ONTOPOLWA 15
Natu simanekeni aavali yetu ya kulupa
1. Ongunga yashike tu nine aavali yetu, nongiini tu na okukala tu yu uvitile notu na okuungaunga nayo ngiini?
OMULUMENTU gumwe omunandunge gwonale okwa gandjele omayele taga ti: “Pulakena ho ngoka e ku vala, ngoye ino dhina nyoko sho a kulupa.” (Omayeletumbulo 23:22) Otashi vulika to ti: ‘Ngame hasho nando tandi ka ninga.’ Pehala lyokudhina oomeme nenge ootate, oyendji yomutse otu ya hole noonkondo. Otwe shi zimina kutya otu na ongunga onene yokukala tu ya hole. Tangotango, otu li po omolwawo. Nonando Jehova oye Onzo yomwenyo, nokaapu na aavali yetu, ando inatu vula okukala po. Kapu na sha shi na ondilo sha fa omwenyo tatu vulu oku ya pa. Dhiladhila nduno nkene yi iyamba oku tu sila oshimpwiyu nohole nonkene sha li shi na ondilo oku tu putudha okuza kuunona wetu sigo okuukuluntu. Onkee ano, oshi li pandunge sho Oohapu dhaKalunga tadhi tu pe omayele tadhi ti: “Simaneka ho nanyoko . . . opo u kale u na okukalamwenyo okuwanawa, ngoye u kale u na omwenyo ethimbo ele kombanda yevi.”—Aaefeso 6:2, 3.
ZIMINA KUTYA OYE NA OOMPUMBWE DHOPAMAIYUVO
2. Ongiini aanona mboka aakuluntu haya ‘galulile eyakulo’ aavali yawo?
2 Omuyapostoli Paulus okwa nyolele Aakriste a ti: “Oyana nenge aatekulu oyo naa ilonge tango okukwatha yaandjawo muuyuuki nokugalulila ooyina eyakulo sho ye ya yakula nale.” (1 Timoteus 5:4, OB-1954) Aanona aakuluntu ohaya ‘galulile eyakulo’ aavali yawo nooyinakulu tayu ulike olupandu lwawo molwaashoka oye yu ulukila ohole noye ya sila oshimpwiyu uule womimvo. Omukalo gumwe moka aanona taya vulu oku shi ninga ogwo mokuzimina kutya ngaashi kehe gumwe i ili, aakulupe oya pumbwa okuulukilwa ohole nokulombwelwa kutya oye holike. Ngaashi tse, oya pumbwa okukala ye uvite kutya oya yalulwa. Oya pumbwa okukala ye uvite kutya onkalamwenyo yawo oyi na oshilonga.
3. Okomukalo guni tatu vulu okusimaneka aavali yetu nookuku?
3 Ano otatu vulu okusimaneka aavali yetu nookuku moku yu ulukila kutya otu ya hole. (1 Aakorinto 16:14) Ngele aavali yetu ihaya kala pamwe natse, otu na okudhimbulukwa kutya ngele tatu kala hatu popi nayo otashi ti oshindji kuyo. Ohashi ya nyanyudha noonkondo ngele tatu ya nyolele ontumwafo yinyanyudha, tatu ya dhengele ongodhi, nenge ngele tatu ya talele po ethimbo nethimbo. Omukuluntugongalo gumwe Omukriste gwomuAfrika, gwedhina Andrew, okwa li he ende uule wookilometa 95 lwaali moshiwike ta ka talela po he ngoka a li te ehama nokwa li kee shi omwiitaali. Andrew okwa hokolola a ti: “Sho nda ningi Onzapo yaJehova, tate okwa li ha pataneke ndje noonkondo. Ihe sho a mono kutya ondi na ko nasha naye sho te ehama, okwa li a ladhipike aluhe uundenge wandje a ti: ‘Omu na okuya melongelokalunga lyamumwanyoko.’ Shika osha li she wi inyengitha, nongashingeyi uundenge wandje auhe wu li omugoyi owa ninga Oonzapo dhaJehova.”
YA SILA OSHIMPWIYU MOOMPUMBWE DHAWO DHOPAINIWE
4. Ongiini omithigululwakalo dhopalongelokalunga lyOshijuda dha ningitha aantu ya kale nomitima dha kukuta shi na ko nasha nokusila oshimpwiyu aavali yawo ya kulupa?
