkon kichiujtokej. Tejuatsin xa tikonixmati sekin akin ijkon kichiuaj.
2 Sayoj ke, sekin kiitaj ke nejin xiujmej semi ouijkej. Telpochmej kemansa kuali momachiliaj uan kemansa amo. Okachi kinekij ininselti taixpejpenaskej, uan mokuejmolouaj keman inintatuan amo kinkauaj maj kichiuakan tein yejuan kinekij. Sayoj ke telpochmej ayamo kimatij miak taman uan moneki kimachiliskej ke inintatuan kintasojtaj uan ika nejmachkayot kinpaleuiaj. Itech nejon xiujmej uelis kinualkuilis yolpakilis yejuan uan inintatuan, maski no uelis kichiuas maj amo kimatikan toni kichiuaskej. ¿Keniuj uelis se kinpaleuis telpochmej itech nejon xiujmej?
3. ¿Keniuj tetatmej uelis kuali kinpaleuiskej inintelpochuan?
3 Tetatmej akin kichiuaj tein Biblia tayolmajxitia kintelpaleuiaj inintelpochuan maj amo kinouijmaka nejon xiujmej keman uejueyiaj uan maj kinextikan tamatilis. Itech nochi altepemej uan itech nochi xiujmej, tetatmej uan telpochmej akin kitakamatinij kemej kalyetouanij tein Biblia tayolmajxitia kuali kinkisani tein kichiuanij (Salmo 119:1).
MAJ SE MOYEKNOJNOTSA INIUAN
Kuali xikonkaki mokoneuan keman kinekiskej mouan tajtoskej
4. ¿Keyej okachi moneki maj tetatmej iniuan monojnotsakan inintelpochuan?
4 Biblia kijtoua ke “amo kuali kisa tein moixtalia mochiuas keman amo moteixejekoltia teisa”, oso amo se moyeknojnotsa (Proverbios 15:22). Keman konemej katkaj nojnelmejok monekia iniuan se monojnotsas, sayoj ke keman mochiuaj telpochmej okachiok moneki, porin yejuan amo semi yetokejok kalijtik, ta okachi yetokej iniuan akin iniuan momachtiaj uan oksekin akin iniuan mouikaj. Komo tetatmej amo kuali iuan monojnotsaj telpoch, yejua amo kuali momachilis ichan. Yejua ika, ¿toni uelis tapaleuis maj kuali monojnotsakan?
5. ¿Toni moneki kielnamikiskej telpochmej keman inintatuan iniuan tajtoskej?
5 Telpochmej uan tetatmej moneki tapaleuiskej. Semi melauak ke telpoch uelis okachi kiouijmakas iniuan tajtos itatuan axkan ke ijkuak nojnelok katka. Sayoj ke, maj tikelnamikikan ke “keman amo motaixyekana ika tamatilis, xolal tapoloua, sayoj ke nochi kuali kisa keman miakej tayolmajxitiaj” (Proverbios 11:14). Nejin tajtolmej moneki kielnamikiskej telpochmej uan akin uejueykejya. Telpochmej akin kiajsikamatij, kiitaj ke monekiok maj kinixyekanakan, porin kipanouaj kuejmolmej okachi ouijkej ke tein kipanouayaj seki xiujmej achto. Moneki kiajsikamatiskej ke inintatuan akin kitekitiliaj Dios uelis kuali kinyolmajxitiskej, porin maski xa amo yajkej kaltamachtiloyan, miak taman kipanouanijya uan miak xiujmejya kinnextilianij ke ininka motekipachouaj. Yejua ika, telpoch akin tamatkej amo kinnekepilis itatuan itech nejin xiujmej keman moskaltijtok.
6. ¿Toni moneki kichiuaskej tetatmej akin kinextiaj tamatilis uan tetasojtaj keman ininkoneuan kinekiskej iniuan tajtoskej?
