Ireferensiya Inaphwanyeya va Yoochariha ya Muthukumano Okumi ni Muteko Ahu Weekristu
1-7 A YUNYU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MAPHATXUWELO 44-45
“Yosefe Aahaakhurumuwela Asinnawe”
(Maphatxuwelo 44:1, 2) Yoosefe aamulamulela muhooleli a anamuteko a vaate vawe, ii: “Osareihe soolya isaakhwi sa alopwana ala, ihuceye phaama, nave osulu waya ohelekemo ikhorowa mmoha ni mmoha. 2 Ohelemo musaakhuni wa ole mukhaani, ekahi aka yeele ya eparata vamoha ni ikhorowa sawe soothumano soolya.” Muhooleli yoole aaheerano hiihaa.
w15 1/5 ipaax. 14-15
“Onoona wi Miyo Kiri mu Nipuro na Muluku?”
Vano Yosefe aapacerya weeravo echu. Owo aalamulela wi yiikariwe ni yaaphare annawe, awootheryaka wi yaahiiya ekahi ya eparata, yeeyo yaaphwanyiwe mu esaakhu ya Peniyamini. Voocharela, oothene yaakooka, eya wa Yosefe. Vano owo aakhalano ekari ya osuwela mukhalelo wa asinnawe. Yuta aaloca mu nipuro na asinnawe. Owo aaveka ikharari wi asinnawe oothene khumi nammoha ekhale akapuro Oyikuputu. Yosefe aahaakhula wi pahiru Peniyamini taahaala okhala kapuro, nyenya akina yaanwerya orowa.—Map 44:2-17.
Meerelo a Yuta yaari ootannya murima. Owo aahi: “Ntakhara munnawe eerukulu emoha, ookhwa, ahala yoola meekheiye.” Masu yaale yaatannya murima wa Yosefe, woona wi owo aari mwaana oopacerya a Rakele, mwaara oosiveliwa a Yakopo, yoowo aakhwile amuyaraka Peniyamini. Yosefe vamoha ni atiithi awe, moohikhwa minikwa yaanamuupuwela Rakele. Akhweya nthowa na okhala anamwane a maayi mmoha, Peniyamini aakhala mwaana yoowo Yosefe aamusiveleiye.—Map 35:18-20; 44:20.
Yuta aatitelela omveka Yosefe ommorela ikharari munnawe wi ahimukhalihe ntoko kapuro. Ophiyerya wi owo aahiivaha wi akhale kapuro nyenya ataphuliwe Peniyamini. Voocharela owo aakuchula ni masu ootikhiniha ariki: “Okookela wa atiithi kinaya wiheeno, kihimukunshe mmiravo? Nkiwerya owoona atiithi yoothananiha ela eweerelaka.” (Map 44:18-34) Vano yaakhala yawooneya wi mukhalelo wa Yuta waatorokeya. Owo ohiya pahiru wooniherya ocharuwa, aahooniherya niphwanya nootikhiniha, wiiveleela ni omoriwa ikharari.
Yosefe haawenrye ovilela ni moonelo awe. Owo aaphwanela wooniherya vanlakani moonelo awe. Yosefe aahaaveka akapuro awe wi epwahevo nave aahinla iitupihaka ophiyerya wi aaniiweya vaate va Farawo. Voocharela owo aahiisuwanyeiha: “Miyo ka Yoosefe, munninyu.” Owo aahaakhupaarela asinnawe, yaawo yaari ootikhiniheya, nave moosivela aahaakhurumuwela wa yeeyo yaamweerenlaaya. (Map 45:1-15) Hiihaa, owo aahooniherya mukhalelo mmohamoha wa Yehova, onakhurumuwela mwa mahala. (Sal 86:5) Apwanne ninneerano emohamoha?
(Maphatxuwelo 44:33, 34) “Mwa nthowa nenla, pwiyaka, kinnoovekaani wi mukikushe wi kikhale kapuro anyu, wi mmiravo ola mmuhiye anrowa ni asinneeni. 34 Okookela wa atiithi kinaya wiheeno, kihimukunshe mmiravo? Nkiwerya owoona atiithi yoothananiha ela eweerelaka.”
(Maphatxuwelo 45:4, 5) Yoosefe aatitelela, ii: “Mukaacamele.” Yaamwaacamenlaaya Yoosefe aahi tho: “Miyo ka Yoosefe munninyu yoole mwaamutuminhaanyu akerihiwa oYiikuputu. 5 Nto muhithanane nari othukumela vookitumiha wenno, ntakhara Muluku taakihoolinhe wi achu ehikhwe.”
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Maphatxuwelo 44:13) Yoonnaaya yeela, yaahaahula soowara saya yoonihaka othanana. Oothene yaarehenrye apuuru aya, yaachikela opooma.
it-3 epaax. 381
Waahula Soowara
Yaari eneneeryo yeeyo yaari yawunlaana wa Ayuta, vamoha tho ni yaale yaakhala onakhumawo nsuwa, xaxaxa wakhala wi aasuwela wi ookhwa muchu yoowo yaamusivelaaya. Mmakupa makina, a saweereya seiha saaneeriha wi muchu anaahula soowara sawe makupa a vachirima, nyenya tho eyo hiyaavolowela waahula yoowara yoothene, ophiyerya okhala yoohiphwanelela owara wanaawiili.
