Kala nokukotokela omikalondjigilile ndhoka inaadhi hokiwa kuKalunga
MEHALE eshona, omu na oshiketha shomudhimba sha siikuluka muupyu wetango lyaAfrika. Sho aalilisa taya piti pusho taya lili, omulumentu omukulupe ota thikama pusho. Omeho ge ogu udha omahodhi, ota petama popepi noshipala shanakusa e ta tameke okupopya ta ti: “Omolwashike inoo lombwela ndje kutya oto yi? Omolwashike wa thigi ndje po ngeyi? Ngashingeyi sho wa shuna ho wa zile, mbela oto ka tsikila ngaa nokukwathela ndje?”
Moshitopolwa shilwe shaAfrika ngele mwa valwa okanona, kapu na ngoka ha pitikwa e ka mone. Okonima owala ngele pwa piti ethimbo lyuule wontumba okahanona hake etwa pondje ka talike e taka lukwa edhina.
Kaantu yamwe, okupopya nanakusa nenge okuholeka okahanona kaaka monike kuyalwe ohashi talika ko shi li omukalo kaagu shiwike. Ihe momaputuko nomomaulipamwe gontumba, eihumbato nomataloko gaantu ge na ko nasha neso nosho wo nokuvalwa oya nwethwa mo lelalela kokwiitaala kwawo kutya oonakusa inaya sa shili ihe oye na omwenyo noye shi sha.
Okwiitaala ngawo hoka okwa kola noonkondo nomolwashoka okwa nwetha mo omikalondjigilile nomilandu ndhoka hadhi landulwa ndhoka dha kwatela mo konyala oombinga adhihe dhonkalamwenyo. Pashiholelwa, aantu omamiliyona oyi itaala kutya oondondo dha simana monkalamwenyo yomuntu—ngaashi okuvalwa, uugundjuka, ondjokana, okumona okanona neso—odhi li iitopolwa yolweendo talu fala omuntu moshilongo shaathithi. Moka omwi itaalwa kutya nakusa oha tsikile okudhana onkandangala monkalamwenyo yaamboka a thiga po. Ota vulu okutsikila nedhingoloko lyonkalamwenyo okupitila mevalululo.
Opo ku shilipalekwe kutya opu na elunduluko ewanawa pokati koondondo adhihe dhomedhingoloko ndika lyonkalamwenyo, ohapu ningwa omikalondjigilile nomilandu odhindji ndhoka hadhi landulwa. Omikalondjigilile ndhoka odha nwethwa mo kokwiitaala kutya opu na sha shi li meni lyetu hashi hupu po peso. Aakriste yashili ohaya yanda omikalondjigilile kehe dhi na ekwatathano nokwiitaala huka. Omolwashike?
Oonakusa oye li monkalo ya tya ngiini?
Ombimbeli otayi hokolola sha yela onkalo yoonakusa. Otayi popi tayi ti: “Aanamwenyo oye na owino, oyo ye na okusa po, ihe oonakusa kaye shi sha . . . Okuhola kwawo nokutonda kwawo nuulaadhi wawo wa henuka po nale . . . Kamu na we oshilonga nenge owino nenge oondunge omuusi [mombila], to ka ya mo.” (Omuuvithi 9:5, 6, 10) Aalongelikalunga yashili oya taamba ko nale oshili yOmbimbeli ndjoka yopetameko. Oye shi uvite ko kutya omwenyo, pehala lyokukala ihaagu si, otagu vulu okusa nokuhanagulwa po. (Hesekiel 18:4) Oya tseya wo kutya kaku na oombepo dhoonakusa. (Epsalmi 146:4) Momathimbo gonale, Jehova okwa lombwelele shu ukilila oshigwana she shi iyoolole ko lelalela komukalondjigilile nokomulandu kehe ngoka hagu landulwa ngoka gu na ekwatathano nokwiitaala kutya oonakusa oye shi sha notaya vulu okuningila sha aanamwenyo.—Deuteronomium 14:1; 18:9-13; Jesaja 8:19, 20.
Aakriste yomethelemumvo lyotango oya yanda sha faathana omukalondjigilile nenge omulandu kehe gwopamuthigululwakalo ngoka gwa li hagu landulwa ngoka gwa li gu na ekwatathano nelongo lyopalongelokalunga lyiifundja. (2 Aakorinto 6:15-17) Nena, Oonzapo dhaJehova, kashi na mbudhi kutya odhomuhoko guni nenge eputuko lini, ohadhi yanda omithigululwakalo nomikalondjigilile ndhoka dhi na ekwatathano nelongo lyiifundja kutya momuntu omu na sha shoka hashi hupu po peso.