4 Mbela okusimaneka aavali yetu otashi vulika kwa kwatela mo wo oku ya sila oshimpwiyu painiwe? Eeno. Olundji osho shi li ngawo. Pethimbo lyaJesus, aawiliki yelongelokalunga lyOshijuda oya li ye na omuthigululwakalo kutya ngele omuntu okwa ti kutya iimaliwa ye nenge iiniwe ye ‘oyo a gandja kuKalunga,’ okwa li a manguluka koshinakugwanithwa shoku yi longitha okusila oshimpwiyu aavali ye. (Mateus 15:3-6) Kaya li tuu ye na omitima dha kukuta! Dhoshili, aawiliki yopalongelokalunga mboka oya li haya ningitha aantu kaaya simaneke aavali yawo, ihe oya kale ye ya dhina mokwaahasila oshimpwiyu oompumbwe dhawo. Tse inatu hala nando okuninga ngaaka.—Deuteronomium 27:16.
5. Nonando opu na omasiloshimpwiyu ngoka haga gandjwa komapangelo gokiilongo yimwe, omolwashike okusimaneka aavali yetu ya kulupa omathimbo gamwe kwa kwatela mo oku ya kwathela paimaliwa?
5 Miilongo yimwe, epangelo ohali pe aakulupe openzela oku ya kwathela moompumbwe dhawo dhopainiwe. Kakele kaashono, aakulupe otashi vulika yi ikongela nale omapya moka taya ka hupa. Ihe ngele openzela inayi gwana nenge ngele mepya inamu za sha, aanona oye na okusimaneka aavali yawo mokuninga shoka taya vulu opo ye ya kwathele. Odhoshili kutya okusila oshimpwiyu aavali ya kulupa oko euliko lyeigandjo lyometilokalunga okwiigandjela Jehova Kalunga, Omutoti gwelongekidho lyuukwanegumbo.
OHOLE NEIYAMBO MWENE
6. Omalongekidho geni yamwe ya ninga shi na ko nasha nehala lyokukala opo ya sile oshimpwiyu aavali yawo?
6 Aanona oyendji aakuluntu ohayi inyenge nohole noneiyambo koompumbwe dhaavali yawo mboka kaaye na uukolele. Yamwe oya tembudhila aavali yawo komagumbo gawo nenge oyo ya tembukila popepi nayo. Yalwe oya ka kala puyo. Olundji omalongekidho ga tya ngaaka oge li elaleko nuuyamba kaavali nosho wo kaanona.
7. Omolwashike shi li nawa kaamu ninge omatokolo ge na ko nasha naavali yeni ya kulupa tamu endelele?
7 Ihe omathimbo gamwe omatembu ga tya ngaaka ihage ende nawa. Omolwashike? Otashi vulika omolwaashoka omatokolo ga ningwa neendelelo nenge ga ningwa ga kankamena owala kunkene mu uvite. Ombiimbeli otayi gandja elondodho lyopandunge tali ti: “Onkotoki ota ndhindhilike oonkatu dhe.” (Omayeletumbulo 14:15) Pashiholelwa, natu tye meme gwoye a kulupa ota mono iihuna noto dhiladhila kutya otashi vulika shi li nawa wu mu ete kegumbo lyoye. Mokundhindhilika oonkatu dhoye, otashi vulika wi ipule ngaashi tashi landula: Okwa pumbwa naanaa shike? Mbela opu na esiloshimpwiyu okuza kepangelo ndyoka tali vulu oku mu kwathela? Mbela okwa hala okutembuka? Ngele okwe shi hala, onkalamwenyo ye otayi ka gumwa ngiini kusho? Mbela oku na ookuume mboka e na okuthiga po? Shika otashi ka guma ngiini omaiyuvo ge? Iinima mbyoka owe yi popya naye? Etembu lya tya ngaaka otali ke ku guma ngiini notali ka guma ngiini kuume koye kopandjokana nosho wo aanona yeni? Ngele meme gwoye okwa pumbwa esiloshimpwiyu, olye te ke shi ninga? Mbela otamu vulu okwiitopolela iinakugwanithwa yoku mu sila oshimpwiyu? Omwa kundathana iinima ayihe mbyoka ya kwatelwa mo?
8. Oolye tamu vulu okupula omayele ngele tamu ningi omatokolo ge na ko nasha nokukwathela aavali yeni ya kulupa?
8 Molwaashoka oshinakugwanithwa shokusila oshimpwiyu aavali ya kulupa osha kwatela mo aanona ayehe muukwanegumbo, oshi li pandunge uukwanegumbo wu gongale opo ayehe ya vule okukutha ombinga mokuninga omatokolo. Otashi kwathele wo okupopya naakuluntugongalo megongalo lyopaKriste nenge nookuume mboka nayo ya li monkalo ya fa ndjoka. Ombiimbeli otayi tu londodha tayi ti: “Omadhiladhilo inaaga kundathanwa nawa otaga ponyo, ihe otaga tompola sha mpoka pe na aagandjindunge oyendji.”—Omayeletumbulo 15:22.