Yaweereya yoopacerya enaphwanyeya Mpiipiliyani ti ya Rupeni, mwaana oopacerya a Yakopo, vaavaa yoowo, aachikenleiye omoona Yosefe mukhokweni nave ahimphwanyamo, aahaahula soowara sawe, ariki: “Mmiravo hanooneya! Vano kinii kiye woowi?” Ntoko mwaana oopacerya oyariwa, Rupeni aakhalano murici wa omukhapelela munnawe mukhaani. Atiithi awe, Yakopo, vaavaa yiiwalaaya vooloca sa okhwa wa mwanaya Yosefe, moolikana, awo tho yaahaahula soowara saya nave ewara esaakhwi ntoko muchu okhweliwe (Map 37:29, 30, 34), nave tho, Oyikuputu, asinnawe Yosefe yaahooniherya othanana waya moorweela wa waahula soowara saya vaavaa Penyamini ootheriweiye wi aari mpava.—Map 44:13.
(Maphatxuwelo 45:5-8) Nto muhithanane nari othukumela vookitumiha wenno, ntakhara Muluku taakihoolinhe wi achu ehikhwe. 6 Nneera miyaakha miili etala echoowenle mweelaponi, nave ihanle miyaakha mithanu achu ehilimaka nari ohepha mano. 7 Muluku aakihooliha hiiha wi anamwane anyu ekhale akumi ni wi awoopoleeni mootikhiniha. 8 Tahi yeenyu mukiruuhale wenno, ti Muluku okeenre okhala ntoko tiithi a farawo wi kaahooleleke anamuteko awe oothene ni olamulela elapo yoothene ya oYiikuputu.
w04 15/8 epaax. 15 epara. 15
Wiiciwa Nihirivo Nthowa
Tiheeni enahaala onikhaviherya ohikuha mathowa wa yaale ananiica ohirivo nthowa? Muupuwele wi mwiicani ahu mutokweene ori Satana ni masololo. (Éfe 6:12) Vakina vaya, akina ananiica mwaayiini, achu ancipale annawiica achu a Muluku orweela wa ophuca naari nthowa na oceenyeryiwa. (Dan 6:4-16; 1 Tim. 1:12, 13) Yehova onachuna wi “evulushiwe achu oothene” ni ekhaleno ekari ya ‘osuwela eparipari.’ (1 Tim. 2:4) Mweeparipari, akina yaari amwiicani, vano annihu Eekristu, woona wi yoonne meecelo ahu aphaama. (1 Ped 2:12) Ohiya yeeyo, nnanwerya ohuserya yootakiherya yaphaama ya Yosefe, mwaana a Yakopo. Naamwi owo aahooxen’ye nthowa na asinnawe, owo haakunhe mathowa. Ntakhara heeni? Nthowa nawi owo aanaroromela wi Yehova aanavareryela ichu soothene. Wi awerye orehererya ichu ni waakhwaniherya yookhwela awe. (Map 45:4-8) Moolikana, Yehova onanwerya weemererya yoohooxa vyakala yeeyo nnahoolelaahu wi ncicimihiwe nsina nawe.—1 Ped 4:16.
8-14 A YUNYU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MAPHATXUWELO 46-47
“Yoolya mu Elukuluku ya Etala”
(Maphatxuwelo 47:13) Soolya saathowa elapo yoothene, nave etala yaahinnuwasha. Achu oYiikuputu nari tho okaanani yaanavelavela.
w87 1/5 epaax. 15 epara. 2
Okhapeleliwa wa Ikumi Elukuluku ya Etala
Iyaakha thanu napiili sa oreela saamala, nyenya etala yaapacerya hiihaa ntoko Yehova aalohenryeiye—etala etokweene, ohiya pahiru Oyikuputu, nyenya “elapo yoothene.” Vaavaa achu yaavolinwaaya Oyikuputu nthowa na etala, owo aahiwaakhula ariki: “Haweni wa Yoosefe, nave yeeyo oneereiye oorumeeni, mweereno.” Yosefe aahaatumiherya Ayikuputu yoolya, ophiyerya wi ikhorowa saya simala. Voocharela aaheemererya muhuwo aya ntoko yoolivela. Vookuchulani achu yaarwa wa Yosefe, elocaka: “Muthume ni soolya ni yeehu ene vamoha ni imaca sahu. Hiihaa hiyo nnii nikhale akapuro a farawo.” Hiihaa, Yosefe aathuma imaca soothene sikhala sa Farawo.—Map 41:53-57; 47:13-20.
(Maphatxuwelo 47:16) Yoosefe aahaakhula: “Mwaahirino ikhorowa, muruuheke soophuwa sanyu. Mwa inama nkanonnyaani soolya.”
(Maphatxuwelo 47:19, 20) Munannihiya wi nikhwe chiri munoonaka wi imaca sahu irimeele? Munthume ni soolya yeehu ene vamoha ni imaca sahu. Hiihaa hiyo nnii nikhale akapuro a farawo imaca sahu ikhale tho sa wawe. Nto nivahiwe mpewu wi nihikhwe etala ni wi imaca sahu ihithatuwe ntakhwa.” 20 Vaavaa Yoosefe aamuthumela farawo imaca soothene sa oYiikuputu. Etala yaatepaaya, muchu ni muchu a oYiikuputu aanatumiha emaca awe. Imaca soothene saakhala sa farawo.
