ONGULUMAMBO MOINTANETA yiileshomwa yopaMbiimbeli
ONGULUMAMBO MOINTANETA
yiileshomwa yopaMbiimbeli
Oshindonga
  • OMBIIMBELI
  • IILESHOMWA
  • OKUGONGALA
  • w11 2/1 ep. 4-9
  • Mbela oshikunino shaEden oko sha li shili?

Oshitopolwa shika kashi na okavidio.

Opu na epuko lyasha, okavidio itaka yi komeho.

  • Mbela oshikunino shaEden oko sha li shili?
  • Oshungolangelo tayi tseyitha uukwaniilwa waJehova—2011
  • Uupalanyolo uushona
  • Uuyelele wa faathana
  • Uunzapo mboka itaawu vulu okupatanekwa
  • Omolwashike oshikunino shaEden tashi ti sha kungoye?
    Oshungolangelo tayi tseyitha uukwaniilwa waJehova—2011
  • Onkalamwenyo oya li ya tya ngiini mOparadisa?
    Kala ho pulakene kuKalunga opo u ka kale nomwenyo sigo aluhe
  • Molwashike Yo Ya Kanitha Ehala Lyawo Lyokukala
    Embo Lyandje lyOmahokololo gOmbimbeli
  • Omolwashike hatu kulupa nokusa?
    Oshungolangelo tayi tseyitha Uukwaniilwa waJehova (Oshungolangelo yomuukalele) — 2019
Tala uuyele wa gwedhwa po
Oshungolangelo tayi tseyitha uukwaniilwa waJehova—2011
w11 2/1 ep. 4-9

Mbela oshikunino shaEden oko sha li shili?

MBELA owu shi ehokololo lyaAdam naEva nosho wo oshikunino shaEden? Aantu muuyuni auhe oye li shi. Omolwashike itoo li lesha. Ehokololo ndyoka otali adhika muGenesis 1:26–3:24. Ehuku lyehokololo olyo ndika tali landula mpaka:

Jehova Kalungaa okwa shiti omulumentu montsi yevi nokwe mu luku Adam, nokwa li e mu tula moshikunino shi li moshitopolwa hashi ithanwa Eden. Kalunga oye mwene a toto po oshikunino shika. Osha li sha tekelwa nawa noshi na evi ewanawa nomiti hadhi imi nawa. Pokati kasho opwa li ‘omuti gwokutseya uuwanawa nuuwinayi.’ Kalunga okwa li i indike aantu kaaya lye komuti ngoka, a ti kutya ngele inaya vulika otaya si. Konima yethimbo, Jehova okwa li a shitile Adam omukwathi, sha hala okutya, omukulukadhi Eva, e mu shiti molupati lwaAdam. Kalunga okwa li e ya pe iilonga yokutonatela oshikunino nokwa li e ya lombwele ye shi tamunune mo noyu udhithe evi aantu.

Eyoka olya li lya popi naEva sho a li oye awike, lye mu makele a lye oshiyimati shoka a li i indikwa lya ti kutya Kalunga okwe mu fundju nokwe mu indike sha oshiwanawa shoka sha li tashi ke mu ninga a kale a fa Kalunga. Eva okwa li i igandja kemakelo ndyoka e ta li oshiyimati. Konima yethimbo, Adam naye ka li a vulika kuKalunga. Jehova okwa li a pe Adam naEva nosho wo eyoka egeelo lyeso. Konima sho aantu ya tidhwa mo moshikunino shoka sha fa oparadisa, aayangeli oya keelele posheelo.

Aalongwantu, aanandunge nosho wo aanandjokonona, oya li yi itaala kutya iiningwanima mbyoka ya nyolwa membo lyOmbiimbeli, Genesis oya li yoshili noyopandjokonona. Kunena, okwaaitaala iinima ayihe mbyoka oku li apuhe. Ihe oshike naanaa she etitha omalimbililo kombinga yehokololo lyomuGenesis li na ko nasha naAdam, Eva nosho wo oshikunino shaEden? Natu konakoneni iinima ine mbyoka ya ningitha aantu ya kale ya limbililwa ehokololo ndyoka.