Oshike tashi vulu oku tu wilika tu li Aakriste mokutokola ngele otu na okulandula omukalondjigilile gwontumba nenge hasho? Otu na okudhiladhila nawa kombinga yaampoka tashi vulika gu na ekwatathano nelongo kehe lyaahe li pamanyolo, ngaashi okwiitaala kutya oombepo dhoonakusa ohadhi nwetha mo onkalamwenyo yaanamwenyo. Niishewe, otu na okutala ngele okukutha ombinga kwetu momikalondjigilile nenge miituthi ya tya ngaaka itashi vulika ku pundukithe yalwe mboka ye shi shoka Oonzapo dhaJehova dhi itaala naashoka hadhi longo aantu. Tu na iitsa mbyoka momadhiladhilo, natu konakoneni iinima iyali yi na ko nasha naampoka tu na okukala twa kotoka—okuvalwa neso.
Iituthi yokuvalwa noyokuluka okanona edhina
Omikalondjigilile odhindji dhi na ko nasha nokuvalwa kwokanona inadhi puka. Ihe momahala moka okuvalwa kwa talika ko ku li okuza moshilongo shaathithi nokuya mwaashoka shaantu, Aakriste yashili oye na okukala ya kotoka. Pashiholelwa, miitopolwa yimwe yaAfrika, okahanona ohaka kalekwa mondjugo noihaka lukwa edhina sigo pwa pita uule wethimbo lyontumba. Nonando ethimbo lyokutegelela olya yoolokathana mehala nehala, ohali hulithwa po noshituthi shokuluka okanona edhina, moka okanona hake etwa pondje e taku ulikilwa aapambele nookuume. Pethimbo ndyoka, edhina lyokanona ohali tseyithilwa mboka ye li po.
Mokufatulula eityo lyomukalondjigilile ngoka, embo Ghana—Understanding the People and Their Culture otali ti: “Omasiku gaheyali gotango gonkalamwenyo yako, okahanona ohaka talika ko ke li ‘omutalelipo’ nohaka lunduluka okuza moshilongo shaathithi take ya monkalamwenyo yokevi. . . . Okahanona ohaka kalekwa mondjugo naantu yokomagumbo ihaya pitikwa ye ka mone.”
Mbela omolwashike hapu tegelelwa pu pite ethimbo opo okanona ka lukwe nawa edhina? Embo Ghana in Retrospect otali yelitha tali ti: “Manga inaapu pita omasiku gahetatu, okanona ihaka talika ko ke li omuntu. Ohaka talika ko ke li natango moshilongo moka ka za.” Embo otali tsikile tali ti: “Molwashoka edhina olya talika ko lya fa olyo hali ningi okanona ka kale omuntu, ngele aavali oya tila kutya pamwe okanona kawo otaka ka sa, olundji ihaye ka luku manga kaaye na uushili kutya otaka ka kala nomwenyo. . . . Onkee ano omulandu ngoka hagu landulwa omathimbo gamwe hagu ithanwa epititho lyokanona, ogwa dhiladhililwa okweetela okanona nosho wo aavali yako iilanduliko ya simana noonkondo. Oshituthi shoka ohashi fala okanona meendathano naantu nenge muuyuni wawo.”
Omukuluntu gumwe mezimo olundji oye ha kwatele komeho oshituthi shokuluka okanona. Shoka hashi ningwa piituthi ya tya ngaaka osha yoolokathana shi ikolelela kehala nehala, ihe oshituthi olundji osha kwatela mo okutila iikunwa pevi, omagalikano taga ningilwa aathithi oku ya pandula molwashoka okanona ka valwa kaapu na uupyakadhi washa nosho wo omilandu dhilwe ndhoka hadhi landulwa.
Oshiningwanima sha simanenena poshituthi shoka osho okutseyitha edhina lyokanona. Nonando aavali oyo ye na oshinakugwanithwa shokuluka okanona kawo, aapambele yalwe olundji ohaya kutha ombinga onene mokuhogolola edhina lyokanona. Omadhina gamwe otashi vulika ge na eityo lyopathaneko melaka lyawo, ngaashi “okwa yile e ta galuka,” “Meme okwa galuka oshikando oshitiyali,” nenge “Tate okwa galuka ishewe.” Omadhina galwe oge na eityo lya nuninwa okuteya omukumo aathithi opo kaaya shunithe okahanona moshilongo shoonakusa.
Dhoshili, kapu na sha sha puka okunyanyukilwa okuvalwa kwokanona. Okulukila okanona gumwe i ili noku ka luka edhina ndyoka tali ulike oonkalo ndhoka dha li po sho taka valwa oyo omikalondjigilile inaadhi puka, nokutokola kutya uunake okanona ke na okulukwa oko etokolo lyopaumwene, shampa owala tali tsu kumwe noompango dhoshilongo moka omuntu e li. Ihe Aakriste mboka ya hala okunyanyudha Kalunga ohaya yanda nekotoko omikalondjigilile nenge iituthi kehe mbyoka tayi dhiladhilitha aantu kutya yo otaya tsu kumwe netaloko kutya okahanona oke li “omutalelipo” ta lunduluka okuza moshilongo shaathithi nokuya moshilongo shaanamwenyo.