(Maphatxuwelo 47:23-25) Vaavaa, Yoosefe aahi wa achu: “Olelo kohoothumaani, vamoha ni imaca sanyu wi mukhale a mwene. Mpewu ola, mwaale mmacani mwanyu. 24 Muneeraanyu muhephe, muruuheke wa farawo yaneethanu, nto inahalavo ikhale sawinyu wi mwaale mmacani, ikina mulyeeke ni anamwane anyu ni yaawo vachokoni vanyu.” 25 Yaawo yaahaakhula: “Pwiya, vano moovulusha okumi ahu nave nnii nimulapeke farawo.”
kr ipaax. 234-235 ipara. 11-12
Omwene wa Muluku Onnakhwaniherya Yookhwela Awe Veelaponi ya Vathi
Yoolya yawaaca. Olelo achu a mulaponi annavoliwa etala mmakupa oomunepani. Piipiliya aahiloherya: “Anarwa ephiya mahiku kineeraaka kirumihe etala mu elapo, tahi etala ya yoolya hooye, nari nthanana na maahi, hooye nto etala ya masu a Apwiya, ‘Apwiya, Apwiya tanaloca.’” (Amo 8:11) Mpwanne anamurala a Omwene wa Muluku annahoolela etala? Yehova aaloherya echu yoohiyana variyari va nloko nawe ni amwiicani awe: “Chiri anamuteko aka ekaamoolya nto nyuwo mukaamuvoliwa etala. Chiri anamuteko aka ekaamuwurya nto nyuwo mukaamukhwa nthanana. Chiri anamuteko aka ekaamuhakalala nto nyuwo mukaamuulihiwa muru.” (Isa. 65:13) Nyuwaano munnawerya woona waakhwanela wa yooloherya yeela?
Soovaha soomunepani sinnapiluwa ntoko naacuucu a muhice yoowo onakhala mutokweene ni awiixa. Soolaleeryiwa sa Piipiliya, ntoko sooruma sookravaariwa ni ixilema, mithukumano sahu, mithukumano sa miceche, ni soolaleeryiwa sinaphwanyeya mu esaiti sinnapiluwa moohihiyererya ntoko yoolya yoomunepani mu elapo esaren’ye etala. (Ezek. 47:1-12; Yow 3:18) Tahi yoohakalaliha mu ekumi anyu woona waakhwanela yooloherya yeela ya Muluku vooloca sa yoolya yawaaca? Apwanne munnalya moohihiyererya yoolya yoomunepani enaphwanyeya vameesa ya Yehova?
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Maphatxuwelo 46:4) Miyo kinayawo vamoha ni nyuwo oYiikuputu, nave miyo tho kinii kooviinhen’wo. Nto weyo onarwa okhwa mmatatani wa Yoosefe.”
it-1 epaax. 272 epara. 4
Makhalelo, Meecelo ni Saweera
Owaliwa miitho a Yakopo. Masu a Yehova vooloca sa Yakopo yaawo eni: “Nto weyo onarwa okhwa mmatatani wa Yoosefe” (Map 46:4), waari mukhalelo wooniherya wi Yosefe taahaala owala miitho a Yakopo amanle okhwa, yeeyo yamphwanela mwaana oopacerya oyariwa. Enooneya wi Yehova aamuleela Yakopo wi ophwanelela iwo wa mwaana oopacerya waahaala okhala wa Yosefe.—1Math 5:2.
(Maphatxuwelo 46:26, 27) Achu oothene yaaphiyale oYiikuputu vamoha ni Yaakopo, a nloko nawe waahiya asaaraya, waaca waya waari makhumi mathanu nammoha ni achu athanu nammoha. 27 Anamwane a Yoosefe aayanreiye oYiikuputu yaari eeli. Vawihiihaa, oothene a nloko na Yaakopo ephiyale oYiikuputu yaari achu makhumi mathanu nameeli.