1. Mbela oshikunino shaEden osha li ehala lyoshili?

Omolwashike pu na omalimbililo moshinima shika? Uufilosofi otashi vulika wa dhana onkandangala musho. Muule woomathelemimvo, aateolohi oya kala nokutengeneka kutya oshikunino shaKalunga oko shi li natango kehala lyontumba. Ihe ongeleka oya li ya nwethwa mo kaafilosofi Aagreka, ngaashi Plato naAristotle mboka ya ti kutya kombanda yevi kaku na sha tashi vulu okukala sha gwanenena. Omegulu owala tamu vulu okukala sha sha gwanenena. Onkee ano, aateolohi oya li ya tompathana kutya Oparadisa yotango oya li yi li popepi negulu.b Yamwe oya ti kutya oya li kondungu yondundu ondeendeka ndjoka yi li owala kokule nopulanet yevi ndjoka ya yonuka; yalwe otaya ti kutya oya li kombinga yokOpoole yokUumbangalantu; yalwe otaya ti natango kutya oya li komwedhi nenge popepi nagwo. Shoka itashi kumitha sho pu na omadhiladhilo ogendji taga fekele kombinga yoshikunino shaEden. Aalongwantu yamwe yokunena oya tala ko ehokololo kombinga yoshikunino shaEden kaali shi lyoshili, taya ti kutya ehala lya tya ngaaka kalya li ko shili.

Ihe Ombiimbeli itayi popi oshikunino momukalo ngoka. MuGenesis 2:8-14, otatu ilongo iinima oyindji kombinga yehala ndyoka. Oshikunino shoka osha li kuuzilo waEden. Osha li hashi tutikwa komulonga ngoka mugo mwa ka za omilonga ne. Omulonga kehe gwa za mugo ogwa li gu na edhina nogwa li gwa hokololwa paufupi kutya ohagu fala omeya peni. Uuyelele mbuka owa hepeka aalongwantu oyendji, mboka oyendji yomuyo ya konga uuyelele mOmbiimbeli kombinga yovelise ndjika opo ya mone kutya openi pu na ehala ndyoka kunena. Ihe inaya thika pehulithodhiladhilo lya faathana. Mbela shika otashi ti kutya Eden, oshikunino shamo nomilonga dhamo kayi shi yoshili nenge ongano?

Natu tale kwaashika: Iiningwanima yemehokololo lyoshikunino shaEden oye ende ta tseyika nawa momukokomoko gwoomvula 6 000 lwaampono. Osha yela kutya iiningwanima mbyoka oya li ya nyolwa kuMoses, ngoka tashi vulika a li u uvu aantu sho taya hokolola nenge nokuli tashi vulika a li e yi lesha miinyolwa yontumba mbyoka ya li ko pethimbo ndyoka. Natango Moses okwa li a nyola iiningwanima mbyoka tayi shi hokolola konima yoomvula 2 500 lwaampono. Eden osha adhika shi li nale mondjokonona yonale. Ihe mbela otashi vulika ngaa iinima ngaashi omilonga yi lunduluke po pomahala gayo konima yomathelemimvo ogendji? Omutungilo gwevi otagu ende tagu lunduluka. Oshitopolwa shoka tashi vulika omo mwa li Eden, kunena ohamu ningwa omakakamo gevi omanenene muuyuni ge thike lwopoopelesenda 17. Miitopolwa moka ohamu ningwa omalunduluko olundji. Eyelu lyopethimbo lyaNoowa otashi vulika lya lundulula omutungilo gwevi momikalo ndhoka itaatu vulu okutseya kunena.c

Ihe mpaka opu na uuyelele uushona mboka tu shi: Ehokololo lyaGenesis otali popi oshikunino shi li ehala lyolela. Mbali dhomomilonga ne ndhoka dha tumbulwa mehokololo moka, Eufrat naTigris nenge Hiddekel oko dhi li sigo okunena, noonzo hoka dha za odhi lyaathane popepi. Ehokololo ndyoka olya tumbula omadhina giilongo moka hamu tondoka omeya gomilonga ndhoka nolya tumbula kondandalunde oonzo dhopaunshithwe ndhoka dha tseyika nawa moshitopolwa moka. Aantu yomuIsraeli shonale mboka ya li ya lesha ehokololo ndyoka oya li yi itaala uuyelele walyo.