KALENI MU NA OLUKENO NONDJAALELA
9, 10. (a) Nonando aavali yetu oya kulupa, otu na okuungaunga nayo ngiini? (b) Kutya nduno oonkatu dhini okanona okakuluntu taka katuka omolwaavali yako, oke na aluhe okukala ngiini nayo?
9 Okusimaneka aavali yetu ya kulupa otaku pula tu kale tu na olukeno nondjaalela. Sho te ende ta kulupa, otashi vulika tashi ende tashi ningi oshidhigu noonkondo kuyo okweenda, okulya nokudhimbulukwa. Otashi vulika ya kale ya pumbwa ekwatho. Olundji aanona ohaya kala tayi ipula unene negameno lyaavali yawo nohaya kambadhala oku ya pa omayele. Ihe molwaashoka aakulupe oya kala monkalamwenyo ethimbo ele, oye li aakuluntu ye na uunongo niimoniwa oyindji, oyi igilila okwiisila oshimpwiyu kuyo yene nokuninga omatokolo kuyo yene. Onkee ano, osha simana oku ya simaneka ye li aavali yetu noye li wo aakuluntu. Aavali mboka ye uvite kutya oye na okugandja esiloshimpwiyu lyonkalamwenyo yawo koyana, otashi vulika ya kale ya polimana nenge ya geya. Yamwe ohaye shi uvile nayi noku shi pataneka ngele oye wete kutya otapu ningwa oonkambadhala oku ya kutha emanguluko lyawo.
10 Omaupyakadhi ngoka itaga vulu okukandulwa po nuupu, ihe oshi li nawa okweetha aavali ya kulupa yi isile oshimpwiyu kuyo yene nokuninga omatokolo kuyo yene mpoka taye shi vulu. Kashi li pandunge okuninga omatokolo kombinga yaashoka shi li nawa kaavali yoye omanga inoo popya nayo tango. Nonando kaye na we oshindji okutya omolwuukulupe, ye etha ya kale nemanguluko ndyoka ye na natango. Ngele ito kambadhala okupangela onkalamwenyo yaavali yoye, oto ka kala wu na ekwatathano ewanawa nayo. Ngoye nayo otamu ka kala mu na ombili. Nokuli nando owu kale wa pumbwa oku yu unganeka miinima yimwe omolwuuwanawa wawo, owu na okukala natango we ya simaneka. Oohapu dhaKalunga otadhi tu pe omayele taga ti: “Simanekeni aakulupe, ne mu yele aakuluntu yoomvi.”—Levitikus 19:32.
KALENI MU NA IIKALA YU UKA
11-13. Ngele okanona hoka okakuluntu kaka li ke na ekwatathano ewanawa naavali yako nale, oke na okuungaunga ngiini neshongo lyoku ya sila oshimpwiyu sho ya kulupa?
11 Omathimbo gamwe uupyakadhi mboka aanona aakuluntu ye na mokusimaneka aavali yawo ya kulupa owa kwatela mo ekwatathano ndyoka ya kala ye na nayo nale. Tate gwoye otashi vulika a kala kee na ohenda nohole, na meme gwoye okwa kala ha panga noku na onyanya. Otashi vulika we shi yematela natango, we shi geela nenge tashi ku ehameke natango molwaashoka kaya li ngaashi wa li wa hala ya kale. Mbela omaiyuvo ngoka oto vulu oku ga sinda?a
12 Basse ngoka a kokela mOsoomi, ota ti: “Tate gwokulipo okwa li omukwiita gwetanga lyaNazi shaNdowishi. Okwa li ha geye nziya, naashono osha li she mu ningi a kale a nika oshiponga. Iikando oyindji okwa li ha dhenge meme opo ndi li. Oshikando shimwe sho a li a geela ndje, okwa li a dhenge ndje moshipala nompate yepaya lye. Okwa li a dhenga ndje a dhiginina e tandi gu ko kombete.”
13 Ihe nando ongaaka, okwa li e na uukwatya wulwe. Basse ota gwedha ko ta ti: “Ihe nonando ongaaka, okwa li ha longo nuudhiginini nokwa li hi idhipagele po niilonga mokusila oshimpwiyu uukwanegumbo we painiwe. Ke na siku u ulukilile ndje ohole ndjoka he e na okukala e na, ihe onda li ndi shi shi kutya omaiyuvo ge oga li ge ehamekwa kwaashoka a ningilwa sho a li okanona. Meme gwe okwa li e mu ekelehi sho a li okanona okashona. Okwa putuka e hole okukondja nokwa li a yi miita manga e li omugundjuka. Onkalo ye onda li ndi yi uvite ko noinandi mu pa uusama. Sho nda koko, onda li nda hala oku mu kwathela ngaashi tandi vulu sigo okeso lye. Kasha li oshipu, ihe onda li nda ningi ngaashi tandi vulu. Onda li nda kambadhala okukala ndi li omwanamati e li nawa sigo okeso lye, nondi inekela okwa li a taamba ndje ko.”