nwtsty masu oohuserya mu Saw 7:14
Achu oothene yaari 75: Tahi wi Estevawu aaloca eversikulu ya yavameekhaaya ya soorepa sa Ehepiri vaavaa owo aalonceiye numero na emusi ya Yakopo yaakele Oyikuputu. Yooleeliherya yeela henaphwanyeya mu liivuru a Masoretiku a soorepa sa Ehepiri. Map 46:26 onnaloca: “Achu oothene yaaphiyale oYiikuputu vamoha ni Yaakopo a nloko nawe waahiya asaaraya, waaca waya waari makhumi mathanu nammoha ni achu athanu nammoha.” Eversikulu 27 ennatitelela eriki: “Oothene a nloko na Yaakopo ephiyale oYiikuputu yaari achu makhumi mathanu nameeli.” Va, nloko ninnaalakhanyeryiwa mmakhalelo meeli oohiyana, makupa oopacerya enalociwa pahiru muyareriwo awe wa tiithi mmoha nave wanaawiili nnalociwa nloko noothene nenlo naakele Oyikuputu. Waaca wa muyareriwo wa Yakopo onnalociwa tho mu Muk 1:5 ni Malam 10:22, mwemmo tho nnalociwamo numero “70”. Estevawu mwawooneya onaloca makupa aneeraru anaphitaanyerya emusi ekina ya Yakopo. Moonelo mukina onnaaphitaanyerya anamwane ni asisulawe, a anamwane a Yosefe Manase ni Efarayimu yaawo elociwe mu Septuagint mu Map 46:20. Moonelo mukina onaloca wi enaphitaanyerya asaara a anamwane a Yakopo, yaawo analociwa mu Map 46:26. Akhweya numero nenla na “75” naari nloko noothene. Moonelo yoola, waanaphwanyeya mu soorepa sa Ehepiri seiho saari sawunlaana mu nsana noopacerya E.K. moovira wa iyaakha, alipa oohuserya yaasuwela wi “75” naari numero nenlo nnalociwa mu Map 46:27 ni Muk 1:5 mu Septuagint a Ekiriki. Mwawaaceererya, mu nsana 20 saaphwanyiwa iroolo piili sa Muk 1:5 a Ephareya Yookhwa ni soorepa sa Ehepiri, nave awo tho yaanapharihela numero nawaakhwana “75.” Moonelo wa Estevawu akhweya waathipeleya wa emoha wa soorepa seiha sakhalai. Moohipwacha moonelo taani ori weeparipari, moonelo wa Estevawu pahiru onooniherya mukhalelo woohiyana vooloca sa waalakhanyerya numero noothene wa muyareriwo wa Yakopo.
15-21 A YUNYU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MAPHATXUWELO 48-50
“Achu Awunnuwelavo Aakhalano Ichu Sincipale Saphaama wi Enihusihe”
(Maphatxuwelo 48:21, 22) Emanle yeela Isarayeli aahi wa Yoosefe: “Vano miyo kinamookhwa. Nto Muluku onarwa akhala ni nyuwo nave onarwa ookookiheryaani elapo ya makholo anyu. 22 Wa weyo kinnoovaha elapo ya waapwaha asinnaa, yeeyo kiwankhaaka a Amoori, kiwanihaka ni nivaka naka ni munra aka.”
it-2 epaax. 468. epara. 5
Yakopo
Yakopo ahaakumve okhwa, aahaareeliha asaasula awe, anamwane a Yosefe, nave ni ohoolela wa Muluku, aamukuha ohoolo Efarayimu omuhiya Manase mwaana oopacerya oyariwa. Nave voocharela, Yakopo aaloca wi Yosefe aahaala waakhela ikwaha piili yoohiyeryiwa ya mwaana oopacerya oyariwa: “Wa weyo kinnoovaha elapo ya waapwaha asinnaa, yeeyo kiwankhaaka a Amoori, kiwanihaka ni nivaka naka ni munra aka.” (Map 48:1-22; 1Math 5:1) Woona wi Yakopo aathuma mwa murecele orweela wa anamwane a Hamori makupa a emaca waacamela o Sikemi (Map 33:19, 20), enakhala yawooneya wi Yosefe aari yaawooniherya ya nroromelo na Yakopo, yoowo aampharihenleiye wi aloherye sa ohipheliwa wa Kanani orweela wa muyareriwo awe, ntoko wi yene aapharihenle nsipaaca ni munra awe. (Moone AMORREU.) Yosefe ovahiwa wawe yamahala ikwaha piili, ya elapo yeele, yaaphitaanyerya macikhwi macikhweene yaavahiwe nloko na Efarayimu ni Manase.
(Maphatxuwelo 49:1) Yaakopo aawiichana anamwane awe ii: “Mukaacamele wi kooleeleni yeeyo enahaala oweerelaani muhoolo.”
it-3 epaax. 750-751 epara. 12
Mahiku Ookuchula
Yooloherya Vooloca sa Okhwa wa Yakopo. Vaavaa Yakopo aalonceiye ni anaawe ii: “Mukaacamele, wi kooleeleni yeeyo enahaala weereya muhoolo,” mmasu makina “wa mahiku enoorwa” (BV), aaloca sa elukuluku ya muhoolo wi masu awe yahaala opacerya waakhwanela. (Map 49:1) Sihaakumve ovira iyaakha masana meeli muculi, Yehova aamuleela Aparamu (Aparahamu), Ataata a Yakopo, wi muyareriwo awe waahaala ohooxeya iyaakha 400. (Map 15:13) Vano elukuluku ya muhoolo Yakopo aaloceiye yaari “makupa a mahiku ookuchula” yaawo yaahaala opacerya imanle iyaakha 400 sa makacamiho. (Wi naalikhele mukhalelo wookhweya saweereya seiha sa Ekapitulu 49 ya Maphatxuwelo, moone miyaha sinaloca sa anamwane a Yakopo, naavyaka orweela wa masina aya.) Nave tho yanwerya waakhwanela muhoolo, yeeyo yaavolowela makupa oomunepani a “muloko wa Muluku a Isarayeli.”—Gal 6:16; Aro 9:6.