Mbela omahokololo goongano osho haga hokololwa momukalo nguka? Nenge ohaga hokololwa nelalakano lyokunuka po uuyelele wontumba mboka tawu vulu okukala wa shilipalekwa nenge okutindwa? “Nalenale koshilongo shokokule” ogwo omukalo gwokutameka okuhokolola ongano. Ihe omahokololo gopandjokonona ohaga kwatele mo uuyelele mboka wa simanenena, ngaashi naanaa ehokololo lyaEden lya ninga.

2. Mbela oshi shi okwiitaalwa lela kutya Kalunga okwa shita Adam okuza montsi yevi naEva omulupati lwaAdam?

Uunongononi wonale owa li we shi koleke kutya olutu lwomuntu olwa tungwa niitungithi yi ili noyi ili, ngaashi ohidrogeno, ombepo ndjoka hatu fudhile mo naandjoka hatu fudha mo, ndhoka adhihe hadhi adhika montsi yevi. Ihe ongiini iitungithi mbyoka ya li ya tungu po olutu lwomuntu?

Aanongononi oyendji ohaya popi kutya onkalamwenyo oye ya po ohaluka, ya tamekela kiinima yanathangwa mbyoka ye ende tayi lunduluka kashona nakashona momukokomoko gwoomvula omamiliyona, sigo pwa holoka iinima yolela. Ihe oshitya “nathangwa” otashi vulu okungwangwaneka aantu, molwashoka iinima ayihe mbyoka yi na omwenyo, nokuli nosele onshona ndjoka hayi monika ngele wa talele mekende lyokunenepeka oya kitakana noonkondo. Kapu na euliko kutya onkalamwenyo kehe oye ya po kuyo yene nenge ngele otashi vulu okuningwa. Pehala lyaashono kehe shimwe shi na omwenyo otashi ulike lela kutya opu na omuntu omunandunge elela ngoka e shi shita.d—Aaroma 1:20.

Dhiladhila ando to pulakene koshihikomwa, wa hokwa ethano ewanawa nenge wa kumithwa kwaashoka sha ningwa po kuutekenologi, mbela oto ka tya kutya iinima ayihe mbika kapu na ngoka e yi shita? Hasho nando. Ihe iinima mbyoka itayi vulu okuyelekwa nolutu lwomuntu ndoka lwa shitwa lwa kitakana nolwa shitikika. Ongiini tatu vulu okutya kutya kapu na ngoka e lu shita? Kakele kaashono, ehokololo lyaGenesis otali yelitha kutya iishitwa ayihe kombanda yevi, omuntu oye owala a shitwa oshifetha shaKalunga. (Genesis 1:26) Oshe eleka sho aantu kombanda yevi oyo owala taya vulu okuholela iilonga yaKalunga yokushita, ngaashi omathimbo gamwe haya ningi oomusika dhihokitha, haya thaneke omathano omawanawa nohaya ningi iinima yopautekenologi. Mbela shika oshi na oku tu kumitha sho Kalunga ha shiti iinima momukalo gu vule ngoka tse hatu ningi iinima?

Oshike naanaa oshidhigu okushita omukulukadhi okuza molupati lwomulumentu?e Kalunga okwa li ta vulu okulongitha iinima yilwe, ihe okushita kwe omukulukadhi momukalo ngoka okwa li ku na eityo lyi ikalekelwa. Okwa li a hala omulumentu nomukiintu ya hokanathane noya kale ye na ekwatathano lyopothingo, ye li “onyama yimwe.” (Genesis 2:24) Mbela nguka hago omukalo moka omusamane nomukulukadhi taya vulu okukwathelathana, okutunga po ekwatathano lya kola newanawa, shoka tashi ulike lela kutya oya shitwa kOmushiti omunandunge nomunahole?

Kakele kaashono, aakonakoni yomalutu gaantu yokunena oye shi kutya aantu ayehe otashi vulika ya za owala momukiintu nomomulumentu gumwe. Ngele osho, mbela shoka sha hokololwa muGenesis kashi shi shoshili?

3. Ehokololo kombinga yomuti gwontseyo nomuti gwomwenyo olya fa kaali shi lyoshili.

Muushili wo wene, ehokololo lyomuGenesis itali longo kutya omiti ndhika odha li dhi na oonkondo dhi ikalekelwa. Pehala lyaashono, odha li owala omiti ndhoka Jehova a tsike meyana dhi na eityo lyopathaneko.