14. Enyolo lini tali longo koonkalo adhihe, mwa kwatelwa ndhoka hadhi holoka po mokusila oshimpwiyu aavali ya kulupa?
14 Moonkalo odhindji, ngaashi wo miinima yilwe, oshi li nawa okutula miilonga omayele gOmbiimbeli ngoka taga ti: “Kaleni mu na olukeno, ohenda, eifupipiko, ombili neidhidhimiko. Kwathathaneni, dhiminathanii po oondjo ethimbo kehe, uuna pe na ngoka a ningathana namukwawo. Dhiminathanii po oondjo naanaa, ngashika Omuwa e mú dhimine po.”—Aakolossa 3:12, 13.
AASILISHIMPWIYU NAYO OYA PUMBWA OKUSILWA OSHIMPWIYU
15. Omolwashike okusila oshimpwiyu aavali omathimbo gamwe kunikitha oluhodhi?
15 Okusila oshimpwiyu omuvali kee na uukolele oshi li oshilonga oshidhigu, sha kwatela mo iilonga oyindji, iinakugwanithwa oyindji nethimbo olindji. Ihe shoka oshidhigu unene osho nkene tashi ku gumu pamaiyuvo. Oshiyemateka okutala aavali yoye taya kanitha uukolele wawo, omaiyuvo nosho wo emanguluko lyawo. Omukiintu gwedhina Sandy ota ti: “Meme oye a li ongudhi yuukwanegumbo waandjetu. Osha li shiyemateka noonkondo oku mu tala ta mono iihuna. Tango, okwa li a tameke okukala ha shongola, okwa li a pumbwa ontondje, opo nduno okwa li a pumbwa oshinima shoku mu kwathela okweenda, nolwahugunina okwa li he ende kokatemba. Konima yaashono, onkalo ye oye ende tayi nayipala noonkondo sigo okeso. Okwa li a kwatwa kokankela yomomasipa nokwa li a pumbwa okusilwa oshimpwiyu ethimbo kehe, uusiku nomutenya. Otwa li twe mu yogo notwe mu pe iikulya komulungu noku mu leshela. Osha li oshidhigu noonkondo, unene tuu pamaiyuvo getu. Sho nda mono kutya meme oku li pokusa, onda li nda lili molwaashoka onda li ndi mu hole noonkondo.”
16, 17. Epukululo lini tali kwathele mboka taya sile oshimpwiyu aavali yawo ya kulupa ya kale ye na etaloko li li pandjele?
16 Ngele owi iyadha monkalo ya fa ndjoka, oshike to vulu okuninga opo wu vule oku yi idhidhimikila? Okupulakena kuJehova mokulesha Ombiimbeli nokupopya naye megalikano otaku ke ku kwathela noonkondo. (Aafilippi 4:6, 7) Shilipaleka wo kutya oho li pandjele e to kambadhala okukotha sha gwana. Ngele to shi ningi, oto ka kala wu li nawa pamaiyuvo nopalutu opo wu vule okusila oshimpwiyu omuvali gwoye omuholike a kulupa. Otashi vulika to vulu okuninga elongekidho wu kale ho fudha po omathimbo nomathimbo komaipyakidhilo goye gesiku kehe. Nokuli ngele ito vulu okukutha efudho, oshi li pandunge okulongekidha po omathimbo gokuthuwa po. Opo wu mone ethimbo lyokuthuwa po, ninga elongekidho nagumwe a kale po nomuvali gwoye ngoka kee na uukolele.
17 Aanona aakuluntu mboka taya sile oshimpwiyu aavali yawo ya kulupa olundji ohaya kala ya tegelela ya ninge oshindji. Ihe ino ipa uusama mwaashoka itoo vulu okuninga. Moonkalo dhimwe otashi vulika wa pumbwa okufala aavali yoye aaholike kegumbo lyaakulupe. Ngele ongoye to ya sile oshimpwiyu, ino kala wa tegelela wu ninge oshindji ngaashi wa hala. Ku na okukala owala wu na ko nasha noompumbwe dhaavali yoye, ihe nodhaanona yoye wo, dhakuume koye kopandjokana nodhoye mwene.