(Maphatxuwelo 50:24, 25) Nihiku nimoha Yoosefe aaloca ni asinnawe: “Vano miyo kinamookhwa. Nto Muluku onamookhaviheryaani chiri, Oviihemmo mweelapo yeela wi muye elapo aalipenleiye waavaha makholo ahu, Aaparahamu, Isaki ni Yaakopo.” 25 Hiihaa Yoosefe aahaalipeliha aIsarayeli, wii: “Chiri Muluku ookhaviheryaani, mwaarowaka, mukushe makhuva aka.”
w07 1/6 epaax. 28 epara. 10
Achu Awuuluvala Mareeliho wa Amiravo
Achu awuuluvala enanwerya tho okhalano ovolowela otokweene wa annihu a munroromeloni. Yosefe mwaana a Yakopo amanle wuuluvala, ahooniherya meerelo a nroromelo yaawo anavolowela macikhwi macikhweene a alapeli eeparipari anakhala yene amanle okhwa. Yosefe aarino iyaakha 110 vaavaa ‘aalipelinheiye [olamulela] vooloca sa makhuva awe’ wi Aisarayeli yaaphwanela okuxa makhuva awe vaavaa yaahaalaaya okhuma Oyikuputu. (Ahe 11:22; Map 50:25) Yooveka yeela ya Yakopo, yaari yawooniherya wi Aisarayeli variyari va iyaakha sa okapuro seiho saarwiile Yosefe amanle okhwa, waanavaha olekecheya wi woopoliwa waahaala orwa.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Maphatxuwelo 49:19) “Kaate onarwa ahipheliwa ti alipa oohuhula, nto owo tho onarwa aahiphela yaawo.
w04 1/6 epaax. 15 epara. 4-5
Yoowo Onamucicimiha Muluku Onnareelihiwa
Ehaakumve ovolowa mu elapo ya nlakano, achu a nloko na Isarayeli na Okati yaaveka wi evahiwe ntakhwa nenlo yaakukhuliwaayawo asinama okhopela wa Yortano. (Nam 32:1-5) Okhala weiwo yaataphulela ohoolela makacamiho oovila. Nto maloko, a makupa nnamurelawo nsuwa yaakhalano naakiho orweela wa muhice Yortano—munlaano waahiiha ovolowawo anakhoco. (Yos 3:13-17) Nyenyatho, vooloca sa elapo enakhala makupa nnakhumawo nsuwa a muhice Yortano The Historical Geography of the Holy Land, a George Adam Smith, onii: “Soothene sinaphwanyeya vamureyareya, ohikhalakavo okawanyeya. Wanthowa nenla, elukuluku yoothene waanakhalavo ohiphela wa yaawo yahaarino nipuro noomaaleleya, akina a yaawo yaanahiphela mapuro mancipale variyari va eyaakha yaavyaka munyepu.”
Mmukhalelo taani nloko na Kati naahaalaaya ovootha nikacamiho nenla noovila? Ihaakumve iyaakha nsana, nikholo na Yakopo naaloherya okhwa wookacamiha: “Kaate onarwa ahipheliwa ti alipa oohuhula, nto owo tho aahiphela yaawo.” (Map 49:19) Mmoonelo woopacerya, masu yaala enooneya ntoko oohihakalaliha. Nyenya mweeparipari, yaari yooleeliherya wi Akati yaaphwanela waahiphela. Yakopo ahooniherya wi wakhala wi aheerano yeela, amwiicani yaahaala okooka yuulihen’ye muru nave achu a nloko na Kati yaahaala waahiphela oculi waya.
(Maphatxuwelo 49:27) “Penyamini ori ntoko mwiici wooluwa, wooshishelo onnakhuura yoophara awe, oshekuwa aya onnakawa ihanle.”
it-1 epaax. 339 epara. 6
Peniyamini
Owerya wa owana mukhico wa muyareriwo wa Peniyamini waahooniheryiwa mu yooloherya ya okhwa wa Yakopo, vaavaa owo aalonceiye vooloca sa mwanawe oosiveliwa: “Penyamini ori ntoko mwiici wooluwa, wooshishelo onnakhuura yoophara awe, oshekuwa aya onnakawa ihanle.” (Map 49:27) Anakhoco a Peniyamini yaari oovuwa nthowa na mavyakelo aya wa ovonya munra, evonyaka maluku ni moono woolopwana ni woothiyana ni yoolakelela ya “omana niihi nimoha.” (Amut 20:16; 1Math 12:2) Muthoriha Eyute, noonyotho, yoowo aamwiiphale mwene oonanara murima Eklom, aari a nloko na Peniyamini. (Amut 3:15-21) Enakhala yawooneya tho wi waari “wooshishelo” omwene wa Aisarayeli a nloko na Peniyamini, naamwi yaari ‘nloko nikhaani’ yaamukhaviherya mwene o Isarayeli, Sawuli, mwaana a Kisi, ooninhe okhala mulipa oowaniha oowali variyari va mafilistewu. (1Sam 9:15-17, 21) Moolikana, “oshekuwa” elocaka sa nloko na Aisarayeli, nloko na Peniyamini namvaha mwanawe amwaamuthiyana Estere ni mulamuleli anaawiili Mortekai, yiilipixenrye wi yaavuluxe Aisarayeli yaawo yaathoriheliwe okhwa ni mulamuleli o Persiya.—Est 2:5-7.