6 Tetatmej moneki mochikauaskej amo teyi kichiujtoskej keman inintelpoch kinekis iniuan tajtos, nejon tapaleuis maj moyeknojnotsakan. Moneki maj kichiuakan maj ininkoneuan kimachilikan ke nochipa uelis iniuan tajtoskej. Nejin uelis yeski ouij. Biblia kijtoua ke moajsi “tonal keman amo teyi se kijtos uan tonal keman se tajtos” (Eclesiastés 3:7). Keman telpoch kinemilis ke moneki tajtos, moneki maj tepopaj amo kitajtolkotona, ta maj kikaki. Tepopaj xa kiixtalijka momachtis, moseuis oso kichiuas okseki tekimej ompa kalijtik. Sayoj ke, komo itelpoch kineki iuan tajtos, okachi kuali maj kipata tein kiixtalijka uan maj kikaki. Komo amo ijkon kichiua, itelpoch xa amo kinekisok kitapouis nion teyi. Maj tikelnamikikan tein kichiuak Jesús. Se tonal kiixtalijka moseuis, sayoj ke keman taltikpakneminij kiajsitoj, peuak kinmachtia uan kiixtalij moseuis satepan (Marcos 6:30-34). Tel miakej telpochmej kiajsikamatij ke inintatuan kipiaj miak tekit; sayoj ke kinekij kimachiliskej ke kinpaleuiskej keman monekis. Yejua ika, maj nochipa tikinkakikan tokoneuan uan maj tikinajsikamatikan.
7. ¿Toni moneki amo kichiuaskej tetatmej?
7 Maj tikelnamikikan keman tikatkaj titelpochmej, uan maj amo tikualanikan ika nochi tein kichiuaskej oso kijtoskej tokoneuan. Tetatmej moneki kinyolpaktis iniuan yetoskej ininkoneuan. ¿Toni kichiuaj tetatmej keman amo tekititokej? Komo nochipa kichiuaj okseki taman uan amo iniuan yetokej ininchankauan, telpochmej kiitaskej nejon. Komo yejuan kiitaj ke akin iniuan momachtiaj okachi ininka motekipachouaj ke inintatuan, satepan kipiaskej kuejmolmej.
TONI SE KINMACHTIS
8. ¿Keniuj tetatmej uelis kinmachtiskej ininkoneuan ke moneki melauak monejnemiltiskej, tekitiskej chikauak uan chipaujkanemiskej?
8 Komo tetatmej ayamo kinmachtianij ininkoneuan seki taman tein moneki, kemej melauak monejnemiltiskej uan tekitiskej chikauak, moneki maj niman kichiuakan keman telpochmej moskaltijtokej (1 Tesalonicenses 4:11; 2 Tesalonicenses 3:10). No motelneki kinpaleuiskej maj kuali kiajsikamatikan keyej motelneki chipaujkanemiskej (Proverbios 20:11). Tetatmej uelis kinmachtiskej miak taman ika kuali neskayot tein kinkauiliskej. Ijkon kemej siuamej uelis ‘kitaneltoktiskej’ ininnamik akin amo momachtia Biblia sayoj ika ‘ininchipaujkanemilis’, telpochmej no uelis kiixmatiskej tamachtilis tein melauak porin inintatuan kuali monejnemiltiaj (1 Pedro 3:1). Sayoj ke, amo sayoj moneki kinkauiliskej se kuali neskayot, porin keman konemej amo yetokej ininchan kinitaj miakej akin amo kuali monejnemiltiaj uan kiitaj miak taman tein kintanejnektia. Yejua ika, motelneki maj tetatmej akin ininka motekipachouaj ininkoneuan kimatikan toni kinemiliaj yejuan ika tein kiitaj uan kikakij, uan semi tapaleuis maj kimatikan nejon komo kuali monojnotsaj (Proverbios 20:5).
9, 10. ¿Keyej tetatmej moneki kiniluiskej ininkoneuan keniuj chijchiujtok ininnakayo takamej uan siuamej, uan keniuj uelis kichiuaskej?
9 Tetatmej moneki kiniluiskej ininkoneuan keniuj chijchiujtok ininnakayo takamej uan siuamej uan keniuj moneki mouikas se takat iuan se siuat. ¿Timopinaujmatij ika titajtoskej nejin iniuan tokoneuan? Maski ijkon, moneki timochikauaskej ijkon tikchiuaskej, porin komo amo, oksekin kinmatiltiskej. Uan amo tikmatij toni tein amo melauak uelis kiniluiskej. Itech Biblia, Jiova amo kitemoua amo ika tajtos keniuj chijchiujtok ininnakayo takamej uan siuamej uan keniuj moneki mouikas se takat iuan se siuat, uan tetatmej no moneki maj amo kitemokan amo ika tajtoskej (Proverbios 4:1-4; 5:1-21).