Kakele kaashono, nonando aantu oyendji muulipamwe oya tala ko okuluka ku li omulandu gwa simana ngoka hagu landulwa, Aakriste oye na okukala ye na ko nasha nomaiyuvo gayalwe nokudhiladhila kutya otashi gandja edhiladhilo lini kwaamboka kaaye shi ooitaali. Pashiholelwa, mbela opehulithodhiladhilo lini yamwe tashi vulika ya thike ngele uukwanegumbo Uukriste tau kaleke okahanona kawo itaaka monika kuyalwe sigo pwa ningwa oshituthi shoku ka luka? Mbela otashi ka gandja edhiladhilo lya tya ngiini ngele taya luku aanona yawo omadhina ngoka taga kondjithathana nepopyo lyawo kutya oye li aalongi yoshili yOmbimbeli?
Onkee ano, ngele taya tokola kutya ongiini ye na okuluka aanona yawo nuunake, Aakriste ohaya kambadhala ‘shaa shoka ye shi ninge okusimanekitha Kalunga’ opo kaaya pundukithe yalwe. (1 Aakorinto 10:31-33) Ihaye ‘ekelehi oshipango shaKalunga opo ya dhiginine omithigululwakalo’ ndhoka dha dhiladhililwa lela okusimaneka oonakusa. Mepingathano naashoka, ohaya simaneke Kalunga omunamwenyo, Jehova.—Markus 7:9, 13.
Okuza meso wu uka momwenyo
Eso, ngaashi okuvalwa, olya talika ko kaantu oyendji li li elunduluko; sha hala okutya, omuntu ngoka ta si ota tembuka okuza moshilongo hashi monika u uka mehala ihaali monika lyoombepo dhoonakusa. Oyendji oyi itaala kutya ngele pefumviko lyomuntu itapu ningwa omikalondjigilile nomilandu ndhoka dhi na okulandulwa, aathithi mboka kwi itaalwa kutya oye na oonkondo okugeyela nenge okupa ondjambi aanamwenyo, otaya ka geya. Okwiitaala huka okwa nwetha mo unene omukalo moka omafumviko haga longekidhwa nohaga ningwa.
Omafumviko ngoka ga dhiladhililwa okugeyulukitha oonakusa olundji oga kwatela mo omauliko gomaiyuvo gi ili nogi ili ngaashi okuyayagana nokwiigidha pombanda pomudhimba nokuninga nokuli iituthi yinyanyudha konima yefumviko. Okudhana iituthi inaayi ngambekwa, uunkolwe nokundanisa omusika yi li pombanda olundji oyi li omandhindhiliko giituthi yomafumviko ya tya ngaaka. Molwaashoka aantu oya tala ko omafumviko ga simana noonkondo, nokuli nomaukwanegumbo ngoka ga hepa lela olundji ohaga ningi oonkambadhala oonene okugongela iimaliwa ya gwana opo ga ninge ‘efumviko ewanawa,’ nonando otashi ke ge etela uudhigu noongunga.
Uule woomvula odhindji Oonzapo dhaJehova odha kala nokutula pomutenya omikalondjigilile dhomafumviko ndhoka kaadhi shi dhopamanyolo.a Omikalondjigilile dha tya ngaaka odha kwatela mo okulala omitanda, okutila iikunwa koombila, okupopya noonakusa noku yi indila sha, okuninga iituthi yokudhimbulukwa mboka ya sa, nomikalondjigilile dhilwe dha kankamena kokwiitaala kutya opu na sha shi li momuntu hashi hupu po peso. Omikalondjigilile dha tya ngaaka itaadhi simaneke Kalunga odhi li “oshipwe,” ‘omafundjaleko gaa fele’ gi ikwatelela “komithigululwakalo dhaantu” ihe hakOohapu dhaKalunga dhoshili.—Jesaja 52:11; Aakolossa 2:8, OB-1986.