22-28 A YUNYU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MUKWAHA 1-3
“Miyo Ka Yoowo Ori Yoowo”
(Mukwaha 3:13) Moose aahi wa Muluku: “Koomwi kaaphwanya aIsarayeli, kii: ‘Muluku a makholo anyu ookiruma wa nyuwo’, nave yakikoha: ‘nsina nawe taani’ kaaleele sheeni?”
w13 15/3 epaax. 25 epara. 4
Mucicimihe Nsina na Yehova
Mwaalakhanye Mukwaha 3:10-15. Vaavaa Mose aareiyeno iyaakha 80, Muluku aahimvaha murici mutokweene ariki: “Kinnooruma wa farawo wi oviihewo oYiikuputu muloko aka.” Mose aamukoha: ‘Nsina naa taani?’ Asuwelaka wi nsina na Muluku naasuweliwa khalai, ntakhara heeni Mose aapaka nikoho nenla? Mwawooneya, owo aachuna osuwela sincipale vooloca sa nsina nawe ni mukhalelo neemelelaaya—yeeyo yaahaala olekecha nloko na Muluku wi owo aahaala waavuluxa. Wuukhuwa wa Mose waari wawiiwexexeya nthowa nawi Aisarayeli yaari akapuro mu iyaakha sincipale. Akhweya awo yaaniikoha waakhanle wi Muluku a makholo aya aahaala owerya waavuluxa. Awo yaahikhalano minikwa nthowa nawi Aisarayeli akina yaapacerya waalapela amuluku Oyikuputu!—Ezek. 20:7, 8.
(Mukwaha 3:14) Muluku aaloca wa Moose: “Miyo Ka Yoowo ori Yoowo. Waaleele aIsarayeli: ‘Mi ka Yoowo Kiri’ tokirumme orwa wa nyuwo.”
kr epaax. 43, ekaaxa
YOOTAPHULELA YA NSINA NA MULUKU
Nsina na Yehova ni nsu nnarwa mu masu a Ehepiri nnataphulela “Miyo Ka Yoowo ori Yoowo.” Alipa oohuserya anoona wi, makupa yaala, nsu nnaphariheliwa mmukhalelo wa weeravo echu, yeeyo enooniherya wi muchu onneerano echu naari opaka echu. Hiihaa, ancipale aniiwexexa wi nsina na Muluku nnataphulela “Mi ka Yoowo Kiri.” Yootaphulela yeela ennooniherya murici yoola wa Yehova ntoko mpatuxa. Owo oheeriha okhalavo elapo ni soopatuxiwa seiyo sinatitelela waakhwaniherya yookhwela awe.
Mmukhalelo taani nnaphwanelaahu wiiwexexa naakhulo na Yehova vooloca sa Mose nnaphwanyeya mu Mukwaha 3:13, 14? Mose aakoha: “Koomwi kaaphwanya aIsarayeli, kii: ‘Muluku a makholo anyu ookiruma wa nyuwo’, kaaleele sheeni?” Yehova aamwaakhula: “Miyo Ka Yoowo ori Yoowo. Waaleele aIsarayeli: ‘Mi ka Yoowo Kiri.’”
Moone wi Mose haaveka wi aloce nsina nawe. Owo ni Aisarayeli yaanasuwela phaama nsina na Muluku. Mose aachuna wi Yehova aloce echu yeeyo yaahaala olipiha nroromelo na muloko nave aari Muluku a mukhalelo taani yeeyo yaahaala okhala yawooniherya ya yootaphulela ya nsina nawe. Mwawiihiiha, moorweela wa waakhula: “Miyo Ka Yoowo ori Yoowo,” Yehova ooniherya mukhalelo awe wootikhiniha: mukhalelo ori woothene owo onnakhala yeeyo onachuneiye okhala wi akhwaaniherye yoochuna awe. Ntoko Yootakiherya, wa Mose ni Aisarayeli, Yehova aakhala moopoli, muthoriha, mukhaviheryi ni mikhalelo mikina. Yehova mwaneene onnathanla okhala yeeyo onachuneiye wi aakhwaniherye soolakelela sawe wa achu awe. Mwawiihiiha, naamwi nsina na Muluku niphitaanyeryaka moonelo yoola, nsina nenla hinnataphulela wa yeeyo Muluku onathanleiye weerano echu. Eyo enavolowela miruku sawi Muluku ‘onneeriha’, naari wi onneerano, wi soopacuxiwa sawe sikhale wa yeeyo onachuneiye okhwaaniherya yookhwela awe.
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mukwaha 2:10) Ainuwaleiye amvelela wa mwaana a farawo, amukusha akhala mwaana awe. Yoola aamuchuwa nsina nawe Moose, ii: “Tiwi koviihale mmaahini.”
g04 8/4 epaax. 6 epara. 5
Mano Mose Aakhala Chiryene Naari wi Ethale?