Mbela aantu omathimbo gamwe nayo ihaya ningi oshinima sha faathana? Pashiholelwa, ngele aantu taya lombwelwa ya kale haya simaneke epandela lyoshilongo shawo, ohaya kala yu uvite ko kutya oye na okusimaneka epandela li li oshihako shepangelo, ihe itaya simaneke owala oshilapi showala. Aakwaniilwa yi ili noyi ili nayo ohaya longitha ondhimbo nosho wo oshishani shi li endhindhiliko lyoonkondopangelo dhawo.

Ano omiti ndhono mbali odha li tadhi thaneke shike? Opwa ningwa omaetopo ogendji ga kitakana. Nonando eyamukulo lyashili kepulo ndyoka olyanathangwa, olya simanenena. Omuti gwokutseya uuwanawa nuuwinayi ogwa li tagu thaneke uuthemba mboka wu niwe owala kuKalunga, uuthemba wokutokola shoka oshiwanawa naashoka oshiwinayi. (Jeremia 10:23) Onkee ano itashi kumitha sho okulya oshiyimati shokomuti ngoka ku li okulonga omuyonena. Mepingathano naashoka, omuti gwomwenyo, ogwa li tagu thaneke omagano ngoka taga vulu owala okugandjwa kuKalunga, sha hala okutya, omwenyo gwaaluhe.—Aaroma 6:23.

4. Ehokololo li na ko nasha neyoka hali popi olya fa ongano.

Dhoshili, oshinima shika shomehokololo lyaGenesis otashi vulu oku tu limbilika, unene tuu ngele inatu itaala shoka sha nyolwa mOmbiimbeli ayihe. Ihe Omanyolo otaga yelitha kashona nakashona oshiholekwa shika shihokitha.

Olye nenge oshike sha li sha ningitha eyoka ndyoka li kale lya fa tali popi? Oshigwana shaIsraeli shonale osha li shi shi iinima yilwe mbyoka tayi gandja uuyelele owundji kombinga yonkandangala ndjoka eyoka ndyoka lya dhana. Pashiholelwa, osha li shi shi kutya nonando iinamwenyo ihayi popi, omuntu gwopambepo ota vulu okuninga oshinamwenyo shi kale sha fa tashi popi. Moses okwa li wo a nyola ehokololo li na ko nasha naBileam; Kalunga okwa li a tumu omuyengeli a ningithe okasino kaBileam ka popye ngaashi omuntu.—Numeri 22:26-31; 2 Petrus 2:15, 16.

Mbela iishitwa yilwe yopambepo mwa kwatelwa mbyoka yi li aatondi yaKalunga, otayi vulu okulonga iikumithalonga? Moses okwa li a mono oompulile dhaEgipiti tadhi longo uumpulile sho dha li tadhi yelekele yimwe yomiinyengandunge yaKalunga, mokushitukitha oondhimbo dhadho omayoka. Oonkondo dhokulonga iinima iikumithi ngaashi ndhoka otadhi vulu okugandjwa owala kaatondi yaKalunga mboka haya kala mehala moka hamu kala iishitwa yopambepo.—Eksodus 7:8-12.

Osha yela kutya Moses naye okwa li omunyoli gwembo lyaJob a nwethwa mo. Embo ndyoka otali longo aantu oshindji kombinga yomutondi omunene gwaKalunga, Satana, ngoka a li a shongo uuthemba waapiya ayehe yaJehova mokufundja. (Job 1:6-11; 2:4, 5) Mbela Aaisraeli yonale oya li ya ti kutya Satana okwa li a longitha eyoka muEden, e li ningi li kale lya fa tali popi, nokuheka Eva a teye po uudhiginini we kuKalunga? Otashi monika sha fa shi li ngawo.

Mbela Satana oye a li a ningitha eyoka li popye iifundja? Konima yethimbo Jesus okwa li a popi Satana e li ‘he yiifundja.’ (Johannes 8:44) Mbela ‘he yiifundja’ okwa li oye omupopi gwiifundja yotango? Iifundja yotango oya li moohapu ndhoka dha lombwelwa Eva keyoka. Eyoka olya li lya popi li li ompinge nelondodho lyaKalunga kutya ngele Adam naEva oya li oshiyimati shokomuti gwi indikwa otaya ka sa, tali ti: “Itamu si shili.” (Genesis 3:4) Osha yela kutya Jesus okwa li e shi shi kutya Satana okwa li a longitha eyoka. Ehololo ndyoka Jesus a li a pe omuyapostoli Johannes olya yelitha nawa oshinima shoka, sho lya ti kutya Satana oye “eyoka” ekulu.—Ehololo 1:1; 12:9.