10 Moneki tiktasojkamatiskej maj Biblia kipia tanauatilmej tein kiyeknextiaj keniuj moneki se chipaujkanemis, uan itaixpantijkauan Jiova kikixtianij miak tamachtilismej tein tel tapaleuiaj uan kinextiaj ke nejon tanauatilmej moneki tiksentokaskej tiktakamatiskej axkan. ¿Uelis tiktekitiltiskej nejon nepaleuilmej? Kemej neskayot, semi tapaleuis maj tetatmej momachtikan iniuan ininkoneuan amatajkuilolmej Lo que los jóvenes preguntan. Respuestas prácticas, volumen 1 uan 2, uan no amatajkuilol “Xiksentokakan itech inetasojtalis Dios”, capítulo 9. Xa tikonmoujkaitas keniuj tel tapaleuia.
11. ¿Katiyejua se taman tein tel tapaleuia maj tetatmej ueli kinmachtikan ininkoneuan maj kitekitilikan Jiova?
11 ¿Toni moneki okachi ika tajtoskej tetatmej iniuan ininkoneuan? Pablo, se itatojtokakauj Cristo, kinextij toni keman kijkuiloj: “Xikinmachtijtiyakan [nanmokoneuan] uan xikinmelautiyakan ika mouisyot”, ijkon kemej tamachtia Jiova (Efesios 6:4). Konemej moneki kisentokaskej kiixmatiskej Jiova. Okachi moneki kitasojtaskej, uan monekiskia maj kinekikan kitekitiliskej. Itech nejin no semi tapaleuis komo inintatuan kinkauiliaj se kuali neskayot. Komo telpochmej kiitaj ke inintatuan kitasojtaj Dios ‘ika nochi ininyolo, uan ika nochi inintanejnekilis, uan ika nochi inintanemililis’, uan ke nejin kintelpaleuia itech ininnemilis, xa kinolinis maj no kitasojtakan (Mateo 22:37). No ijkon, komo kiitaj ke inintatuan amo kitemouaj motomintiskej uan kitayekanaltiaj kiyolpaktiskej Dios, no uelis kipiaskej nejon tanemilil (Eclesiastés 7:12; Mateo 6:31-33).
Motelneki maj kalyetouanij nochipa mosenmachtikan ika Biblia
12, 13. ¿Toni tapaleuis maj kuali timomachtikan kemej kalyetouanij?
12 Keman kalyetouanij mosenmachtiaj ika Biblia nochi semanas, semi tapaleuia maj kinmatiltikan telpochmej keniuj kineki Dios maj monejnemiltikan (Salmo 119:33, 34; Proverbios 4:20-23). Moneki maj nochipa kipiakan nejin nemachtil (Salmo 1:1-3). Tetatmej uan konemej moneki kiajsikamatiskej ke mosenmachtiskej okachi tayekantok ke okseki taman. Uan no, kintelpaleuis nejon komo nochin kipiaj se kuali tanemilil. Se tepopaj kijtoj: “Semi tapaleuia komo akin kiixyekana tamachtilis kichiua maj nochin kuali momachilikan, sayoj ke maj kinextikan poujkaitalis keman mosenmachtiaj [...]. Kemansa teouijmaka maj nochi mochiua ika taixejekolis, uan moneki maj kemansa se kinpaleui telpochmej maj kipiakan se kuali tanemilil. Komo se tonal amo kuali kisa, amo xionmosenkaua uan xikonita keniuj okachi kuali tikonchiuas satepan”. Nejin tepopaj kijtoj ke itech netataujtil tein kichiuaya keman peuayaj momachtiayaj kitajtaniaya Jiova maj kinpaleuiani nochin maj kipianij tanemilil tein moneki (Salmo 119:66).
13 Tetatmej akin kichiuaj kemej Cristo moneki kiixyekanaskej nemachtil kemej kalyetouanij. Melauak ke sekin amo tel kuali tamachtianij, uan xa kinouijmaka kichiuaskej maj nochin kinyolnotsa tein momachtiaj. Maski ijkon, komo “yek melau” tikintasojtaj totelpochuan uan tikinnextiliaj “ika nochi ten tikchiutinemij”, tiknekiskej tikinpaleuiskej ika yolyemanilis uan ika nochi toyolo maj kuali mouikakan iuan toTajtsin (1 Juan 3:18). Kemansa xa amo kiuelitaskej tein mochiua, sayoj ke xa no kiitaskej ke yekmelauj tiknekij maj kuali moajsikan.