Ethininiko okuninga ngaashi yalwe taya ningi
Okuyanda omikalondjigilile dhopamuthigululwakalo okwa kala ku li eshongo kuyamwe, unene tuu miilongo moka okusimaneka oonakusa kwa talika ko kwa simana noonkondo. Molwashoka ihadhi landula omikalondjigilile dha tya ngaaka, Oonzapo dhaJehova odha kala dha talika ko nomalimbililo nenge dha pewa uusama kutya ohadhi tsu ompinge nuulipamwe waantu noihadhi simaneke oonakusa. Okugandja uusama nethininiko enene oya ningitha yamwe ya kale ya tila okukala ya yooloka ko, nonando oye na euvoko okuuva ko oshili yOmbimbeli li li mondjila. (1 Petrus 3:14) Yalwe oya kala ye uvite kutya omikalondjigilile ndhoka odhi li oshitopolwa sheputuko lyawo noitadhi vulu okuyandwa thiluthilu. Niishewe yamwe oya kala nokudhiladhila kutya ngele taya tindi okulandula omikalondjigilile dhontumba, otashi ka ningitha aantu yomuulipamwe ya ninge okatongo oshigwana shaKalunga.
Inatu hala okuuvitha nayi yalwe miinima inaayi pumbiwa. Ihe nonando ongaaka, Ombimbeli otayi tu londodha kutya okukala twa gama kombinga yoshili twa kolelela otashi ka fala mokwaahokiwa kuuyuni kaau na ekwatathano naKalunga. (Johannes 15:18, 19; 2 Timoteus 3:12; 1 Johannes 5:19) Tse otu na ehalo oku shi ninga, tu shi kutya otu na okukala twa yooloka ko kwaamboka ye li momilema dhopambepo. (Malakia 3:18; Aagalati 6:12) Ngaashi naanaa Jesus a kondjitha emakelo lyaSatana a ninge sha shoka Kalunga inaa hokwa, osho natse tu na okukondjitha ethininiko tali tu thininike tu katuke momukalo ngoka inaagu hokiwa kuKalunga. (Mateus 4:3-7) Pehala lyokunwethwa mo kuumbanda wokutila aantu, Aakriste yashili oye na ko nasha unene nokunyanyudha Jehova Kalunga nosho wo oku mu simaneka e li Kalunga koshili. Ohaye shi ningi mokwaaetha po omithikampango dhOmbimbeli dhelongelokalunga lya yela ngele taya thininikwa kuyalwe.—Omayeletumbulo 29:25; Iilonga 5:29.
Natu simaneke Jehova momukalo ngoka hatu tala ko oonakusa
Oshi li paunshitwe okukala tu uvite uuwehame uunene wopamaiyuvo nosho wo okunika oluhodhi uuna gumwe ngoka tu hole a sa. (Johannes 11:33, 35) Okudhimbulukwa nohole omuholike noku mu ningila efumviko tali tsu kumwe nohole yetu kutya otu mu hole oshe eleka. Ihe Oonzapo dhaJehova ohadhi idhidhimikile oluhodhi olunene omolweso kaapu na okulongitha omithigululwakalo ndhoka inaadhi hokiwa kuKalunga. Shika kashi shi oshipu kwaamboka ya putukila momaputuko moka hamu tilika unene oonakusa. Otashi vulu okukala eshongo okukala tu li pandjele uuna tu na uuwehame wopamaiyuvo we etithwa keso lyagumwe ngoka e tu pamba. Nonando ongaaka, Aakriste aadhiginini ohaya kolekwa kuJehova, “Kalunga ketalaleko alihe,” nohaya mono uuwanawa mokuyambidhidhwa kwopahole kwooitaali ooyakwawo. (2 Aakorinto 1:3, 4) Eitaalo lyawo lya kola kutya oonakusa kaaye shi sha mboka ye li medhimbulukwo lyaKalunga esiku limwe otaya ka kala ishewe ye na omwenyo otali pe Aakriste yashili etompelo okukala yi iyoolola ko thiluthilu komikalondjigilile dhomafumviko kaadhi shi dhopaKriste ndhoka tadhi tindi kutya oku na shili eyumuko.
Mbela inatu nyanyukwa sho Jehova e tu ithana mo ‘momilema, tu ye muuyelele we uukumithi’? (1 Petrus 2:9, OB-1986) Manga tatu nyanyukilwa okuvalwa kwokanona notatu idhidhimikile oluhodhi lweso, ehalo lyetu lya kola okulonga shoka shi li mondjila nosho wo ohole yetu onene yokuhola Jehova Kalunga nayi tu inyengithe aluhe ‘tu ende ongaana yuuyelele.’ Inatu iyetha nando tu nyatekwe pambepo komikalondjigilile dhaahe shi dhopaKriste ndhoka inaadhi hokiwa kuKalunga.—Aaefeso 5:8.
[Enyolo lyopevi]
a Tala uubroshure Oombepo dhOonakusa—Otadhi Vulu Oku Ku Kwathela Nenge Otadhi Ku Etele Oshiponga? Oko Dhi Li Shili? na Ondjila ndjoka tayi fala komwenyo gwaaluhe mbela owe yi mona? wa nyanyangidhwa kOonzapo dhaJehova.