Mpwanne hamunoona wi ti woovila weemererya wi mwaana a mwene akhale oomukhapelela mwaana? Hooye, ntakhara wi malapelo Oyikuputu yaahusiha wi meerelo a wooniherya ikharari yaari oochuneya wi muchu aye wirimu. Meerelo a omukhapelela mwaana a muchu mukina, mulipa ootholathola Joyce Tyldesley onnathariha: “Athiyana Oyikuputu yaarino owerya ni ophwanelela omohamoha ni alopwana vooloca sa othoriha, okhapelela muhakhu . . . ntoko tho omukhapelela mwaana ahiri awaya.” Liivuru a nlamulo nakhalai aapakiwe ni epapiru aanaloca wi athiyana Oyikuputu yaanaakhapelela akapuro ntoko anaaya. Nyenya vooloca sa ovekiwa amamaawe Mose wi yanamwaamwiha mwaana owo, liivuru a The Anchor Bible Dictionary oni: “Meerelo yaapakiwe wi amamaawe Mose enamwaamwiha . . . toolikana ni meerelo a omukhapelela mwaana a muchu mukina yeeriwa Omasepotamiya.”
(Mukwaha 3:1) Moose aakukhula ipucepuche sa atataawe Yeeturu, mulipa a mukucho eelapo yooMitiyana. Aakunsheiye ipucepuche aakeriha mpuwa wa otakhwani, aphiyano omwaako wa Muluku, oHoreve.
w04 15/3 epaax. 24 epara. 4
Miyaha sa Vasulu sa Liivuru a Mukwaha
3:1—Yetero aari mulipa a mukucho a mukhalelo taani? Mu elukuluku ya Nowa, muhooleli a echoko aakhala namukucho a echoko awe. Yetero mwawooneya aari muhooleli mu elukuluku ya Nowa a nloko na Mitiyana. Woona wi a Mitiyana yaari a nloko na Aparahamu moorweela wa Ketura akhweya aasuwela echu vooloca sa malapelo a Yehova.—Map 25:1, 2.
29 A YUNYU–5 A YULYU
MUHAKHU WA MASU A MULUKU | MUKWAHA 4-5
“Kinarwa Koohusiha Echu Oneeraa Oloce”
(Mukwaha 4:10) Hiihaa Moose aahi wa Apwiya: “Oo, Apwiya! Miyo opacerya voopacerya nkinasuwelano oloca. Nari munalocaanyu ni miyo namuteko anyu, ka muchu ookukuma.”
(Mukwaha 4:13) Moose aahaakhula: “Oo, Apwiya! Murumeeni munamukhwelaanyu omuruma okihiya miyo.”
w10 15/10 ipaax. 13-14
Muluku Onoona Hai Mukhalelo wa Wiivaha Mathowa?
“Nkaanono mavyakelo.” Akhweya munniisoona ohikhalano mavyakelo wi mulaleerye michaka sa phaama. Alapeli akina a Yehova mu elukuluku ya khalai yaaniisoona ohikhalano mavyakelo wi yaakhwaniherye murici aya yaavahiwaaya ni Yehova. Moone yaweereya ya Mose. Vaavaa aakhenleiye murici wa Yehova aahi: “Oo, Apwiya! Miyo opacerya voopacerya nkinasuwelano oloca. Nari munalocaanyu ni miyo namuteko anyu, ka muchu ookukuma.” Naamwi Yehova aalonce wi aahaala mukhaviherya, Mose aahaakhula: “Oo, Apwiya! Murumiheeni munamukhwelaanyu omuruma okihiya miyo.” (Muk 4:10-13) Yehova aakhulenle hai?
(Mukwaha 4:11, 12) Yaamwaakhula Apwiya: “Taani opanke eyano ya muchu? Nari taani ompanke muchu okhala oohiloca, ohiiwa, awoona naari ohoona? Tahi miyo, Apwiya? 12 Hawe, hihano! Miyo kinakhala vayanoni vaa, nave kinarwa koohusiha echu oneeraa oloce.”
w14 15/4 epaax. 9 ipara. 5-6
Apwanne Munnamoona “Yoole Ori Ohooneya”?
Mose ahaakumve okookela Oyikuputu, Muluku aamuhusiha nlakiheryo noochuneya, naamwi aarempe iyaakha ohoolo waya mu liivuru a Yobi: “Miruku ti owoova Apwiya.” (Yobi 28:28) Wi amukhaviherye Mose okhala a woova ni miruku, Yehova aahooniherya ohiyana orivovo variyari va achu ni Muluku a Ikuru Soothene. Owo aamukoha: “Taani ompanke muchu okhala oohiloca, ohiiwa, awoona naari ohoona? Tahi miyo, Apwiya?”—Muk 4:11.
Tinivi naari nihusiheryo? Mose haaphwanela okhala awoova. Owo aarumihiwe ti Yehova, aahaala omvaha soothene saari soochuneya wi alokohe muchaka wa Muluku. Ohiya yeeyo, Farawo haari echu enevo namulikanyiha ni Yehova. Nyenya ela tahi yaari ekwaha yoopacerya alapeli a Muluku ohoolela makacamiho vathi va olamulelo wa Ayikuputu. Akhweya Mose aahuupuwelela mukhalelo Yehova aamukhapelenleiye Aparahamu, Yosefe ni yene mu elukuluku farawo aalamuleleiye. (Map 12:17-19; 41:14, 39-41; Muk 1:22–2:10) Amuroromelaka “Yoole ori ohooneya” Mose moolipa murima aaya wa Farawo aloca masu oothene Yehova aamulamulenleiye.