14. ¿Keniuj uelis kinpaleuis tetatmej Deuteronomio 11:18, 19?
14 Tetatmej uelis kinmatiltiskej ininkoneuan miak taman tein moneki tein tamachtia Biblia, amo sayoj keman momachtiaj kemej kalyetouanij. Xikonelnamiki nejin tein Jiova kinnauatia tetatmej: “Moneki nankichiuaskej maj nejin notajtoluan mokauakan itech nanmoyolo uan itech nanmonemilis uan nankitaliskej itech nanmomay kemej namechelnamiktis, uan moneki yeskij kemej se ilpikat nanmoixkuako. Xikinmachti mokoneuan, keman ika titajtos ijkuak titokotsyetos mokalijtik uan keman tiojtokatos uan keman timotekas uan keman timeuas” (Deuteronomio 11:18, 19; no xikonita Deuteronomio 6:6, 7). Nejin amo kijtosneki ke tetatmej nochipa moneki kinnojnotstoskej ika Biblia. Sayoj ke, tepopaj akin kintasojta ikoneuan nochipa moneki kitemos keniuj kinpaleuis maj kichikauakan ininkuali uikalis iuan Jiova.
MOTELNEKI MAJ SE KINMELAUA
15, 16. 1) ¿Toni kijtosneki se tamelauas? 2) ¿Akonimej moneki kinmelauaskej konemej, uan akoni moneki kiitas ox kikakis oso amo ijkuak kimelauaskej?
15 Se tamelauas kijtosneki se kitemakas tamachtilis tein tapaleuis maj aksa moyektali, uan nejon kijtosneki ke moneki se kinojnotsas. Amo kijtosneki sayoj se tetatsakuiltis, maski nejin kemansa xa monekis. Mokoneuan tikonmelauaya keman nojnelmejok katkaj, uan axkan ke telpochmejya no monekiok kemansa xikonmelaua, xa okachiok ke achto. Telpochmej akin kipiaj tamatilis kimatij ke nejin melauak.
16 Biblia kijtoua: “Se akin amo tamati amo kipoujkaita keman ipopaj kimelaua, sayoj ke se akin kipia tamatilis kiselia tamelaualis” (Proverbios 15:5). Nejin tajkuilol techmachtia miak taman. Kijtosneki ke onkas tamelaualis. Telpoch uelis ‘kiselis tamelaualis’ komo yekinika kimelauaj. Jiova kinnauatijtok tepopaj uan temomaj, okachiok tepopaj, maj kinmelauakan ininkoneuan. Sayoj ke, telpoch kiitas ox kinkakis itatuan oso amo. Kiajsikamatis okachi miak taman uan amo semi mopolos komo kinkaki itatuan keman ika taixejekolis kimelauaj (Proverbios 1:8). Biblia kijtoua: “Akin kiixtopeua tamelaualis kipanos tatasojtilis uan mopinaujtis, sayoj ke akin kiselia tamelaualis kiueyitaliskej” (Proverbios 13:18).
17. ¿Toni taixejekolis moneki kinextiskej tetatmej keman kinmelauaj ininkoneuan?
17 Tetatmej moneki kinextiskej taixejekolis keman kinmelauaskej ininkoneuan. Moneki amo nochipa kiniluijtoskej ke amo kuali tein kichiuaj hasta kinkualantiskej, xa hasta kichiuaskej maj yejuan kinemilikan ke amo teyi ueli kichiuaj (Colosenses 3:21). Sayoj ke no moneki maj amo kinkauakan maj kichiuakan nochi tein kinekiskej, porin nejin uelis kichiuas maj amo kiselikan tamachtilis tein uelis kinpaleuis. No uelis kinualkuilis uejueyi kuejmolmej. Proverbios 29:17 kijtoua: “Xikmelaua mokonetsin uan mitsualkuilis yolseuilis; uan mitsualkuilis ueyi yolpakilis”. Uan no, itech versículo 21 kijtoua ke komo se kikaua se itakeual maj kichiua tein kineki, satepan amo motasojkamatis. Maski nejin tajkuilol ininka tajtoua takeualmej, nejin tajtolmej no kinnamiki telpochmej.