Mbela oshidhigu ngaa okwiitaala kutya omuntu gwopambepo omunankondo ota vulu okulongitha eyoka li kale lya fa tali popi? Ihe nokuli naantu mboka kaaye na oonkondo dhi vule dhiishitwa yopambepo otaya vulu okuninga po oshinima tashi popi, ihe itashi makuka.

Uunzapo mboka itaawu vulu okupatanekwa

Mbela ito shi zimine kutya mboka inaayi itaala ehokololo lyaGenesis kaye na naanaa ekankameno? Mepingathano naashoka, opu na uunzapo wa kola kutya ehokololo ndyoka olyo ondjokonona yashili.

Pashiholelwa, Jesus Kristus oti ithanwa “omuhokololi omunashili.” (Ehololo 3:14) Molwaashoka oku li omuntu a gwanenena, ke na nando esiku a fundjile noke na esiku a pengithile oshili momukalo gwontumba. Okwa li a longo aantu kutya ye oko a kala nale manga inaa ninga omuntu kombanda yevi, a kala puHe, Jehova, “uuyuni manga inaau shitwa.” (Johannes 17:5) Onkee ano, oko a kala manga kombanda yevi kwa li kaaku na iinima yi na omwenyo. Mbela oshike tashi ulike kutya Jesus oku li onzapo yi shi okwiinekelwa?

Jesus okwa li a popi kombinga yaAdam naEva ye li aantu yoshili. Okwa li a popi kombinga yondjokana yawo sho a li ta fatulula omuthikampango gwaJehova gu na ko nasha nokuhokana ombanda. (Mateus 19:3-6) Ngele kaya li ko nando nongele oshikunino moka ya li ya kala osha li owala ongano, nena Jesus okwa li a pukithwa nenge a li omufundja. Ano itatu vulu okuthika pehulithodhiladhilo lya tya ngaaka. Jesus okwa li megulu ta tala sho iiningwanima mbyoka ya li tayi ningwa moshikunino. Mbela uunzapo wuni wu vule mbuka tawu vulu okwiitaalwa?

Muushili wo wene, okwaaitaala mehokololo lyaGenesis otaku ningitha omuntu a kale ini itaala muJesus. Okwaaitaala kwa tya ngaaka otaku vulu wo okuningitha omuntu kaa uve ko iikundathanwa yimwe ya simanenena yOmbiimbeli nosho wo omauvaneko gayo ge shi okwiinekelwa. Natu taleni nkene shika sha li sha ningwa.

[Omanyolo gopevi]

a PaMbiimbeli Jehova olyo edhina lyaKalunga.

b Edhiladhilo ndyoka ka li li pamanyolo. Ombiimbeli otayi longo kutya iilonga yaKalunga ayihe oya gwanenena, eyonuko olya za konzo yilwe. (Deuteronomium 32:4, 5) Jehova sho a mana okushita evi, okwa li a popi kutya ayihe mbyoka a shita oyo “opala lela.”—Genesis 1:31.

c Eyelu, oshilonga shaKalunga osha yela kutya olya li lya hanagula po thiluthilu oshikunino shaEden. Hesekiel 31:18 ota ti kutya ‘omiti dhomuEden’ odha li kaadhi po we methelemimvo etiheyali K.E.N. Onkee ano, ayehe mboka ya li ya ka konga oshikunino shaEden lwanima inaye shi mona.

d Tala okabroshure The Origin of Life—Five Questions Worth Asking, ka nyanyangidhwa kOonzapo dhaJehova.

e Shihokitha, uunongononi wopaunamiti wokunena owa mona kutya olupati ohalu vulu okwaaluka lu vule iinima yilwe. Inalu fa omasipa galwe, ohalu vulu okukoka ngele oshipugunino shoka she lu kwatela kumwe nomakwawo inashi gumwa.

    Ndonga Publications (1987-2025)
    Za mo
    Inda mo
    • Oshindonga
    • Tumina yalwe
    • Hogolola
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ngele to longitha ongulumambo yetu
    • Uuyelele wiinima yopaumwene
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Inda mo
    Tumina yalwe