OONKONDO DHI VULE DHOPAUNSHITWE
18, 19. Egameno lini Jehova u uvaneka okugandja, noshimoniwa shini tashi ulike kutya ote li gwanitha?
18 MOohapu dhe, Ombiimbeli, Jehova okwa gandja nehalo ewanawa ekwatho ndyoka tali vulu okukwathela lela omuntu ngoka ta sile oshimpwiyu aavali ye ya kulupa, ihe ndyoka halyo awike ekwatho a gandja. Omupisalomi okwa nwethwa mo a nyole ta ti: “OMUWA oku li popepi naayehe mboka taye mu ithana . . . , notu uvu omaindilo gawo e te ya hupitha.” Jehova ota ka hupitha nenge ota ka gamena aadhiginini moonkalo oondhigu noonkondo.—Episalomi 145:18, 19.
19 Myrna gwokuFilipine okwa li e shi mono sho a li ta sile yina oshimpwiyu, ngoka a li a lemanekwa kuuvu wombanda. Okwa nyola a ti: “Kapu na sha shiyemateka shi vule okumona omuvali gwoye omuholike ta mono iihuna, itaa vulu oku ku lombwela mpoka tapu ehama. Osha li owala sha fa ndi wete ta ningine kashona nakashona momeya, nokapwa li sha shoka tandi vulu okuninga. Iikando oyindji onda li handi tsu oongolo e tandi lombwele Jehova kutya onda vulwa. Onda li ndi igidha ngaashi David ngoka a li a galikana Jehova a pungulule omahodhi ge noku mu dhimbulukwe. [Episalomi 56:8] Ngaashi Jehova e shi uvaneka, okwa pe ndje oonkondo ndhoka nda li nda pumbwa. ‘Jehova okwa gamene ndje.’ ”—Episalomi 18:18.
20. Euvaneko lyOmbiimbeli lini tali kwathele mboka taya sile oshimpwiyu aavali yawo ya kulupa ya kale ye na etegameno, nokuli nando ngoka taya tonatele oku se?
20 Osha popiwa kutya okusila oshimpwiyu aavali ya kulupa okwa fa ehokololo ihaali hulu nombili. Nokuli nando otu ya sile oshimpwiyu nawa, oye na owala okusa, ngaashi yina yaMyrna. Ihe mboka yi inekela muJehova oya tseya kutya eso halyo ehulilo. Omuyapostoli Paulus okwa ti: “Ondi na wo etegameno . . . kutya Kalunga ota ka yumudha aantu ayehe kuusi, naawanawa naawinayi.” (Iilonga 24:15) Mboka ya silwa aavali yawo ya kulupa otaya hekelekwa ketegameno lyeyumuko pamwe neuvaneko linyanyudha lyuuyuni uupe waKalunga moka ‘itaamu ka kala we eso.’—Ehololo 21:4.
21. Iizemo iiwanawa yini hayi zi mokusimaneka aavali yetu ya kulupa?
21 Aapiya yaKalunga oya pandula noonkondo aavali yawo, nokuli nando oya kale ya kulupa. (Omayeletumbulo 23:22-24) Ohaye ya simaneke. Ngele taye shi ningi, otaya kala ngaashi eyeletumbulo lya nwethwa mo ndyoka tali ti: “Nyanyudha ho nanyoko, mboka ye ku vala.” (Omayeletumbulo 23:25) Ihe komeho gaayihe, mboka haya simaneke aavali yawo ya kulupa ohaya nyanyudha nohaya simaneke wo Jehova Kalunga.
[Enyolo lyopevi]
a Mpaka itatu kundathana oonkalo moka aavali ya li ya longitha nayi oonkondopangelo dhawo nokaya li ye shi okwiinekelwa, shoka sha talika ko shi li omuyonena.
ONGIINI OMAKOTAMPANGO NGAKA GOMBIIMBELI TAGA VULU OKU TU KWATHELA TU SIMANEKE AAVALI YETU YA KULUPA?
Otu na okugalulila aavali yetu nookuku eyakulo.—1 Timoteus 5:4, OB-1954.
Natu longe iilonga yetu ayihe nokupangelwa kohole.—1 Aakorinto 16:14.
Omatokolo ga simana kage na okuningwa nando meendelelo.—Omayeletumbulo 14:15.
Aavali ya kulupa oye na okusimanekwa, nokuli nando otaye ehama noya nkundipala.—Levitikus 19:32.
Itatu ka kala aluhe twa tegelela okukulupa nokusa.—Ehololo 21:4.
[Ethano pepandja 179]
Kashi li pandunge okuningila omuvali gwetu omatokolo omanga inaatu popya naye