18. ¿Toni kinextia tepopaj keman kimelaua ikonetsin, uan toni panoua keman tetatmej amo kinmelauaj ininkoneuan kemej moneki?
18 Tein melauj, keman tepopaj kimelaua ikonetsin kemej moneki kinextia netasojtalis tein kipialia (Hebreos 12:6, 11). Komo tikinpiaj tokoneuan, tikmatij ke semi ouij nochipa se kinmelauas ika taixejekolis uan kemej moneki. Xa tiknemiliskej ke okachi kuali maj se kikaua maj telpoch akin amo kineki tatakamatis kichiua tein kineki porin amo tiknekij tikpiaskej kuejmol iuan. Sayoj ke, tepopaj akin kichiua nejin satepan senkis amo uelisok kinixyekanas ichankauan (Proverbios 29:15; Gálatas 6:9).
SE TEKITIS UAN SE MOIXPETANIS
19, 20. ¿Keniuj tetatmej uelis kuali kinpaleuiskej ininkoneuan keman kiixpejpenaskej toni ika moixpetaniskej?
19 Ne uejkauj, mochiaya maj konemej tapaleuianij itech tekit tein mochiuaya kalijtik oso kampa tatokayaj. Itech nejin tonalmej, miakej telpochmej amo teyi semi kichiuaj uan amo akin kinita ika toni moixpetaniaj, uan tanamakanij kichijchiuaj tel miak taman tein ika moixpetaniskej telpochmej. Uan no, kemej axkan miakej amo kiitaj ke motelneki se chipaujkanemis kemej tayolmajxitia Biblia, uelis kichiuas maj telpochmej amo kuali monejnemiltikan.
20 Yejua ika, tepopaj akin kipia kuali taixejekolis kiixpejpena toni ika moixpetaniskej ikoneuan. Sayoj ke moneki amo kielkauas ke telpoch moskaltijtok. Xa itech sejse xiuit tein panoua, telpoch okachi kinekis maj kiitakan kemej se aksa akin ueyiya. Yejua ika, tepopaj kinextia tamatilis komo ijkon kemej panouaj tonalmej okachi kikaua maj kiixpejpena tein ika moixpetanis, sayoj komo tein kiixpejpena kinextia ke ikuali uikalis iuan Dios okachi mochikaujtiuj. Kemansa, telpoch uelis amo kuali kiixpejpenas akin iuan mouikas nion tatsotson, uan okseki taman. Keman panos nejin, tetatmej moneki iuan tajtoskej uan ijkon kipaleuiskej maj okachi kuali taixpejpena satepan.
21. ¿Keniuj kipaleuis telpoch komo kinextia taixejekolis keman moixpetania?
21 ¿Kanachi tiempo moneki kinkauaskej telpochmej maj moixpetanikan? Itech seki uejueyi altepemej kichiuaj maj yejuan kinemilikan ke uelis nochipa moixpetanijtoskej. Keman ijkon panoua, telpoch xa sayoj kitayekanaltis neixpetanilis. Tetatmej moneki kimachtiskej ke no moneki kichiuas okseki taman, kemej yetos iniuan ichankauan, iselti momachtis Biblia, iniuan mosentilis akin kipiaj se kuali uikalis iuan Dios, yas nechikolmej kampa motamachtia ika Biblia uan tapaleuis kalijtik. Nejin tapaleuis maj amo kitayekanalti ‘mopakiltijtinemis itech itanejnekilis’, porin nejon uelis kichiuas maj amo kitakamatiok iTajtol Dios (Lucas 8:11-15).
22. ¿Toni no moneki kichiuaskej telpochmej?