(Mukwaha 4:14, 15) Vaavaa Apwiya yaananariwa ni Moose, yii: “Aaroni, muLeevi, tahi munna aa? Koosuwela wi owo onnaloca phaama. Onarwa akumana ni weyo, oophwanya onarwa ohakalala. 15 Hiiha onarwa omuleela ni omunnyererya masu. Miyo kinarwa kikhala ni weyo vamoha ni Aaroni, nave kinarwa koohusiha echu munahaalaanyu weera.
w10 15/10 epaax. 14
Muluku Onoona Hai Mukhalelo wa Wiivaha Mathowa?
Yehova haamukhinyerenrye Mose waakhwaniherya murici. Mwawiihiiha, aahimuruma Aroni wi amukhaviherye waakhwaniherya murici awe. (Muk. 4:14-17) Ohiya yeeyo, mu iyaakha soocharela, Yehova aamukhaviherya Mose waakhwaniherya mirici soothene amvaheiye. Olelo, munaphwanela omuroromela Yehova wi onahaala waarumiha anna a mavyakelo wi yookhaviheryeeni waakhwaniherya murici anyu. Opwaha soothene, Masu a Muluku ennanroromeliha wi Yehova onamunivyakiha wi niphare muteko yoowo onirummeiye.—2 Kor. 3:5; moone ekaaxa “Iyaakha Soohakalaliha sa Okumi Aka.”
Mphwanye Muhakhu Woomunepani
(Mukwaha 4:24-26) Mphironi, ari vanipuroni nookonavo, Apwiya yaamphwanya, enakhwela omwiipha yoowo. 25 Vaavaa Siipora aakusha nluku noothokolowa, amushileyano mwanawe; arihela nrapala nene vameconi vawe, aaloca: “Chiri, weyo wa muhima a nikhami wa miyo.” 26 Hiihaa Apwiya yaamuhiya Moose. Siipora aaloca, wii “muhima a nikhami” nthowa na oshileya.
w04 15/3 epaax. 28 epara. 4
Makoho a Alipa Waalakhanya
Masu a Sipora, “muhima a nikhami,” tahi awunlaana olociwa. Tiheeni enooniheryaaya wa yene? Aakhwaniheryaka nlakano na oxileiwa, Sipora aaheemererya wi aahikhalano nlakano ni Yehova. Nlakano naapakiwe ohoolo waya ni Aisarayeli, naanooniherya wi Yehova anwerya wooniwaka ntoko mulopwana othenle ni mmakupa makina, muthiyana otheliwe. (Yer 31:32) Nyenya, vaavaa Yehova aamwichanneiye Sipora (orweela wa munkeelo) wi “muhima a nikhami” enakhala wi owo aneemererya wiiwelela nlakano nenle. Yaakhala wi owo eemererya murici wa muthiyana ootheliwa mu nlakano na oxileiwa, akhalakano Yehova ntoko iyawe. Mmukhalelo ori woothene, nthowa na wiiwelela ekano ya Muluku, ekumi ya mwanawe hiyaari va yawoopiha.
(Mukwaha 5:2) Farawo aahaakhula ariki: “Apwiya taani wi miyo kiwiiwe oloca waya, kaahiye aIsarayeli enapwaha? Nkinaasuwela Apwiya, nkineemereryaru waahiya aIsarayeli wi eyewo.”
it-2 ipaax. 500-501 epara. 6
Yehova
‘Osuwela’ henataphulela pahiru okhala vamoha, osuwela echu naari omusuwela muchu. Napali muchu oolosowa, aasuwela nsina na Tavite, nyenya owo aamuruwana ariki: “Tavite taani?” ni yoolakelela ya okoha: “Owo tookhweleya?” (1Sam 25:9-11; mulikanyihe ni 2Sam 8:13.) Hiihaa, Farawo aahi wa Mose: “Apwiya taani wi miyo kiwiiwe oloca waya, kaahiye aIsarayeli enapwaha? Nkinaasuwela Apwiya, nkineemereryaru waahiya aIsarayeli wi eyewo.” (Muk 5:1, 2) Ni masu yaala, Farawo aachuna oloca wi haamusuwenle Yehova ntoko Muluku eeparipari, naari ookhalano owerya wa omulamulela mwene Oyikuputu ni miyaha sawe, naari mano owerya wa waakhwaniherya yookhwela awe ntoko eloceliwaaya ni Mose vamoha ni Aroni. Mwawiihiiha, Farawo ni Ayikuputu oothene vamoha ni Aisarayeli yaahaala osuwela yootaphulela yeeparipari ya nsina nenla, ni mikhalelo sawe. Hiihaa ntoko Yehova aamoonihenryeiye Mose, aahaala ompharihela yene wi Muluku aakhwaniherye yoochuna awe ni Aisarayeli, aavuluxaka ni waavaha elapo ya Nlakano, hiihaa aakhwaaniherya nlakano nawe aapankeiye ni makholo aya. Mmukhalelo yoola, ntoko olonceiye: “munarwa musuwela wi miyo ka Apwiya Muluku anyu.”—Muk 6:4-8; moone AIKURU SOOTHENE.