22 Tekiuaj Salomón kijtoj: “Nikitakya ke amo onkak tein okachi kuali tein uelis kipanoskej, ta moyolpaktiskej uan kichiuaskej tein kuali itech ininnemilis, uan no maj nochin takuakan uan maj tatayikan uan maj kipiakan yolpakilis ika nochi chikauak tekit tein kichiuaj. Yejua inetetayokolil Dios” (Eclesiastés 3:12, 13). Kemaj, se moyolpaktis yejua se taman tein no se kichiua itech se inemilis. Sayoj ke no moneki se tekitis chikauak. Itech nejin tonalmej, miakej telpochmej amo kipianij yolpakilis tein teualkuilia chikauak tekit nion kimatij keniuj se momachilia keman se kipanoua se kuejmol uan se kiyektalia. Sekin amo kinpaleuiaj maj momachtikan kichiuaskej se taman tekit tein kinpaleuis maj ika moixpanoltikan satepan. Nejin se taman tein kinouijmaka tetatmej kichiuaskej. ¿Kinpaleuiskej ininkoneuan maj kimatikan moixpanoltiskej? Komo kinmachtiaj maj kiitakan ke motelneki tekitiskej chikauak uan hasta maj kinyolpakti kichiuaskej, kipiaskej se kuali tanemilil tein kinpaleuis itech nochi ininnemilis.
KEMAN TELPOCH UEYIA
Xikonilui mokoneuan ke tikontasojta uan tikontasojkamatilia tein kuali kichiujkej
23. ¿Keniuj tetatmej uelis kiniluiskej inintelpochuan ke kuali tein kichiuaj?
23 Maski tikpiaskej kuejmolmej iniuan totelpochuan, kisentoka melauak nejin tajtolmej tein moajsij itech Biblia: “Tetasojtalis, yejua ne amo keman [tami]” (1 Corintios 13:8). Maj tiksentokakan nochipa tikinnextilikan ke tikintasojtaj. Maj timotajtanikan: “¿Nikiniluia nokoneuan ke kuali tein kichiuaj keman kiyektaliaj se kuejmol oso se ouijkayot? ¿Nikiniluia ke nikintasojta uan nikintasojkamatilia tein kichiuaj nochipa keman ueli uan amo nikaua maj ijkon pano?”. Maski kemansa amo se kinyekajsikamatis, komo telpochmej kiyekmatij ke tikintasojtaj, xa no technextiliskej ke techtasojtaj.
24. ¿Toni tanauatil tein kitemaka Biblia kisentoka tapaleuia keman se kiniskaltijtok konemej, sayoj ke toni moneki se kielnamikis?
24 Melauak ke satepan konemej kiixpejpenaskej toni kichiuaskej itech seki taman tein motelneki. Xa itech seki taman, tetatmej amo kinyolpaktis tein kiixpejpenaskej. ¿Uan komo inintelpoch amo kinekiok kisentokas kitekitilis Dios? Nejin uelis panos. Hasta seki ikoneuan Jiova ne iluikak amo kinekkej kikakiskej uan kiixnamikkej (Génesis 6:2; Judas 6). Konemej amo kemej computadoras tein ueli tikixtaliaj maj kichiuakan tein tejuan tiknekiskej. Yejuan ueli kiixpejpenaj toni kichiuaskej, uan tanankiliskej iixpan Jiova ika tein kiixpejpenaskej. Maski ijkon, tanauatil tein moajsi itech Proverbios 22:6 kisentoka tapaleuia: “Xikmachti okichpil itech ojti kampa moneki yas, uan keman ueuentsintias amo kikauas”.
25. ¿Keniuj okachi kuali uelis tiknextiliskej Jiova ke tiktasojkamatiliaj porin techmaka ueyi tatiochiualis tikinpiaskej tokoneuan?
25 Yejua ika, maj tikinnextilikan tokoneuan ke tikinteltasojtaj. Maj timochikauakan tiktakamatiskej tein Biblia tayolmajxitia keman tikiniskaltijtoskej. Maj tikinkauilikan se kuali neskayot keman timonejnemiltiaj kemej Dios kiyolpaktia. Ijkon okachi uelis tikinpaleuiskej maj kinextikan tamatilis uan maj kimoujkatokakan Dios keman uejueyiaskej. Nejin yejua se taman kemej okachi uelis tiknextiliskej Jiova ke tiktasojkamatiliaj porin techmaka ueyi tatiochiualis tikinpiaskej tokoneuan.
a Keman ininka titajtouaj telpochmej itech nejin tamachtilis, no ininka titajtojtokej ichpochmej, akin kipiaj 13 hasta 19 xiujmej.